Grischun talian

Ord Wikipedia
Quest artitgel è vegnì scrit d'in student da la lingua rumantscha e pudess cuntegnair sbagls d'ortografia e da grammatica.
Il Grischun talian entaifer il chantun Grischun.

Il Grischun talian, entaifer il chantun enconuschent sco valladas talianas, è la part dal chantun Grischun nua ch'ins discurra talian u lumbard. Il Grischun talian furma ensemen cun il chantun Tessin la Svizra taliana.

En las autras linguas dal chantun ha la regiun num Grigioni italiano (talian), Grisun talian (lumbard) ed Italienischbünden (tudestg).

Profil[modifitgar | modifitgar il code]

La regiun sa chatta en la part la pli meridiunala dal chantun e cumprenda ils districts Moesa (a l'ost) e Bernina (al vest), las vischnancas da Beiva (Bivio) en il district Alvra e Bregaglia en il district Malögia. Ella ha ina populaziun da var 15'000 abitants dals quals dapli che 85% discurran talian u savens dialects gallo-italics locals (lingua lumbarda).[1]

Las trais regiuns che furman il Grischun talian vegnan separadas da muntognas ed èn uschia isoladas dal rest dal chantun, ma era ina da l'autra. Causa lur isolaziun e per mancanza da pussaivladads economicas è la depopulaziun adina stada in grond problem. Er ozendi viva e lavura dapli che la mesadad dals Grischuns talians ordaifer lur regiun natala.

L'impurtanza da la lingua taliana en il chantun è sa sminuida durant ils ultims onns, quai surtut en las regiuns las pli lontanas dal Tessin. Ins crai ch'ils motivs per quest svilup sajan l'immigraziun da persunas da lingua tudestga en zonas tradiziunalmain talianas, la derasaziun da meds da massa en lingua tudestga e la mancanza da scolas secundaras talianas en il Grischun.

La Pro Grigioni Italiano, in'organisaziun fundada l'onn 1918 cun la finamira da promover la lingua e cultura taliana en il Grischun, è reconuschida uffizialmain dal Chantun sco represchentanza da la minoritad autoctona da lingua taliana en il chantun.[2]

Vals e vischnancas[modifitgar | modifitgar il code]

Val Vischnancas Abitants
(dumbr. 2008)
Surfatscha Spessezza Italofons
(dumbr. 2000)
Mesauc Mesocco, Soazza, Lostallo, Cama, Grono, Leggia, Roveredo, San Vittore, Verdabbio 7'050 ab. 374,3 km² 18,84 ab./km² 87%
Calanca Arvigo, Braggio, Buseno, Castaneda, Cauco, Rossa, Santa Maria in Calanca, Selma 799 ab. 121,02 km² 6,60 ab./km² 78%
Bregaglia[3] Bregaglia (Bondo, Castasegna, Soglio, Stampa e Vicosoprano) 1'602 ab. 251,45 km² 6,37 ab./km² 78%
Puschlav[4] Brüsch (Brusio), Puschlav (Poschiavo) 4'651 ab. 237,30 km² 19,3 ab./km² 91%
Surses[5] Beiva (Bivio) 209 ab. 76,73 km² 2,72 ab./km² 29%
Total 14'311 ab. 1'060,80 km² 13,49 ab./km² 73%

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Sergio Savoia, Ettore Vitale: Lo Svizzionario. Edizioni Linguanostra, Bellinzona 2002

Referenzas[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Artitgel «Verbreitung und Varietäten des Italienischen in der Schweiz» en il Lexicon istoric da la Svizra
  2. Artitgel «Pro Grigioni Italiano]» en il Lexicon istoric da la Svizra
  3. Be la part svizra da la val ed il vitg Malögia en Engiadina.
  4. Be la part svizra da la val
  5. Be la vischnanca da Beiva (Bivio), istoricamain da lingua taliana, lingua uffiziala da la vischnanca fin l'onn 2005.