Lavagna

Ord Wikipedia
Quist artichel es scrit in rumauntsch puter
Port da Lavagna

Lavagna (Lavàgna in l'idiom da la Liguria) es üna vschinauncha taliauna da 13.147 abitants illa Region Liguria, Provinza da Genova.

Geografia[modifitgar | modifitgar il code]

Lavagna (a dretta) e Chiavari (a schnestra) visas dal satellit

Lavagna as sviluppa sülla riva d'oriaint dal Mer da la Liguria (u.d. "Riviera di Levante"), illa zona clameda Tigullio. Ella es a 41 km da la cited da Genova. La vschinauncha es divisa da la prosma Chiavari tres il flüm Entella, chi vo aint il mer al cunfin da las duos vschinaunchas.
Als 2007 gnit que deda ad ella la Bindera blova pella buna qualited da l'ova da sieu mer.

Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]

Cited veglia da Cavi di Lavagna

Scu oters vih dal territori as sviluppet Lavagna illa eted dals Romauns e vaiva'la nom Lavania (pled latin). Il nom es resto na müdo düraunts ils tschientiners, cun excepziun d'üna pitschna müdeda grammaticala (da "ni" a "gn").
Tenor funtaunas istoricas dal lö eira Lavagna ün cuntedi da Carl il Grand e zieva dvantet ella ün pussess dals uvas-chs da Genova. Düraunt il temp d'immez füt ella pussess feudel da la familia Fieschi, chi creent bgers cuntaisas culla Republica da Genova.
Düraunt il 12. tschientiner dvantet Lavagna üna comunaindependenta, eir scha ils Fieschi mantgnaivan la controlla politica dad ella.
Dal 1564 gnit ella plundrageda dal pirat türch Dragut e subit per que grandas devastaziuns scu bgers oters vihs prossems.
Dal 1815, zieva il Congress da Vienna, gnit Lavagna insembel cun tuot la Republica da Genova assegneda al Reginam da Sardegna; davent da 1861 fo'la part da l'Italia.

Vappa[modifitgar | modifitgar il code]

La vappa da Lavagna es ün s-chüd mellan d'or cun ün'uonda blova ed ün chastè sün ün spelm, sül quêl ad es ün grü grisch. Il motto es "Entella", scu'l flüm da la vschinauncha.
Quista vappa gnit appruveda dal raig d'Italia Umbert I cun decret dals 23 favrer 1890.

Monuments e oters lös interessants[modifitgar | modifitgar il code]

Baselgias[modifitgar | modifitgar il code]

San Steivan[modifitgar | modifitgar il code]

Baselgia da San Steivan

Las primas notizchas dad üna baselgia construida i'l lö, inua cha hoz es que San Steivan, sun dal 6. tschientiner: lò eira que eir üna tuor da signels. Dasper la baselgia fettan ils Fieschi construir ün chastè, desdrüt forsa dal 1100 dals sudos da Genova u - pü cu facil - dal 1200 da l'imperatur Fadri II, per as svindicher pervi da sia excomunicaziun fatta dal papa Innocenzi IV, chi faiva part dals Fieschi.
Il prüm crap da la nouva baselgia gnit messa als 15 avuost 1650; ils lavuors vettan fin dal 1668 ed als 18 october 1703 vet la baselgia sia consacraziun.
La baselgio, chi ho duos cluchers, ho trais nevs, bgers uters sün sias duos varts ed ün oter pü grand illa nev centrela; a do eir bgers pittüras da mür e sün taila.

Sanctuari da Nossaduonna dal Carmel[modifitgar | modifitgar il code]

Il sanctuari gnit construieu trunter 1617 e 1631 insembel cunt üna clostra dals fraters Carmelits; il di da sia inauguraziun gnit regaleda üna statua da lain da Nossaduonna dal Carmel, chi auncha hoz as chatta süll'uter grand.
Zieva l'arriv da Napoleun in Liguria, dal 1799 vettan ils Carmelits davent, perche cha il generel vaiva serro la clostra.
Dal 1806 vet il sanctuari danöv sia funcziun, cun excepziun da la clostra, chi dvantet üna biblioteca.
Illa fatscheda da la baselgia do que ün portun dal 19. tschientiner e be trais fnestras; il sanctuari ho trais nevs cun ses chapellas; ils uters sun fats da marmel da Lavagna. A do eir pittüras da mür da Alessandro Franchi (traunter 1890 e 1900) e Giuseppe Repetto (dal 1860) e purtrets cun rapreschantaziuns senchas.

Sanctuari da Nossaduonna da la Punt[modifitgar | modifitgar il code]

Nossaduonna da la Punt

Dal 13. tschientiner, sülla punt chi traversa'l flüm Entella, daiva que üna chapella da Nossaduonna; punt e chapella gnint mess in uorden da papa Innocenzi IV per fer pü sgüra la via traunter Lavagna e Chiavari.
Dal 1451 dettan ils Fieschi la punt e la chapella als Francescauns, chi vaivan cumpro ün terrain sülla riva orientela dal flüm per construir üna baselgia, illa quela metter l'imegna da Nossaduonna da la Punt. La baselgia gnit inaugureda dal 1492 e l'imegna gnit purteda aint ella dal 1500.
Dal 1564 gnit il sanctuari plündragio dal pirat Dragut, chi però nu purtet davent l'imegna da Nossaduonna. La Baselgia gnit ingrandida dal 1783 e dal tuot transfurmeda a la fin dal 19. tschientiner in stil neoclassic. Dal 1898 gnit construieu il clucher in stil neogotic e gnint fattas pittüra da mür.

Santa Gülia da Centaura[modifitgar | modifitgar il code]

Santa Gülia da Centaura

Ella as chatta illa fracziun cun listess nom. Construida dal 1301, gnit que in ün prüm mumaint dedicheda a San Giachem il Grand. Dal 1654 gnit fatta la nouva baselgia, chi gnit dedicheda a Santa Gülia.
Aint ella do que las reliquias da la Sencha, purtedas dal 1724, ün crucifix da lain dal 14. tschientiner, ün tripticon da la Fatscha Sencha dal 16. tschientiner e, in l'apsida, üna tevla da lain cun Santa Gülia e oters Senchs dal 1517.

Nossaduonna d'avuost[modifitgar | modifitgar il code]

Ella as chatta illa fracziun Sorlana. Ella es independenta dal 1909.

Santa Maria Mama da la Baselgia[modifitgar | modifitgar il code]

Quista baselgia es dvanteda üna plaiv independenta dal 1968 e gnit dedicheda a Santa Maria Mama da la Baselgia als 8 settember 1977.

Oratori da la Senchischma Trinited[modifitgar | modifitgar il code]

El as chatta illa cited veglia e gnit construieu als 15. tschientiner. Düraunt bger temp gnit el mno da la confraternited da la Senchischma Trinited, chi daiva agüd a la povra glieud, liberaiva ils sclevs e dschaivan cults divins pellas ormas dals morts.

Oters lös interessants[modifitgar | modifitgar il code]

Palazi Franzoni[modifitgar | modifitgar il code]

Palazi Franzoni

Construieu dal 1696 e utiliso in möds differents düraunt ils tschientiners, è'l hoz la chesa cumünela da Lavagna.
Il palazi eira abito da la nobla famiglia Franzoni, ma dal 1797 gnit el occupo dals sudos frances da Napoleun; pervi da las epidemias da l'inizi dal 19. tschientiner dvantet el ün ospidel.
Zieva ch'el gnit abanduno, gnit il palazi cumpro da Lazzaro Repetto, ün pur dal lö emigro in Argentina e, dal 1907 dvantet el ün albierg. Zieva üna petiziun dal pievel dal 1938 cumpret la Vschinauncha da Lavagna il Palazi, chi dvantet uschè la nouva chesa cumünela.

Palazi Ravenna[modifitgar | modifitgar il code]

Quist palazi eira üna clostra dals Carmelits, e zieva füt el la chesa cumünela fin 1931. Daspö 1994 è'l la biblioteca cumünela (dedicheda dal 2004 a Giovanni Serbandini), inua ch'a vegnan fat eir manifestaziuns culturelas ed exposiziuns.

Tuor dal vih[modifitgar | modifitgar il code]

Forsa gnit quista tuor construida dals Fieschi düraunt il 16. tschientiner scu tuor da guardgia; zieva dvantet'la üna chesa cun ün mausoleum.
Hoz è'la il lö da la Gallaria artistica da la s-chaglia e la Collecziun Alloiso: ün po vzair ogets fats da s-chaglia e keramica e chats archeologics chattos illa zona. Suot do que ün curtin da stil da Genova, inua ch'a vegnan fat concerts ed exposiziuns.

Cultura[modifitgar | modifitgar il code]

Museums[modifitgar | modifitgar il code]

Chesa Carbone[modifitgar | modifitgar il code]

Chesa Carbone

Ella as chatta illa cited veglia, in via Riboli; ella es ün palazi burgais da trais plauns cun decoraziuns da stil da Genova. Construida düraunt la prüma mited dal 19. tschientiner, è'la üna proprieted da la famiglia Carbone, ma ella vegn mneda dal "Fondo per l'Ambiente Italiano" (Fundaziun pell'ambiaint taliaun). Aint ella do que mobiglia, purtrets ed ogets dals tschientiners traunter 17. e 20. tschientiner.

Colleziun "Rodolfo Alloiso"[modifitgar | modifitgar il code]

Ella as chatta aint la Tuor dal vih e vegn mneda da la vschinauncha; a do in tuot 88 chats archeologics da la zona dal Tigullio ed eir keramics e maiolicas dal Renaschimaint chattos düraunt las lavuors da restoraziun da listessa tuor.

Manifestaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Tuorta dals Fieschi
  • Exposiziun d'antiquited, la terza sanda dal mais
  • Turnier da mer dal Tigullio, al quêl las vschinaunchas da Santa Margherita Ligure, San Michele di Pagana, Rapallo, Zoagli, Chiavari, Lavagna e Sestri Levante piglian part; el ho lö traunter lügl ed avuost sül mer davaunt üna da quistas vschinaunchas
  • Tuorta dals Fieschi, cun ün cortegi da glieud chi portan vstieus tradiziunels, traunter 7 e 14 avuost
  • Champiunedi invernel "Golfo del Tigullio", regatta da barchas a vela lungias traunter 7,50 e 30 meters (5 november - 4 favrer)
  • "Corsica per Due", regatta da barchas a vela cul percuors Lavagna-Corsica-Lavagna, mincha fin da meg
  • "Pre-winter Sail Contest", seria da regattas da barchas a vela, mincha fin da october
  • Faira da Prümavaira, la prüma dumengia da marz
  • Faira da San Schimun, ils 28 october
  • Faira da l'Agricultura, las ultimas sanda e dumengia da lügl
  • Faira da Nossaduonna dal Carmel, la damaun dals 16 lügl
  • Faira da San Steivan, la damaun da la prüma dumengia zieva'ls 3 avuost
  • Faira da Sant Eufemiaun, ils 2 gün illa fracziun Cerreto
  • Festa da la petta culla salvgia, las prümas sanda e dumengia d'avuost sülla plazza da la baselgia da Santa Gülia
  • Festa da l'oberschina, ils 16 avuost illa fracziun Sorlana
  • Festa da San Bernard, ils 20 avuost illa fraziun cun listess nom
  • Festa da las nuschs, ils 7 e 8 settember illa fracziun Ponte della Maddalena

Persunas renumnedas[modifitgar | modifitgar il code]

Economia[modifitgar | modifitgar il code]

L'economia da Lavagna as basa pelpü sül turissem da sted, pustüt illa fracziun Cavi di Lavagna.
I'l territori da la vschinauncha do que bger chevas da crap da plattas; la tevla da craps ütiliseda illas scoulas vegn clameda in Italia "lavagna", perque ch'ella es fatta cun crap da platta da quista vschinauncha.

Transports[modifitgar | modifitgar il code]

Staziun da Lavagna

Vias[modifitgar | modifitgar il code]

Lavagna as chatta süll'uschè ditta "Via Aurelia", veglia via da l'eted dals Romauns, chi lia Roma cul cunfin traunter Italia e Frauntscha tar Ventimiglia.
A Lavagna do que eir üna sortida da l'autostreda A12 Genova-Rosignano.

Viafiers[modifitgar | modifitgar il code]

A do üna staziun sülla viafier Genova-Pisa da las "Ferrovie dello Stato" (Viafiers naziunelas taliaunas).

Sport[modifitgar | modifitgar il code]

Ballapè[modifitgar | modifitgar il code]

  • U.S. Lavagnese 1919 (liga "D")
  • Sestieri Saline (liga "Prima Categoria")
  • A.C. A Ciassetta (liga "Terza Categoria")

Vela[modifitgar | modifitgar il code]

A lavagna do que il "Circolo Nautico Lavagna" (Societed da mer Lavagna), chi fo scoula da vela ed organisescha regattas.