Prüm cudesch da Moses

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en puter.
La creaziun dad Adam, pittüra da Michelangelo illa chapella sixtinica a Roma
La fabrica da la tuor da Babel sün ün queder dad öli da Hendrick van Cleve (1525-1589)

Il prüm cudesch da Moses (per rumauntsch grischun emprim cudesch da Moses; impè da Moses es eir üsito il möd da scriver Mose) es la prüma scrittüra dal Vegl Testamaint illa Bibgia cristiauna respectivmaing da la Tora dal Tenach dals Güdevs. El vain eir nomno ‘’Genesis’’ (grec per origen [dal muond]).

Autur[modifitgar | modifitgar il code]

Taunt la tradiziun güdeva scu eir quella dals cristiauns consideraiva a Moses scu'l autur dal cudesch. La perscrutaziun moderna quinta cun bgers scriptuors düraunt üna pruna da tschientiners e vezza la luveda la pü veglia dal cudesch intuorn l'an 1000 aunz la naschentscha da Gesu, las parts las pü giuvnas e dimena la redacziun finela incirca dal 400 aunz Cristus.

Cuntgnieu[modifitgar | modifitgar il code]

Il prüm cudesch da Mose parta dals duos raquints cu cha’l muond es gnieu creo our da l'ünguotta.

Il cudesch quinta da la spirala da candergiò da l'umanited zieva cha'l mel s'ho musso illa melobientscha dad Adam ed Eva aint il paradis ed alura i'l prüm mordraretsch tres Cain vi da sieu frer Abel. La dramatica da las tendenzas negativas s'augmainta viepü.

La noschded dals umauns maina a la catastrofa dal diluvi (chapitel 6-9) chi vain finieu tres la cumpaschiun da Dieu chi s'arüvla da sia decisiun da desdrüer la vita dal muond oriund. La vita chi banduna la barcha sto suot üna nouva benedicziun dal Segner. L'arch in tschêl simbolisescha la lia renoveda traunter Dieu e sias creatüras.

Ma adonta da la vöglia divina da cumanzer danöv vo il svilup negativ inavaunt. La fabrica da la tuor da Babel es il punct culminant da la resistenza cunter Dieu ed ho la consequenza cha'ls umauns vegnan derasos e perdan lur lingua cumünaivla. L'umanited vo in töchs e pövels singuls rimplazzan l'united da pü bod.

La clameda dad Abraham in chapitel 15 significha il cumanzamaint d'üna nouva: Dieu fo partir ün movimaint per furmer üna umanited recreeda chi sanctifichescha sieu nom danöv. Cun Abraham cumainzan ils raquints dals uschedits archbaps chi cumpiglian sper Abraham eir a sieu figl Isaac e'l abiedi Jacob. Il ciclus da quistas istorgias tendscha fin al 36evel chapitel.

Ils chapitels 37 fin 50 preschaintan l'istorgia da Josef chi'd es independenta e serreda in se svess.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Lothar Ruppert: Genesis. Ein kritischer und theologischer Kommentar (= Ün commentari critic e teologic). 4 Toms parziels. Echter Verlag, Würzburg 2003-2008, Part 1: Gen 1,1-11,26 ISBN 3-429-01451-4, Part 2: Gen 11,27 - 25,18 ISBN 3-429-02461-7, Part 3: Gen 25,19-36,43 ISBN 3-429-02734-9, Pars 4: Gen 37,1 - 50,26 ISBN 3-429-03010-2
  • Helmut Thielicke: Wie die Welt begann. Der Mensch in der Urgeschichte der Bibel (= Scu cha'l muond cumanzaiva. L'umaun illa prüm'istorgia da la Bibgia) 1960. ISBN 3-7918-2114-8

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]