Vella

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en sursilvan.
Vella

Vella
Administraziun
Chantun Grischun
District Surselva
Circul Regiun Surselva
Lingua(s) rumantsch (sursilvan)
Numer postal 7144
Geografia
Autezza 1'244 m s. m.
Surfatscha 7.42 km²
Coordinatas 46° 42′ 59.97″ N 09° 10′ 0.02″ O
Demografia
Populaziun 461 (31. december 2006)
Pagina-web uffiziala

Vella ei in vitg ella Surselva e fa dapi 2016 part dalla vischnaunca Lumnezia. Il vitg era tochen 2015 ina vischnaunca politica svizra en il chantun Grischun en la Val Lumnezia ed appartegnava naven 2016 el circul Lumnezia dil district Surselva oz ella Regiun Surselva.

Quei liug principal della Lumnezia ei in vitg central, situada sin ina terrassa en la part centrala da la val cun il vitg e la baselgia da Sogn Vintschegn sut il vitg a Pleif. Il vitg vegneva numnaus in tudestg entochen 1987 Villa. Ils vitgs vischinadis da Vella ein Cumbel, Degen, Sursaissa, Suraua e Surcuolm.

Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]

A Pleif existan fastizs d'in abitadi dal temps da bronz tardiv e scazzis da munaida da la sava dal 3. al 4. tschentaner. La baselgia parochiala da S. Vintschegn cun sia substanza architectonica romanic-gotica (reconstruida il 1661-62), menzionada entourn l'onn 843 sper in bain roial, valeva sco bain feudal imperial. Pli tard ei ella ida en possess dals Welfs al capitel catedral da Constanza. Il 1204 aveva il prevost dal capitel da Constanza il dretg da padrunadi sur la baselgia. El temps medevial era ella en possess dals signurs de Belmont, il 1371 dals baruns de Sax-Mesauc (ierta) ed il 1483 da l'uestg da Cuera.

La baselgia (en possess dal cumin da la Lumnezia) era il center d'ina gronda pravenda da vallada che cumpigliava l'entira regiun da la posteriura dretgira auta da la Lumnezia. Duront la colonisaziun intensiva tras ils Gualsers ei sa separada la Val S. Pieder ecclesiasticamain da Pleif (ca. 1300). La baselgia da Sogn Maria a Degen/Fraissen era sa liberada gia pli baul ed aveva formada in'atgna pervenda sco autras baselgias el vischinadi da Vella ed in Val Lumnezia.


Grazia a sia funcziun da center ecclesiastic ed a l'influenza da la famiglia patriziana de Mont, ch'ha appartegniu a la classa dirigenta da la Lumnezia e da la Ligia Grischa dal 15. fin il 19. tschentaner ei Vella diventau in liug principal dalla val. A Vella se radunavan las dertgiras ed - en roda cun auters vitgs - era il cumin. La vischnaunca dispona dapi il 1887 d'ina scola secundara cirquitala che forma oz il centre principal da scola en la vallada da Lumnezia.

Populaziun: 1808 199 abitonts; 1835 301; 1850 229; 1900 272; 1950 418; 1990 398; 2000 441.

Dapi l'avertura da las Pendicularas Val Lumnezia SA (1970) ei vegniu mess a disposiziun dapli spazi d'abitar per il turissem (d'enviern). Il 2002/03 offriva Vella 494 letgs en la parahotellaria. Denton che l'agricultura tradiziunala tschessa, creschan dapi il 1980 ils secturs secundar e terziar. La meglieraziun era 1977-2007. In grond part da la populaziun da Vella stgontscha la lingua romontscha (idiom: sursilvan). Ei dat diversas hotels, usterias e ina buna infrastructura sco per exempel scolas ed ina biblioteca a Vella.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Vella – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio