Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Paraulas rumantschas/Sutselva

Ord Wikipedia

Hans Nar
[modifitgar | modifitgar il code]

Hans Nar era in uman nunditg nausch ch'engulava nua ch'el pudeva e ch'aveva er anc auters fiers dal diavel en sia testa. Cur che sia mamma è morta, ha el prendì ella e mess giu amez via sin ina sutga, ha tschentà la roda da filar sper ella ed ha dà ad ella il fil enta maun – tut sco sch'ella filass. Ella filava uschiglio adina giu davant chasa sin via, ed ils davos onns n'udiva e na veseva ella betg bain. Alura è Hans Nar ì sin fanestra per guardar, sch'insatgi vegnia.

Tuttenina è arrivà in um cun in char da fain. Quel ha vis che la veglia era là amez via e filava, ed ha clamà ch'ella duaja fugir or da via. La povra veglia n'udiva però nagut e na pudeva er betg fugir. Cur ch'el è arrivà pli datiers cun il char da fain ed ella na vuleva betg ir davent, ha el dà ina frida cun in fist ch'ella è crudada giu da la sutga. Strusch ch'il figl ha vis quai, è el currì or da chasa cun ramurs e franturs ed ha ditg a quest um ch'el haja mazzà sia mamma. Alura è el currì a tgisar el tar la dretgira. Il pur ha sin quai fatg examinar la veglia dal medi, e quel ha chattà ora ch'ella era morta avant ch'il pur era vegnì tar ella. Ed uschia è la glieud vegnida a savair ch'igl era stà mo ina filistucca da Hans Nar. Tuts avevan uss avunda da Hans Nar ed èn sa cunvegnids ch'i saja il meglier da metter el en in satg, ir cun el dador vischnanca e bittar el en il lai. Sin tal e tal di han els prendì el e mess en in satg, auzà il satg sin in char, e tut ils umens èn ids viador cun el per bittar el en il lai. Ma sin via èn els vegnids tar in'ustaria. Els han chattà per bun d'entrar e baiver anc in magiel vin. Hans Nar han els laschà ordadora sulet sin il char.

Entant che tschels eran en l'ustaria, è passà in portger cun ina rotscha portgs. Cur che quel è stà sper il char, ha el udì ch'in clamava: «Ed jau na vi betg, e na poss betg e na fatsch betg.» Cur ch'il portger ha badà che quella vusch vegniva or dal satg sin il char, ha el ditg: «Tge na vuls ti betg, e na pos ti betg e na fas ti betg?» E Hans Nar ha respundì: «Ed jau na vi betg, e na poss betg e na fatsch betg president da vischnanca. Sas, els vulan metter mai president.» Cur ch'il portger ha udì quai, ha el ditg: «Ma sche ti na vuls betg far president da vischnanca, alura fatsch jau.» «Ma alura stos ti vegnir en quest satg e laschar ora mai», ha ditg Hans Nar. «Ma gliez vi jau gugent far», ha tschel ditg, ha avert il satg e laschà vegnir ora Hans Nar ed è ì sez en il satg. Hans Nar ha prendì ils portgs ed è ì ora si sur il lai en il guaud. Alura han tschels bandunà l'ustaria. Els han prendì il char, èn ids ora sper il lai ed han bittà il satg en l'aua. Alura èn els turnads a chasa.

Suenter in pèr dis è Hans Nar chaminà cun ils portgs tras vischnanca. In «tschui» qua e «tschui» là ha fatg vegnir la glieud or da chasa. Cur ch'ils abitants han vis a vegnir Hans Nar tras vischnanca cun ina rotscha portgs, èn tuts stads perplexs e na savevan betg tge pensar. E cur ch'els han dumandà co ch'el saja puspè arrivà fin qua, ha el ditg ch'el saja stà en il lai, e cur ch'el saja sfundrà, haja el vis bels prads ed ers e bellezza muvels, vatgas e portgs, e da tuttas sorts auters animals. El haja pensà da prender cun el in triep portgs e vegnir ensi.

Cur che tschels han udì quai, èn els vegnids scuidus sin Hans Nar. Nagin na pudeva cuir ad el quests bellezza portgs. Cur che Hans Nar ha badà quai, ha el ditg ch'er els duajan ir oragiu en il lai per insatge, quai cunvegnia. E cur ch'els han dumandà co ch'els hajan da far per survegnir quai ch'els veglian, ha el ditg: «Giai ora sper il lai e mettai vi in'aissa. L'emprim traversa il president l'aissa. Cur ch'el siglia giuaden en l'aua e vesa insatge, duai el dar in sbratg sco segn, e sin quai duain tuts siglir suenter.» Ils umens da quella vischnanca han fatg quai che Hans Nar aveva ditg. Els èn ids ora sper il lai, e sco emprim ha il president traversà l'aissa. E cur ch'el, cun ses buttatschun, è siglì giuaden en l'aua, hai dà in terribel sfratg. Tschels han pensà che quai saja il segn ed èn siglids suenter. Uschia è Hans Nar restà enavos sulet cun las dunnas da l'entira vischnanca.


Quel ch'era stà dudesch onns a la Scola chantunala
[modifitgar | modifitgar il code]

Igl era ina giada ina dunna ch'aveva in figl, in fitg scort, pertge ch'el era stà dudesch onns a la Scola chantunala giu Cuira.

Uss era el puspè a chasa e la mamma era fitg cuntenta. Ella aveva numnadamain basegn d'agid. Ina saira di ella al figl: «Damaun èsi fiera a Tusaun. Ti es stà uschè ditg a scola e sas uss bain ir a fiera a far las fatschentas en urden. Va damai giu Tusaun e cumpra ina brev guglias.»

Il giuven va il di suenter giu Tusaun e cumpra las guglias. Sin via da return è passa sperasvi in um cun ina balla strom. Il giuven ch'era unfis da tegnair las guglias enta maun fitga quellas en la balla strom. Igl um da la balla strom è ì sveltamain ed il giuven n'ha betg pudì suenter. Cur ch'el è arriva a chasa ha la mamma dumandà: «Nua has ti las guglias?» Il figl respunda: «Jau sun vegnì unfis da las purtar ed hai fitgà ellas en ina balla strom, n'è quella betg passada qua? N'èn las guglias betg arrivadas?»

«En num da Dieu e d'ina bun'ura! En tes chapè avessas stuì las fitgar.» «Mabain, uss per l'autra giada sai jau. Betg fa quitads», respunda il giuven. El era stà dudesch onns a la Scola chantunala.

Tar la proxima fiera di la mamma: «Va giu Tusaun a cumprar ina furtga. Quella che nus avain ha be pli dus dents.» Il giuven va, cumpra la furtga e la chatscha en il chapè. Quai ha dà in bel chapè! Cur che la mamma vesa quai, fa ella gronds spergaments: «Ma ti tabalori! Uss va el e chatscha la furtga en quest bel chapè nov. Ti stuevas prender in fist e chatschar quel en la furtga e la purtar uschia si dies.»

«Ah, tge tgutg che jau sun stà! Uss l'autra giada sai jau co far!» El era stà dudesch onns a la Scola chantunala.

La terza giada ha el gì dad ir a cumprar in portg. E tge fa el? Prenda in pal e chatscha el al pover animal da bucca en e davos ora. Cler ch'il portg era bel e finì cur ch'el è arrivà a chasa. La mamma vul sa sfar: «Sche quai èn chaussas per in um scolà. Ti pover tgutg! Ad in portg mett'ins ina suga en in pe ed al fa ir davant ora.»

«Uss l'autra giada sai jau co far», di il figl. La finala era el stà dudesch onns a la Scola chantunala.

In bel di, igl e puspè fiera a Tusaun, ha el gì dad ir a cumprar in zaiver cun pes. A quel metta el ina suga en in pe. Ma il zaiver na vul natiralmain betg ir davant ora. Uschia va el sez davant ora e tira il zaiver suenter. Ma a chasa vegn el be pli cun la suga. La mamma ha uss pli ch'avunda. «Tai na poss jau betg laschar ir pli a fiera.»

L'autra giada avant ch'ir a fiera di ella al figl: «Jau vom a fiera, ti sas star qua e tegnair chasa.» «Gliez fatsch jau gugent», ha respundì il figl.

La mamma va. Il figl possa in givè encunter il chantun da la chasa e tegna e tegna quel, per che la chasa na possia betg dar giu.

«Ma tge fas ti», dumonda in vischin che passa sperasvi. «La mamma è ida a fiera ed ha ditg che jau duessi tegnair chasa.» «Ti es in pover tabalori. Tegnair chasa vul dir far las lavurs en chasa, p.ex. laschar luar paintg, far patlaunas e preparar il vin.»

«Gea, ti pudessas avair raschun. A quai n'hai jau betg pensà.»

El va en chasa, fa fieu e metta sura il paintg. Alura di el a sasez. «Uss vom jau giun tschaler per farina e per in pau vin.» Ditg e fatg. Ma gist cur ch'el ha avert la spina da vin, al vegn endament ch'il paintg savessi ir surora. El lascha la spina e curra quai ch'el po en cuschina. La è il paintg ì surora ed è ì a finir giun plaun. «Dieus pertgira sche la mamma vegn…» Ed uss al vegn endament ch'el n'ha betg serrà la spina dal vin. El curra giun tschaler. In lai da vin giun plaun! En sia furia prenda el il satg farina e svida quella sur il vin en. Forsa che quai sienta il vin. El era stà dudesch onns a la Scola chantunala.