Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Quenya

Ord Wikipedia

Nua discurran ins quenya e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Cumenzament d'ina poesia scritta en quenya

Quenya è ina lingua ch'è vegnida inventada da l'autur britannic J.R.R. Tolkien (1892–1973) ch'ha scrit las famusas ovras da fantasy ‹The Hobbit› e ‹Lord of the Rings›. Tolkien sa serva en blers da ses cudeschs da quenya e d'autras linguas ch'el ha inventà.

En las istorgias da Tolkien discurran tschertas dialas ed umans questa lingua en pajais numnads Middle-Earth e Valinor.

I dat blers amaturs dals cudeschs da Tolkien che s'occupan da questa lingua e che la dovran per scriver poesias e chanzuns, perquai ch'els èn da l'avis che quella tunia bain.

Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Per scriver quenya ha Tolkien creà aposta ina scrittira numnada tengwar. Quella sa differenziescha da l'alfabet roman, ma igl è er pussaivel da scriver quenya sa servind da l'alfabet roman. Quenya dovra las suandantas letras:

a, á, b, c, d, e, é, f, g, h, i, í, l, m, n, o, ó, p, q, r, s, t, u, ú, v, w, x, y

Igl existan er diversas cumbinaziuns da questas letras per represchentar ulteriurs segns da tengwar: ny, ty, ly, gw, nw, cw etc.

Damai che l'alfabet roman n'è betg l'alfabet original per scriver quenya, poi dar tschertas differentas sche duas persunas scrivan il medem pled cun letras latinas. Per exempel scrivessan intgins forsa cirya (nav) entant che auters scrivessan kirya.

Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Gia da giuven è Tolkien sa participà a la creaziun d'ina lingua artifiziala che ses amis avevan sviluppà. Bainspert ha el alura sez cumenzà ad inventar linguas. El amava linguas ed aveva in talent per quellas. Studegià a fund ha el surtut il valisic ed il finlandais. Pli tard, cur ch'el era creschì e daventà professer, ha el cuntinuà a persequitar sia fascinaziun per las linguas. El ha scrit ina lavur scientifica davart Beowulf, in epos antic scrit en la lingua anglosaxona, ed ha constatà ch'i sa tractia tar quel da poesia da bellezza. La lingua anglosaxona, er numnada vegl englais, è in'antecessura da l'englais modern d'ina vegliadetgna da milli e dapli onns.

L'anglosaxon e l'epos Beowulf vegnivan per ordinari tractads sco temas academics plitost sitgs; ma Tolkien era fitg versà en la lingua anglosaxona ed abel da vesair la bellezza cuntegnida en l'epos antic. El ha er scrit davart l'inventar linguas. Talas na vegnian mai propi a prosperar, sch'ellas vegnian be pratitgadas en il zuppà. Ed el è sa drizzà als aderents da l'esperanto ed ha manegià ch'ina lingua stoppia pudair sa basar sin ina mitologia; cas cuntrari restia quella senza vita.

Per sias atgnas linguas ha el creà sur blers onns ina mitologia detagliada. Sias duas linguas inventadas principalas ch'èn colliadas cun questa mitologia sa basan per gronda part sin las duas linguas ch'al han inspirà particularmain: il valisic ed il finlandais. En vardad n'èn questas duas linguas betg parentadas stretgamain. Ma en la mitologia da Tolkien vegnan las duas linguas che sa basan sin quellas, sindarin e quenya, discurridas da duas razzas da nanins e dialas, e duain omaduas derivar d'ina lingua oriunda communabla, numnada quendian originar.

La finala ha el publitgà in cudesch, ‹The Hobbit›, che raquinta in'istorgia sa basond sin sia mitologia e cun il qual el ha gì grond success. Pli tard ha el scrit in'ovra bundant pli voluminusa, numnada ‹The Lord of the Rings›. Quella è stada in enorm success ed ha fatg da Tolkien in um ritg. A l'entschatta dal 21avel tschientaner han ins alura fatg dals cudeschs da Tolkien versiuns cinematograficas; quests films han medemamain gì grond success ed han contribuì da lur vart a derasar ils munds da fantasia da Tolkien.

Ma en vardad ha Tolkien inventà tut questas istorgias per dar vita a las linguas ch'el ha creà – e betg forsa creà las linguas per las istorgias. En ina brev scritta l'onn 1958 a ses figl Christopher di el tranter auter: «Nagin na ma crai sche jau di che mes cudesch gross saja in'emprova da crear in mund en il qual ina furma da lingua che correspunda a mi'estetica persunala para dad esser reala. Ma igl è propi uschia. Blers ma dumondan da tge ch'i sa tractia propi tar ‹The Lord of the Rings› e schebain quai saja in'allegoria. Ed jau respund ch'i saja l'emprova da crear ina situaziun en la quala ‹elen si-'la lu-'menn omentielmo› (‹Ina staila glischa l'ura da noss inscunter›) pudess esser in salid ordinari, e che questa frasa derivia da ditg avant che jau haja cumenzà a scriver il cudesch.»

Tolkien ha cuntinuà a lavurar vi da la lingua quenya durant tut sia vita, ed ha cumplettà e meglierà quella fin sia mort. Per quest motiv èn ils pleds e la grammatica da quenya stads a l'entschatta vaira differents da las furmas che duevan sa sviluppar fin la fin. E tut quai ha cumenzà cun il plaschair vi da linguas gia d'uffant, ina fascinaziun che Tolkien ha tgirà durant tut sia vita.

Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

aran – retg

tári – regina

Elda – diala

Eldar – dialas

atto ar mamil – bab e mamma

malta – aur

ondo – crap, grip

cár – chau

masta – paun

Anar – sulegl

Isil – glina

lírë – chanzun

laire – poesia

Ina pitschna chanzun or da ‹The Lord of the Rings›, numnada ‹Rhyme of Lore›[modifitgar | modifitgar il code]

Hallë ciryar ar hallë arani

neldë lúr neldë,

man tuncet Atalantello

or i úlëa eär?

Otso eleni ar otso ondor

ar minë ninquë alda.


Grondas navs e gronds retgs

Trais giadas trais,

Tge han els manà cun sai or dal pajais svanì

Sur la vasta mar?

Set stailas e set craps

Ed ina planta alva.