Gion Gieri Barbisch

Ord Wikipedia

Gion Gieri Barbisch (* 6 d'october 1641 a Bludenz; † 1687 a Luven u Cumbel,[1] burgais da Bludenz) era in dals emprims stampadurs en il Grischun. Cun grond engaschi ha el stampà pliras ovras en lingua tudestga, latina e rumantscha.

Vita ed ovra[modifitgar | modifitgar il code]

Gion Gieri Barbisch era l'emprim stampadur en la citad da Cuira. El è vegní da S. Pieder/Feldkirch en il Vorarlberg a Cuira cun ina stampa movibla e conuschiva gia la lingua rumantscha. Per pudair posseder in'atgna stampa era in giarsunadi da quater fin sis onns l'obligaziun.

Il 1668 ha el stampà In cuort Musament sut il num Gion Gieri Barbisch, signà cun questa scripziun da ses num uschia sco tut ses stampats rumantschs, a Feldkirch.

Oriundamain era Barbisch da Bludenz en il Montafun, Austria. Bludenz vegn anc oz pronunzià sin l'ultima silba, quai che inditgescha in num rumantsch. Ovras tudestgas ha el stampà sut il num Johann Georg Barbisch.

Lavur en las Trais Lias[modifitgar | modifitgar il code]

Frontispizi da la Rhetische Cronica da Fortunat Sprecher von Berneck

Il 1672 è el arrivà a Cuira cun sia stampa movibla pertge ch'el crajeva da chattar bleras incumbensas. E quai era il cass, essend el il sulet stampadur en gir da quest temp sin territori da las Trais Lias. Be cun la stampa en il Puschlav han las Trais Lias gia giu ina dispita cun il duca da Milaun. Blera glieud na pudaiva betg leger u prestar cudeschs. Cudeschs en lingua tudestga vegnivan stampads a Turitg e Basilea ed ils rumantschs avaivan betg in linguatg da scartira unic, uschia che la derasaziun da quests cudeschs era anc pli critica da finanziar. Palpiri pudaivan ins era betg cumprar en las Trais Lias, sulettamain a Scuol vegniva producì palpiri tranter 1670 e 1740.

A Cuira ha Gion Gieri Barbisch survegnì l'incumbensa da squitschar la cronica retica Rhetische Cronica Oder / Kurtze und warhaffte Beschreibung Rhetischer / Kriegs unnd Regiments / Sachen da Fortunat Sprecher. Quai era l'emprim stampat en lingua tudestga en las Trais Lias. Quest'ovra, probabel stampada cun agid da giarsuns, era in bun attestat per Barbisch a la curt. L'uvestg ha giu plaschair da la lavur da Gion Gieri Barbisch ed el ha pudì stampar ulteriuras ovras per l'uvestgieu e l'uvestg ha era tramess ina recumandaziun al plevon Balzer Alig a Vrin. Il 1674 èn cumparidas duas scartiras dad Alig, Enzacotas canzuns spiritualas ed Epistolas ad Evangelia sin tuttas domeingias che Barbisch ha stampà a Cuira. Enturn il 1675 ha el bandunà Cuira vers la Surselva.

Il 1676 ha el instalà sia stampa per curt temp a Rehanau ed ha naven da quest lieu perschuadà il plevon da Pigniu da scriver la vita da S. Valentin. G. Jenelin. Il 1680 è finalmain cumparida l'ovra La Bealla vita, a beada mort de S.Valentin, glorius patrun della baselgia de Pigniu, mess en Ramonsch da Pader Gion Jenelin. Banaduz, Barbisch 1680. L'indicaziun mussa che Barbisch era ussa a Panaduz ma era qua ha el betg pudì lavurar pli ditg che trais onns tranter il 1680 ed il 1683. Peter Maron da Panaduz ha fatg igl emprendissadi tar Barbisch ed ha l'onn 1687 surpiglià la lavur da ses maister.

Dal 1684 fin il 1687 ha Barbisch prendì quartier a Cumbel. Il pader Zacharias da Salò ha scrit blers manuscrits tranter auter La Glisch sin il candelier invidada. Il 1686 ha Gion Gieri Barbisch stampà a Luven ina scartira protestanta da Johann Gerhard Soings Diseurs dad ünn'Olma fideivla, eun Deus a eun saseza... Ussa mess giù in Rima Rumonscha, tras Johann Moeli, F.V.D.M.. Quest cudesch para dad avair gudì in cert success en Surselva, han ins anc fatg duas ediziuns novas. L'onn 1687 sparescha il num dal stampadur. Gion Gieri Barbisch es mort en quel onn cun 46 onns.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Hermann Strehler e Remo Bornatico: Der Wanderdrucker Johann Georg Barbisch. En: Librarium: Revista da la Societad Svizra da Bibliophils. tom 18, carnet 1. 1975. Accessibel sut: http://doi.org/10.5169/seals-388225.

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Artitgel scrits dad Adolf Collenberg en il Lexicon Istoric Retic.