Men Rauch

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en vallader.

Men Rauch (* 29 schner 1888 a Scuol, † 4 october 1958 a Scuol, pronunzcha [ˌmɛn ˈraʊ̯x]) d'eira ün scriptur, poet ed editur rumantsch.

Vita[modifitgar | modifitgar il code]

Men Rauch es nat als 29 schner 1888 a Scuol, sco figl da paurs. Davo avair frequentà la scoula media a l'Institut Schmidt a San Galla e la scoula chantunala a Cuoira ha'l stübgià indschegner da fabrica a la Scoula politecnica federala a Turich (1908 - 1919). Dürant il temp a Turich ha'l frequentà eir cuors da filosofia, da litteratura, dad istorgia d’art e da musica. La prüma guerra mundiala ha interruot seis stüdis (1914 - 1918): Men Rauch a servi sco prüm tenent.

Davo seis stüdi ha lavurà Men Rauch sco geometer ed indschegner in Engiadina Bassa ed i'l Vallais. El es stat per exaimpel respunsabel pella via da Samignun, finida dal 1912. El ha maridà a Barbulina Nodèr. Lur lai es restada sainza uffants.

Davent dal 1918 es Men Rauch stat a Scuol permanentamaing. Sper sia lavur sco indschegner ha'l lavurà eir sco redacter.

Men Rauch es stat president cumünal da Scuol dal 1926 fin 1938, e davo d'eira'l grond cusglier a Cuoira. El d'eira ün dals opponents inizials da las ouvras electricas i'ls ons 1940 e 1950 e d'eira activ illa Lia Naira.

Men Rauch d'eira ün dals iniziants e confundaturs dal Museum d'Engiadina Bassa a Scuol, cull'avertüra dal 1956.

Autur e teater[modifitgar | modifitgar il code]

Men Rauch d'eira poet, raquintader, cabarettist e trubadur. El ha fundà la Gazetta Ladina ed es stat redacter da quella (1922-39) e dal Fögl Ladin 1945-58 (davent dal 1945 insembel cun Robert Ganzoni).

Men Rauch ha scrit raquints da chatscha in ün stil popular («In bocca d'luf», 1941), anecdotas («Fanzögnas da Calögnas», 1955) e poesias umoristicas e satiricas («Il battaporta», 1944). El ha creà collecziuns da biografias suot il titel «Homens prominents ed originals» (1935 e 1951).

Insembel cun Jon Semadeni e Cla Biert ha'l scrit ils programs da cabaret «La Panaglia» (1951) e «La travaglia dal docter Panaglia» (1954). Dals 1952 ha'l scrit il gö liber «La chanzun da la libertà», i'l connex cul 300avel anniversari da la liberaziun da l'Engiadina Bassa. Men Rauch nu scrivaiva be pel teater, mo s'ingaschaiva eir sco actur e musicist illa gruppa da teater La Culissa. Ultra da quai ha Men Rauch eir tradüt dramas dal tudais-ch in vallader.

Chanzuns[modifitgar | modifitgar il code]

Men Rauch ha edi duos toms cun chanzuns umoristicas rumantschas, ün dal 1925, il seguond dal 1950. El ha eir scrit la chanzun da l'Hom Strom:

«L'Hom Strom es ün bel hom
ün hom da nom e pom
chi metta sü il buol
a nos cumün da Scuol.»

Prüma strofa da la chanzun da l'Hom Strom.

Vico Torriani ha cumpuonü tschinch texts da Men Rauch per seis disc Allegra-allegra l'on 1975. Linard Bardill ha dedichà ün DC inter a Men Rauch, Omagi a Men Rauch dal 1988. Eir sün seis DC Tamangur da l'on 1996 as rechattan plüssas chanzuns cun texts da Men Rauch. Linard Bardill sur da Men Rauch:

«FenoMenRauch
Il leger chantadur, il capo cumün, il cabarettist,
ün hom dal pövel, il framassun, il chapitani, la fuorcha,
l'ami, il scriptur, l'hom religius, il criticaster,
il cumpogn al tavulin, il pes-chader, il redacter,
il commember da la Lia Naira, il rumantsch,
il chatschader, dit cuort, il FenoMenRauch.»

Our da l'inlay dal DC «Omagi a Men Rauch».

Eir Angelo Andina ha cumpuonü alch poems da Men Rauch per seis disc Che bel mumaint l'on 2014, per exaimpel «Eu e Tü».

Ouvras[modifitgar | modifitgar il code]

  • 1925: Chanzuns umoristicas rumantschas cun intraguidamaint per accumpagnar cun la guitarra, tom 1, editur.
  • 1941: In bocca d'luf
  • 1942: Il premi da la vita (drama, insembel cun Men Gaudenz)
  • 1944: Il battaporta
  • 1935: Homens prominents ed originals
  • 1950: Chanzuns umoristicas rumantschas cun intraguidamaint per accumpagnar cun la guitarra., tom 2, editur.
  • 1951: Homens prominents ed originals
  • 1952: La chanzun da la libertà, gö al liber.
  • 1955: Fanzögnas da Calögnas.
  • 1982: Ouvras, duos toms. Ouvra cumpletta cun poesias, istorgias e raquints, teaters e chanzuns.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

Reto R. Bezzola: Litteratura dals Rumauntschs e Ladins, Ediziun da la Lia Rumauntscha, Samedan 1979. ASIN: B004JDPO4Q.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]