Vesair il code da funtauna da Cussegl da l'Europa

[[Datoteca:Flag of the Council of Europe.svg|thumb|240px|Logo dal Cussegl da l’Europa]]
[[Datoteca:Council_of_Europe_(blue).svg|thumb|240px|Stadis commembers]]
Il '''Cussegl da l’Europa''' (tudestg ''Europarat'', englais ''Council of Europe'', franzos ''Conseil de l’Europe'') è in’organisaziun internaziunala europeica ch’è vegnida fundada il 1949 a [[Londra]]. Ella cumpiglia actualmain 47 stadis cun 820 milliuns burgaisas e burgais.<ref>https://web.archive.org/web/20141023015244/http://hub.coe.int/de/.</ref>

Il Cussegl da l’Europa furma in forum per debattas davart dumondas europeicas generalas. Ils tschentaments da l’organisaziun prevesan ina collavuraziun dals stadis commembers cun l’intent da promover il progress economic e social.

La sedia dal Cussegl da l’Europa sa chatta a [[Strasbourg]]. Ils 5 da matg – il di da fundaziun dal Cussegl da l’Europa – vegn commemorà mintg’onn sco di europeic.

Il Cussegl da l’Europa e l’[[Uniun europeica]] (UE) n’èn betg liads instituziunalmain in cun l’auter, e quai cumbain che omaduas instituziuns dovran la bandiera da l’Europa e l’imni da l’Europa. Medemamain n’è il Cussegl da l’Europa betg da confunder cun il Cussegl europeic (= las scheffas ed ils schefs da stadi dals stadis commembers da l’UE) e cun il Cussegl da l’Uniun europeica (= las ministras ed ils ministers dals stadis commembers da l’UE). 

== Istorgia ==
[[Datoteca:Palais_Universitaire_de_Strasbourg-10_août_1949.jpg|thumb|170px|Tavla commemorativa en l’aula da l’Universitad da Strasbourg]]
Il Cussegl da l’Europa è vegnì fundà da diesch stadis da l’Europa dal Vest e dal Nord ([[Belgia]], [[Danemarc]], [[Frantscha]], [[Irlanda]], [[Italia]], [[Luxemburg]], [[Pajais Bass]], [[Norvegia]], [[Svezia]] e [[Reginavel Unì]]). Ses statut formal ha l’organisaziun retschet ils 5 da matg 1949 a Londra. Uschia furma il Cussegl da l’Europa la pli veglia organisaziun politica da stadis europeics.<ref>Frank Niess: ''Die europäische Idee – Aus dem Geist des Widerstands.'' Suhrkamp, Francfurt a.M. 2001, p.&nbsp;230.</ref> Vegnì fundà è el da l’European Conference on Federation sin iniziativa da l’American Committee for a United Europe.

Cun il Cussegl da l’Europa ha – sper la collavuraziun economica ([[Organisaziun da cooperaziun e svilup economic]], OECD) e la cooperaziun militara ([[NATO]]) – er la collavuraziun ed unificaziun politica dal continent prendì furmas concretas. 

La [[Svizra]] è s’associada al gremi il 1963. Fin a trais excepziuns appartegnan oz tut ils stadis europeics al Cussegl da l’Europa. Il stadi da la [[Citad dal Vatican]] na trategna naginas relaziuns cun auters stadis, mabain surlascha sia represchentanza a nivel internaziunal a la sedia apostolica. Quest’ultima dispona, sco subject da dretg public betg statal, d’in status d’observatur entaifer il Comité dals ministers. La [[Bielorussia]] è dapi il 1993 candidat d’adesiun. L’admissiun dal [[Cosovo]] vegn pir en dumonda en quel mument ch’il status da dretg internaziunal è sclerì definitivamain.

Suenter la votaziun davart l’appartegnientscha da la [[Crim]] a la [[Russia]] ha il Cussegl da l’Europa prendì davent ad interim als 18 deputads russ il dretg da votar. Ultra da quai è la Russia vegnida exclusa per il mument dals gremis directivs.<ref>[http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/europa/ukraine-krise-europarat-entzieht-russland-das-stimmrecht-12889490.html ''Ukraine-Krise: Europarat entzieht Russland das Stimmrecht''], ''FAZ online'', 10 d’avrigl 2014, consultà ils 25 da schaner 2015.</ref>

== Finamiras ==
Il Cussegl da l’Europa è in forum per debattas davart dumondas europeicas generalas. En rom da l’activitad da l’instituziun vegnan elavuradas convenziuns ch’èn liantas tenor il dretg internaziunal (p.ex. la [[Convenziun europeica dals dretgs umans]]). Quellas han la finamira da mantegnair l’ierta communabla e da promover il progress economic e social.

Dapi il 1993 sa deditgescha il Cussegl da l’Europa er pli ferm a la finamira da proteger la segirezza democratica. Da questas stentas fan part: 
* l’engaschament per ils dretgs umans
* la preservaziun da las normas democraticas fundamentalas
* ils princips dal stadi da dretg
* il cumbat cunter il terrorissem
* la promoziun dal progress economic e social
* la promoziun da la collavuraziun culturala
* la promoziun da la protecziun da l’ambient e da la natira

Tar la promoziun da la collavuraziun culturala sa tracti d’in sectur, sin il qual l’Uniun europeica na dispona da nagin’atgna cumpetenza ed è perquai s’obligada da cooperar cun il Cussegl da l’Europa. A quest champ d’activitad appartegnan per exempel la renconuschientscha da studis e diploms universitars, la protecziun giuridica da minoritads culturalas e la creaziun da directivas politicas a favur dal dialog intercultural.

== Organs ==
[[Datoteca:Pleniere.JPG|thumb|220px|Sala plenara dal Cussegl da l’Europa]]
Il Cussegl da l’Europa è organisà en medema moda sco la gronda part da las ulteriuras organisaziuns internaziunalas, dispona però ultra da quai d’in organ parlamentar. 

=== Cussegl dals ministers ed Assamblea parlamentara ===
Ils dus organs statutars dal Cussegl da l’Europa èn:
* Il Cussegl dals ministers, en il qual ils stadis commembers èn represchentads tras lur minister da l’exteriur resp. tras il represchentant stabel da quel en il rang d’in ambassadur.
* L’Assamblea parlamentara dal Cussegl da l’Europa, en la quala ils parlaments dals stadis commembers delegheschan represchentants.

Politicamain vegn il Cussegl da l’Europa represchentà tras il parsura dal Comité da ministers e tras il president da l’Assamblea parlamentara.

=== Conferenza da las organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas ===
L’onn 1952 ha il Cussegl da l’Europa concedì ad organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas in status consultativ per «intensivar la participaziun activa da tut las burgaisas e da tut ils burgais tar la realisaziun da fatgs publics.» Il 2003 han questas organisaziuns retschet il status da participants. Ellas prendan decisiuns en rom da la Conferenza da las organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas dal Cussegl da l’Europa e sa participeschan activamain al process da decisiun dal Cussegl da l’Europa ed a la realisaziun da ses programs.<ref>[http://www.coe.int/t/ngo/overview_en.asp ''The Council of Europe and Non-Governmental Organisations: Promoters of democracy and active citizenship in Europe''], consultà ils 23 da fanadur 2014.</ref> 

=== Ulteriurs organs ===
Sper l’Assamblea parlamentara ed il Cussegl dals ministers furma il Congress da las vischnancas e regiuns la terza pitga dal Cussegl da l’Europa e figurescha sco organ consultativ.

Il Cussegl da l’Europa ha endrizzà la posiziun d’in cumissari per ils dretgs umans. Quel vegn elegì da l’Assamblea parlamentara e scriva rapports davart temas relevants u la situaziun dals dretgs umans en singuls pajais.

In’impurtanta part dal Cussegl da l’Europa furma il Tribunal europeic dals dretgs umans a Strasbourg. Quel surveglia l’observaziun da la Convenziun europeica dals dretgs umans.

Daspera datti in’entira retscha da cunvegnas parzialas dal Cussegl da l’Europa, per exempel en connex cun il sport, la promoziun dal film (Eurimages), las linguas (Center europeic per linguas modernas a [[Graz]]) u en furma dal Center nord-sid a [[Lissabon]].

=== Secretariat general dal Cussegl da l’Europa ===
Ils organs dal Cussegl da l’Europa vegnan sustegnids d’in secretariat permanent, il qual vegn manà dal secretari general. Quel vegn elegì da l’Assamblea parlamentara per tschintg onns. 
{| class="wikitable sortable"
! Num !! Datas da vita !! Temp d’uffizi !! Pajais
|-
| Jacques Camille Paris ||1902–1953|| 1949–1953 || {{FRA}}
|-
| Léon Marchal ||1900–1956|| 1953–1956 || {{FRA}}
|-
| Lodovico Benvenuti ||1899–1966|| 1957–1964 || {{ITA}}
|-
| Peter Smithers ||1913–2006|| 1964–1969 || {{GBR}}
|-
| Lujo Tončić-Sorinj ||1915–2005|| 1969–1974 || {{AUT}}
|-
| Georg Kahn-Ackermann ||1918–2008|| 1974–1979 || {{DEU}}
|-
| Franz Karasek ||1924–1986|| 1979–1984 || {{AUT}}
|-
| Marcelino Oreja Aguirre ||* 1935|| 1984–1989 || {{ESP}}
|-
| Catherine Lalumière ||* 1935|| 1989–1994 || {{FRA}}
|-
| Daniel Tarschys ||* 1943|| 1994–1999 || {{SWE}}
|-
| Walter Schwimmer ||* 1942|| 1999–2004 || {{AUT}}
|-
| Terry Davis ||* 1938|| 2004–2009 || {{GBR}}
|-
| Thorbjørn Jagland ||* 1950|| 2009–2019 || {{NOR}}
|-
| Marija Pejčinović Burić ||* 1963|| dapi il 2019 || {{HRV}}
|}
== Stadis commembers ==
{| class="wikitable"
! colspan="6" valign="center" |Commembers fundaturs dal Cussegl da l’Europa l’onn 1949
|-
|width="200" colspan="2"|{{BEL}}
|width="200" colspan="2"|{{IRL}}
|width="200" colspan="2"|{{NLD}}
|-
|colspan="2"|{{DNK}}
|colspan="2"|{{ITA}}
|colspan="2"|{{NOR}}
|-
|colspan="2"|{{FRA}}
|colspan="2"|{{LUX}}
|colspan="2"|{{SWE}}
|-
|colspan="2"|{{GBR}}
|colspan="2"|
|colspan="2"|
|-
! colspan="6" valign="center" |Ulteriurs commembers dal Cussegl da l’Europa (cun l’onn d’adesiun)
|-
|width="58" rowspan="2" valign="top" align="center"|1949
|width="140"|{{TUR}}
|width="58" align="center"|1990
|width="140"|{{HUN}}
|width="58" rowspan="2" valign="top" align="center"|1995
|width="144"|{{MDA}}
|-
|{{GRC}}¹
|align="center"|1991
|{{POL}}
|{{UKR}}
|-
|align="center"|1950
|{{GER}}
|align="center"|1992
|{{BGR}}
|rowspan="2" valign="top" align="center"|1996
|{{HRV}}
|-
|align="center"|1950
|{{ISL}}
|rowspan="6" valign="top" align="center"|1993
|{{EST}}
|{{RUS}}
|-
|align="center"|1956
|{{AUT}}
|{{LTU}}
|align="center"|1999
|{{GEO}}
|-
|align="center"|1961
|{{CYP}}
|{{ROU}}
|rowspan="2" valign="top" align="center"|2001
|{{ARM}}
|-
|align="center"|1963
|{{CHE}}
|{{SVK}}²
|{{AZE}}
|-
|align="center"|1965
|{{MLT}}
|{{SVN}}
|rowspan="2" align="center"|2002
|rowspan="2"|{{BIH}}
|-
|align="center"|1976
|{{POR}}
|{{CZE}}²
|-
|align="center"|1977
|{{ESP}}
|align="center"|1994
|{{AND}}
|align="center"|2003
|{{SRB}}³
|-
|align="center"|1978
|{{LIE}}
|rowspan="3" valign="top" align="center"|1995
|{{ALB}}
|align="center"|2004
|{{MCO}}
|-
|align="center"|1988
|{{SMR}}
|{{LVA}}
|align="center"|2007
|{{MNE}}
|-
|align="center"|1989
|{{FIN}}
|{{MKD}}
|
|
|-
|colspan="6" align="left"|¹ suspendì dal 1967 fin il 1974<br />² il commembradi da la Tschecoslovachia dapi il 1991 n’è betg vegnida transferì sin ils stadis successurs<br />³ sco successur dal stadi Serbia e Montenegro
|-
! width="200" colspan="2" |Candidats d’entrada
! width="200" colspan="2" |Status d’observatur en l’Assamblea parlamentara
! width="200" colspan="2" s|Status d’observatur en il Comité dals ministers
|-
|align="center"|1993
|{{BLR}}
|align="center"|1957
|{{ISR}}
|align="center"|1970
|{{VAT}}
|-
|colspan="2" rowspan="4"|
|align="center"|1997
|{{CAN}}
|align="center" valign="top" rowspan="3"|1996
|{{JPN}}
|-
|align="center"|1999
|{{MEX}}
|{{CAN}}
|-
|colspan="2" rowspan="2"|
|{{USA}}
|-
|align="center"|1999
|{{MEX}}
|-
|-
|colspan="6"|[[Datoteca:Council of Europe map.svg|500px|center|Stadis commembers dal Cussegl da l’Europa]]
|-
|colspan="2" |
{{Legenda|#008000|commembers fundaturs}}
{{Legenda|#00ff00|ulteriurs commembers}}
{{Legenda|#ff0000|candidats d’entrada}}
|colspan="4" valign="top" |
{{Legenda|#ffff00|status d’observatur en l’Assamblea parlamentara}}
{{Legenda|#ffC000|status d’observatur en il Comité dals ministers}}
|}
=== Bielorussia ===
La critica dal Cussegl da l’Europa envers la [[Bielorussia]] sa drizza tranter auter cunter elecziuns nundemocraticas, la paina da mort en general e las painas da mort cunter Eduard Lykow (executà probablamain la fin 2014) ed Alexander Grunow en spezial.<ref>[http://www.coe.int/de/web/portal/-/declaration-by-the-committee-of-ministers-on-the-execution-of-mr-hryhory-yuzepchuk-in-belarus ''Decleration by the Commitee of ministers on the execution of Mr. Hryhory Yuzepchuk in Belarus.'']</ref> A chaschun d’in referendum ch’è vegnì manà tras en la Bielorussia il 1996 eran percunter 80&nbsp;% dals votants s’exprimids per l’applicaziun da la paina da mort.

La regenza da la Bielorussia aspirescha in status da giast spezial. L’opposiziun percunter sa stenta per ina commembranza a dretg cumplain, faschond valair che quai avriss a la societad civila en la Bielorussia l’access ad in sistem da dretg independent (Convenziun europeica dals dretgs umans; Tribunal europeic dals dretgs umans a Strasbourg).

== Convenziuns dal Cussegl da l’Europa ==
La Convenziun europeica dals dretgs umans dal 1950 furma il pli impurtant contract multilateral ch’è vegnì mess en vigur en rom dal Cussegl da l’Europa; vitiers vegnan fin uss 15 protocols supplementars ch’èn colliads cun la Convenziun europeica dals dretgs umans.<ref>Oppermann, Classen, Nettesheim: ''Europarecht.'' 4. ed., Minca 1999, p. 26.</ref> I suondan intgins exempels da las radund 170 ulteriuras cunvegnas dal Cussegl da l’Europa:
[[Datoteca:Chamber_of_local_authorities.jpg|thumb|210px|Sesida dal Congress da las vischnancas e regiuns]]
* Convenziun europeica d’assistenza (1953)
* Convenziun europeica da domicil (1955)
* Cunvegna europeica davart l’accumadaziun paschaivla da dispitas (1957)
* Charta sociala europeica (1961)
* Cunvegna davart l’unificaziun da tscherts terms dal dretg material areguard las patentas d’invenziun (1963)
* Urden europeic da la segirezza sociala (1964)
* Cunvegna europeica areguard l’immunitad statala (1972)
* Convenziun da protecziun da datas (1981)
* Cunvegna europeica per la prevenziun da la tortura e da tractament u paina inumana u umilianta (1987)
* Convenziun europeica d’antidoping (1989)
* Charta europeica da las linguas regiunalas u minoritaras (1992)
* Convenziun da basa per proteger las minoritads naziunalas (1995)
* Cunvegna davart la protecziun dals dretgs umans e da la dignitad umana en vista a l’applicaziun da la biologia e da la medischina (1997)
* Convenziun europeica davart la naziunalitad (1997)
* Cunvegna dal Cussegl da l’Europa per cumbatter il commerzi cun umans (2005)

== Basegn da refurma ==
Il 2009 han ins annunzià ina refurma dal Cussegl da l’Europa. La finamira è da focusar pli ferm sin las incumbensas principalas – dretgs umans, democrazia e stadi da dretg – sco er da trair a niz meglier sinergias cun auters acturs internaziunals, surtut cun l’Uniun europeica e l’Organisaziun per la segirezza e la cooperaziun en l’Europa.

== Finanziaziun ==
Il Cussegl da l’Europa vegn finanzià tras contribuziuns dals stadis commembers. L’autezza da quellas sa drizza tenor il dumber da la populaziun ed il product social brut da mintga stadi.<ref>Oppermann, Classen, Nettesheim: ''Europarecht.'' 4. ed., Minca 1999, p. 24.</ref>

== Annotaziuns ==
<references/>
 
== Litteratura ==
* Klaus Brummer: ''Der Europarat. Eine Einführung''. VS, Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-531-15710-8.
* Horst Keller: ''Werte statt Grenzen. Der Europarat – Wegbereiter und Vordenker.'' NDV Neue Darmstädter Verlagsanstalt, Rheinbreitbach 1999, ISBN 3-87576-419-6.
* Uwe Holtz (ed.): ''[https://web.archive.org/web/20120516104748/http://www.uni-bonn.de/%7Euholtz/lehrmaterial/50_jahre_europarat.pdf 50 Jahre Europarat] (PDF; 1,2&nbsp;MB).'' Nomos, Baden-Baden 2000, ISBN 3-7890-6423-8.
* Frank Niess: ''Die europäische Idee – Aus dem Geist des Widerstands.'' Suhrkamp, Francfurt a.M. 2001, ISBN 3-518-12160-X.
* Birte Wassenberg: ''Histoire du Conseil de l’Europe (1949–2009).'' Peter Lang, Brüssel 2012, ISBN 978-90-5201-896-6.

== Colliaziuns ==
{{Commonscat|Council of Europe|Cussegl da l’Europa}}
* [http://conventions.coe.int/Treaty/ger/Treaties/Html/001.htm Ils tschentaments dal Cussegl da l’Europa – Londra, 5 da matg 1949]
* [http://www.coe.int/DefaultDE.asp Pagina uffiziala dal Cussegl da l’Europa]
* [http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeTraites.asp?CM=8&CL=GER Glista cumpletta da las cunvegnas dal Cussegl da l’Europa]
* [https://web.archive.org/web/20140306190021/http://www.humanrights.ch/de/Instrumente/Europa/Europarat/index.html Cussegl da l’Europa: instituziuns, organs e cunvegnas] – online tar humanrights.ch
* [https://web.archive.org/web/20171107221651/http://europainstitut.de/fileadmin/schriften/340.pdf ''Die Rechtsstruktur des Europarats und insbesondere der Parlamentarischen Versammlung''] – online tar [[Europa-Institut Saarbrücken]] (senza onn)
* [http://www.aktiv-gegen-diskriminierung.de/de/internationale-rechtsdurchsetzung/europarat/das-system-des-europarates.html Il sistem dal Cussegl da l’Europa (grafica interactiva)]

[[Categoria:Organisaziuns internaziunalas]]
[[Categoria:Artitgels recumandads (Politica)]]