Jules Verne

Ord Wikipedia

Jules Verne, atgnamain Jules-Gabriel Verne, (* ils 8 da favrer 1828 a Nantes; † ils 24 da mars 1905 ad Amiens), è stà in scriptur franzos. El è surtut vegnì enconuschent tras ses romans ‹Voyage au centre de la Terre› (1864, tudestg: ‹Die Reise zum Mittelpunkt der Erde›), ‹Vingt mille lieues sous les mers› (1869–1870, tudestg: ‹20.000 Meilen unter dem Meer›) e ‹Le Tour du monde en 80 jours› (1873, tudestg: ‹Reise um die Erde in 80 Tagen›, rumantsch: ‹Viadi enturn il mund en 80 dis›). Sper Hugo Gernsback, Kurd Lasswitz e H.G. Wells vala Jules Verne sco in dals fundaturs dal gener science fiction.[1]

Vita[modifitgar | modifitgar il code]

Lycée Clemenceau a Nantes, il gimnasi che Jules Verne ha frequentà

Jules Verne è creschì si en il quartier dals possessurs da navs en la citad da port Nantes sco vegl dals tschintg uffants d’in advocat e da sia dunna che derivava dals circuls da possessurs da navs.[2] Cun indesch onns duai el avair empruvà da far dascusamain in viadi sur mar sco giarsun- mariner, ma è vegnì manà l’ultim mument giu da la nav. Ses temp da scola ha el passentà en scolas privatas catolicas da sia citad natala ed ha terminà quel l’onn 1846 sin il gimnasi statal. Sinaquai è el sa rendì a Paris a studegiar giurisprudenza, perquai ch’el dueva surpigliar la pratica d’advocatura da ses bab.

Il pli tard sco student ha el però cumenzà a scriver ed è vegnì en contact cun il mund dals litterats da Paris, t.a. cun Alexandre Dumas, ch’al ha protegì in pau, e cun il figl da quel, Alexander Dumas il giuven ch’è daventà in bun ami.

Jules Verne è perquai restà suenter avair terminà il studi (1849) a Paris ed ha l’emprim scrit divers dramas, da la tragedia fin il libret d’opera. L’onn 1851 è in emprim toc vegnì recepì d’ina revista litterara; en quella èn er cumparids il medem onn dus raquints dad el. Ils temas da quels ‹viadi sin la mar› resp. ‹viadi en ballun› n’han betg pli laschà liber Verne, er sch’el han anc scrit in temp texts che tractavan tut autras tematicas.

L’onn 1852 è el daventà secretari da l’intendant dal Théâtre-Lyrique a Paris, per il qual el ha producì ils proxim onns, per part persul, per part en in team d’auturs, divers tocs. A medem temp ha el scrit vinavant raquints cun diversas tematicas, tranter quels il 1855 il raquint da viadi aventurus ‹Un hivernage dans les glaces› (‹In’envernada en il glatsch›).

Jules Verne l’onn 1856

L’onn 1857 ha el maridà ina vaiva cun dus uffants. Da lur lètg è naschì il 1861 il figl Michel. Jules Verne ha sinaquai pratitgà intgins onns la professiun burgaisa d’in agent da bursa, ma cun success mediocher. Daspera (1859 e 1861) ha el fatg cun in da ses amis, il cumponist Aristide Hignard, viadis cun bastiment en la Scozia e Norvegia, ils quals al han rendì accessibel il mund da la navigaziun. L’emprim viadi ha furmà la basa dal roman ‹Voyage à reculons en Angleterre et Écosse› (‹Viadi cun incaps en l’Engalterra ed en Scozia›), il qual n’è mai vegnì publitgà dal temp da vita da Verne.[3]

Decisiv per la cuntinuaziun da sia carriera sco autur è stà il fatg ch’el ha fatg l’onn 1862 l’enconuschientscha da l’editur da cudeschs d’uffants Pierre-Jules Hetzel. Quel ha edì ses emprim roman da science fiction ‹Cinq semaines en ballon› (‹Tschintg emnas en il ballun›), ha fatg cun el in contract per ulteriurs romans dal medem gener ed al ha animà ad ina moda da scriver attractiva per il public. Il pli tard sur Hetzel è Verne er vegnì en contact cun perscrutaders da la natira ed inventaders ch’han schlargià sias enconuschientschas, procurà per la savida dal fatg necessaria e furnì ad el ideas ch’el rimnava en in’immensa cartoteca.

Cun ‹Cinq semaines en ballon› ha Verne cuntanschì in tschert renum sco autur; tuttina n’è quest’ovra betg sa vendida dalunga fitg bain, mabain ha cuntanschì cuntinuadamain sur quatter decennis pliras ediziuns. Ils proxims onns ha el scrit numerus romans ch’èn per ordinari, avant che vegnir edids en furma da cudesch, cumparids en cuntinuaziuns en la revista da giuvenils ‹Magazin illustré d’éducation et de récréation› che Hetzel ha fundà il 1864. Sia domena per propi èn restads ils romans da viadi e d’aventura, cun ina cumpart pli gronda u pli pitschna da science fiction, ils quals Hetzel preschentava sut la rubrica ‹Voyages extraordinaires›. En questas ovras ha Verne anticipà cun blera intuiziun scientifica e tecnica baininqual svilup che dueva vegnir realisà pli tard. Quai vala surtut per la litteratura ch’è cumparida ils emprims dudesch onns suenter l’emprim’ovra.

Stanza da studi da Jules Verne en la chasa municipala ad Amiens

Ses pli enconuschents romans èn: ‹Voyages et aventures du capitaine Hatteras› (1864/65); ‹Voyage au centre de la Terre› (1864); ‹De la Terre à la Lune› (1865); ‹Autour de la Lune› (1869); ‹Vingt mille lieues sous les mers› (1869). L’onn 1872 è cumparida si’ovra che dueva avair il pli grond success insumma, ‹Le Tour du monde en 80 jours› (‹Viadi enturn il mund en 80 dis›), la quala el ha, ensemen cun Adolphe d’Ennery sco coautur, er adattà per il teater. Il 1876 è suandà, medemamain cun grond success, il crimi politic e d’aventura ‹Michel Strogoff› che gioga en la Sibiria; er quel è vegnì elavurà ad in toc da teater.

Il pli tard dapi ‹Le Tour du monde en 80 jours› era Verne in um stimà e ritg. El ha fatg numerus viadis cun la viafier e sin la mar, per exempel l’onn 1867 cun la pli gronda nav a vapur da quel temp, la ‹Great Eastern›, en ils Stadis Unids, ed a partir dal 1866 cun atgnas jachts a vela e la finala jachts a vapur en il Chanal, la Mar dal Nord e Mar da l’Ost ed en la Mar Mediterrana. Ultra da quai mantegneva el ina chasa represchentativa ad Amiens, la citad natala da sia dunna, nua ch’el viveva dapi il 1870. Lez onn è el vegnì numnà chavalier da la Legiun d’onur.[4] Er è el – quai ch’è nunusità per in betg Brit – vegnì recepì en il renumà Travellers Club da Londra.

Caricatura dal 1884

Fatg quitads al ha però ses figl Michel. Cun 15 onns, il 1876, aveva el dà quel per in temp en ina chasa da correcziun, e pir il 1888 duevan bab e figl puspè sa reconciliar.

L’onn 1883 ha Jules Verne empruvà da sa metter en posiziun sco candidat per l’Académie Française, l’instituziun naziunala che s’occupa da la tgira da la lingua franzosa, ma senza success. Apparentamain n’eran sias scrittiras betg vegnidas acceptadas dals ulteriurs commembers da l’academia sco litteratura seriusa. Anc oz vegn Verne savens menziunà da la scienza litterara be a l’ur.

L’onn 1886 è el vegnì blessà grevamain tras in sajet da pistola d’in nev malsaun da spiert, quai ch’ha laschà ses fastizs fin la fin da sia vita. Il 1888 ha el cumenzà a s’engaschar en la politica communala ed è vegnì elegì repetidamain en il cussegl da la citad dad Amiens. Sco politicher dal center, l’emprim plitost d’orientaziun sanestra, pli tard da dretga, è el s’engaschà en la planisaziun urbana ed a favur dal teater da la citad. L’onn 1898, en connex cun l’Affera da Dreyfus, vegn el attribuì als ‹anti-Dreifusards›; ma il 1899 è el s’engaschà per la revisiun da la procedura.[5]

Ils 17 da mars 1905 ha Verne gì in’attatga da diabetes. Da quella n’è el betg pli sa revegnì ed è mort ils 24 da mars 1905.

Suenter sia mort ha ses figl edì numerusas ovras or dal relasch, per part cun adattar quellas vaira ferm, ed ha er scrit atgnas ovras sut il num da ses bab.

Recepziun[modifitgar | modifitgar il code]

L’epoca en la quala Verne ha vivì steva sut l’ensaina dal progress tecnic accelerà ed era a medem temp segnà dals ultims gronds viadis d’exploraziun. Perquai han ses cudeschs, che sa drizzavan surtut ad in public masculin pli giuven e scolà, gì grond success betg be en Frantscha, mabain grazia a translaziuns er en tut l’Europa ed en ils Stadis Unids. Intgins da ses romans vegnan fin oz adina puspè edids da nov.

L’onn 1910 han ins inaugurà en sia citad natala in monument per Jules Verne, creà da Georges Bareau.

En il 20avel tschientaner han ils romans da Verne, ritgs d’acziun, inspirà blers cineasts. E betg per casualitad porta l’emprim sutmarin atomar dal mund l’USS Nautilus, il num dal sutmarin futuristic da chapitani Nemo, la figura or da ‹Vingt mille lieues sous les mers›.

Ovras[modifitgar | modifitgar il code]

Romans[modifitgar | modifitgar il code]

Cuverta dal roman ‹Voyages et aventures du capitaine Hatteras›
  • Cinq Semaines en ballon, 1863
  • Voyage au centre de la Terre, 1864
  • De la Terre à la Lune, trajet direct en 97 heures 20 minutes, 1865
  • Voyages et Aventures du capitaine Hatteras, 1866
  • Les Enfants du capitaine Grant, 1867 e 1868
  • Vingt mille lieues sous les mers, 1869 e 1870
  • Autour de la Lune, 1870
  • Une ville flottante, 1871
  • Aventures de trois Russes et de trois Anglais dans l’Afrique australe, 1872
  • Le Pays des fourrures, 1873
  • Le Tour du monde en quatre-vingts jours, 1873 (versiun rumantscha: Viadi enturn il mund en 80 dis)
  • L’Île mystérieuse, 1874 e 1875
  • Le Chancellor, 1875
  • Michel Strogoff, 1876
  • Hector Servadac, 1877
  • Les Indes noires, 1877
  • Un capitaine de quinze ans, 1878
  • Les Cinq Cents Millions de la Bégum, 1879
  • Les Tribulations d’un Chinois en Chine, 1879
  • La Maison à vapeur, 1880
  • La Jangada. Huit cents lieues sur l’Amazone, 1881
  • L’École des Robinsons, 1882
  • Le Rayon-vert, 1882
  • Kéraban-le-têtu, 1883
  • L’Étoile du sud, 1884
  • L’Archipel en feu, 1884
  • Mathias Sandorf, 1885
  • Un billet de loterie, 1886
  • Robur-le-conquérant, 1886
  • Le Chemin de France, 1887
  • Nord contre Sud, 1887
  • Deux ans de vacances, 1888
  • Famille-sans-nom, 1889
  • Sans dessus-dessous, 1889
  • César Cascabel, 1890
  • Mistress Branican, 1891
  • Le Château des Carpathes, 1892
  • Claudius Bombarnac, 1892
  • P’tit-bonhomme, 1893
  • Mirifiques Aventures de Maître Antifer, 1894
  • L’Île à hélice, 1895
  • Face au drapeau, 1896
  • Clovis Dardentor, 1896
  • Le Sphinx des glaces, 1897
  • Le Superbe Orénoque, 1898
  • Le Testament d’un excentrique, 1899
  • Seconde Patrie, 1900
  • Le Village aérien, 1901
  • Les Histoires de Jean-Marie Cabidoulin, 1901
  • Les Frères Kip, 1902
  • Bourses de voyage, 1903
  • Un drame en Livonie, 1904
  • Maître-du-monde, 1904
  • L’Invasion de la mer, 1905

Las suandantas ovras or dal relasch da Jules Verne ha ses figl Michel Verne publitgà suenter las avair reelavurà pli u main ferm:

  • Le Phare du bout du monde, 1906
  • Le Volcan d’or, 1906
  • L’Agence Thompson and Co, 1907
  • La Chasse au météore, 1908
  • Le Pilote du Danube, 1908
  • Les Naufragés du Jonathan, 1909
  • Le Secret de Wilhelm Storitz, 1910
  • Hier et demain, 1910, collecziun d’istorgias curtas
  • L’Etonnante Aventure de la mission Barsac, 1919, scrit da Michel Verne

Medemamain or dal relasch da Jules Vernes derivan las suandantas ovras:

  • Voyage à reculons en Angleterre et Écosse, scrit il 1859/60, publitgà il 1989
  • L’Oncle Robinson, scrit ca. 1870/71, publitgà il 1991 sco fragment
  • Paris au 20e siècle, scrit il 1863, publitgà il 1994

Istorgias curtas e raquints[modifitgar | modifitgar il code]

  • Les premiers navires de la marine mexicane, 1851
  • Un voyage en ballon, 1851 (publitgà il 1874 sut il titel Un drame dans les airs)
  • Martin Paz, 1852
  • Les Châteaux en Californie ou Pierre qui roule n’amasse pas mousse, 1852
  • Maitre Zacharius ou l’Horloger qui a perdu son ame, 1854
  • Un hivernage dans les glaces, 1855
  • Le Comte de Chanteleine, 1864
  • Le forceurs de blocus, 1865/1871
  • Le Humbug, 1867/1910
  • Le Docteur Ox, 1874
  • Les Révoltés de la Bounty, 1879
  • Frritt-Flacc, 1886
  • Gil Braltar, 1887
  • Aventures de la famille Raton. Conte de fées, 1891
  • La journée d’un journaliste américain en 2889, 1891
  • Monsieur Ré-dièze et Mademoiselle Mi-bémol, 1893
  • La Destinée de Jean Morénas, 1910, scrit da Michel Verne
  • L’Éternel Adam 1910, scrit da Michel Verne
  • Pierre-Jean, scrit il 1850/51, publitgà il 1991
  • Le Siège de Rome, scrit il 1854, publitgà il 1991
  • Le Mariage de M. Anselme des Tilleuls, scrit il 1855, publitgà il 1991
  • San Carlos, scrit il 1860/61, publitgà il 1991

Tocs da teater[modifitgar | modifitgar il code]

  • La mille et deuxième nuit, 1850; cun Michel Carré; musica: Aristide Hignard; sparì
  • Le colin-maillard, 1853; cun Michel Carré; musica: Aristide Hignard
  • Les compagnons de la Marjolaine, 1855; cun Michel Carré; musica: Aristide Hignard
  • Monsieur de Chimpanzé, 1858; cun Michel Carré; musica: Aristide Hignard
  • Le page de Madame de Marlborough, 1858; l’attribuziun a Verne è dispitaivla; musica: Frédéric Barbier
  • L’auberge des Ardennes, 1860; cun Michel Carré; musica: Aristide Hignard
  • Voyage à travers l’impossible – primaudiziun ils 25 da november 1882

Cudeschs tematics[modifitgar | modifitgar il code]

  • Géographie de la France et de ses colonies, 1867
  • Découverte de la Terre, 1870 / 1878
  • Les Grands Navigateurs du XVIIIe Siècle, 1879
  • Les Explorateurs du XIXe siècle, 1880

Essais[modifitgar | modifitgar il code]

  • La Pologne, ca. 1848
  • Salon de 1857, 1857
  • À propos du Géant, 1863
  • Edgard Poe et ses œuvres, 1864

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Adam Charles Roberts: Science Fiction. Routledge, Londra / New York 2000, ISBN 0-415-19204-8, p. 48.
  2. La funtauna principala per las infurmaziuns davart vita ed ovra en quest artitgel ha furmà Gert Pinkernell: Jules Verne. En: Id.: Namen, Titel und Daten der französischen Literatur. Quest artitgel sa basa da sia vart sin Jean-Pierre de Beaumarchais, Daniel Couty, Alain Ray (ed.): Dictionnaire des littératures de langue française. Paris 1994, tom 4, p. 2172–2182.
  3. Elisabeth Edl en l’epilog tar Jules Verne: Reise mit Hindernissen nach England und Schottland. Zsolnay, Vienna 1997, ISBN 3-552-04861-8, p. 236s.
  4. Bettina Kümmerling-Meibauer: Klassiker der Kinder- und Jugendliteratur: Ein internationales Lexikon. J.B. Metzler 2004, p. 1128.
  5. William Butcher: Jules Verne. The Definitive Biography. Thunder’s Mouth Press, New York 2006, p. xxxviii.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Franz Born: Der Mann der die Zukunft erfand. Markus, Eupen 1960.
  • Peter Costello: Jules Verne: Erfinder der Science Fiction. Qalandar, Aalen 1979, ISBN 978-3-922121-09-1.
  • Volker Dehs: Jules Verne mit Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. (Rowohlt Monographien, tom 358), Rowohlt, Reinbek 1986, ISBN 3-499-50358-1.
  • Volker Dehs: Jules Verne. Eine kritische Biographie. Artemis & Winkler, Düsseldorf 2005, ISBN 3-538-07208-6.
  • Volker Dehs: Bibliographischer Führer durch die Jules-Verne-Forschung/Guide bibliographique à travers la critique vernienne. 1872–2001. Förderkreis Phantastik in Wetzlar e.V., Wetzlar 2002 (Schriftenreihe und Materialien der Phantastischen Bibliothek Wetzlar, tom 63).
  • Volker Dehs e Ralf Junkerjürgen: Jules Verne. Stimmen und Deutungen zu seinem Werk. Phantastische Bibliothek Wetzlar, Wetzlar 2005, (Schriftenreihe und Materialien der Phantastischen Bibliothek Wetzlar, tom 75).
  • Roland Innerhofer: «Die Technik war sichtbar». Jules Vernes Inszenierung des Utopischen. En: Götz Pochat, Brigitte Wagner (ed.): Utopie. Gesellschaftsformen, Künstlerträume, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz 1996 (Kunsthistorisches Jahrbuch Graz, nr. 26), p. 153–168.
  • Ralf Junkerjürgen: Jules Verne. WBG Theiss, Darmstadt 2018, ISBN 978-3-8062-3746-7.
  • Till R. Kuhnle: Das Fortschrittstrauma. Vier Studien zur Pathogenese literarischer Diskurse. Stauffenburg, Tübingen 2005, ISBN 3-86057-162-1; part I: Jules Verne: Das 19. Jahrhundert zu Ende denken – ein Versuch, p. 21–122.
  • Thomas Ostwald: Jules Verne, Leben und Werk. Pawlak Taschenbuch, Berlin/Hersching 1984, ISBN 3-8224-1101-9.
  • Max Popp: Julius Verne und sein Werk. Des großen Romantikers Leben, Werke und Nachfolger. (PDF; 12 MB) Hartleben, Vienna / Lipsia 1909.
  • Heinrich Pleticha (ed.): Jules Verne-Handbuch. Verlagshaus Stuttgart, Stuttgart 1992.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Jules Verne – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio