Mani Matter

Ord Wikipedia
Mani Matter 1970

Hans-Peter ‹Mani› Matter (* ils 4 d’avust 1936 a Herzogenbuchsee, † ils 24 da november 1972 sper Kilchberg) è stà in chantadur svizzer.

Uffanza, studi e professiun[modifitgar | modifitgar il code]

Mani Matter è naschì ils 4 d’avust 1936 a Herzogenbuchsee. Ses bab, Erwin Matter, era advocat; sia mamma Wilhelmina Matter-de Haan, da professiun secretaria, era d’origin ollandais. Il tat da vart dal bab era schef da manaschi tar las Viafiers federalas svizras (VFF) – quai po declerar la preschientscha da la tematica ‹viafiers› en il repertori da Matter. Mani Matter ha ina sora, Helen, ch’è dus onns pli veglia ch’el. Entaifer la famiglia vegniva dal reminent be discurrì franzos.

Sia mamma numnava Hans-Peter ‹Jan› (ollandais per ‹Hans›). En bucca da sia sora è Jan daventà ‹Nani›, ed or da quai ha Hans-Peter creà ‹Mani› sco ses num dal temp da battasendas.

Si’uffanza e giuventetgna ha Mani Matter passentà a Berna. El ha frequentà la scola primara Enge (1943–47), il progimnasi al Waisenhausplatz (1947–51) ed il gimnasi Kirchenfeld, nua ch’el ha fatg matura l’onn 1955. Durant ses temp gimnasial ha el scrit si’emprima chanson, Dr Rägewurm, tar la melodia da la chanzun Ballade des dames du temps jadis da Georges Brassens.

Suenter la mort da sia mamma ch’ha commuventà el fermamain, ha Matter survegnì dus disturbis corporals. Perquai è el vegnì declerà inabel per il servetsch militar ed ha pudì cumenzar senza deturs ses studis a l’Universitad da Berna. L’emprim ha el studegià germanistica, ma gia suenter in semester ha el midà tar la giurisprudenza. L’onn 1963 – tranter auter suenter in praticum a la dretgira ad Interlaken – ha el retschet la patenta d’advocat bernais ed il 1965 il titel da docter per la dissertaziun Die Legitimation der Gemeinde zur staatsrechtlichen Beschwerde.

Il 1967/68 ha Matter passenta ensemen cun sia dunna Joy ed ils trais uffants a l’University of Cambridge. Là ha el lavurà vi da si’abilitaziun ch’el ha terminà enfin sin las notas-pe. El n’ha dentant mai inoltrà ella. L’onn 1969 ha Matter surprendì la plazza sco consulent giuridic da la citad da Berna ch’era vegnida stgaffida da nov. Il 1970 ha el surpiglià en pli in’incumbensa d’instrucziun per dretg statal ed administrativ a l’Universitad da Berna.

Il chanzunier[modifitgar | modifitgar il code]

L’onn 1960 è Matter stà d’udir l’emprima giada al radio cun sias chansons en dialect bernais. Represchentaziuns publicas ha el dà a partir da l’onn 1967, l’emprim ensemen cun ils Berner Troubadours. Ses emprim program da solist ha el lantschà l’atun 1971 cun ina represchentaziun en il Kleintheater a Lucerna, quai sin intimaziun d’Emil Steinberger.

L’onn 1965 èn ils emprims trais texts da chanzuns dad el vegnidas publitgads en la collecziun Ballade, Lumpeliedli, Chansons à la Bernoise da la chas’editura bernaisa Benteli. L’onn 1966 è cumparida l’emprima platta cun registraziuns en il studio; sia tschintgavla ed ultima ha el sez anc cumponì or da registraziuns live.[1] Intginas da sias chanzuns èn dentant pir vegnidas publicas tras registraziuns che ses amis Jacob Stickelberger e Fritz Widmer han fatg postum sut il titel Dr Kolumbus, tranter auter la Kriminalgschicht ch’els trais avevan cumponì ensemen per il nov program planisà.

Ils 24 da november 1972, en viadi ad in concert a Rapperswil SG, è Mani Matter collidà mortalmain cun in camiun. Sia fossa sa chatta sin il Bremgartenfriedhof en la citad da Berna. Ses relasch vegn conservà en l’Archiv svizzer da litteratura (ASL) a Berna.

Derasaziun[modifitgar | modifitgar il code]

En Svizra tudestga tutgan las chanzuns da Mani Matter ozendi tar las chanzuns popularas che vegnan savens emprendidas en scola. Blers musicists svizzers èn sa laschads inspirar da Matter ed han producì covers da sias chanzuns, tranter auter Stephan Eicher e Züri West. Ina collecziun da versiuns da cover da differents interprets è cumparida l’onn 1992 sut il titel Matter Rock.

Ovras[modifitgar | modifitgar il code]

Cudeschs[modifitgar | modifitgar il code]

  • Die Legitimation der Gemeinde zur staatsrechtlichen Beschwerde, Diss. iur., Stämpfli, Berna 1965
  • Us emene lääre Gygechaschte. Berndeutsche Chansons, Kandelaber, Berna 1969 (diversas reediziuns en il Benziger Verlag, Turitg/Cologna; oz: Ammann, Turitg 2003) ISBN 978-3-250-10444-5
  • Warum syt dir so truurig? Berndeutsche Chansons, editura Joy Matter, Benziger, Turitg/Cologna 1973 (nova ediziun: Ammann, Turitg 2003) ISBN 978-3-250-10445-2
  • Mani Matters Sudelhefte, Benziger, Turitg/Köln 1973
  • Rumpelbuch, editura Joy Matter et al., cun in ‹Kumpelwort› da Peter Lehner, Benziger, Turitg/Cologna 1976
  • Sudelhefte – Rumpelbuch (en in’ediziun), Ex Libris, Turitg 1978 (nova ediziun: Ammann, Turitg 2003) ISBN 978-3-250-10447-6
  • Einisch nach emne grosse Gwitter. Berndeutsche Chansons, editura Joy Matter, Benziger, Turitg 1992 (nova ediziun: Ammann, Turitg 2003) ISBN 978-3-250-10446-9

Discs[modifitgar | modifitgar il code]

  • I han en Uhr erfunde. Berner Chansons von und mit Mani Matter (EP), Zytglogge (zyt 1), Berna 1966
  • Alls wo mir id Finger chunnt (EP), Zytglogge (zyt 4), Berna 1967
  • Hemmige (EP), Zytglogge (zyt 12), Berna 1970
  • Betrachtige über nes Sändwitsch (EP), Zytglogge (zyt 20), Berna 1972
  • Ir Ysebahn (LP), live or dal Théâtre Fauteuil a Basilea (e cun las chanzuns davart Bernhard Matter e Karl Tellenbach), Zytglogge (zyt 21), Berna 1973
  • I han es Zündhölzli azündt (Platta dubla cun las chansons da las emprimas quatter plattas), Zytglogge (zyt 24), Berna 1973

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Mani Matter en la parada da hits svizra.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Franz Hohler (editur): Mani Matter. Ein Porträtband, Benziger, Turitg/Cologna1977 (reediziun schlargiada substanzialmain: Benziger, Turitg 1992)
  • Christine Wirz: Mani Matter. Vom Värslischmid, der ein Poet war, Stämpfli, Berna 2002, ISBN 978-3-7272-1295-6
  • Stephan Hammer: Mani Matter und die Liedermacher. Zum Begriff des ‹Liedermachers› und zu Matters Kunst des Autoren-Liedes, Lang, Berna 2010, ISBN 978-3-0343-0307-1
  • Wilfried Meichtry, Pascale Meyer (editurs): Mani Matter (1936–1972). Liedermacher, Poet und Denker, Zytglogge, Oberhofen 2011, ISBN 978-3-7296-0825-2

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]