Mazzacra da Srebrenica

Monument da fossa d’in giuven da 13 onns

Sepultura da 465 unfrendas identifitgadas da la mazzacra (2007)

Zercladur 2010: ulteriuras fossas per unfrendas dal genocid

La mazzacra da Srebrenica è in crim da guerra ch’è vegnì commess durant la Guerra da Bosnia. Da dretgiras da l’ONU vegnan ils schabetgs classifitgads sco genocid.

Il fanadur da l’onn 1995 èn vegnids mazzads en il conturn da Srebrenica fin 8000 Bosniacs, oravant tut giuvens ed umens en la vegliadetgna tranter 12 e 77 onns. La mazzacra è succedida sut la direcziun da Ratko Mladić, cumandant da l’armada da la Republica Srpska (Vojska Republike Srpske, VRS). Er la polizia e paramilitars serbs èn stads involvids. Ils crims han durà plirs dis ed han gì lieu en numerus lieus en la vischinanza da Srebrenica. Millis e millis unfrendas èn vegnidas sepulidas en fossas communablas. Cun metter ils morts pliras giadas en autras fossas han ils delinquents empruvà durant las proximas emnas da dissimular l’act.

Quests schabetgs vegnan considerads sco la pli gronda mazzacra ch’è vegnida commessa en Europa dapi la fin da la Segunda Guerra mundiala. Differents process han mussà ch’ils crims n’èn betg succedids spontanamain, mabain èn vegnids planisads e realisads sistematicamain. En las sentenzias cunter Radislav Krstić, Vidoje Blagojević e Dragan Jokić ha la Curt penala internaziunala per l’anteriura Jugoslavia a Den Haag (che furma il Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU) giuditgà la mazzacra sco genocid. La fin favrer da l’onn 2007 ha era il Tribunal internaziunal titulà la mazzacra sco genocid.

Cumenzaments

Conflicts militars enfin l’avrigl 1993

Posiziun da Srebrenica entaifer la Republica Srpska che furma ina part da la Bosnia-Erzegovina

En la Guerra da Bosnia hai dà conflicts militars tranter las unitads armadas dals Serbs bosniacs ed ils Bosniacs. Quests conflicts han gì lieu en la regiun da la Bosnia da l’Ost che cumpiglia era la citad da Srebrenica. La primavaira da l’onn 1992 èsi reussì al militar bosniac-serb da surpigliar la controlla da Srebrenica. La citad era populada da quel temp per bunamain trais quarts da Bosniacs. L’occupaziun dals Serbs bosniacs ha dentant mo cuzzà intginas emnas. L’entschatta matg 1992 han unitads militaras bosniacas sut la direcziun da Naser Orić reconquistà la citad. Las regiuns vischinas èn dentant restadas sut controlla dals Serbs bosniacs ch’han danovamain assedià Srebrenica. Las unitads bosniacas han sinaquai cumenzà cun cunteroffensivas ed attatgas sin vitgs serbs situads en il conturn da la citad che servivan als assediants sco basa. Enfin il schaner da l’onn 1993 èsi grategià als Bosniacs d’extender lur territori da controlla enturn Srebrenica a ca. 900 km². Tuttina n’èn els betg vegnids da rumper la bloccada.

En connex cun las attatgas e las cunteroffensivas han er las truppas bosniacas cumandadas da Naser Orić commess atrocitads cunter ils Serbs bosniacs. Las indicaziuns davart il dumber d’unfrendas varieschan. Ils ultims onns è vegnì discurrì en las medias serbas da 1000 fin 3000 victimas (per l’entir temp da guerra dal 1992 al 1995). La documentaziun da l’institut ollandais per la documentaziun da guerra suppona ch’i sajan morts sin il pli pauc 1000 civilists serbs. Il Research and Documentation Center a Sarajevo numna in dumber da 424 respectivamain 446 schuldads serbs e 119 civilists serbs.

Ratko Mladić

La primavaira da l’onn 1993 è il militar bosniac-serb sa reorganisà sut Ratko Mladić. Fin il mars 1993 han las novas offensivas puspè reducì la zona d’influenza dals Bosniacs a circa 150 km². En consequenza da questas acziuns militaras èn Bosniacs or dal conturn da Srebrenica fugids en la citad ed han qua tras augmentà il dumber d’abitants a circa 50 000 fin 60 000. Per cumparegliaziun: l’onn 1991 dumbrava la populaziun anc circa 6000 persunas.

Dals 11 fin ils 13 da mars 1993 ha general Philippe Morillon, cumandant da las truppas da las Naziuns Unidas en la Bosnia (UNPROFOR), visità la citad fullanada. Las cundiziuns da viver a Srebrenica eran ordvart criticas. La furniziun d’aua da baiver ed il provediment cun forza electrica eran per gronda part interruts, las reservas da nutriment e medicaments eran fitg stgarsas ed il spazi d’abitar insuffizient. Avant sia partenza ha Morillon empermess publicamain che Srebrenica vegnia protegì da las Naziuns Unidas; l’ONU na laschia betg persuls ils abitants da la citad.

Sut surveglianza da l’UNHCR èn vegnids evacuads il mars ed avrigl 1993 in pèr milli Bosniacs or da Srebrenica. La regenza bosniaca a Sarajevo ha protestà, perquai che questas mesiras favuriseschian or da lur perspectiva la politica da las purificaziuns etnicas en la Bosnia da l’Ost. Ils 13 d’avrigl 1993 han exponents dal militar bosniac-serb communitgà a represchentants da l’UNHCR ch’els attatgian Srebrenica, sch’ils Bosniacs na capituleschian betg entaifer dus dis.

Installaziun da la zona da protecziun

Il Cussegl da segirezza da l’ONU

Sco reacziun a questa smanatscha ha il Cussegl da segirezza da las Naziuns Unidas deliberà ils 16 d’avrigl 1993 la resoluziun 819. Cun quella ha l’ONU pretendì da tut las partidas da resguardar Srebrenica e ses conturn sco safe area, sco zona da protecziun. Srebrenica na dastgia betg vegnir attatgà ed era nagin’auter ‹act malamiaivel› cunter la zona da protecziun dastgia succeder. Ils 18 d’avrigl èn ils emprims 170 schuldads da l’UNPROFOR, principalmain Canadais, arrivads a Srebrenica. Cun duas ulteriuras resoluziuns ha il Cussegl da segirezza suttastritgà il status da zona da protecziun da Srebrenica (ils 6 da matg 1993 cun la resoluziun 824 ed ils 4 da zercladur 1993 cun la resoluziun 836). La resoluziun 836 ha lubì als schuldads da l’UNPROFOR da far diever da l’arma per l’autodefensiun. Il mars 1994 è l’emprim battagliun ollandais, Dutchbat I, arrivà en la zona da protecziun da Srebrenica. Il fanadur dal medem onn è el vegnì remplazzà da Dutchbat II, il schaner 1995 è suandà Dutchbat III.

La furma dal mandat e cun quai era l’armaziun da las chapellinas blauas èn stads puncts contestads da l’entschatta ennà. Ils stadis ch’han mess a disposiziun truppas han refusà da far diever da violenza militara cunter Serbs bosniacs. Els temevan per la segirtad da lur schuldads. Stadis che n’avevan naginas truppas al lieu han percunter favurisà pli e pli in schlargiament dal mandat; tenor lur puntg da vista avess era duì vegnir considerà il diever da violenza militara cunter l’armada da la Republica Srpska. Il mandat e l’armaziun minimala dals schuldads da l’UNPROFOR s’orientavan en mintga cas a missiuns per mantegnair la pasch e betg ad operaziuns cun la finamira da cuntanscher la pasch cun la forza.

Suenter l’installaziun da la zona da protecziun enturn Srebrenica è suandada ina fasa da stabilitad relativa. Il dumber e la grevezza dals cumbats èn sa sminuids. Tuttina n’èsi betg reussì dal tuttafatg da pacifitgar la zona da protecziun e da proteger ils abitants. La demilitarisaziun da las unitads bosniacas è grategiada per part. Armas grondas èn vegnidas dadas giu cun excepziun d’intgins helicopters e bittaminas. Cunter in discharmament cumplet ch’avess er cumpiglià las armas ligeras èn ils Bosniacs dentant sa dustads.

Las unitads bosniac-serbas da lur vart han refusà categoricamain la demilitarisaziun pretendida. Ellas èn restadas sin lur posts ed han smanatschà cuntinuadamain la zona da protecziun cun armas grevas. Ultra da quai ha l’armada bosniac-serba engrevgià e bloccà convois d’agid ch’eran previs per Srebrenica. Malgrà la stabilitad relativa è la situaziun da la populaziun en la zona da protecziun pia restada critica.

Ils 14 da zercladur 1993 ha il secretari general da l’ONU, Boutros Boutros-Ghali, dumandà da l’ONU 34 000 schuldads per il mantegniment da la zona da protecziun. Il cussegl da segirezza ha dentant approvà quatter dis pli tard mo in schlargiament da las truppas per 7600 schuldads. En pli è quest augment pir stà terminà la stad 1994. L’opposiziun cunter metter a disposiziun ulteriurs contingents è resultada da quitads per la segirezza da las chapellinas blauas ed era da ponderaziuns da principi davart ils custs per talas missiuns da pasch.

La primavaira da l’onn 1995 è la situaziun difficila da Srebrenica anc pegiurada. Las furmaziuns bosniac-serbas bloccavan adina dapli convois d’agid. Pertutgads eran tant ils fugitivs enserrads sco era ils schuldads da l’ONU che disponivan medemamain d’adina pli paucas provisiuns. Sche members da l’UNPROFOR bandunavan la zona da protecziun per organisar il refurniment da material e da victualias, impedivan unitads bosniac-serbas lur return. En questa maniera è il dumber da chapellinas blauas en la zona da protecziun sa reducì per bunamain in terz a ca. 450 fin 400 schuldads.

En vista a quest svilup eran ils stadis ch’avevan gia delegà schuldads strusch pronts da metter a disposiziun ulteriuras truppas per la zona da protecziun. Er attatgas da la NATO sin posts da l’armada da la Republica Srpska na pareva betg dad esser ina resposta opportuna. La direcziun da l’ONU temeva che las unitads bosniac-serbas interpretassan talas attatgas or da l’aria sco acziun da guerra da l’ONU cunter la VRS. Ina tal’escalaziun da la situaziun avess muntà ch’era furniziuns umanitaras per la populaziun civila na fissan strusch pli stadas realisablas. La direcziun da l’ONU ha plinavant temì assagls cunter las unitads da l’UNPROFOR, quai ch’ils stadis ch’avevan delegà schuldads vulevan evitar per tut pretsch.

Radovan Karadžić

L’entschatta mars da l’onn 1995 ha Radovan Karadžić, il president da la Republica Srpska, decretà a l’armada bosniac-serba la ‹directiva 7›. En quella ha el pretendì operaziuns militaras che duevan chaschunar ina situaziun insupportabla e da cumplaina malsegirezza en la zona da protecziun. Quai è lura era succedì. Plirs appels instants dals enserrads d’avrir in corridor per furnir rauba d’agid èn stads invans. L’entschatta fanadur èn abitants da Srebrenica schizunt morts da la fom. Gia dapi il mars da l’onn 1995 han chapellinas blauas plinavant registrà preparaziuns da l’armada bosniac-serba per attatgas sin posts d’observaziun da l’ONU situads a l’ur da la zona da protecziun.

Invasiun da las unitads bosniac-serbas en la zona da protecziun

L’entschatta fanadur da l’onn 1995 èn l’armada bosniac-serba ed ils paramilitars penetrads cun forza militara en la zona da protecziun. Ils 9 da fanadur eran els be pli in kilometer davent dal cunfin da la citad da Srebrenica. Las truppas bosniacas e las unitads da l’UNPROFOR han strusch fatg resistenza. Quai ha encuraschà Karadžić da laschar occupar la citad.

En vista a quest’escalaziun ha il cumandant da las chapellinas blauas, Thomas Karremans, pretendì repetidamain sustegn or da l’aria. Dus aviuns da la NATO han bumbardà in char armà dals Serbs bosniacs e demolì quel. Immediat han ils Serbs bosniacs smanatschà ch’els assassineschian ils schuldads da l’UNPROFOR ch’eran internads sco ostagis. Plinavant sajettian els sistematicamain sin la massa da fugitivs chatschada ensemen. Sin quai han l’UNO e la NATO interrut tut las stentas d’impedir l’invasiun da las truppas bosniac-serbas.

La mazzacra

Fugia dals Bosniacs a Potočari

Charta da las activitads militaras durant la mazzacra da Srebrenica

Suenter che las unitads bosniac-serbas avevan surpiglià la controlla a Srebrenica, èn millis dals abitants bosniacs fugids en il nord da la zona da protecziun. La saira dals 11 da fanadur sa chattavan ca. 20 000 fin 25 000 fugitivs bosniacs a Potočari. Plirs millis eran enserrads en il territori da las chapellinas blauas, il rest è sa repartì sin fabricas vischinantas ed en la champagna. La gronda part dals fugitivs eran dunnas, uffants, impedids u persunas pli veglias.

La crisa umanitara a Potočari

Las cundiziuns a Potočari eran absolutamain caoticas. Ils 12 da fanadur era in di stitg e da chaliras; victualias ed aua eran strusch avant maun. Ils fugitivs han vis ed udì co ch’unitads bosniac-serbas han sajettà sin chasas vischinas. Era sin la massa da fugitivs a Potočari è vegnì sajettà intenziunadamain. En il decurs dal suentermezdi èn singuls schuldads bosniac-serbs s’infiltrads en la fulla da fugitivs per metter sut pressiun quels cun smanatschas massivas e violenza. Perditgas han raquintà da singuls assassinats che sajan gia vegnì commess ils 12 da fanadur. Ils fugitivs han tschiffà tema, starment e panica.

Enten far notg è la situaziun anc vegnida mendra, perquai che schuldads bosniac-serbs han dà fieu a chasas e prada. Er il terrur è s’intensivà en il decurs da la saira e durant la notg. Tirs, sbratgs e ramurs inquietants rendevan impussibel da durmir. Pliras dunnas e mattas èn vegnidas violadas. Serbs bosniacs han piglià or da la fulla singuls fugitivs ed han manà davent els. Varsaquants èn sparids per adina. En vista a questa situaziun desperada èn intgins fugitivs sa suicidads. L’autra damaun èn las novas da las violaziuns e dals assassinats sa derasadas en la fulla dals fugitivs.

Las dunnas, ils uffants ed ils vegls vegnan transportads davent

Ils 12 e 13 da fanadur èn las dunnas, ils uffants ed ils vegls vegnids transportads da Potočari sin territori controllà dals bosniacs en la vischinanza da Kladanj. Ils bus ch’eran per part totalmain fullanads e surstgaudads vegnivan controllads da schuldads bosniac-serbs. Schebain che blers fugitivs na savevan betg nua ch’ils bus gievan, eran els leds da pudair fugir da las cundiziuns desastrusas a Potočari. Suenter il viadi en bus han ils fugitivs stuì traversar a pe la zona da plirs kilometers situada tranter las lingias fin ch’els èn arrivads a Kladanj.

Ils schuldads ollandais han empruvà d’escortar ils bus. Quai è dentant be reussì tar l’emprim convoi. Unitads bosniac-serbas han impedì las chapellinas blauas da suandar ils proxims convois. Ils vehichels èn vegnids prendids davent a la schuldada da l’ONU cun forza. La saira dals 13 da fanadur na sa chattava betg in fugitiv bosniac pli a Potočari. Er en la citad da Srebrenica n’han ils schuldads da l’ONU chattà betg in bosniac viv sin lur turas da recognosziun.

Separaziun dals umens e mats bosniacs

Dapi la damaun dals 12 da fanadur han las forzas bosniac-serbas entschet a separar umens da la fulla da fugitivs a Potočari. A dumondas da schuldads da las chapellinas blauas davart il motiv per las selecziuns han schuldads bosniac-serbs respundì ch’i tschertgian persunas ch’hajan commess crims da guerra. Ils umens èn vegnids tegnids en fermanza en ina fabrica da zinc ed en in bajetg cun num ‹Chas’alva›. Pli tard èn els vegnids transportads davent dapersai cun camiuns e bus spezials. Intgins dad els èn era gia vegnids assassinads al lieu, sco schuldads da l’ONU han rapportà.

Als umens restants ch’eran abels da prestar servetsch militar han ils schuldads bosniac-serbs scumandà l’auter di categoricamain d’entrar en ils bus destinads per Kladanj. La moda e maniera da las selecziuns e separaziuns èn stadas ordvart traumaticas, sco numerusas perditgas han rapportà en ils process a Den Haag. Sin via en direcziun da Kladanj èn ils bus che transportavan las dunnas, ils uffants ed ils attempads vegnids intercurids in’ulteriura giada per chattar tut ils umens.

La colonna da marschar

En vista a la crisa da fugitivs a Potočari han singuls Bosniacs gia gì la saira dals 11 da fanadur l’idea d’empruvar da fugir communablamain. Oravant tut umens giuvens temevan da vegnir assassinads en cas ch’els vegnissan en las griflas da las forzas bosniac-serbas. Perquai han umens ch’eran fisicamain abels da fugir furmà ina colonna che vegniva accumpagnada da commembers da la 28avla divisiun da l’armada da la Bosnia-Erzegovina. Igl era previs da rumper tras en il nord-vest e da marschar tras ils guauds en direcziun da la citad da Tuzla ch’era situada sin territori controllà dals Bosniacs.

Il til è sa furmà en la vischinanza dals vitgs Jaglici e Šušnjari. Perditgas han stimà sia grondezza sin 10 000 fin 15 000 umens. Radund in terz dad els eran commembers da la 28avla divisiun. Las armas, la disciplina militara ed il trenament militar da questa divisiun eran miserabels. Unitads da la 28avla divisiun han furmà la testa da la colonna. Suenter èn suandads ils civilists maschadads cun schuldads. La fin ha furmà il battagliun independent da la 28avla divisiun. Intginas dunnas, uffants ed attempads han medemamain fatg part da la colonna (ed en pli tard vegnids manads davent en ils bus ch’eran sin via da Potočari en direcziun Kladanj).

La notg dals 11 als 12 da fanadur è la colonna sa messa en moviment. Cura ch’ils fugitivs han empruvà la damaun da traversar ina via asfaltada en la vischinanza da Nova Kasaba han unitads militaras bosniac-serbas lantschà ina greva attatga d’artigliaria. Qua tras è la colonna vegnida dividida; be circa in terz ha pudì traversar la via. Durant l’entir di ed era da notg han unitads bosniac-serbas bumbardà la part bloccada dal til. Survivents han numnà l’attatga ina «chatscha d’umans».

Il suentermezdi e la saira dals 12 da fanadur han unitads bosniac-serbas mess en fermanza ina gronda part da quels ch’appartegnevan a la davosa part dal til dals fugitivs. Per quest intent han els duvrà differentas tacticas. Repetidamain han las unitads bosniac-serbas sajettà en ils guauds cun armas da defensiun cunter aviuns ed autras armas grevas. En auters cas han els appellà als Bosniacs da capitular ed han empermess da tractar els sco praschuniers tenor las Convenziuns da Genevra. En pli han els duvrà material ed utensils da l’UNPROFOR (vehichels, chapellinas, gilets etc.) per far crair ils Bosniacs che schuldads da l’ONU u la Crusch cotschna sajan preschents per survegliar il tractament adequat dals praschuniers. Als fugitivs ch’eran sa suttamess han ils Serbs bosniacs engulà lur rauba persunala, en singuls cas èn praschuniers vegnids mazzads sin il lieu. Ils pli blers praschuniers han las unitads bosniac-serbas fatg ils 13 da fanadur. Plirs millis Bosniacs èn vegnids tegnids en fermanza sin in terren en la vischinanza da Sandici e sin la plazza da ballape da Nova Kasaba.

La testa da la colonna da marschar ch’aveva traversà la via ha l’emprim spetgà e guardà tge che succedia cun ils fugitivs restads enavos. Il bumbardament intensiv da la segunda gruppa ha cuzzà fin la notg dals 12 da fanadur, uschia che la testa da la colonna ha pers la speranza ch’il rest possia suandar. Ils 13 da fanadur ha la testa da la colonna cuntinuà ses marsch en direcziun nord-vest. Era ella è arrivada en davosnodas ed ha gì grondas sperditas. Ils 15 da fanadur n’è l’emprima emprova da rumper tras en territori controllà dals Bosniacs betg reussida. Quai è pir gartegià il proxim di cun agid d’unitads da l’armada da la Bosnia-Erzegovina ch’èn vegnidas manadas natiers da Tuzla per avrir in corridor als fugitivs.

Execuziuns

Ils umens bosniacs ch’eran vegnids separads a Potočari dals ulteriurs fugitivs èn vegnids transportads a Bratunac. Pli tard èn vegnids vitiers ils umens da la colonna da marschar ch’eran daventads praschuniers. Bratunac sa chattava ordaifer la zona da protecziun da l’UNPROFOR. Per l’internaziun dals umens ha il militar bosniac-serb duvrà differents edifizis sco in grond negozi bandunà ed ina scola veglia, ma era ils bus e camiuns ch’avevan transportà ils praschuniers a Bratunac. La notg èn singuls umens vegnids clamads giuadora. Perditgas han udì sbratgs da dolur e fieu d’arma. La fermada provisorica a Bratunac ha cuzzà in fin trais dis.

Uschespert ch’ils bus ch’avevan transportà ils ulteriurs fugitivs en direcziun dal territori controllà dals Bosniacs èn stads a disposiziun, èn ils praschuniers vegnids transportads vinavant als lieus d’execuziun. Ils blers Bosniacs èn vegnids mazzads a partir dals 13 da fanadur en la regiun situada en il nord da Srebrenica, e quai en furma d’execuziuns da massa planisadas e realisadas minuziusamain. Praschuniers che n’èn betg vegnids mazzads ils 13 da fanadur èn vegnids transportads en il nord da Bratunac. Là han gì lieu execuziuns da massa extendidas tranter ils 14 ed ils 17 da fanadur.

Las bleras execuziuns da massa èn succedidas tenor in muster unitar. L’emprim èn las victimas vegnidas internadas en chasas da scola betg occupadas u en magasins. Là n’han ellas survegnì ni nutriment ni bavrondas. Suenter intginas uras èn bus e camiuns vegnids davant porta ed han transportà ils praschuniers a la plazza tschernida per l’execuziun, normalmain in lieu allontanà. En intgins cas hai dà ulteriuras mesiras per minimar eventualas resistenzas. En tals cas èn vegnids faschads ils egls e liads las chanvellas davos il dies. Cura ch’ils bus e camiuns èn arrivads als lieus d’execuziun, han ils praschuniers stuì star en retscha ed èn vegnids sajettads. Quels ch’han survivì las salvas èn vegnids mazzads cun ulteriurs tirs. Suenter l’execuziun, mintgatant gia durant las fisiladas, èn cumparids chavaterras per sepulir las baras. Las fossas communablas èn vegnidas chavadas gist là nua ch’ils morts giaschevan ubain en la proxima vischinanza.

Fossas communablas primaras e secundaras

Enumeraziun da las unfrendas al lieu commemorativ a Potočari

Fin l’onn 2001 han experts forensics identifitgà en tut 21 fossas cun victimas che derivan cumprovadamain da la mazzacra da Srebrenica. 14 da questas fossas communablas èn uschenumnadas fossas communablas primaras. En questas fossas èn ils morts vegnids sepulids directamain suenter las execuziuns. Da quellas 14 fossas èn otg vegnidas destruidas pli tard: las baras èn vegnidas allontanadas e sutterradas danovamain en in auter lieu. Savens sa chattavan questas fossas communablas secundaras en regiuns pli distantas. Las stentas da metter las baras en autras fossas èn vegnidas fatgas perquai ch’ils delinquents bosniac-serbs vulevan zuppentar las mazzacras. En la sentenzia cunter Krstić vegnan menziunadas 18 ulteriuras fossas communablas che stattan en relaziun cun la mazzacra; quellas pon vegnir examinadas suenter la fin dals process. Dapi la fin da la guerra da la Bosnia èn vegnidas exhumadas las restanzas da circa 8000 victimas. Circa 3200 baras han ins pudì identifitgar cun num.

Consequenzas

Reacziuns politicas

Immediat suenter la crudada da la zona da protecziun da Srebrenica ha la Tirchia crititgà vehementamain l’ONU. L’invasiun saja ina schlaffada per il Cussegl da segirezza e l’ONU haja pers tut sia credibladad. Las emnas suenter l’invasiun da las truppas bosniac-serbas hai dà en Tirchia numerus rapports da gasetta critics e protestas en la publicitad accumpagnadas da demonstraziuns e da collectas per fugitivs.

Paucs dis suenter che las unitads bosniac-serbas avevan conquistà Srebrenica, ha er il president franzos Jacques Chirac pretendì che la zona da protecziun vegnia reconquistada. A nivel internaziunal è questa pretensiun dentant be vegnida valitada sco gest simbolic da resolutadad posteriura; alliads per quest’idea n’ha Chirac betg chattà.

Ils 24 da fanadur 1995 ha l’incumbensà per ils dretgs umans da l’ONU, Tadeusz Mazowiecki, concludì ina retschertga dad in’emna davart il cas da Srebrenica. El ha declerà che 7000 da 40 000 abitants da l’enclava sajan sco ch’i paria ‹sparids›. Suenter ch’era la zona da protecziun da Žepa era crudada, è el sa retratg ils 27 da fanadur da ses uffizi.

Durant la segunda mesadad dal fanadur hai dà emprimas famas davart la mazzacra. Questas novitads èn sa cumprovadas suenter ch’ils paucs survivents da la mazzacra avevan cuntanschì territori controllà dals Bosniacs. Er testimonianzas da schuldads ollandais da las chapellinas blauas han mussà en la medema direcziun.

Ils 10 d’avust ha l’ambassadura americana da l’ONU Madeleine Albright mussà al Cussegl da segirezza fotografias fatgas da satellits ch’han fatg allusiun ad atrocitads commessas en la vischinanza da Srebrenica. Circa trais mais pli tard, ils 18 da november 1995, è vegnì purtà plant cunter Mladić e Karadžić avant il Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU. L’accusaziun pervia dals crims da Srebrenica era gia il segund plant cunter ils manaders politics e militars dals Serbs bosniacs; l’emprim era vegnì inoltrà ils 25 da fanadur per crims ch’avevan gì lieu avant la mazzacra da Srebrenica. Il december 1995 ha er la Conferenza dals ministers per l’exteriur dals stadis islamics sentenzià ils acts dals Serbs bosniacs e discurrì d’in genocid.

L’avrigl da l’onn 1996 ha ina cumissiun da retschertga da la dretgira da Den Haag examinà per l’emprima giada lieus d’execuziun e fossas communablas. L’emprima fossa communabla è vegnida averta il fanadur 1996. Pervia dal grond dumber da morts, da lieus da delict e da fossas communablas sa tiran las examinaziuns forensicas a la lunga e cuzzan fin oz. Plinavant engrevgeschan las emprovas extendidas da zuppentar il crim la lavur dals criminalists e medis forensics.

Kofi Annan

Ils 15 da november 1999 ha il secretari general da l’ONU Kofi Annan preschentà in rapport davart la crudada da la zona da protecziun da Srebrenica. Quest rapport ha tranter auter crititgà cleramain las prestaziuns falladas da las instituziuns da l’ONU. Ensemen cun la valitaziun autocritica da l’agir da l’ONU en connex cun il genocid da Ruanda (avrigl fin fanadur 1994) avess quest rapport duì contribuir ad ina nov’orientaziun da las missiuns da pasch da l’ONU.

Il zercladur 2004 han represchentants da la Republica Srpska concedì che la polizia ed il militar bosniac-serb saja responsabel per la mazzacra da Srebrenica. A medem temp han els scuvrì ulteriuras fossas communablas che n’eran betg enconuschentas fin lura. Il november da l’onn 2004 è la regenza da la Republica Srpska s’exculpada per l’emprima giada per la violaziun dals dretgs umans succedida en la regiun da Srebrenica il fanadur da l’onn 1995.

Ils 2 da zercladur 2005 han ils accusaders preschentà en il process cunter l’anteriur president dal stadi jugoslav Slobodan Milošević in video che mussa l’execuziun da quatter giuvens minorens e da dus umens giuvens. La registraziun para d’esser vegnida fatga en la regiun da Srebrenica, damai ch’ils delinquents fan part da l’unitad speziala serba Skorpijoni (scorpiun). Curt suenter han differents emetturs da televisiun serbs emess quests maletgs. Il video ha provocà ina discussiun intensiva davart il crim che n’era strusch vegnì tematisà avant en la publicitad serba. Il primminister serb Vojislav Koštunica ha discurrì d’«in crim brutal, vargugnus e senza perdun» cunter civilists. Curt suenter l’emissiun ha la polizia arrestà intgins delinquents presumtivs. Era en medias dal vest è vegnì rapportà davart quest video e davart las reacziuns en Serbia. Ils 10 d’avrigl 2007 ha ina dretgira serba sentenzià quatter delinquents a lungs chastis d’arrest, in tschintgavel accusà è vegnì declerà per nunculpant. L’entschatta october da l’onn 2005 ha ina gruppa da lavur speziala da la regenza bosniac-serba preschentà al Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU ina glista da circa 19 500 schuldads che pudessan esser stadas participads a la mazzacra en ina moda u l’autra.

Debatta davart la rolla dals schuldads da las chapellinas blauas

Territori dals anteriurs battagliuns ollandais (Dutchbat) a Potočari

L’agir da las chapellinas blauas è vegnì analisà a moda intensiva. Uschia datti per exempel en il rapport da l’ONU davart ils schabetgs a Srebrenica in chapitel che tracta questa tematica. Era il parlament franzos ha creà tschintg onns e mez suenter la crudada da l’enclava ina cumissiun d’examinaziun ch’ha preschentà il november 2001 in rapport davart questa dumonda.

Oravant tut en l’Ollanda vegn debattà fin oz, schebain ils schuldads da l’ONU avessan pudì agir auter. Questa debatta sa basa sin in’entira retscha da retschertgas pli grondas ch’èn vegnidas fatgas davart la crudada da la zona da protecziun ed il cumportament dal Dutchbat.

Las valitaziuns èn fitg differentas. Critichers rinfatschan a las chapellinas blauas ollandaisas ch’ellas sajan per part vegnidas a savair da la mazzacra ed hajan tolerà ella cun betg intervegnir. En quest connex vegn era discurrì da cumplicitad per in crim da guerra. Quests critichers constateschan in agir fallà dal battagliun ollandais sco er emprovas da vart da militars e politichers ollandais da zuppentar la disditga.

Autras posiziuns fan valair ch’ils schuldads na savevan strusch da l’orrur, perquai ch’unitads dals Serbs bosniacs hajan impedì sistematicamain talas observaziuns. Schebain ch’els hajan dumandà pliras giadas n’hajan ils schuldads da l’ONU ultra da quai betg survegnì il sustegn or da l’aria che fiss stà necessari per proteger l’enclava e lur atgna segirtad. Il Dutchbat saja plinavant vegnì incumbensà da la politica ollandaisa ed internaziunala cun la protecziun dals Bosniacs senza avair a disposiziun ils meds adequats. Il pensum saja stà ina «mission impossible».

Da l’autra vart èn da menziunar maletgs plain simbolica che relativeschan per part l’innocenza da las chapellinas blauas. Da quels fa part la fotografia che mussa Ratko Mladić ed il cumandant ollandais Thomas Karremans la saira dals 12 da fanadur 1995 durant ch’els baivan ensemen in magiel. Registraziuns da video mussan plinavant schuldads dal Dutchbat che fan festa e sautan a Zagreb curt temp suenter lur retratga da Srebrenica. Era la demissiun da la regenza ollandaisa sut Wim Kok paucs dis suenter la publicaziun d’in studi extendì davart Srebrenica è vegnida interpretada sco simbol da surpigliar la responsabladad politica set onns suenter ils schabetgs.

Ils 4 da december 2006 ha la regenza ollandaisa onurà demonstrativamain radund 500 schuldads ch’eran stads staziunads l’onn 1995 en la regiun da Srebrenica. Els hajan gì da lez temp in’«incumbensa extraordinariamain greva», uschia il minister da la defensiun Henk Kamp. Encunter quest’onuraziun ha la Bosnia ed Erzegovina protestà sin nivel diplomatic. Confamigliars da victimas da la mazzacra e survivents da Srebrenica han discurrì a chaschun da manifestaziuns da protesta d’ina «medaglia da genocid». Era la Societad per ils pievels periclitads è sa participada a Sarajevo a la demonstraziun cunter l’onuraziun ed ha pretendì en ina brev averta ina perstgisa tar ils survivents.

Procedura penala

Curt penala internaziunala per l’anteriura Jugoslavia (ICTY) a Den Haag

Process avant il Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU

Pervia da la mazzacra da Srebrenica è in’entira retscha da persunas vegnida accusada avant il Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU. Ils process cunter Dražen Erdemović, Radislav Krstić, Dragan Obrenović, Vidoje Blagojević e Dragan Jokić èn terminads. Tut ils accusads èn vegnids sentenziads. En bleras sentenzias, tranter auter cunter Krstić, Blagojević e Jokić, vegnan ils schabetgs classifitgads sco genocid. Ils 10 da zercladur 2010 èn plinavant Vujadin Popović e Ljubiša Beara vegnids sentenziads a paina da praschun per vita duranta, er els pervia da genocid. Drago Nikolić è vegnì sentenzia a 35 onns arrest pervia da cumplicitad. Quatter ulteriurs accusads èn vegnids sentenziads a chastis da tschintg fin 19 onns.

Suenter esser stà plirs onns en fugia, ha Radovan Karadžić pudì vegnir tschiffà ils 18 da fanadur 2008. Ratko Mladić che vala sco responsabel principal per la mazzacra è vegnì arrestà ils 26 da matg 2011. Domadus èn vegnids transferids a Den Haag. Er il process cunter Azdravko Tolimir, in dals set substituts da Mladić, dura anc e duai esser terminà l’october 2012.

Process cunter la Serbia avant il Tribunal internaziunal

L’onn 2006 ha la Bosnia-Erzegovina accusà ses stadi vischin, la Serbia, avant il Tribunal internaziunal. La Serbia saja responsabla per il genocid e stoppia perquai pajar indemnisaziuns. Il Tribunal internaziunal n’ha dentant betg fatg valair quest plant. La Serbia na saja betg responsabla directamain per ils crims; ella stoppia dentant acceptar ina cunresponsabladad indirecta per ils schabetgs, perquai ch’ella n’haja betg fatg tut il pussaivel per evitar crims da guerra e genocid. En sia sentenzia ha il Tribunal internaziunal medemamain classifitgà la mazzacra da Srebrenica sco genocid e confermà uschia las sentenzias pronunziadas dal Tribunal per delinquents da guerra.

Plants da survivents

Bunamain 8000 confamigliars da las victimas da la mazzacra èn s’organisads en ina gruppa ch’è enconuschenta sut il num ‹Mammas da Srebrenica›. Ils 4 da zercladur 2007 ha quest’associaziun da victimas purtà plant avant il Tribunal suprem da l’Ollanda a Den Haag cunter il stadi ollandais e las Naziuns Unidas. Tenor l’opiniun dals confamigliars da las victimas n’han ni las chapellinas blauas ollandaisas ni las Naziuns Unidas prendì mesiras suffizientas per proteger ils umans en la zona da protecziun da l’ONU. En sia sentenzia dals 10 da fanadur 2008 ha la dretgira dentant concedì immunitad a las Naziuns Unidas. Questa protecziun cunter mintga persecuziun giudiziala resultia da disposiziuns dal dretg internaziunal. Dretgiras statalas na possian perquai betg s’occupar d’accusaziuns cunter l’ONU. Ils advocats da las ‹Mammas da Srebrenica› han annunzià appellaziun cunter la decisiun. Il settember 2008 ha la dretgira er refusà l’accusaziun cunter il stadi ollandais. Quel na possia betg vegnir atgisà per fatgs che schuldads ollandais hajan fatg u tralaschà da far cura ch’els sajan stads suttamess al commando da l’ONU. Cunter questa sentenzia han ils confamigliars da las victimas medemamain annunzià appellaziun.

Retschertgas davart la participaziun da mercenaris grecs

L’onn 2005 ha la procura publica da la Grezia cumenzà cun retschertgas davart la dumonda, tge mercenaris grecs ch’hajan fatg part da truppas bosniac-serbas ch’han invas Srebrenica e sch’els sajan er stads participads a la mazzacra. I vegn suspectà ch’els hajan fatg part dal corp Drina. Resultats concrets n’èn anc betg avant maun.

Dubis, relativaziun e snegaziun da la mazzacra

En bleras medias serbas è la mazzacra da Srebrenica vegnida snegada sur lung temp. Era en ulteriuras medias da print e publicaziuns online è magari vegnì pretendì ch’ils schabetgs n’hajan betg gì lieu u ch’els sajan vegnids descrits en moda sfalsifitganta.

La noziun genocid sco denominaziun dals schabetgs vegn per part refusada perquai che be persunas masculinas sajan daventadas victimas da la mazzacra. En la sentenzia giudiziala cunter Radislav Krstić vegn dentant accentuà ch’ils murdraretschs sistematics da la populaziun masculina hajan gì in’influenza catastrofala sin las famiglias bosniacas. Quellas sajan organisadas a moda patriarcala, uschia che la mazzacra haja destruì la structura sociala da l’entira gruppa etnica.

Magari vegn er il dumber total dals Bosniacs mazzads relativà. Enstagl da 7000 fin 8000 victimas stoppian ins partir d’in dumber bler pli bass. Quai vegn motivà cun la pretaisa che 3000 persunas sparidas e ‹mortas› sajan puspè cumparidas l’onn 1996 en registers d’elecziuns. En la procedura giudiziala cunter Radislav Krstić è dentant vegnì constatà che questa pretaisa, ch’era gia vegnida fatga l’onn 1997 da Radovan Karadžić, na correspundia betg als fatgs. Ils critichers accentueschan ch’ils auts dumbers da victimas hajan be l’intent da demunisar la vart serba. Uschia veglian ins deviar dals crims commess cunter Serbs en la regiun da Srebrenica sezza u tar autras occasiuns, sco durant l’operaziun Oluja (croat: assagl).

Intgins dals auturs sceptics na snegan bain betg las singulas mazzacras, ma accentueschan che quellas na sajan betg succedidas cun cleras intenziuns ed a moda sistematica. Responsablas per ils acts sajan be «unitads serbas ch’han sblundregià. Blers schuldads derivavan da la regiun da Srebrenica e vulevan vinditgar la mort da parents ch’eran vegnids mazzads gia pli baud durant attatgas da muslims». Ils mussaments per la planisaziun e la realisaziun sistematica dals crims èn dentant documentads en ils process ch’han gì lieu avant il Tribunal per delinquents da guerra da l’ONU.

Litteratura

• Julija Bogoeva, Caroline Fetscher: Srebrenica. Dokumente aus dem Verfahren gegen General Radislav Krstić vor dem Internationalen Strafgerichtshof für das ehemalige Jugoslawien in Den Haag. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2002, ISBN 3-7718-1075-2
• David Rohde: Die letzten Tage von Srebrenica. Was geschah und wie es möglich wurde. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1997, ISBN 3-499-22122-5
• Jan Willem Honig, Norbert Both: Srebrenica: der größte Massenmord in Europa nach dem Zweiten Weltkrieg. Lichtenberg, Minca 1997, ISBN 3-7852-8409-8
• Eric Stover, Gilles Peress: Die Gräber − Srebrenica und Vukovar Scalo, Turitg 1998, ISBN 3-931141-75-6

Colliaziuns

• Documentaziun dal Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (institut ollandais per la documentaziun da guerra) (englais)
• Rapport da l’ONU davart la crudada da la zona da protecziun e la mazzacra da Srebrenica (en tschintg linguas)
• ICTY Accusaziun da Karadžić e Mladić (englais)
• Resumaziun da las examinaziuns forensicas dals lieus d’execuziun e da las fossas communablas en connex cun la mazzacra da Srebrenica (Manning Report) (englais)
• Dossier da la revista emnila DIE ZEIT (tudestg)