Moses

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en puter.
Pittüra da paraid illa sinagoga da Dura Europos in Siria: Moses vain chatto
Purtret da James Tissot: Moses survain ils desch cumandamaints; tipic per imaginaziuns da Moses es la curuna da razs intuorn sieu cho chi guarda oura d'immez scu duos cornas
Niccolò Possino:Il vdè d'or; Moses scu il rapreschantant da Jahwe aint immez ils Israelits chi festagian intuorn l'idol d'ün dieu ester
Illustraziun la mort da Moses in fatscha ad Israel, il pajais impromiss

Moses (scrit eir Mose) es la figüra centrela dal seguond cudesch da la Tora e quella persuna chi ho do il nom als prüms tschinch cudeschs dal Vegl Testamaint respectivmaing da la Tora. In üna funcziun extaisa scu profet, mneder dals güdevs düraunt la chamineda tres il desert ed arvschider da la revelaziun divina vain el considero scu il fundatur dal giudaissem.

Persuna dispüttaivla[modifitgar | modifitgar il code]

Fin al 20evel tschientiner valaiva Moses scu l'autur dals cudeschs chi sun tradüts suot sieu nom. Quista posiziun es passeda e nu vain accepteda hozindi da la granda magiurited dals repraschentants la scienza dal Vegl Testamaint. Ma eir l'otra opiniun extrema cha Moses nun hegia existieu brichafat nu dominescha pü las faculteds da teologia. Apparaintamaing giascha ün minz vair ed istoric i'ls raquints chi as collian cul nom Moses uschè cha Moses es dapü cu be üna figüra mitica.

Vita tenor la tradiziun[modifitgar | modifitgar il code]

Infanzia e giuventüna[modifitgar | modifitgar il code]

Il farao vaiva cumando a las duonnas da part ebraicas da mazzer a tuots nouvnaschieus masculins. Moses gniva miss da sia mamma a l'abandun immediatamaing zieva sia naschentscha a l'ur dal Nil in üna chavagnina da channa. La figlia dal farao ho chatto al poppin e l'ho salvo. Ella tscherchaiva ad üna baglia per der bruost al iffauntin. Ed ella elegiaiva sainza savair a la mamma dal poppin. L'etomologia populera declera il nom Moses cull'istorgia dal salvamaint: "El (Dieu) l'ho trat our da l'ova". Quista decleraziun es però linguisticamaing dal sgür fosa. In varded significha Moses incirca uschè bger scu "Dieu l'ho fat per sieu figl". Üna significaziun simila accumpagna i'ls noms dals raigs dals egipts scu per exaimpel Ramses (m-s-s, ils listess trais consonants scu tar Mose[s]).

Eventualmaing es Moses creschieu sü dastrusch sper il cuort dal farao. Ma las funtaunas biblicas taschan in quist reguard.

Fügia vi Midiaun e missiun[modifitgar | modifitgar il code]

Zieva cha Moses vaiva cuppo ün survagliaunt chi vaiva darcho meltratto ad ün famagl ebraic stuvaiva Moses fügir. El riva i'l pajais Midiaun a l'ost dal mer cotschen innua cha'l preir al daiva a sia figlia Zippora scu muglier.

Davaunt üna spinatscha ardainta al munt da Horeb artschaiva Moses la palanteda da Dieu ch'el hegia nom Jahwe, que voul dir: "eau sun quel chi eau sun", ün'expressiun da suverenited e liberted divina, ma eir üna impromischiun dad esser fidel vers a l'umaun chi metta sia fiduzcha in el. Quist Dieu, chi as preschainta in medem möd scu il Dieu dals babuns istorics e prüms baps dals Ebreers: Abraham, Isaac e Jacob, al cumandaiva da turner ad Egipta per deliberer sieu pövel e'l mner aint il pajais dals Canaaniters.

Sortida da l'Egipta e chamineda tres il desert[modifitgar | modifitgar il code]

Il farao ho refüso a lascher als Israelits banduner Egipta. La Bibgia declera quist fat in möd cha Jahwe hegia fat testard il cour dal farao. L'Egipta vain chastio tres desch flagels decretieus da Jahwe.

In occasiun da la partenza in prescha vain miss il crap da fundamainta pella festa da Passa.

L'armeda dal farao chi perseguitescha als Israelits vain desdrütta tres la müravaglia divina al mer da channa.

A segua üna chamineda tres il desert da Sinai chi düra 40 ans, düraunt ils quels stanglantüna e rebelliun imnatschan adüna darcho la cumünaunza traunter Moses e'l pövel. Sül munt da Sinai artschaiva Moses ils desch cumandamaints sün duos tevlas da crap. Quellas sfracha'l in rabgia causa ch'el ho vis in descendend dal munt suringiò cha'l pövel adonurescha ils vegls dieus e suta extaticamaing intuorn ün vdè d'or. In seguit vo Moses sü ün'ulteriura vouta e survain las tevlas danöv.

La mort da Moses[modifitgar | modifitgar il code]

Moses es mort sül munt Nebo a l'ost dal flüm Jordan in l'eted da 120 ans. Il lö precis da sieu funarel e da sia fossa es incuntschaint.

Pür la prosma generaziun dals Israelits ho sus-chieu entrer i'l pajais impromiss da Canaan.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Herbert Donner, Geschichte des Volkes Israel und seiner Nachbarn in Grundzügen (= Istorgia dal pövel Israel e da sieus vaschins in trats caracteristics) (Grundrisse zum Alten Testament [= Cumpendis davart il Vegl Testamaint], Tom 4/1), Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2007, ISBN 3-525-51679-7
  • Rudolf Smend, Mose als geschichtliche Gestalt. (= Mose scu üna figüra istorica) in: R.Smend: Bibel, Theologie, Universität. (= Bibgia, teologia, universited), Kleine Vandenhoeck-Reihe. Tom 1582. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1997, 5-20.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]