Archivs chantunals vadais

Ils Archivs chantunals vadais furman ils archivs dal stadi dal chantun Vad en Svizra.

Vista exteriura da l’edifizi

Istorgia

Constituziun dals archivs

Ils Archivs chantunals vadais èn figls da l’independenza vadaisa, pertge ch’ils 24 da schaner 1798 ha marcà la partenza dals ultims represchentants dal chantun Berna, suenter 262 onns da preschientscha en il pajais da Vad. Els precedan tut ils lieus da la memoria che l’administraziun chantunala vadaisa ha mess ad ir successivamain dapi ch’ella ha cuntanschì sia suveranitad il 1803. Cun il return dals archivs da Berna a Losanna, gia l’atun 1798, è vegnì renconuschì il dretg da las novas autoritads da disponer betg mo dals archivs necessaris per lur funcziunament, mabain er da tut ils archivs liads al territori vadais.

La Revoluziun ha fatg perder ils archivs da l’ancien régime lur valur giuridica ed administrativa. La dimensiun istorica ch’ins als ha accordà a partir dals onns 1840 era anc dal tuttafatg inexistenta a l’entschatta dal svilup dal chantun Vad. Suenter la liquidaziun dals bains feudals il 1804 eran ils archivs facticamain daventads «inutils e bloccants», «spir palpiri vegl». Tschertas vischnancas han surpiglià lur archivs ed als han tgirà, auters als han surdà al fieu. Avant il 1798–1803 avevan ils archivaris fatg entaifer ils documents la differenza tranter tals ch’eran nizzaivels e tals che n’eran betg nizzaivels; suenter questa data han ins distinguì tranter documents che furmavan cumprovas giuridicas e tals ch’eran da muntada en connex cun monuments istorics. Er sche la vieuta en il pensar ha duvrà in tschert temp da sa far valair, pon ins dir che la cesura dal 1798 marchescha il passadi dals inventaris d’archivs d’instruments da gestiun e da defensiun tar meds d’access a perditgas istoricas. Concepids l’emprim a moda selectiva, èn els daventads en il decurs dal 19avel e 20avel tschientaner quasi cumplets. Quai ch’ins aveva laschà star u mess da la vart en ils tschientaners precedents è vegnì integrà successivamain en ils inventaris e valurisà tras la retschertga istorica.

Tras decret dal december 1837 ha il Cussegl grond ordinà ch’il segund emploià da la chancellaria, Pierre-Antoine Baron (1788–1868) – ch’era l’archivari da la chancellaria –, haja a medem temp d’arranschar e tgirar ils gronds archivs, vul dir quels ch’eran depositads en la catedrala. Cun quai è stada creada la funcziun da l’archivari. Quella è bain vegnida concepida en stretg rapport cun l’administraziun, ma tuttina en in spiert vaira liberal: il reglament davart la funcziun da l’archivari era numnadamain formulà a moda bainvulenta envers ils basegns da la retschertga scientifica (areguard las autorisaziuns) e tegnend evidentamain quint dals basegns da la Societad d’istorgia da la Svizra franzosa.

Dapi il 1896 visitan ils archivaris dal chantun ils archivs communals e creeschan la gronda part da lur temp l’inventari dals effectivs dals archivs. La publicaziun da l’ovra ‹Panorama dals archivs communals vadais 1401–2003› l’onn 2003 e l’access a la banca da datas Inventari general dals archivs communals vadais avant il 1961 preschentan ina situaziun unica en Svizra: tut las vischnancas disponan d’in inventari da lur archivs, dals origins fin il 1960. Dals documents resorta medemamain ch’ils Archivs chantunals vadais han recepì dapi il 1907 archivs privats a basa da contracts formals. Igl è probabel ch’emprims document d’origin privat èn gia vegnids prendids en consegna tras Alfred Millioud, archivari dals Archivs vadais tranter il 1895 ed il 1913. Er ils emprims fastizs da la debatta en Svizra areguard ils princips da classificaziun paran da derivar dals Archivs chantunals vadais. Tranter ils differents projects da classificaziun dals vegls archivs ha quel da l’archivari-paleograf Ernest Grégoire, ch’aveva frequentà l’École des Chartes a Paris, dà la preferientscha al princip da la provegnientscha; quel datescha dal 1858 ed era vegnì elavurà sin dumonda da las autoritads vadaisas. Ins al ha opponì autras variantas che favurisavan la classificaziun tenor champs tematics. Suenter onns indecis han ils Archivs chantunals vadais introducì il 1915 lur emprim plan general da classificaziun, il qual ha tractà las veglias serias medievalas e bernaisas sparpagliadas, applitgond – confurm a la regla ch’era usitada en il 19avel tschientaner – il princip da la pertinenza (vul dir da la structura tematica) per ils archivs d’avant il 1798. Uschia è il princip da la provegnientscha, ch’era vegnì applitgà sporadicamain dapi il 1858, vegnì refusà en ils ulteriurs projects, e quai sut l’influenza dals plans ch’ils archivaris chantunals vadais avevan retschet d’auters archivs svizzers. Dapi lura ha il plan general er adoptà secziuns ch’èn vegnidas organisadas tenor il princip da la provegnientscha. Quel è vegnì cumplettà regularmain ed adattà fermamain tranter il 1996 ed il 2007, e quai tant pervi dal basegn d’armonisar il vocabulari ed ils princips da descripziun sco er per preschentar ils effectivs dals archivs a moda contextualisada.

Ils archivs èn stads depositads dapi il 1798 en il clutger da la catedrala da Losanna. Pli tard èn els vegnids endrizzads en in vegl deposit da mobiglias a la Rue du Maupas a Losanna, dal qual la sala da lectura ha avert il 1955 sias portas. (Oz sedia dals archivs da la citad da Losanna). Dapi l’onn 1985 sa chattan ils Archivs chantunals sin l’areal da l’Universitad da Losanna (en il quartier da la Mouline à Chavannes-près-Renens), en in edifizi construì aposta per quest intent (architects Guy e Marc-Henri Collomb, Atelier Cube).

Dapi il prim da schaner 2014 èn ils Archivs chantunals integrads en la Chancellaria dal stadi, cun la quala els han tgirà da vegn ennà stretgas relaziuns. Els furman er la sedia da l’Associaziun vadaisa dals archivaris, da la Societad vadaisa d’istorgia e d’archeologia e dal Circul vadais da genealogia. Ils Archivs chantunals vadais èn inscrits sco bain cultural svizzer d’impurtanza naziunala.

Glista dals archivaris chantunals

L’emprim archivari chantunal ch’ha purtà quest titel è stà Pierre-Antoine Baron (1837–1864). Ses successurs èn: Aymon de Crousaz (1864–1909); Alfred Millioud (1909–1913); Bernard Cérenville (1914–1915); Maxime Reymond (1915–1942); Louis Junod (1943–1963); Olivier Dessemontet (1963–1979); Jean–Pierre Chapuisat (1979–1995); Gilbert Coutaz (1995-2019) e Delphine Friedmann (2019-).

Incumbensas

Tenor la lescha d’archivaziun dals 14 da zercladur 2011 (l’emprima sur da la quala igl è insumma vegnì votà en il chantun Vad) èn ils Archivs chantunals vadais:

• il lieu central dals archivs da las autoritads executivas, legislativas e giudicativas dal chantun Vad
• in lieu da la memoria
• in spazi da reflexiun e da retschertga
• ina structura che stat a disposiziun a la conservaziun ed a la communicaziun.

Ils Archivs chantunals vadais èn vegnids stgaffids per retschaiver archivs uffizials l’onn 1798. Dapli che duatschient onns pli tard furman els sa chapescha en emprima lingia vinavant il deposit central dals archivs uffizials. En vista als basegns extendids da la protecziun dal patrimoni sco er da las resursas e dal sustegn d’infurmaziun han els avert lur champ da retschertga a novs iniziants d’archivs ed a novas furmas da partenadi. En num da l’unitad da las funtaunas cumpletteschan en pli fotografias e testimonianzas filmicas e sonoras, tut tenor ils meds a disposiziun, ils archivs scrits. Ils ulteriurs supports dumondan magari suenter la coordinaziun cun autras instituziuns patrimonialas, surtut cun il Museum chantunal d’archeologia e d’istorgia. Las vischnancas èn responsablas per la gestiun e conservaziun da lur archivs. Ils Archivs chantunals vadais als cusseglian en lur politica d’archivar cun edir in entruidament che vegn actualisà regularmain. Els han il dretg d’als inspectar tenor basegn. Archivari(a)s professiunal(a)s èn da chattar en la gronda part dals lieus principals dals districts ed en las pli impurtantas vischnancas dal chantun. In’associaziun vadaisa dals archivaris exista dapi il prim d’october 1996.

Effectivs e collecziuns

Archivs chantunals vadais, exposiziun, avrigl 2017

Ils Archivs chantunals dattan suttetg a 36 414 (2017) meters currents d’archivs ordinads en 3685 effectivs dals quals 1200 furman archivs privats, sco er da 31 567 publicaziuns. Els conservan ils archivs da differentas autoritads territorialas ch’èn sa succedidas dapi l’onn milli: la perioda dals retgs da la Burgogna, da la chasa da Savoia e da l’uvestgieu da Losanna (970–1536), ils archivs da l’administraziun bernaisa tranter il 1536 ed il 1798, alura ils archivs dal chantun dal Léman durant la Republica helvetica, e la finala, sa chapescha, ils archivs uffizials da las autoritads executivas, legislativas e giudicativas dapi la creaziun dal chantun Vad il 1803. Ils effectivs dals archivs d’origin privat èn da cuntegn fitg divers: archivs da famiglia, archivs umanitars, d’interpresas, da sport, da moda, da pressa e.a.. Ils Archivs chantunals conservan er bundant 530 relaschs fotografics che cumpiglian dapli ch’in milliun maletgs singuls.

Meds da retschertga

• Pagina dals Archivs chantunals vadais
• Banca da datas DAVEL›
• Banca da datas PANORAMA
• Guid da las funtaunas istoricas dal pajais da Vad durant l’epoca bernaisa (1536–1798)
• Guid dals Archivs chantunals vadais, 1990 (2. ediziun 1993) – per gronda part antiquà
• Guid da consultaziun dal register funsil e guid da consultaziun dal cataster
• Rapports d’activitad, dapi il 1996
• Rapports tematics, dapi il 1996

Bibliografia

• Gilbert Coutaz, Salut les donateurs. Vers des archives citoyennes. Exposition du 21 janvier au 31 décembre 2019 Chavannes-près-Renens, 2019, 86 p.
• Gilbert Coutaz, « Petit précis d'archivistique » en Rapport d'activité des Archives cantonales vaudoises 2018, Chavannes-près-Renens, 2019, pp. 46-86.
• Gilbert Coutaz, [1], Archives en Suisse. Conserver la mémoire à l'ère numérique, Losanna : Presses polytechniques et universitaires romandes, 2016, 131 p.
• Gilbert Coutaz: Nouvel examen des fonds d’archives au moment de l’introduction de la Réforme dans le Pays de Vaud: dispersion, rupture et continuité, en: Revue historique vaudoise, 199, 2011, pp. 205–225.
• Gilbert Coutaz: Le plan général de classement des Archives cantonales vaudoises de 1915: ses origines et des développements. Deux siècles d’histoire institutionnelle, en: Rapport d’activité des Archives cantonales vaudoises 2010, Chavannes-près-Renens, 2011, pp. 37–139.
• Gilbert Coutaz: Histoire illustrée de l’administration cantonale vaudoise (1803–2007), Losanna: Etat de Vaud-Archives cantonales vaudoises, 2010, 175 p.
• Gilbert Coutaz e Jean-Luc Wermeille: Les coulisses de l’Histoire vaudoise, en: Ecole-Musée, nr. 18, 2007, 28 p.
• Robert Pictet: Gestion de l’information sous le Petit Conseil 1803–1814. Une initiative organisationnelle du Secrétaire Georges Boisot, en: Créer un nouveau canton à l’ère des révolutions. Tessin et Vaud dans l’Europe napoléonienne 1798–1815: Revue historique vaudoise et Bollettino Storico della Svizzera Italiana, 2004, pp. 305–318.
• Robert Pictet: Les archives sous la Médiation: vers la constitution de la mémoire cantonale, en: Vaud sous l’Acte de Médiatio, 1803–2003. La naissance d’un canton. Textes réunis par C. Chuard, E. Hofmann, F. Jequier, G. Marion, S. Rial, A. Rochat, D. Tappy, Losanna, 2002, pp. 344–350 (Bibliothèque historique vaudoise, 122).
• Gilbert Coutaz: Les Archives cantonales, une conquête de l’indépendance et de la démocratie, en: La Gazette. Journal de la fonction publique, nr. 21, 24 d’avust 1998, pp. 6–7.
• Gilbert Coutaz: 1798 ou l’année constitutive des Archives vaudoises, en: Feuille des avis officiels. Supplement, nr. 96, 2 da december 1997, pp. 17–18.
• Robert Pictet: La collaboration entre les Archives cantonales et les communes: une alerte centenaire à la croisée des chemins, en: Le patrimoine vaudois existe, nous l’avons rencontré. États généraux du 6 décembre 1998, Losanna 1997, pp. 75–77.
• Olivier Dessemontet: Histoire des Archives cantonales vaudoises, 1798–1956, Losanna 1956, 48 p.