Cristof Columbus

Christof Columbus, purtret postum da Sebastiano del Piombo

Signatura da Columbus

Cristof Columbus (talian Cristoforo Colombo, spagnol Cristóbal Colón, portugais Cristóvão Colombo, latinisà Christophorus Columbus; * ca. 1451 en la Republica da Genua; † 20 da matg 1506 a Valladolid, curuna da Castiglia) è stà in navigatur en servetsch castilian, il qual ha scuvert il 1492 l’America cur ch’el ha cuntanschì in’insla da las Bahamas.

En concurrenza cun il Portugal per la via maritima vers l’India vuleva Columbus avrir il passadi en direcziun vest. La finamira da ses emprim viadi da scuverta ha furmà ina citad da port en China; en il diever da la lingua da quel temp vegniva quest pajais attribuì a l’‹India›.

Sin ses viadis da scuverta ch’el ha fatg tranter il 1492 ed il 1504, è Columbus surtut viagià vers las Grondas Antillas, tranter auter sin tut ils quatter viadis a Hispaniola (oz Haiti e Republica Dominicana), nua ch’el ha fundà emprimas colonias. Pir sin il quart viadi ha el – a Honduras – tschentà pe sin terra franca americana. Columbus n’aveva betg realisà ch’i sa tractava d’in continent fin qua nunenconuschent. Quest puntg da vista ha pir fatg valair Amerigo Vespucci, tenor il qual il Nov Mund è la finala vegnì numnà ‹America›.

Ils emprims ‹scuvriders› da l’America èn stads ils antenats dals Indians ch’han populà en temps preistorics nà da l’Asia il continent fin qua nunabità. Ultra da quai è l’America gia vegnida visitada radund 500 onns avant Columbus da Leif Eriksson u d’auters navigaturs islandais. Sche Columbus vegn tuttina considerà fin oz sco scuvrider europeic decisiv da l’America, sch’è quai d’attribuir al fatg che pir ses viadis han manà en temp istoric a la colonisaziun permanenta dal continent tras umans d’ultramar.

Vita

Origin e carriera fin il 1480

Genua (ca. 1480)

Columbus scriva ch’el saja naschì a Genua («siendo yo nacido en Genoba», testament dal 1498). Divers cronists conferman questa derivanza da la Republica da Genua; in protocol roial menziunescha sco lieu d’origin supplementarmain Savona. En il decurs dal temp hai però adina puspè dà lungas debattas cuntraversas, er en connex cun la data da naschientscha. Oz è la scienza per gronda part da l’avis che Columbus saja naschì l’onn 1451 a Genua. Ins sa referescha surtut ad in document ch’è vegnì a la glisch l’onn 1904 a Genua e che descriva apparentamain ina dispita giuridica da l’onn 1479. Il cuntegn da quest document stat per part però en cuntradicziun cun diversas autras funtaunas. Perquai èn la data da sia naschientscha e ses curs da la vita avant ils gronds viadis da scuverta contestads fin oz.

Il bab da Columbus è stà il tessunz da launa da Genua Colombo († 1498). Suenter ch’ina revolta cunter ils aderents da la Frantscha e da la Provence aveva gì success, ha el surpiglià l’onn 1447 ensemen cun ses frar Antonio l’administraziun lucrativa da duas turs da la citad. La mamma da Columbus aveva num Suzanna Fontanarossa. Columbus aveva trais frars – Bartolomeo, Giacomo (spagnol Diego) e Giovanni Pellegrino – ed ina sora cun num Bianchinetta.

Tenor agen dir è Columbus gia navigà cun 14 onns. Ch’el haja frequentà in studi da basa a l’Universitad da Pavia, sco che raquinta ses figl, è pussaivel, pertge che Columbus era fitg bain scolà en latin e matematica, quai ch’ha furmà in’impurtanta premissa per sias enconuschientschas da la cosmografia e cartografia da pli tard. L’onn 1461 ha la famiglia Colombo stuì sa domiciliar a Savona; suenter ina sconfitta davant Napoli cunter Fernando d’Aragon eran vegnids stgatschads da Genua ils doges Fregoso e lur aderents – tranter auter ils Colombos – che sustegnevan da quel temp la Frantscha.

Sinaquai è Columbus sez sa participà sco corsar a la guerra da successiun per l’Italia dal Sid. El sez duai avair gì l’incumbensa d’attatgar per il cont da la Provence René d’Anjou ina nav da Fernando d’Aragon (tenor il fragment d’ina brev da Columbus dal 1495). Anc en l’emprima mesadad dals onns 1470 è Columbus navigà en la part orientala da la Mar Mediterrana fin a Chios che furmava ina colonia genuaisa.

L’onn 1476 ha el cuntanschì l’Ocean Atlantic. Ils bastiments èn stads involvids ils 13 d’avust davant il Cap St. Vincent (Portugal) en ina battaglia navala. Columbus è mitschà cun nudar a la costa portugaisa. A partir da l’onn 1477 ha el vivì a Lissabon. Il Portugal furmava da quel temp in center da la navigaziun europeica. Ses frar Bartolomeo viveva a Lissabon sco cartograf; in temp han ils frars lavurà ensemen sco dissegnaders. Il favrer 1477 è Columbus sa participà vi d’in viadi en l’Atlantic dal Nord, il qual al duai avair manà fin 100 miglias nauticas sur Thule or. Medemamain ha el fatg part d’auters viadis: Il 1482–1483 cun accumpagnar in’expediziun per lung da la costa da l’Africa dal Vest ch’ha manà fin al post da commerzi portugais São Jorge da Mina (oz Elmina a Ghana).

En il Portugal ha el maridà Dona Filipa de Perestrelo e Moniz. Lur figl communabel Diego è naschì enturn l’onn 1480 sin l’insla Porto Santo sper Madeira. Filipa derivava d’ina famiglia portugaisa aristocratica cun perdavants franzos e talians; ses bab Bartolomeu Perestrelo era stà participà a la colonisaziun da Madeira e guvernatur da Porto Santo. Columbus ha sinaquai vivì in temp sin Porto Santo nua ch’el ha studegià chartas maritimas, schurnals da navigaziun ed auters documents or dal relasch da ses sir trapassà. Circa da quest temp sto el avair cumenzà a s’occupar intensivamain cun ina ruta maritima vers l’Asia dal Sid e da l’Ost.

En tge servetschs che Columbus sa chattava da quel temp n’è betg enconuschent. Tenor ses figl Fernando è el pir puspè vegnì activ l’enviern 1484–1485 en il sid dal Portugal, sco corsar en servetsch franzos. Da lez temp era ida a fin la Pasch da Picquigny ch’aveva durà nov onns, quai che para da sustegnair questa pretensiun. L’istoriografia da Genua percunter fa valair che Columbus saja adina be stà en servetsch genuais; el saja s’occupà en il Portugal sco represchentant d’ina chasa commerziala genuaisa cun l’import da zutger da Madeira e Genua. La tesa sa basa sin ina registraziun notariala ch’è vegnida a la glisch l’onn 1904 a Genua e la quala ins ha silsuenter interpretà a moda intensiva en il senn d’ina stretga relaziun da Columbus cun sia patria (Genovesità).

Plan dal viadi sur l’Atlantic

L’India e l’Imperi da la China eran impurtantas destinaziuns per l’Europa surtut pervi da bains prezius sco saida e spezarias. Ma dapi la mesadad dal 14avel tschientaner expandeva l’Imperi osmanic adina dapli tranter l’Europa e l’Ost. Las vias terrestras n’eran betg pli libras, per bains luxurius stuevan vegnir pajadas autas duanas. Ils Portugais han empruvà da guntgir quest problem cun tschertgar ina via maritima vers sidost enturn l’Africa per arrivar en l’India. Uschia han els explorà vastas parts da la costa africana; ed il 1498 èsi propi reussì a Vasco da Gama d’avanzar en questa moda fin en l’India.

Charta da Paolo dal Pozzo Toscanelli (1463)

Columbus però ha rescuvert per sai vers il 1480 l’idea d’ina ruta vers vest per arrivar en l’Asia da l’Ost. L’origin da las ponderaziuns respectivas sa lascha manar enavos sin Aristoteles. Quel aveva pretendì ch’ins possia traversar l’ocean che sa chattia tranter las Pitgas da Heracles (Gibraltar) e l’Asia entaifer paucs dis. Auters scienziads han cumpartì questa teoria, tranter auter Pierre d’Ailly (1350–1420). Er Roger Bacon era stà da l’avis en il 13avel tschientaner – sa referind a Seneca, Plinius ed Aristoteles – che l’India saja cuntanschibla nà da la Spagna sin la via maritima vers vest. Columbus era en possess d’in exemplar da l’‹Imago Mundi›, in cudesch astronomic e geografic da d’Ailly (1410), il qual el aveva munì cun numerusas remartgas. Il 1474 era el stà en connex cun ses plan en correspundenza cun Paolo dal Pozzo Toscanelli; quel aveva consentì a sias ponderaziuns ed al aveva laschà vegnir tiers ina copia da sia charta. En sia segunda brev scriva Toscanelli areguard il curs vers vest en direcziun da Quinsay en China: «La via numnada n’è betg be pussaivla, mabain vaira e segira.» Ultra da quai possedeva Columbus ina copia dal rapport da viadi ‹Il Milione› da Marco Polo; l’exemplar da Columbus, munì da quel cun numerusas annotaziuns, vegn conservà oz a Sevilla. Sin ses viadis vers nord, per exempel en l’Engalterra, aveva Columbus forsa udì dals viadis dals Vikings en l’America dal Nord; fin l’Islanda n’è el però betg viagià. I sa lascha plinavant supponer che Columbus enconuscheva il rapport da viadi mitic ‹Navigatio Sancti Brendani› dal muntg irlandais Brendan che descriva in viadi vers vest ed il qual era popular gia en il temp medieval.

Indizis per l’existenza da terra en il vest da l’Europa devi intgins. Suenter in stemprà ch’aveva manà in chapitani portugais lunsch vers vest, ha quel chattà in toc lain exotic, fitg cotschen (lain brasilian) ch’era apparentamain vegnì elavurà. Ulteriurs lains e plantas estras èn vegnids bittads a la riva a la costa da Madeira e da Porto Santo. En pli cursava la fama ch’ins haja chattà sin l’insla Flores (Azoras) duas baras d’ina cumparsa estra che sajan vegnidas bittadas a la riva nà dal vest. Columbus è vegnì a savair da quai durant ses segiurn a Porto Santo, cur ch’el ha discurrì cun navigaturs ed ha studegià ils documents da ses sir Bartolomeu Perestrelo. En ses relasch sa chattavan er uschenumnads roteiros (cudeschs da navigaziun secrets da navigaturs portugais), ils quals han dà scleriment a Columbus davart ils currents ed ils vents en l’Atlantic, quai ch’al è stà in agid per elavurar ses plan. Columbus ha realisà ch’ins pudeva trair a niz il vent da l’ost en las tropas cun navigar l’emprim vers sid sin las Inslas Canarias e navigar pir lura vers vest. Columbus saveva er dapi ses viadi en l’Engalterra «ch’ils vents dal vest [ils quals eran necessaris per il viadi da return cun las navs a vela da quel temp] suflan l’entir onn en ils grads da latituda pli auts ed èn tuttina fidaivels sco ils vents da l’ost [sin l’autezza da las Canarias], be ch’els suflan or da la direcziun cuntraria.» (inscripziun en il diari da navigaziun dals 25 d’avust 1492). Anc oz partan sin las Canarias navs a vela sin ils fastizs da Columbus en l’America e returnan en grads da latituda situads pli en il nord.

Che la Terra haja la furma d’ina culla, quai ch’era ina premissa per il plan da Columbus, era enconuschent tranter scienziads dapi l’antica, n’era er betg ì en emblidanza durant il temp medieval e na vegniva strusch contestà, er betg da la baselgia catolica. L’imaginaziun d’ina Terra en furma da rudella chatt’ins bain er anc en intgins texts; ma quels na vegnan strusch ad avair influenzà da quel temp l’acceptanza da l’idea d’ina ruta vers vest per arrivar en l’Asia da l’Ost. La sfida per realisar il plan da Columbus furmava plitost la gronda distanza: Dapi il scienzià antic Ptolemeus er’ins en general da l’avis che la Terra abitada occupia 180° da la latituda da la Terra e ch’ils 180° restants sajan pia anc nunenconuschents. D’Ailly percunter ha calculà che l’Eurasia haja in’extensiun da 225° e Columbus ha surpiglià questa cifra; facticamain èn quai però be 130°. Damai ch’el ha ultra da quai calculà per ils grads da longhituda ina cifra memia bassa, è resultada ina distanza da stgars 4500 km tranter las Canarias ed il Giapun – en vardad èn quai bunamain 20 000 km. Uschia sa lascha er chapir daco che Columbus è stà da l’avis pli tard che las inslas ch’el ha scuvert en la Caribica furmian las inslas en il sidost da Cipango (Giapun), situadas davant la terra franca chinaisa. Las inslas sa chattavan pli u main là, nua che er la charta da Toscanelli dal 1474 ch’al era enconuschenta inditgava numerusas inslas en il sidost da Cipango.

En tschertga da sustegn

Monument a Granada: Columbus explitgescha ad Isabella I ses plans da viadi

Per pudair realisar ses plan duvrava Columbus il sustegn d’in stadi u dal chau d’in stadi. L’onn 1484 ha el preschentà al retg portugais João II plans detagliads d’in viadi d’exploraziun. Experts dal retg han però refusà il plan, perquai ch’els eran – correctamain – da l’avis che las distanzas sajan bundant pli grondas ed il plan perquai betg realisabel. Suenter la mort da sia dunna Filipa ha Columbus bandunà l’onn 1485 cun ses figl Diego Lissabon en direcziun da la Spagna, bain er per mitschar da ses crediturs. El ha sperà da pudair gudagnar il pèr regent Fernando II d’Aragon ed Isabella I da Castiglia per ses plans. Quels avevan collià tras lur nozza ils dus reginavels en uniun persunala e sa chattavan en cumbat cunter ils Maurs.

L’onn 1486 è Columbus arrivà sin invit da regina Isabella l’emprima giada a la curt da Córdoba, nua ch’el è vegnì retschet amiaivlamain ed affidà a la tgira da l’administratur dals bains da la curuna e tresorier da la Santa Hermandad Alonso de Quintanilla. Alonso è svelt daventà in aderent entusiasmà dals plans da Columbus, il qual ha er anc chattà auters amis. Bainbaud ha el emprendì a conuscher Beatriz Enríquez de Arana ch’è daventada la mamma da ses segund figl Fernando. Beatriz è restada durant ses segiurn a Córdoba la cumpogna da vita da Columbus ed è er vegnida resguardada en il testament; maridà n’han els però betg.

In comité ch’ha gì l’incumbensa d’examinar ses plans ha bain refusà l’idea da Columbus sco nunpratitgabla; ma quel è suandà vinavant la curt da lieu a lieu ed è da temp en temp vegnì sustegnì cun daners roials per evitar ch’el giaja cun ses plan tar in auter chau da stadi europeic. Il cardinal Pedro González de Mendoza che Columbus ha emprendì d’enconuscher e ch’aveva grond’influenza, al ha procurà in’emprima audienza tar la regina Isabella, però senza che quella purtass il success giavischà. Il pèr regent era occupà da quel temp cun la guerra cunter ils Maurs ed era perquai pauc dispost per ils plans ambizius da Columbus.

Suenter esser sa trategnì sur lung temp senza success a la curt roiala, ha Columbus survegnì ils 20 da mars 1488 in invit dal retg portugais João II, per il qual Columbus aveva probablamain sez dumandà. Il pli tard l’atun dal medem onn è el sa trategnì a Lissabon tar ses frar Bartolomeo; da sa cunvegnir cun il Portugal na dueva però betg reussir. Avant che Columbus è puspè ì en Spagna, è el daventà perditga da l’arrivada da Bartolomeu Diaz a Lissabon, il qual è returnà la fin da december 1488 da ses viadi enturn il piz dal sid da l’Africa, quai ch’ha furmà in ulteriur impurtant pass en tschertga d’ina via maritima vers l’India. A medem temp ha er il frar da Columbus bandunà Lissabon per tschertgar sustegn en l’Engalterra ed en Frantscha.

Da l’onn 1490 deriva l’uschenumnada charta da Columbus, la quala quel duai avair elavurà ensemen cun ses frar Bartolomeo. Quella consista en l’ost da l’Europa dal Vest e da l’Africa dal Vest – ina charta dal mund en la tradiziun ptolemeica.

L’onn 1491 ha ina cumissiun spagnola danovamain refusà l’idea da Columbus. Il pèr regent al ha mess en vista ch’ins vegnia danovamain a s’occupar da ses plans suenter la guerra cunter Granada che furmava l’ultim principadi mauric sin la Peninsla Iberica. Sinaquai è Columbus sa decidì d’ir cun ses plans en Frantscha. En viadi vers Huelva, nua ch’el vuleva s’embartgar, è el sa fermà en la claustra La Rábida. Là al han tegnì enavos il muntg Juan Pérez, il confessur dad Isabella, ed il medi García Hernández. Pérez ha scrit cun insistenza a la regina ed ha cuntanschì uschia che Columbus vegnia clamà enavos a la curt. Columbus è gist arrivà a temp a Granada per daventar perditga da la capitulaziun dal prinzi maur Muhammad XII (er Boabdil) ils 2 da schaner 1492.

Damai che la guerra cunter ils Maurs era uss a fin, han ins cuntinuà cun las tractativas. Quellas han però fatg naufragi pervi da las pretensiuns surprendentamain autas da Columbus: El vuleva per sai il titel ertavel d’in admiral da l’ocean e dal viceretg da tut ils territoris ch’el dueva scuvrir. Ultra da quai ha el pretendì ch’el vegnia participà ad in dieschavel da las entradas da metals prezius che sa laschavan spetgar. Suenter che sias pretensiuns èn vegnidas refusadas, è el danovamain sa mess sin via en Frantscha, nua ch’ins haja – sco ch’el ha pretendì – fatg ina meglra offerta. Sut insistenza da diversas persunas a la curt, tranter auter dal tresorier Luis de Santángel, è la regina tuttina sa decidida d’acceptar las pretensiuns. In currier ch’è vegnì tramess en tutta prescha, è fruntà sin Columbus en ina distanza da stgars 10 kilometers davent da Granada.

Dals 17 d’avrigl 1492 datescha l’uschenumnada ‹Capitulaziun da Sante Fe›, ina cunvegna fatga tranter ils monarcs e Columbus areguard l’expediziun. Il contract ha stipulà che Columbus duaja tschertgar per la curuna da Castiglia ina via maritima occidentala en l’Asia da l’Ost; da l’aur e las spezarias ch’el manava enavos cun sai dueva el survegnir 10 procent dal profit e daventar ultra da quai administratur dals pajais ch’el chattava e survegnir il titel admiral dals oceans.

Viadis da scuverta

Ils quatter viadis da Columbus

Ils proxims onns ha Columbus fatg per incumbensa da la curuna castiliana quatter viadis da scuverta. Il decurs da l’emprim viadi ha el nudà en in cudesch da navigaziun, il qual exista oz be pli en furma da la copia fatga da Bartolomé de las Casas (cf. sutvart). Las chartas che Cristof Columbus ha duvrà per ses viadi da scuverta n’èn betg sa mantegnidas.

Emprim viadi (avust 1492 fin mars 1493)

Emprim viadi da scuverta

L’emprim viadi è vegnì finanzià cun radund 2 milliuns maravedís (stgars 2500 ducatas), quai ch’è ina pitschna summa en congual cun expediziuns da pli tard. La gronda part dals daners (1,4 milliuns maravedís) ha contribuì la Santa Hermandad, in’organisaziun ch’era responsabla per la segirezza publica sin las vias. Administraturs da la cassa per finanziar il viadi èn stads il tresorier Luis de Santángel ed il commerziant d’origin talian Francisco Pinelo. Ils contacts da Pinelo han segirà a l’expediziun ulteriurs 250 000 maravedís che commerziants genuais han inscrit sut il num da Columbus. Tar quests finanziers da l’expediziun sa tractavi d’amis, promoturs ed anteriurs patruns da Columbus.

Columbus è ì a mar ils 3 d’avust 1492 cun sia nav principala, la Santa Maria, e las duas caravellas Niña e Pinta, e quai davent dal port da Palos de la Frontera sper Huelva. Las duas caravellas han ils dus frars Martín Alonso (Pinta) e Vicente Yáñez Pinzón (Niña) da Palos mess a disposiziun e cumandà.

In defect vi dal timun da la Pinta e meglieraments vi da la vela principala da la Niña, ch’era stada fin qua la pli plauna da las trais navs, han sfurzà ils exploraturs da sa fermar in mais sin l’Insla Canaria Gomera. La vela triangulara da la Niña han ins remplazzà tras ina vela quadratica, la quala è pli adattada per vents che vegnan da davos. Columbus era pia al current davart ils vents da l’ost che prevalan suenter avair passà las Canarias. E cun raschun era el er persvas che questa midada da la vela haja medemamain avantatgs per il viadi da return, damai ch’el spetgava tenor sias experientschas da pli baud vents dal vest sin grads da latituda pli nordics.

Suenter la reparatura da la Pinta e la midada da la vela vi da la Niña, quai ch’ha augmentà la sveltezza da la furmaziun, han las navs cuntinuà ils 6 da settember lur viadi. En il cudesch da navigaziun da quest emprim viadi ch’è sa mantegnì descriva Columbus il decurs da quel sco ordvart stentus. Pliras giadas ha existì durant il viadi il privel d’ina rebelliun da marinars, ma er d’uffiziers sceptics e fin al chapitani da la Pinta cun sia moda intriganta. Il viadi vers il nunenconuschent ha sveglià grondas temas. Bunamain mintga spectacul da la natira vegniva interpretà sco nausch indizi (p.ex. il nivel da fim dal vulcan Teide a Teneriffa ch’era activ l’onn 1492). La mancanza d’ina costa a l’orizont daventava di per di pli inquietanta.

Ils 13 da settember para la situaziun d’esser stada spezialmain precara, cur che la guglia dal cumpass divergiava adina pli fitg dal nord. Damai che la scienza n’enconuscheva da quel temp anc betg il magnetissem dals dus pols e la declinaziun, ha la squadra interpretà quest fenomen sco cumprova ch’ins penetreschia en ina regiun, en la quala las leschas fundamentalas da la natira na sajan betg pli en vigur. Che schizunt il cumpass na pudeva betg pli gidar da s’orientar, ha fatg vegnir malruassaivels ils navigaturs. Gist cur che la squadra vuleva cuntanscher cun la forza da returnar vers l’Europa, uschia scriva Columbus, saja sa mussà in utschè sur la nav. Sinaquai ha il cumandant insistì da cuntinuar il viadi, damai ch’in utschè na s’allontaneschia mai dapli che 100 miglias da la riva, quai ch’ha la finala persvas ils marinars. Ultra da quai hai dà ils proxims dis adina dapli indizis ch’ins sa chattia en vischinanza da la terra, sco per exempel roma u plantas. Tuttina hai durà anc in entir mais, fin ch’in marinar sin il post d’observaziun ha pudì annunziar d’avair vis terra.

Columbus sbartga a Guanahani

Ils 12 d’october 1492 han las navs cuntanschì il Nov Mund. Columbus è ì a terra sin in’insla da las Bahamas, las qualas ils indigens numnavan Guanahani. El ha dà a quella in num San Salvador (spagnol per ‹sontg salvader›). Tranter scienziads vegn discutà a moda cuntraversa, schebain i sa tracta da l’insla odierna San Salvador, la quala ha survegnì quest num il 1926. Il 1986 ha il magazin ‹National Geographic› calculà da nov la ruta a basa dal schurnal da navigaziun; quai ha manà a la tesa che Columbus saja l’emprim ì a riva sin l’insla Samana Cay. In pau pli tard è questa tesa puspè vegnida refutada faschond diever da models basads sin computers; resguardond en questa calculaziun er il current da la mar è resultà in lieu da sbartgada situà 24 km en il sid da San Salvador.

Sco ch’ins po leger en las endataziuns fatgas da Columbus sin ses emprim viadi, sut la data dals 21 d’october, crajeva el da sa chattar en il sid da Cipango (Giapun) e vuleva cuntanscher sin via directa vers vest la citad Quinsay a la costa da l’ost da la China. El scriva: «Là vegn jau a surdar al Grond Khan las brevs da vossa maiestad, dumandar per ina resposta e turnar enavos.»

Cuntinuond il viadi ha Columbus er scuvert Cuba e Hispaniola, las pli grondas inslas da las Antillas. Davant Hispaniola, nua che Columbus è vegnì retschet dal retg Guacanagari, è la Santa Maria urtada ils 25 da december sin il fund; da las restanzas da la nav ha Columbus laschà eriger l’emprima fortezza spagnola en il Nov Mund ed ha numnà quella La Navidad (spagnol per ‹Nadal›). La Isla Española, latinisà ad Hispaniola, è daventà l’emprima colonia dal reginavel en il Nov Mund e Columbus il guvernatur e viceretg da quella.

Ils emprims contacts cun il pievel indigen dals Arawaks èn stads paschaivels. Tenor il cudesch da navigaziun han ils Arawaks tranter auter offert mangola, la quala ils navigaturs han barattà per curals da vaider ed auter. Columbus descriva ils indigens sco naivs e generus: «Els offran a mintgin da parter [lur rauba].» El als ha da l’entschatta ennà considerà sco ses subdits futurs.

Ils 16 da schaner 1493 è Columbus sa mess en viadi vers l’Europa cun las duas navs restantas. Ina part da sia squadra ha el, pervi dal naufragi, laschà enavos sco abitants da la colonia La Navidad. Quels èn bainbaud vegnids en conflict in cun l’auter. Els èn sa repartids dapertut sin l’insla, han mess en sclavaria e mazzà divers Indios ed en la finala tuts, probablamain pervi da la resistenza dals Indios ed atgnas charplinas, vegnids per la vita. Columbus è vegnì en la regiun da las Azoras en terribels stemprads, en il decurs dals quals el ha pers il contact cun la Pinta, il segund bastiment. El ha cuntanschì cun la Niña ils 4 da mars Lissabon ed ha cuntinuà da là il viadi a Palos. Là è el arrivà ils 15 da mars, per casualitad precis il medem di sco la Pinta.

Columbus è sinaquai vegnì celebrà sin in cortegi triumfal tras la Spagna. Ses privilegis han ins confermà e papa Alexander VI ha affirmà ils dretgs da la Castiglia sin ils territoris scuverts ed anc da scuvrir situads en l’occident dal grad da longhituda da 100 miglias spagnolas en il vest da las Inslas dal Cap Verd. In onn pli tard è questa repartiziun vegnida modifitgada en il Contract da Tordesillas e renconuschida tras il Portugal. Gia curt suenter ses return ha Columbus cumenzà a s’occupar cun las preparativas per ina segunda expediziun, la quala dueva segirar ils territoris scuverts e conquistar per la Castiglia ulteriurs. Surtut vuleva el cuntinuar a tschertgar il pajais dad aur sin il qual ins aveva sperà.

Segund viadi (settember 1493 fin zercladur 1496)

Segund viadi da scuverta

En ses rapport per mauns dals regents spagnols ha Columbus declerà per sbagl ch’el haja scuvert l’Asia (en vardad: Cuba) ed in’insla a la costa da la China (en vardad: Hispaniola). El ha empermess en ses rapport ch’el possia purtar a las maiestads or da quests territoris «tant aur sco che vus duvrais» e «tants sclavs sco che vus dumandais».

La flotta da Columbus è sinaquai vegnida munida cun 17 navs e radund 1500 persunas. Ils 25 da settember 1493 è Columbus partì da Cádiz sin ses segund viadi cun l’intenziun da colonisar ils territoris situads da l’autra vart da l’Atlantic e transportar la rauba ed ils sclavs ch’el aveva mess en vista a las maiestads. L’emprim ha la flotta scuvert l’insla Dominica, nua che Columbus n’ha però betg sbartgà. En il decurs da l’ulteriur viadi è Columbus ì a terra sin las inslas Guadeloupe, Montserrat, Antigua e Nevis. El ha prendì en possess questas inslas da las Pitschnas Antillas per il reginavel castilian e las ha battegià.

Il november 1493 è el navigà en direcziun da la colonia La Navidad sin l’insla Hispaniola. La pitschna fortezza ch’ins aveva fundà qua a chaschun da l’emprim viadi era però vegnida destruida tar cumbats cun ils Arawaks e tut ils Spagnols eran vegnids mazzads. Sinaquai ha Columbus fundà il december en in auter lieu sin l’insla la colonia La Isabela. Fin l’avrigl 1494 è la flotta restada là, entant che Columbus ha recognoscà la retroterra en tschertga dad aur.

L’avrigl 1494 è el puspè ì a mar, per tschertgar en il vest la terra franca chinaisa, da la quala el supponiva ch’ella sa chattia en vischinanza da l’insla. El ha explorà la costa dal sid da l’insla Cuba ch’el aveva scuvert sin l’emprim viadi – la quala el attribuiva a la terra franca chinaisa – ed ha scuvert Jamaica e Puerto Rico. La terra franca da l’America Latina n’ha el però betg cuntanschì.

Tar ses return en la colonia La Isabela ils 25 da settember 1494 ha el chattà en quella relaziuns caoticas, damai ch’ils colonisaturs eran vegnids en charplina in cun l’auter. Ultra da quai eran ils Indians, ch’eran l’emprim sa mussads amiaivels envers ils colonisaturs, daventads ostils, damai ch’ins als tractava mal. Quai ha intimà Columbus da far ina campagna militara cunter la populaziun indigena; en rom da quella ha el mess en sclavitid 1600 Taíno. Quest proceder steva en cuntradicziun cun la voluntad e las ordinaziuns da la regina Isabella e dal retg Fernando. Quels avevan incumbensà Columbus da tractar ils indigens a moda amiaivla, perquai ch’els vesevan en quels cristians futurs. Tuttina ha Columbus manà cun sai en Spagna 550 sclavs. Sin il viadi èn bunamain la mesadad dals Indians morts. Ils survivents èn vegnids laschads libers en Spagna sin cumond dad Isabella e puspè manads enavos en lur patria.

Suenter ch’era arrivada l’october 1495 a La Isabela ina cumissiun d’inquisiziun roiala, ha Columbus bandunà la colonia. El ha laschà enavos ses frar Bartolomeo sco cumandant ed è partì ils 10 da mars 1496 vers la Spagna per dar rapport al pèr roial. Ils 11 da zercladur ha el cuntanschì la Spagna ed igl è reussì ad el da recuperar il sustegn da Fernando II ed Isabella I. Cuntrari a quai che Columbus aveva mess en vista, n’eri betg reussì a l’expediziun da chattar gronds giaschaments dad aur. E quai dueva er restar uschia, malgrà ch’ins ha engaschà per quest intent sclavs, als quals vegnivan tagliads giu ils mauns sch’els na chattavan nagin aur.

Fin il terz viadi da Columbus en l’America èn, pervi da la mancanza dal success economic da las expediziuns d’enfin qua, passads bunamain dus onns.

Terz viadi (matg 1498 fin november 1500)

Terz viadi da scuverta

Sin ses terz viadi, il qual ha cumenzà ils 30 da matg 1498, ha Columbus elegì ina ruta situada pli en il sid che fin qua. El è navigà sper las Inslas dal Cap Verd ora ed alura vers vest sur l’Atlantic.

Ils 31 da fanadur ha el scuvert l’insla Trinidad ed en l’ulteriur decurs dal viadi l’insla vischina Tobago (la quala er vegnida battegiada dad el Bella Forma). Cuntinuond il viadi ha l’expediziun vis en la regiun d’in dals bratschs da sbuccada settentriunals da l’Orinoco il continent sidamerican ed ha scuvert qua la costa da la nav anora. L’emprim ha Columbus scrit en ses cudesch da navigaziun che quest pajais furmia in Nov Mund, anc dal tuttafatg nunenconuschent en l’Europa. Pli tard è el però puspè stà da l’avis che questa regiun tutgia tar l’Asia.

Suenter esser navigà sper intginas inslas or vers nord, ha el cuntanschì ils 31 d’avust la citad Santo Domingo che ses frar aveva fundà en il fratemp sin ses cumond a la costa meridiunala da l’insla Hispaniola. Ils colonisaturs dal lieu eran malcuntents e rebellavan cunter ses frar Bartolomeo. Columbus ha empruvà da metter perina las partidas ed è er sa stentà da convertir ils Arawaks al cristianissem. A medem temp ha el intensivà la tschertga suenter aur. Ultra da quai ha el cumenzà a reparter terren cultivabel ed ad attribuir Indios als singuls colonisaturs spagnols. Talas distribuziuns da terren han manà a partir dal 1503 al sistem da las Encomiendas, las qualas èn degeneradas en la pratica ad ina furma da sclavaria.

Colonisaturs ch’èn turnads a chasa han accusà Columbus avant la curt spagnola da betg esser patrun da l’administraziun da las colonias. Perquai ha la curt destituì el il matg 1499 sco guvernatur e nominà en ses lieu Francisco de Bobadilla, il qual ha cuntanschì la colonia ils 23 d’avust 1500.

Il nov guvernatur ha fatg manar Columbus e ses frar en chadainas en Spagna. Columbus ha refusà da prender giu las chadainas avant ch’el è sa preschentà davant la regina. Il pèr regent ha danovamain grazià omadus, ma Columbus n’ha betg survegnì enavos ses uffizis e ses bun num è stà ruinà. Ultra da quai aveva Vasco da Gama chattà l’onn 1498 sin la ruta dal sid enturn l’Africa la via maritima desiderada per arrivar en l’India, uschia ch’ils Portugais avevan la finala gudagnà la concurrenza.

Quart viadi (matg 1502 fin november 1504)

Quart viadi da scuverta

Ils 26 da favrer 1502 ha Columbus supplitgà Isabella I da Castiglia e Fernando II d’Aragon per ina flotta, ed ils 14 da mars ha la chasa roiala approvà la nova expediziun.

Ils 9 da matg u tenor autras funtaunas ils 11 da matg 1502 è Columbus partì cun ses figl Fernando nà da la Spagna per ses ultim viadi, il qual el ha numnà El Alto Viaje (‹il viadi aut›).

Cun sia flotta che consistiva da quatter caravellas cun vela gronda traversala ha Columbus explorà la costa da la terra franca da l’America Centrala tranter Honduras e Panama. Ils 14 d’avust 1502 ha el mess sper Cap Honduras l’emprima giada pe sin la terra franca americana. El vuleva cumprovar ch’i dettia là in passagi en la China.

Ina da las navs, la Vizcaína, ha stuì vegnir dada si damai ch’il lain era infizà cun il garlogn da navs. Tar il vrac ch’è vegnì scuvert il 2001 en il Golf da Nombre de Dios sper Portobelo sa tracti probablamain da questa caravella.

Cur che Columbus e sia squadra han fatg naufragi, ha el surtut survivì cun far commerzi cun ils indigens. Engianond però ils Spagnols intgins indigens, han ils insulans smess da far cun els commerzi. Sco astronom versà saveva Columbus ch’i vegnia a dar ils 29 da favrer 1504 ina stgiradetgna da la glina cumpletta. Als indigens ha el ditg che lur cumportament haja fatg vegnir grit ils dieus e che quels als vegnian perquai a rubar la glina. Cur che la stgiradetgna ha propi cumenzà, han ils indigens agitads empermess da reprender il commerzi, sche be la glina als vegnia puspè dada enavos. Columbus è sa mussà generus ed ha ‹terminà› la stgiradetgna.

Suenter cumbats cun ils indigens ed ina rebelliun da vart da sia squadra ha Columbus, perquai ch’i entrava aua en las navs, passentà radund in onn en la fortezza Jamaica avant ch’el – malsaun dals strapazs – è returnà vers la Spagna.

Ils ultims onns

La fossa da Columbus en la catedrala da Sevilla

Sin ses quatter viadis ha Columbus pers en tut nov navs. Betg il davos ha quai procurà ch’el ha pers ses mitus sco erox e conquistader. Ils ultims onns da sia vita ha el passentà a moda retratga e nunobservà da la publicitad.

Cumbain che Columbus era relativamain bainstant, è el sa stentà stinadamain da survegnir enavos ils privilegis ch’al eran vegnids empermess en la Capitulaziun da Sante Fe e da far valair sias pretensiuns finanzialas. Regina Isabella, sia sustegnidra principala, era però morta ils 26 da november 1504, pia curt avant il return da Columbus; ed envers retg Fernando II na dueva el betg avair success.

Columbus è mort ils 20 da matg 1506 a Valladolid en la vegliadetgna da ca. 55 onns. La raschun da sia mort n’è betg enconuschenta.

Sia bara è vegnida sepulida a Sevilla, ma manada l’onn 1542 sin giavisch da ses figl Diego a Santo Domingo en la catedrala. Là èn sias restanzas restadas fin il 1795. Da quel temp avevan ils Franzos fatg da l’insla ina da lur colonias. Per quest motiv han ins manà l’ossa supponida da Columbus a Cuba e sepulì en la catedrala da Havanna. L’onn 1898 han ins danovamain prendì sias restanzas or da la fossa e manà enavos a Sevilla. Ina pitschna part da la bara ruaussa oz en la Catedrala da Sevilla.

Fin la fin da sia vita è Columbus stà da l’avis d’avair chattà ina ruta sin la via maritima vers vest tar la part chinaisa da quai ch’ins numnava da quel temp la terra franca indica (las Indias).

Discussiun davart sia derivanza

Radund 400 onns n’hai dà nagin dubi che Columbus derivia da Genua. A chaschun dal giubileum da 400 onns dapi la scuverta da l’America (1892) han però adina dapli citads, l’emprim en l’Italia, pli tard er en Spagna e schizunt en il Portugal, cumenzà a pretender per sai il privilegi d’esser il lieu d’origin da l’exploratur e scuvrider.

Uschia ha er la scienza cumenzà a s’occupar da questa dumonda. Genua sco lieu d’origin inditgescha Columbus sez, en pli resulta quai d’intgins documents e brevs. Da l’autra vart n’è uschiglio enconuschenta nagina famiglia Colombo a Genua, quai che pudess esser indizi che quella era immigrada. Plinavant scriva Columbus er en sias brevs drizzadas a Genuais betg talian, mabain per ordinari castilian cun singuls pleds franzos. Er l’auta posiziun sociala ch’el ha cuntanschì en il Portugal e pli tard en Spagna e sia buna furmaziun mettan en dubi ch’el derivia propi d’in tessunz da launa. Ma cunter tut quests arguments datti er cunterarguments: Il talian n’era da quel temp nagina lingua da correspundenza internaziunala, sia posiziun sociala pudess star en connex cun sia lètg e sia furmaziun autodidactica pudess el avair schlargià a la claustra la Rábida.

Daspera existan en il fratemp diversas ulteriuras ipotesas d’ina derivanza da Corsica, da Mallorca, dal Portugal, da la Scozia e da divers auters lieus fin en l’Armenia sco er d’in origin gidieu.

Ils ultims decennis èn ins er sa stentads da sclerir la dumonda a basa d’analisas geneticas. Per quest intent han ins congualà l’ADN da Columbus en la catedrala da Sevilla cun quella da ses figl e d’auters parents e mess quella en cumparegliaziun cun l’ADN da persunas che portan oz la schlattaina Colombo, Colon, Colom ni Coulomb, e quai tant en la regiun da Genua sco er en diversas parts da la Spagna. Ina resposta cuntentaivla n’è fin uss betg resortida da questas stentas; tranter auter han ins constatà ch’i sa chattan a Sevilla be fitg paucas restanzas dal skelet, uschia ch’ins suppona che la gronda part da la bara sa chattia anc adina a Santo Domingo. La permissiun d’avrir lezza fossa è però adina puspè vegnida refusada.

Schurnal da navigaziun

Da ses emprim viadi en l’America è sa mantegnì il schurnal da navigaziun che Columbus ha scrit per il pèr regent spagnol (‹Diario de a bordo del primer viaje de Cristóbal Colón›); l’existenza da quel conferman er divers auturs contemporans. La versiun oriunda dal diari è bain ida a perder; ma igl exista ina copia fatga da Bartolomé de Las Casas (1474–1566).

Suenter il return da ses viadi è Columbus vegnì retschet da Fernando II d’Aragon ed Isabella I da Castiglia cun tuttas onurs. El ha surdà a quels ses diari per pudair preschentar uschia il Nov Mund a moda pli impressiunanta che quai ch’i fiss stà pussaivel a bucca. In scrivant da la curt ha dalunga fatg da quest rapport ina copia, la quala è vegnida surdada a Columbus anc avant che quel partia sin ses segund via.

Or dal diari resorta cleramain l’intent da Columbus da preschentar il potenzial economic dals pajais scuverts ed er il pievel indigen vegn – malgrà l’interess per lur moda da viver – tractà surtut or da questa perspectiva materialistica e sco subdits futurs.

Entant ch’ils fastizs da l’original e da l’emprima copia dal diari da Columbus sa perdan gia en il 16avel tschientaner, ha l’uffizier da marina Martín Fernández de Navarrete rescuvert a la fin dal 18avel tschientaner la copia quasi verbala dal diari fatga (u empustada) a ses temp da Bartolomé de Las Casas, cur che quel era londervi da scriver si’ovra cumplessiva ‹Historia de las Indias›. Il manuscrit da de Las Casas citescha il schurnal da navigaziun a moda cumpletta, per gronda part en parafrasa, intginas parts pled per pled. Uschia èn gist las passaschas decisivas davart la scuverta da l’America sco tala sa mantegnidas en ils pleds da Columbus sez.

Il text da de Las Casas – il qual era dal reminent stà a ses temp in dals gronds accusaders dal colonialissem violent dals conquistadores e defensur dals dretgs dals Indians (guarda sutvart) – è vegnì publitgà l’onn 1825. Tuttas copias e translaziuns dal diari ch’existan ozendi sa basan sin questa versiun rescuverta ed edida da de Navarrete.

La muntada da Columbus per la posteritad

Columbus sco erox contestà

Purtret da Columbus da Ridolfo Ghirlandaio (1483–1561); da Columbus n’èn enconuschents nagins purtrets autentics

Las prestaziuns da Cristof Columbus vegnan discutadas a moda cuntraversa. D’ina vart al vegn attestà in grond regl d’exploratur ed il curaschi d’avanzar en regiuns ch’eran fin qua dal tuttafatg nunenconuschentas; da l’autra vart han ils Spagnols gia cumenzà da ses temp e sin ses cumond da manar en sclavaria la populaziun indiana ed a commetter atrocitads. Co ch’ils Spagnols han tractà ils Indians durant ils decennis suenter Columbus, resorta da las notizias fatgas dal dominican Bartolomé de Las Casas, il qual ha vivì dal 1512 fin il 1547 en l’America spagnola. De Las Casas rapporta en ses pamflet ‹Curt rapport davart la devastaziun da l’India dal Vest› (1542) da mazzacradas, brischadas, violaziuns e mutilaziuns, e quai senza schanegiar uffants, dunnas en speranza e vegls. Schebain Columbus è er sez stà responsabel per talas ovras, n’è betg enconuschent.

Ensemen cun auters motivs, surtut malsognas importadas nà da l’Europa, ha la colonisaziun da las Inslas Caribicas iniziada da Columbus manà ad ina catastrofa demografica. Il dumber da la populaziun da l’insla Hispaniola è crudà da ca 400 000 fin 1 milliun dal temp da l’emprim viadi da scuverta sin ca. 100 000 l’onn 1504. Fin il 1514 è il dumber sa diminuì sin 22 000 e l’onn 1542 eran tenor Las Casas «strusch pli 200» en vita. Il dumber dals abitants en la Caribica ha muntà avant l’arrivada da Columbus fin a 15 milliuns.

Las notizias da Columbus sveglian gronds dubis areguard in agir motivà sulettamain dal regl da scuvrir. Da ses cudeschs da navigaziun e brevs resorta ch’el era surtut en tschertga da giaschaments da metals prezius. En il decurs dals viadis è la probabilitad da fruntar sin bler aur daventada adina pli pitschna; uschia è si’egliada sin ils umans e la natira stà segnà adina dapli da la dumonda da lur utilisabladad e rentabilitad economica. Per finanziar ils enorms custs da viadi eri necessari da laschar cumparair per ils finanziaders las finamiras prendidas en vista uschè interessantas ch’els pudevan er far quint cun in gudogn material.

Tenor l’opiniun che prevala ozendi stevan ils motivs da Columbus en in stretg connex cun ils interess dals conquistadores iberic-catolics che duevan suandar: En il center stevan la pussanza e l’aur, accumpagnà da l’idea da missiunar la populaziun autoctona. Columbus è tut en tut sa cumportà a moda loiala ed orientà a si’incarica. Malgrà quai u gist pervi da quai è Columbus vegnì e vegn anc adina considerà sco erox u almain sco persunalitad da grond’impurtanza. En ils Stadis Unids han ins per exempel commemorà il 1892 il giubileum da si’arrivada en l’America cun grondas festivitads; sur lung temp al han ins considerà là sco emprim American per propi, il qual haja tschentà cun curaschi ed iniziativa il fundament per la colonisaziun.

Ils ultims onns è vegnida lantschada ina discussiun, schebain Columbus stoppia vegnir considerà sco precursur u iniziant d’in genocid envers ils Indios. Questa posiziun vegn represchentada surtut da politichers da pievels indigens, ma per exempel er da l’autur britannic Roger Crowley. Snegada vegn questa tesa però dals istorichers spagnols Borja de Riquer, Carlos Martínez Shaw e Pablo Emilio Pérez-Mallaína sco er da l’istoricher american Steve Hackel. Bain concedan er quests auturs che Columbus haja fatg senza scrupels chatscha sin sclavs; ma d’al vulair metter en connex cun in genocid saja nunexact u exagerà, pertge ch’i haja mancà ad el l’intenziun da vulair extirpar in’entira razza u etnia.

Exempels per l’interess cuntinuant vi da la persuna da Columbus

Reconstrucziun da la Santa Maria davant Madeira

• Il pajais Columbia (Colombia) è vegnì numnà suenter sia scuverta il 1499 tenor Columbus, e quai cumbain ch’el sez n’è mai stà là.
• Il 1935 è il crater da la glina Colombo vegnì numnà suenter el.
• A Valladolid en Spagna – il lieu da mort da Columbus – han ins avert il 2006 il Museum da Cristof Columbus.

Monuments che regordan a Columbus existan tranter auter a Genua, Barcelona, Madrid, a Cuba en il Portugal, a Madeira (Funchal), Las Palmas de Gran Canaria, ad Ibiza, sin las Azoras ed a Santo Domingo. L’ultim temp hai er dà protestas cunter monuments che regordan a Columbus, perquai che quel saja sa fatg culpant, surtut ord vista dals pievels indigens, da sfruttament e sclavaria. Il 2018 ha in moviment d’indigens cuntanschì che la statua da Columbus en il Grand Park da Los Angeles vegnia allontanada; quella avevan Italoamericans erigì avant 45 onns.

Il tema Cristof Columbus cumpara fin en il temp preschent er en numerusas ovras musicalas, texts litterars e films. Qua ina schelta:

• Alessandro Scarlatti (1660–1725): Il Colombo ovvera L’India scoperta, opera (1690)
• Wilhelm Friedrich Ernst Bach (1759–1845): Columbus oder Die Entdeckung Amerikas, cantata
• Francesco Morlacchi (1784–1841): Colombo, opera (1828)
• Gaetano Donizetti (1797–1848): Cristoforo Colombo, opera
• Johann Joseph Abert (1832–1915): Columbus, op. 31, sinfonia (1864)
• Vincenzo Fabrici: Il Colombo, o La Scoperta delle Indie, opera (1871)
• Theodor Apel: Columbus, gieu da teater (Richard Wagner ha cumponì latiers in’uvertura, WWV 37a).
• Heinrich von Herzogenberg (1843–1900): Columbus, cantata dramatica
• Christoph Columbus, Márton Garas, Germania, film (1922)
• Columbus, Edwin L. Hollywood, USA, film (1923)
• Columbus and Isabella, Bryan Foy, film curt (1924)
• Darius Milhaud: Christophe Colomb, opera en duas parts e 27 maletgs, text da Paul Claudel. Universal Edition, Vienna-Lipsia (1929)
• Walter Hasenclever, Kurt Tucholsky: Christoph Kolumbus oder Die Entdeckung Amerikas. Cumedia en sis maletgs (1932). Ms. Neuer Bühnenverl, Turitg 1935, Das Arsenal, Berlin 1985
• Werner Egk (1901–1983): Columbus, opera (1933)
• N.N.: Ein Mann, der sich Kolumbus nannt, chanzun d’uffants (1936)
• Sir William Walton (1902–1983): Christopher Columbus, suita (1942)
• Christoph Columbus, David MacDonald, Gronda Britannia, film (1949)
• Manuel de Falla (1876–1946): La Atlantida, opera (1962)
• Christoph Kolumbus oder Die Entdeckung Amerikas, producziun televisiva tenor il toc da teater da Kurt Tucholsky (1969)
• 1985: Christopher Columbus, Alberto Lattuada, coproducziun televisiva Italia, Germania, Stadis Unids (1985)
• Bye Bye Columbus, Peter Barnes, film da televisiun (1991)
• Dario Fo: Johan vom Po entdeckt Amerika, toc dramatic (1991)
• Philip Glass: The Voyage, opera (1992)
• 1492 – Conquest of Paradise, Ridley Scott, Gronda Britannia, USA, Frantscha, Spagna, film (1992)
• Christopher Columbus – The Discovery, John Glen, Spagna, USA, Gronda Britannia, film 1992
• Carry on Columbus, Gerald Thomas, Gronda Britannia, film (1992)
• True Adventures of Christopher Columbus, seria televisiva britannica (1992)
• Cristóvão Colombo – O Enigma [Christoph Kolumbus – Das Rätsel], Manoel de Oliveira, film franzos-portugais (2007)
• También la lluvia [Und dann der Regen], Icíar Bollaín, Spagna, Mexico, Frantscha, film (2010)

Litteratura

• Klaus Brinkbäumer, Clemens Höges: Die letzte Reise: Der Fall Christoph Kolumbus. Deutsche Verlagsanstalt, Minca 2004, ISBN 3-421-05823-7.
• Corina Bucher: Christoph Kolumbus. Korsar und Kreuzfahrer. Primus, Darmstadt 2006, ISBN 3-89678-274-6.
• Zvi Dor-Ner: Kolumbus und das Zeitalter der Entdeckungen. vgs, Cologna 1991, ISBN 3-8025-2214-1.
• Oswald Dreyer-Eimbcke: Kolumbus – Entdeckungen und Irrtümer in der deutschen Kartographie. Umschau, Francfurt a.M. 1991, ISBN 3-524-69097-1.
• John Dyson, Peter Christopher: Columbus – Die Entdeckung seiner geheimen Route in die Neue Welt. Droemer Knaur, Minca 1991, ISBN 3-426-26474-9.
• Alfonso Enseñat de Villalonga: Cristóbal Colón. Orígenes, formación y primeros viajes. Ediciones Polifemo, Madrid 2009, ISBN 978-84-96813-21-2.
• S. Fischer-Fabian: Um Gott und Gold – Columbus entdeckt eine neue Welt. Lübbe, Bergisch Gladbach 1991, ISBN 3-7857-0598-0.
• Frauke Gewecke: Christoph Kolumbus. Suhrkamp, Francfurt a.M. 2006, ISBN 3-518-18214-5.
• Hans-Günter Gierloff-Emden: Die erste Entdeckungsreise des Columbus. Nautische und ozeanische Bedingungen. Geobuch, Minca 1994, ISBN 3-925308-79-2.
• Alfred Kohler: Columbus und seine Zeit. Beck, Minca 2006, ISBN 3-406-54212-3.
• Kathleen Loock: Kolumbus in den USA: Vom Nationalhelden zur ethnischen Identifikationsfigur. transcript, Bielefeld 2014, ISBN 978-3-8376-2740-4.
• Martin Ochs: Der Mythos von Christoph Kolumbus in der italienischen Literatur. (Rombach-Wissenschaften, retscha: Cultura, tom 5), Rombach, Freiburg im Breisgau 1999 ISBN 3-7930-9198-8.
• Ulrich Offenberg: Christoph Kolumbus. Der Aufbruch in eine neue Welt. Komplett-Media, Grünwald bei München 2005, ISBN 3-8312-6068-0, (cudesch auditiv).
• Tzvetan Todorov: Die Eroberung Amerikas – Das Problem des Anderen. 6. ed., Suhrkamp, Francfurt a.M. 1993, ISBN 3-518-11213-9.
• Andreas Venzke: Der Entdecker Amerikas – Aufstieg und Fall des Christoph Kolumbus. Aufbau-Taschenbuch-Verlag, Berlin 2006, ISBN 3-7466-2207-7.
• Karl H. Peter: Wie Columbus navigierte. Koehlers Verlagsgesellschaft, Herford 1972, ISBN 3-7822-0062-4.
• Winfried Wehle (ed.): Das Columbus-Projekt. Die Entdeckung Amerikas aus dem Weltbild des Mittelalters. Fink, Minca 1995, ISBN 3-7705-2895-6.

Colliaziuns

 Commons: Cristof Columbus – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Vastas infurmaziuns davart Columbus, cun cudesch da navigaziun online
• Portal d’infurmaziun davart Columbus