Cuntrarefurma

Sco cuntrarefurma (er cuntrarefurmaziun) vegn designada la reacziun da la baselgia catolica sin la refurmaziun ch’ha prendì si’entschatta a Wittenberg cun Martin Luther. La reacziun catolica ha surtut gì lieu sin ils champs da la teologia e da las baselgias ed è sa restrenschida ad ina dispita spiertala. En la politica seculara ha la baselgia catolica empruvà a moda offensiva u repressiva da cuntanscher la recatolisaziun da regiuns protestantas cun agid da l’imperatur catolic e da regents dependents.

Politica da pussanza sut l’ensaina da la baselgia

Suenter che la fasa da l’argumentaziun teologica è stada terminada, èsi sa mussà ch’il protestantissem cumenzava a s’etablir er politicamain ed instituziunalmain. Dapi ca. il 1545, en rom dal Concil da Trent, è la baselgia catolic-romana sinaquai sa stentada da chatschar enavos l’adversari confessiunal er cun la forza, e quai surtut cun agid da l’imperatur catolic habsburgais che vegniva sustegnì da Roma. Las mesiras interprendidas da vart dal catolicissem èn s’extendidas tant sin il sectur da la politica ecclesiastica sco er sin quel da la politica seculara ed han cumpiglià mesiras da recatolisar territoris protestants. Ensemen cun in’autra retscha da facturs dueva questa confruntaziun la finala manar a l’erupziun da la Guerra da trent’onns.

Il process da la cuntrarefurma ha cuntinuà fin en il 18avel tschientaner. Ses meds eran il cumbat cunter regents e pajais protestants, la diplomazia, la repressiun statala e la recatolisaziun missiunara. In’impurtanta rolla entaifer la propaganda cuntrarefurmatorica ha er giugà l’art (edifizis sacrals barocs, teater baroc) e la veneraziun da Maria.

Istorgia da la noziun

Il diever da la noziun ‹cuntra-refurma› u ‹cuntra-refurmaziun› sco denominaziun dal moviment en discussiun n’è betg nunproblematica e per part contestada: Per l’ina haja er existì entaifer la baselgia catolica, sco resposta sin la refurmaziun, in grond dumber da moviments da refurma, ils quals intendevan tuttavia er ina refurmaziun interna da la baselgia. Vinavant hajan intgins manaders da la pussanza ecclesiastica da lur vart copià las metodas violentas ed intolerantas dals refurmaturs cunter persunas d’autra confessiun, quai che n’ha betg mo chattà consentiment er da vart da la baselgia sezza. Ed en pli sajan ils regents seculars catolics per part stads necessitads da proteger la libertad dals catolics dals acts da violenza che vegnivan commess da vart da la pussanza seculara dals protestants.

L’expressiun ‹cuntrarefurma› ha introducì l’onn 1776 il giurist da Göttingen Johann Stephan Pütter, quai per designar las tentativas «da manar enavos cun la forza protestants a l’exercizi da la confessiun catolica». Da duvrar la noziun en il senn da la denominaziun d’epoca odierna è collià cun Moritz Ritter (1889): el ha extendì il spazi da temp da quella fin la Guerra da trent’onns. Avant aveva gia Leopold von Ranke discurrì il 1843 da l’«epoca da la cuntrarefurma», accentuond uschia la muntada fundamentala dal cuntramoviment catolic.^[1] Ranke era gia conscient ch’igl aveva er dà in moviment da refurmaziun a l’intern da la baselgia catolica. Quest ultim ha Wilhelm Maurenbrecher la finala designà sco «refurmaziun catolica» e dapi la critica da Hermann Baumgarten e surtut da Hubert Jedin è sa messa tras la denominaziun «refurma catolica».

Las noziuns ‹refurmaziun› e ‹cuntrarefurma› èn sa fatgas valair be plaun, damai ch’i deva resalvas confessiunalas. Ina part dals istoriografs catolics ha refusà las expressiuns, damai che quellas parevan da cuntegnair in giudicat da la valur a favur dal protestantissem. Auters han empruvà da chattar l’equiliber tranter la refurma interna dal catolicissem e la cuntrarefurma politica cun discurrer da l’‹epoca dal schisma confessiunal› (1517–1555) e da l’‹epoca da l’absolutissem confessiunal› (1555–1648). En l’istoriografia moderna vegn duvrà per quai la noziun ‹confessionalisaziun›, introducida da Wolfgang Reinhard e Heinz Schilling.

Svilup da la cuntrarefurma

Ils pli gronds success ha la cuntrarefurma pudì nudar dal temp da la Guerra da trent’onns en il 17avel tschientaner.

L’Edict da Fontainebleau è stà responsabel sco decisiun finala per l’extirpaziun dal protestantissem franzos. En las regiuns Alsazia e Moselle, ch’eran vegnida annectadas da nov, n’è quel betg entrà en vigur; là exista fin oz ina minoritad protestanta vaira gronda.

Clerus

Propugnatur da la cuntrarefurma è stà l’urden dals gesuits ch’è vegnì fundà l’onn 1534 tras Ignatius da Loyola. Sustegnì tras papa Gregori XIII è quest urden daventà in’impurtanta pitga per la chaussa catolica en tut l’Europa. Punct da partenza da la cuntrarefurma ha furmà il Concil da Trent (ch’ha durà, cun interrupziuns, dal 1545 fin il 1563). Quel ha accentuà las differenzas dogmaticas e liturgias envers il protestantissem ed è sa stentà da curreger abus entaifer la baselgia catolica (surtut en connex cun la furmaziun da spirituals e cun bains-pravenda e perduns).

Litteratura e furmaziun

En la litteratura contemporana han surtut auturs gesuits che polemisavan fitg ferm, sco Jakob Gretser, Caspar Schoppe e Conrad Vetter, fatg avanzar la chaussa catolica. Er il publicist e translatur Aegidius Albertinus ha duca Guglielm il Pietus clamà il 1593 da la Spagna a Minca aposta sco pitga publicistica da la cuntrarefurma.

In medium da la cuntrarefurma che na dastga betg vegnir sutstimà furma il teater da gesuits. La rolla centrala da quel entaifer il program da scola gesuit vegn pir perscrutà ils ultims onns da rudent. Millis tocs da teater, dals quals èn oz per part be pli avant maun il program, èn vegnids dads en tut las scolas gesuiticas cun l’intenziun d’indoctrinar ils princips da cretta catolics.^[2] Sco auturs da quests tocs figureschan divers impurtants poets dal baroc sco Avancini e Bidermann.

Ils prinzis

En il Sontg Imperi roman valeva dapi la Pasch religiusa dad Augsburg (1555) il princip ch’il signur territorial decidia davart la confessiun da ses subdits (cuius regio, eius religio). Sin questa basa han er gì lieu las mesiras cuntrarefurmatoricas che la baselgia catolica ha interprendì. In’emprima culminaziun ha furmà la Guerra da Cologna dal 1583 fin il 1588, tras la quala la sedia episcopala da Cologna cun l’electurat respectiv ed en consequenza da quai er auters prinzi-uvestgieus èn puspè daventads catolics. In ulteriur conflict entaifer il qual la furmaziun da partidas confessiunalas e tentativas cuntrarefurmatoricas han giugà ina gronda rolla, ha furmà la dispita da successiun da Jülich-Kleve, la quala è prorutta il 1609 cur ch’è mort Johann-Wilhelms, l’ultim duca da Jülich-Kleve-Berg.

Sfera da pussanza directa dals Habsburgais

En ils pajais ereditars habsburgais ch’eran, cun resalva dal Tirol, daventads per gronda part protestants, ha la cuntrarefurma per propi cumenzà il 1576 sut l’imperatur Rudolf II; quella è vegnida manada qua a moda spezialmain severa er cunter la populaziun civila. Cunter quai han rebellà ils stans protestants ch’eran s’unids en la Confederaziun da la Boemia. Questa revolta è vegnida enconuschenta sco uschenumnada segunda Defanestraziun da Prag, la quala ha mess ad ir il 1618 la Guerra da trent’onns. L’onn 1620 ha Ferdinand II battì la Confederaziun da la Boemia sper Prag.

L’aristocrazia protestanta ed ils spirituals protestants da la Boemia e da l’Austria èn vegnids bandischads u sfurzads da midar la confessiun. Tranter quests «exulants» sa chattavan impurtants poets tudestgs sco Sigmund von Birken, Catharina Regina von Greiffenberg, Wolf Helmhardt von Hohberg e Johann Wilhelm von Stubenberg ch’han tuts gì en la regiun da Regensburg-Nürnberg ina grond’influenza sin il svilup da la litteratura barocca tudestga.

Auters èn ids en la Saxonia u a Brandenburg. Salzburgais èn emigrads en il 18avel tschientaner en la Prussia dal Vest e Prussia da l’Ost. Auters èn vegnids deportads en la Transilvania Orientala habsburgaisa. Gia sco successur al tron è Joseph II s’exprimì envers sia mamma a moda vehementa cunter l’expulsiun dals protestants or da la Moravia. Ses «patent da toleranza» dal 1781 po vegnir considerà sco fin da la cuntrarefurma. Silsuenter hai be pli dà singulas bandischadas e repressalias cunter protestants

Politica internaziunala

Notg da Baltramieu (maletg istorisant dal 19avel tschientaner)

En Frantscha han ils ughenots, ch’avevan fin qua agì en il zuppà, empruvà a partir dal 1559 da cuntanscher la renconuschientscha da lur cretta. Tranter auter èn els er vegnids sustegnids cunter il duca catolic François de Lorraine, duc de Guise da la regina englaisa Elizabeth I e dals agents da quella Nicholas Throckmorton – l’ambassadur a la curt franzosa – e William Cecil. La curuna englaisa ha empruvà, er cun trair a niz la sullevaziun da la populaziun civila en ils Pajais Bass spagnols, da sfurzar ils catolics franzos en la defensiva e da reconquistar sias possessiuns en Frantscha ch’eran idas a perder il 1559. Surtut vulevan ils Englais puspè vegnir en possess da Calais, nua ch’als era ida a perder la controlla sur dal Chanal da la Mongia.

La refusa dals dretgs dals ughenots e lur persecuziun statala ha cumenzà cun la Notg da Baltramieu ils 24 d’avust 1572 ed ha manà a guerras burgaisas confessiunalas tranter gruppas da la populaziun civila, las qualas èn idas a fin il 1598 cun l’Edict da Nantes. Ils 23 d’october 1685 ha Louis XIV revocà l’edict en furma da l’Edict da Fontainebleau. Tras quai èn blers ughenots fugids or da la Frantscha ad Erlangen u er a Kurbrandenburg, nua ch’il prinzi electur Friedrich Wilhelm als ha purschì exil en furma da l’Edict da Potsdam.

Annotaziuns

↑ En il senn da Ranke vegn la noziun er duvrada en quest artitgel.
↑ Jean-Marie Valentin enumerescha 7650 titels.

Litteratura

Gustav Droysen: Geschichte der Gegenreformation. Magnus, Stuttgart 1983, ISBN 3-88400-110-8.
Heinrich Lutz: Reformation und Gegenreformation. Oldenbourg, Minca 2005, ISBN 3-486-49585-2 (= Oldenbourg Grundriss der Geschichte, tom 10).
Moriz Ritter: Deutsche Geschichte im Zeitalter der Gegenreformation und des Dreissigjährigen Krieges. 3 toms, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1974 (Reprint da l’ediziun Stuttgart 1889–1908).
Philipp M. Soergel: Wondrous in His Saints. Counter Reformation Propaganda in Bavaria. University of California Press, Berkeley, Calif. 1993, ISBN 0-520-08047-5.
Dieter J. Weiß: Katholische Reform und Gegenreformation. Ein Überblick. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005, ISBN 3-534-15121-6.
Rudolf Leeb, Susanne Claudine Pils, Thomas Winkelbauer (ed.): Staatsmacht und Seelenheil. Gegenreformation und Geheimprotestantismus in der Habsburgermonarchie. Oldenbourg, Vienna / Minca 2007, ISBN 978-3-7029-0546-0.
Klaus Ganzer: Gegenreformation. En: Lexikon für Theologie und Kirche. 3. ed., 1995, tom IV, coll. 346–350.
Lukas Vischer, Lukas Schenker, Rudolf Dellsperger (ed.): Ökumenische Kirchengeschichte der Schweiz. Fribourg/Basilea 1994.
Rudolf Pfister: Kirchengeschichte der Schweiz. 3 toms, Turitg 1964/1974/1985.
Theodor Schwegler: Geschichte der Katholischen Kirche der Schweiz. Schlieren/Turitg 1935.
Emil Camenisch: Geschichte der Reformation und Gegenreformation in den italienischen Südtälern Graubündens und den ehemaligen Untertanenlanden Chiavenna, Veltlin und Bormio. Bischofberger & Co, Cuira 1950.

Colliaziuns

Commons

Commons: Cuntrarefurma – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

[1] En il senn da Ranke vegn la noziun er duvrada en quest artitgel.

[2] Jean-Marie Valentin enumerescha 7650 titels.

[1]

[2]