Dafna
| Dafna | |
| |
| Dafna | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Malvales |
| Famiglia | Thymelaeaceae |
| Gener | Daphne |
| Num scientific | |
| Daphne mezereum (L.) | |
La dafna (Daphne mezereum) è ina spezia da planta or dal gener Daphne entaifer la famiglia Thymelaeaceae. Igl è quai la suletta spezia en l’Europa Centrala, tar la quala las flurs creschan vi dal bist ed ella vala en questa regiun sco represchentant dal gener il pli enconuschent e derasà il pli vastamain. Pervi da las flurs attractivas che cumparan gia baud la primavaira vegn la dafna er utilisada sco planta decorativa. La planta ch’è fitg toxica serviva pli baud sco planta curativa.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]Cumparsa
[modifitgar | modifitgar il code]
La dafna sa sviluppa sco pitschna chaglia pauc sromada che crescha sidretg e che cuntanscha autezzas tranter 40 e 125 centimeters. La roma zaia, en furma da pertgas, perda l’atun la feglia; la scorsa da roma giuvna è da colur brin melnenta, pli tard rumpa quella si e daventa grisch brina.[1]
Brumbel e fegl
[modifitgar | modifitgar il code]Ils brumbels da la feglia èn lunghents fin ovals e fineschan en piz. Ils urs da las stgaglias dals brumbels èn tschegliads.
Ils fegls cun lur moni curt sa sviluppan be als pizs da la roma ed èn ordinads a moda alternanta ed a spirala. Il plat dal fegl simpel, glisch variescha en sia lunghezza tranter 4 e 9 centimeters, en sia ladezza tranter 1,5 e 2,5 centimeters; el è lunghent u en furma da lantschetta, al fund daventa il fegl pli satigl, en furma da cugn. La vart sura dal fegl è d’in verd frestg, la vart sut colurada verd grisch. Ils fegls satigls han ina consistenza relativamain loma e daventan pailus.
Flur
[modifitgar | modifitgar il code]Las flurs da colur rosa fin purpur savuran ferm, cuntanschan ina lunghezza da 7 fin 9 millimeters e sa chattan per ordinari en gruppas da trais en posiziun laterala gist vi dal bist. La dafna è la suletta spezia cauliflora da l’Europa Centrala; per ordinari è il fenomen che la flur crescha directamain vi dal bist be derasà tar plantas tropicas. Las flurs sa sviluppan sur la noda dals fegls ch’èn crudads l’onn avant e sutvart in brumbel final, il qual furma suenter che la flur è sflurida in lung chatsch.[2]
In’ulteriura atgnadad da la dafna è ch’i na sa sviluppa nagina curuna da la flur; il tschertgel enturn la flur vegn furmà sulettamain dal bischen dal chalesch cilindric. Correspundentamain ha quel la funcziun d’attrair ils insects a tschitscharola che funcziunan sco impollinaders.
La singula flur dispona dad otg stamins ch’èn ordinads en dus rudels in sut l’auter a l’intern dal bischen dal chalesch. L’ovari n’è betg cuvert cun chavels e finescha en in stigma plitost curt. El resta zuppà en il bischen dal chalesch. Per ordinari èn las flurs ermafroditas, magari vegnan però er observadas flurs puramain femininas.[3]
Fritg
[modifitgar | modifitgar il code]Ils fritgs da la dafna – ch’èn fitg toxics (cf. sutvart) – madiran l’avust fin il settember. I sa tracta da coclas d’in cotschen glischant, darar melnas, che cuntanschan in diameter da circa 10 millimeters. Cun lur cros nair sumeglian els fritgs da cros. Damai che tant ils carpels sco er l’axa da la flur èn participads a lur furmaziun, vegnan els er numnads fritgs apparents.
Dumber da cromosoms
[modifitgar | modifitgar il code]La dafna è diploida cun in dumber da cromosoms 2n = 18.
Ecologia
[modifitgar | modifitgar il code]
Tar la dafna sa tracti d’in uschenumnà nanofanerofit; la planta viva en cuminanza cun in bulieu da la ragisch (micoriza).
Fructificaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Las flurs da la dafna produceschan vaira bler nectar. L’impollinaziun succeda tras insects cun tschitscharolas; surtut per tgirallas che passentan l’enviern en il stadi final (pia sco tgiralla cumpletta) e che cumenzan a sgular baud la primavaira (p.ex. citronella, vanessa d’urticlas, vanessa brinauna) furma la dafna in’impurtanta funtauna da nectar. L’impollinaziun succeda sur la tschitscharola. Cun la trair enavos or dal bischen dal chalesch – suenter avair tschitscha nectar –resta tatgà vi da quella pollen. Sper l’impollinaziun tras insects è er pussaivla autoimpollinaziun spontana. La madirezza da fluriziun vegn cuntanschida suenter quatter fin tschintg onns, po però er gia esser dada tar exemplars da 30 centimeters.
Sem
[modifitgar | modifitgar il code]Il sem cuntegna fin a 31 % ieli. La derasaziun da las diasporas succeda surtut tras utschels sco la ballacua alva, il puppencotschen u diversas spezias da turschs ch’èn evidentamain immuns cunter la pulpa dal fritg toxica. Il sem passa senza donn tras il tract digestiv e vegn uschia derasà lunsch enturn.[4]
Derasaziun
[modifitgar | modifitgar il code]La dafna è derasada en las zonas tempradas e borealas da l’Eurasia. En l’Europa manca la planta en las regiuns situadas il pli al vest ed al nord cun influenzas climaticas oceanicas u arcticas. En la regiun da la Mar Mediterrana cumpara la planta be en las muntognas che tanschan da las Pireneas sur l’Italia dal Sid, il Balcan e fin en il territori dal Caucasus. En l’ost cuntanscha la planta il Lai da Baikal en la Sibiria ed en il sid s’extenda ella fin en l’Iran. En furma daventada selvadia chatt’ins la spezia er sin las Inslas Britannicas ed en l’America dal Nord.
La dafna vala sco tipic accumpagnader da faus. Ella crescha surtut sin terrens ritgs da chaltschina e da substanzas nutritivas en guauds maschadads, guauds da muntogna e sin prads da pastgira auta. La planta crescha fin en autezzas da radund 2000 meters.[5]
Taxonomia ed etimologia
[modifitgar | modifitgar il code]La spezia Daphne mezereum ha Carl von Linné publitgà l’emprima giada il 1753 en si’ovra ‹Species Plantarum›.
En la mitologia greca è Dafna il num d’ina nimfa. Quella ha ses bab, il dieu dals flums Peneios, transfurmà en ina planta d’arbaja suenter che Apoll, il figl da Zeus, n’ha betg pudì laschar dad ella cur che quella aveva refusà si’amur.
Areguard l’origin dal num tudestg Seidelbast datti pliras explicaziuns pussaivlas. Per l’ina pudess quel designar ‹cordas da saida›, damai che la scorsa da la chaglia vegniva duvrada per quest intent. Per l’autra renviescha la denominaziun vegl germana ziolinta al dieu Ziu. Ma er in connex da ‹Seidel› cun zidal (= avieul) è pussaivel, damai che la planta attira baud la primavaira blers impollinaders.
Toxicitad
[modifitgar | modifitgar il code]
La dafna è autamain toxica pervi da las substanzas mezerein che cumpara en il sem e daphnetoxin che cumpara en la scorsa. Omaduas substanzas valan sco co-carzinogens. Sintoms d’ina intoxicaziun furman la bucca ed ils lefs che brischan e s’inflammeschan, en pli vomitar, convulsiuns dal magun e diarrea. Il tissi po donnegiar ils gnirunchels, il sistem central da la gnerva ed effectuar in collaps da la circulaziun dal sang. Il tissi maina er ad ina ferma irritaziun da la pel. Tar creschids pon 10–12 coclas chaschunar la mort, tar uffants gia 4–5 coclas. Ils sems èn spezialmain toxics; er cun setgentar ils fritgs u il sem na sa diminuescha la toxicitad betg.
Tar animals èn surtut periclitads portgs, bovs e chavals. La dosa mortala tar il portg munta a 3–5 coclas e giascha tar il chaval tar 30 grams scorsa.[6]
Utilisaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Planta medicinala e cretta populara
[modifitgar | modifitgar il code]L’utilisaziun da la dafna sco planta medicinala è documentada l’emprima giada en il 16avel tschientaner. Johannes Lonicer descriva l’utilisaziun da la scorsa sco vomitiv e purgiativ. En la medischina populara vegnivan tocs da la scors’alva mess en spiritus u feglia maschadada cun mel mess sin plajas u abscess. Ozendi na vegn la dafna betg pli duvrada en la fitoterapia; l’omeopatia la dovra tar diversas malsognas da la pel e cunter dolurs.
En la cretta populara vegniva attribuì a la dafna l’effect da tegnair davent strias. Medemamain era ins da l’avis che la planta haja in effect positiv sin la prestaziun da latg da las vatgas; perquai devi l’usit da chatschar quellas sin pastgira cun roms da la dafna.[7]
Planta decorativa
[modifitgar | modifitgar il code]Magari è la dafna er en diever sco planta decorativa (surtut per accumpagnar bostgaglia u gruppas da plantas). En furma cultivada è la dafna enconuschenta il pli tard dapi il 1561. Tranter las furmas cultivadas tutgan per exempel:
- ‘Bowles White’: Las flurs èn alvas, ils fritgs mellens.
- ‘Variegata’: Ils fegls èn alv-giagls.
- ‘Plena’: Las flurs èn alvas ed emplenidas.
Nums trivials
[modifitgar | modifitgar il code]Per la dafna èn derasads en il territori tudestg divers nums trivials sco Bergpfeffer, Brennwurz, Elendsblut, Giftbäumli (Rain Superiur Songagliais), Giftbeeren (Valragn) etc.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Infurmaziuns generalas tenor Peter Schütt, Ulla Lang: Daphne mezereum. En: Enzyklopädie der Holzgewächse cumpl. 14, 1998, p. 1–6.
- ↑ Gerhard Stinglwagner, Ilse Haseder, Reinhold Erlbeck: Das Kosmos Wald- und Forstlexikon. Kosmos, Stuttgart 2009, ISBN 978-3-440-12160-3, p. 781s.
- ↑ Helga Dietrich, Wolfgang Heinrich: Frühblüher um Jena: aus der Pflanzenwelt Thüringens. EchinoMedia, Bürgel 2008, ISBN 978-3-937107-15-8, p. 36.
- ↑ Kurt Harz: Bäume und Sträucher: Blätter, Blüten, Früchte der heimischen Arten. 14. ed., BLV, Minca 2009, ISBN 978-3-8354-0479-3, p. 106.
- ↑ Werner Rothmaler, Eckehart J. Jäger, Klaus Werner (ed..): Exkursionsflora von Deutschland. Tom 2: Gefäßpflanzen: Grundband. 18. ed., Spektrum, Heidelberg e.a. 2002, ISBN 3-8274-1359-1, p. 248s.
- ↑ Lutz Roth, Max Daunderer, Karl Kormann: Giftpflanzen Pflanzengifte. 6. ed. extendida, Nikol, Hamburg 2012, ISBN 978-3-86820-009-6.
- ↑ Erhard Dörr, Wolfgang Lippert: Flora des Allgäus und seiner Umgebung. Tom 2, IHW, Eching 2004, ISBN 3-930167-61-1, p. 242.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Kurt Harz: Bäume und Sträucher: Blätter, Blüten, Früchte der heimischen Arten. 14. ed., BLV, Minca 2009, ISBN 978-3-8354-0479-3.
- Helga Dietrich, Wolfgang Heinrich: Frühblüher um Jena: aus der Pflanzenwelt Thüringens. EchinoMedia, Bürgel 2008, ISBN 978-3-937107-15-8, p. 36.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Dafna – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Dafna, sin: infoflora.ch
- Thomas Meyer: Gewöhnlicher Seidelbast, sin: flora-de.
- Davart la toxicitad da la dafna, sin: giftpflanzen.com