Ghitarra

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en rumantsch grischun. Igl exista er in artitgel davart Ghitarra en sursilvan.
Ghitarra acustica
Ghitarra electrica

La ghitarra (dal grec vegl κιθάρα[1] per in instrument en furma da lira) è in instrument da musica che fa part da la famiglia da las lautas a chascha cun culiez. Areguard la moda co ch’il tun vegn creà sa tracti d’in instrument a cordas, areguard la tecnica da sunar è la ghitarra in instrument da trair. En pli differenziesch’ins tranter ghitarras acusticas ed electricas.

Ghitarra acustica[modifitgar | modifitgar il code]

Construcziun[modifitgar | modifitgar il code]

La ghitarra – tant acustica sco electrica – sa lascha divider en trais parts: culiez, chau e corpus.

Culiez[modifitgar | modifitgar il code]

Il culiez furma la part centrala da la ghitarra. I dat ghitarras senza corpus e ghitarras senza chau e schizunt la varianta minimala che desista dad omaduas parts; ma adina posseda la ghitarra in culiez. Sur quel èn stendidas las cordas tranter giuf (al chau) e punt (vi dal corpus).

Il culiez consista per regla d’in toc lain central, sin il qual vegn tatgada in’aissa da tuc fatga d’in auter lain. Questa construcziun en duas parts serva a la stabilitad e fa ch’il culiez sa lascha sunar meglier; plinavant han las differentas sorts da lain ina grond’influenza sin il tun da l’instrument.

Tar ghitarras classicas cun cordas da begl u da material sintetic consista la part centrala dal culiez d’in toc lain massiv. Tar blers instruments cun cordas d’atschal, surtut ghitarras da western resp. da steel sco er ghitarras e bass electrics, è percunter anc laschà en il lain in bastun da fixaziun che gida a tegnair pitg a la tracziun da las cordas sin il culiez.

Normalmain è l’aissa da tuc munida cun traversas. Quellas gidan a scursanir precisamain las cordas cur ch’ins vul producir in tschert tun. Mintga tschancun da l’aissa da tuc tranter duas traversas correspunda ad in pass d’in mez tun. Las traversas da ghitarras modernas consistan per regla d’argient nov. Damai che las traversas èn fixadas vi da l’aissa da tuc uschia ch’ins na las po betg muventar, n’èsi da princip betg pussaivel da producir tuns che giaschan tranter ils pass d’in mez tun. Cun agid da tschertas tecnicas da sunar sco per exempel trair la corda (bending) u bottleneck (resp. slide) sa lascha questa restricziun tuttina guntgir.

La furma dal culiez variescha tut tenor il gener da ghitarra. Ghitarras classicas han in culiez plitost lad ed èn artgadas be levamain; ghitarras cun cordas d’atschal han percunter in culiez pli graschel e bunamain mezradund ed er l’aissa da tuc è artgada pli ferm.

A la fin da l’aissa da tuc sa chatta la punt. Tar ghitarras classicas consista quella per il solit da material sintetic u dad oss. La platta che tegna la punt vegn per regla tatgada sin il corpus u fermada a la fin da quel. Quella cumpiglia er l’indriz da fermar il cumenzament da las singulas cordas e sa numna perquai fixaziun da las cordas.

Chau[modifitgar | modifitgar il code]

Manufactura da ghitarras a Madrid, Spagna

Sisum il culiez sa chatta il chau u la platta da chau. Qua vegn la finiziun da las cordas fermada vi da las claviglias. Cun agid da la mecanica correspundenta vegnan las cordas stendidas; accordadas vegnan ellas medemamain cun regular la tensiun. La pressiun necessaria sin il giuf vegn gudagnada cun volver in pau ad angul la platta da chau u cun variar la posiziun da las claviglias.

Tar tschertas ghitarras (surtut electricas) datti construcziuns spezialas dal chau. Per exempel datti models, tar ils quals las cordas vegnan arretadas vi dal giuf per cuntanscher ina meglra stabilitad dal tun (surtut en cumbinaziun cun sistems da vibrato). Anc pli lunsch van quels models che desistan dal tuttafatg da la platta dal chau. En omadus cas vegnan las claviglias remplazzads u cumplettads tras ina mecanica d’accordar ch’è situada vi da la punt. En quests cas mida pia la funcziun d’accordar quasi plazza per 180°.

Corpus[modifitgar | modifitgar il code]

Tut tenor furma da construcziun da la ghitarra sa preschenta il corpus a moda fitg differenta. Instruments acustics cumpiglian per regla in corp da resonanza da lain che consista dal fund, da las rischlas e da la cuverta. La part sura ha ina fora da resonanza radunda (u per part er en furma da clav da violina). I dat però er construcziuns cumplettamain differentas, en spezial tar ghitarras electricas. Il pli derasadas èn qua las ghitarras a mesa resonanza (che possedan bain in corp da resonanza, ma ch’han recepturs dal tun electrics) e las uschenumnadas solidbody (senza corp da resonanza).

Sin u sur il corpus sa chattan la punt e la fixaziun da las cordas. Er qua datti las pli diversas furmas da construcziun cun agids per adattar la posiziun da la corda, la mensura exacta u cun funcziuns spezialas (p.ex. tremolo tar ghitarras electricas).

Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]

Instruments sumegliants a la ghitarra eran gia en diever enturn 5000 a.C. In instrument che fa endament la lauta europeica è da chattar sin in reliev en il tempel da Hammurapi a Babilon (1792–1750 a.C.). Er dissegns egipzians dal temp dals faraos mussan dunnas che sunan instruments che sumeglian ghitarras.[2]

La precursura directa da la ghitarra odierna furma la vihuela spagnola dal temp da la renaschientscha. Ella posseda in corpus relativamain graschel ed è gia munida cun ina platta da claviglias.

Etimologia[modifitgar | modifitgar il code]

Il num ‹ghitarra› è vegnì surpiglià dal spagnol. Da là deriva il term guitarra sur l’arab qīṯāra dal grec vegl κιθάρα (kithara). Tar la kithara greca sa tracti però d’ina lira che po plitost valair sco antecessura da la citra.

En la lingua araba vegniva l’instrument er numnà عود (al-oud, ‹il lain›). Da quest term è sa sviluppà il pled medieval ‹lauta›. Quest svilup etimologic lascha supponer ch’ils Maurs hajan purtà en Spagna l’oud (che vegniva er numnà da quel temp barbat).

Preistorgia[modifitgar | modifitgar il code]

Ghitarra egipziana dal temp tranter 1700 e1200 a.C.

Ins suppona che la ghitarra saja sa sviluppada or d’instruments che funcziuneschan sumegliant sco in monochord. Tals instruments derivan tgunschamain d’in simpel artg cun frizzas.[3] En la Frantscha dal Sid existan picturas da cuvels (da ca. 14 000 a.C.)[4] che mussan probablamain in musicant che dovra sia bucca sco corp da resonanza per in uschenumnà artg da bucca (sumegliant a la sgara da bucca)[5]. Questa supposiziun sa basa però sulettamain sin il fatg ch’i dat anc oz tals instruments (sco per exempel il berimbau) e ch’i sa lascha far fitg bain la punt da tals instruments a corda rudimentars ad instruments che sumeglian la ghitarra.[6]

Tals instruments sumegliants a la ghitarra èn la saz tirca u la sitar da l’India. La sitar deriva da la setar persiana ch’aveva oriundamain trais cordas (se ‹trais›, tar ‹cordas›). Cur ch’igl è però vegnì sunà l’emprima giada sin in antecessur da la ghitarra per propi è grev da dir. Illustraziuns da la Mesopotamia e da l’Egipta mussan instruments a cordas cun in culiez ed in corp da resonanza, uschia ch’ins po supponer che quai saja stà il cas dal temp da las emprimas culturas autas.

Ils Grecs vegls sunavan liras (lautas a giuf). Pir en il temp hellenistic han els er cumenzà a sunar lautas che lubivan da scursanir la lunghezza da las cordas. Quests instruments sa cumponivan d’in corp da resonanza che gieva a finir en dus bratschs laterals. Quels vegnivan colliads in cun l’auter tras ina traversa vi da la quala pudevan vegnir fixadas las cordas.

Suenter ch’ils Romans ha conquistà la Grezia è quest instrument sa derasà en l’entir imperi. Ma er instruments a corda cun chascha da resonanza e culiez eran en diever ed han schizunt fatg in pass decisiv: il culiez che tanscheva oriundamain per lung sur l’entira chascha da resonanza è da nov vegnì fermà sisum vi da quella, sco quai è anc il cas tar las ghitarras odiernas. Quests instruments vegnivan surtut sunads da las classas socialas inferiuras, pia er dals schuldads, ils quals als han manà en Spagna en rom da las Guerras punicas (264–146 a.C.). Qua ha il term kithara cumenzà a sa differenziar da sia muntada oriunda e na sa referiva betg pli a la lauta a giuf.

Temp medieval[modifitgar | modifitgar il code]

Tras l’influenza dal cristianissem èn er sa midadas las pretensiuns envers ils instruments. Surtut la polifonia ha clamà suenter in ulteriur svilup da las furmas da construcziun. Il corp da resonanza è uss per gronda part vegnì collà ensemen or d’aissettas e las parts lateralas sturschidas vers anora per dar dumogn a la pressiun dal culiez. Plinavant è la furma ventrusa dal corp da resonanza vegnì remplazzà pli e pli tras furmas plattas sco tar las ghitarras odiernas.

Quests instruments eran bain er enconuschents en las ulteriuras parts da l’Europa, ma en diever eran els surtut en Spagna. Dapi il 711 regivan là ils Maurs ch’avevan gia prendì cun els da lur patria l’oud, ina lauta araba che vegn sunada senza traversas. Da l’oud è sa sviluppada la lauta da la renaschientscha ch’è construida sumegliantamain, ma che dispona gia da traversas: cordellas da bigl u d’auter material ferm èn vegnidas fermadas enturn il culiez en la dretga distanza. Da quella han ils Spagnols sviluppà la vihuela[7] che dispona da la medema constellaziun da cordas, ma ch’ha in corpus plat. La vihuela dueva alura sa sviluppar a la ghitarra odierna.

Renaschientscha, baroc e romantica[modifitgar | modifitgar il code]

Carlo Domeniconi en posiziun classica

La musica dal 17avel tschientaner è per gronda part sa mantegnida en furma da tabulaturas. A partir dal temp dal baroc ha la musica da ghitarra cumenzà ad accentuar adina pli ferm ils accords. A quest svilup ha be la guitarra pudì s’adattar en la construcziun; la vihuela è percunter svanida. Er quest svilup ha gì lieu en Spagna, t.a. sut l’influenza da Gaspar Sanz e sia scola da ghitarra (Instrucción de música sobre la guitarra española). Uschia è la ghitarra – che possedeva uss tschintg cordas – vegnida numnada cun il temp guitarra española.

En il decurs dal baroc è la moda da sunar puspè sa midada dal rasgueado (pitgar accords) vers il punteado (il sunar a cuntrapunct). La ruptura finala è lura succedida a l’entschatta da la classica. Uss è la melodia daventada l’element purtant; perquai han ins experimentà bler cun ils materials da las cordas (per far resortir pli fitg ils singuls tuns da la melodia) sco er cun differentas modas d’accordar la ghitarra.

Curt avant il 1800 han lura mandora e ghitarra quasi stgamià lur plazza: la ghitarra, che vegniva accordada en il baroc e' – h – g – d' – a ha surpiglià da la mandora la sisavla corda ed è er vegnida accordada sco quella (e' – h – g – d – A – G, pli tard er e' – h – g – d – A – E). La mandora percunter ha surpiglià – analog al svilup che la ghitarra aveva fatg tras pli baud – la moda da trair si be singulas cordas enstagl da chors (‹cordas schumellinas›). In resultat tardiv da quest svilup da la mandora è stada l’uschenumnada lauta da ghitarra.

Uschia è la ghitarra barocca a tschintg cordas sa sviluppada a la ghitarra da sis cordas dal 19avel tschientaner; quella era er construida a moda pli robusta e funcziunala. Per il svilup dal tun da la ghitarra è er stà decisiv il pass a las glistas da resonanza ch’ins ha integrà da quel temp en il corpus. Quellas repartan las vibraziuns sin l’entir corpus e fan ch’il tun vegn bundant pli dad aut.

Istorgia tardiva[modifitgar | modifitgar il code]

Durant l’epoca classica è la ghitarra sa sviluppada surtut en las citads da Vienna e da Paris. A Vienna ha Johann Georg Stauffer sviluppà il model da ghitarra viennais. In pau pli tard che questas duas citads è er Londra sa sviluppà ad in center da ghitarra da muntada europeica.

Ils cumponists principals per musica da ghitarra eran a Paris Fernando Sor, Dionisio Aguado, Pierre-Jean Porro e Napoléon Coste; a Vienna Mauro Giuliani, Johann Kaspar Mertz e Johann Dubez. A Londra èn da numnar Leonhard Schulz, Wilhelm Neuland, Luigi Sagrini, Felix Horetzky, Ferdinand Pelzer e sia figlia Catharina Josepha Pratten. In dals pli impurtants virtuus da la ghitarra suenter il temp da vita da Giuliani (1781–1829) è stà Giulio Regondi (1822–1872). Er el ha vivì la gronda part da sia vita a Londra. Ma gia en la romantica ha il svilup puspè manà enavos en la Spagna. Là ha il ghitarrist Francisco Tárrega (1852–1909) sviluppà las tecnicas essenzialas per il maun dretg e per il maun sanester sco ch’ellas èn anc oz en diever. Ed a medem temp ha il construider da ghitarras Antonio de Torres (1817–1892) sviluppà la ghitarra als models odierns areguard furma, grondezza e divers detagls da la construcziun dal corpus e da la mecanica.

Bain ha il 20avel tschientaner manà a numerusas innovaziuns – surtut en connex cun l’electronica. Ma areguard la ghitarra da concert classica è la ghitarra da Torres restada fin oz il fundament e la norma.

Ghitarra electrica[modifitgar | modifitgar il code]

Caracteristicas[modifitgar | modifitgar il code]

Ghitarra da jazz

Ina ghitarra electrica è ina ghitarra ch’è vegnida sviluppada per recepir il tun a moda electrica. Cuntrari a la ghitarra acustica n’è la ghitarra electrica betg primarmain dependenta d’in corp da resonanza acustic per rinforzar il tun che resulta da la vibraziun da las cordas. Tras quai èn ils construiders da ghitarras electricas bler pli libers areguard la furma da l’instrument; e quai lubescha da furmar l’instrument uschia ch’el sa lascha sunar il pli bain pussaivel. In’ulteriura differenza èn ils fitg differents sounds che sa laschan generar cun agid da l’amplificatur e dals apparats d’effect.

A l’origin da la ghitarra electrica è stà il giavisch da dar a l’instrument dapli volumen. Quai è daventà necessari, damai ch’ils ghitarrists cun lur instruments acustics avevan fadia da sa far valair en il jazz envers ils instruments da flad. Uschia è la ghitarra electrica sa sviluppada pass per pass nà da la ghitarra acustica descritta survart. Fin oz è sa mantegnida l’entira paletta da quest svilup che tanscha da ghitarras (da jazz) acusticas cun recepturs dal tun agiuntads sur ghitarras semi-acusticas (hollow body) fin a las ghitarras electricas ‹per propi›, pia senza corp da resonanza (solidbody).

Construcziun[modifitgar | modifitgar il code]

Il corpus d’ina ghitarra electrica senza corp da resonanza consista normalmain d’in toc lain massiv, darar er d’auter material (sintetic). Tar quests instruments èn surtut ils recepturs dal tun decisivs per il tun e pir en segunda lingia il material da construcziun.

Er detagls da la construcziun influenzeschan il maletg sonor dals singuls models da la ghitarra electrica. Decisiva è per exempel la dumonda sch’il culiez vegn tatgà vi dal corpus u francà cun struvas. Daspera datti er models tar ils quals la part centrala dal corpus ed il culiez consistan d’in toc lain; en quest cas vegnan las parts lateralas dal corpus tatgadas vitiers posteriuramain.

Sco ulteriur element decisiv tant areguard il tun sco er areguard las pussaivladads da sunar l’instrument è da numnar la hardware, sco per exempel la mecanica d’accordar u la punt (che vegn savens numnada tar ghitarras electricas bridge).

Sco la ghitarra acustica ha er la ghitarra electrica per regla sis cordas. Ma er qua datti models cun set e dapli cordas sco er ghitarras cun dus culiez.

Normalmain han ghitarras electricas 21, 22 u 24 traversas. Ils tuns situads tranter las traversas las pli autas sa laschan tschiffar bain grazia a la part dal corpus correspundenta ch’è tagliada davent (cutaway). Il tun situà suenter la 24avla traversa da la corda la pli auta ha ina frequenza da 1318,5 Hz.[8]

Electrica[modifitgar | modifitgar il code]

Recepturs dal tun electromagnetics

Tar ghitarras electricas vegnan las vibraziuns da las cordas dadas vinavant a recepturs dal tun (englais: pick up). Avant ch’il tun vegn reproducì vegn el rinforzà electronicamain. En diever èn surtut duas sorts da recepturs dal tun che sa differenzieschan tras lur furma da construcziun: single coil e humbucker.

Il princip da recepir signals electrics è vegnì sviluppà en ils onns 1930 ed è restà fin oz pli u main il medem: Magnets permanents en furma d’ina lega d’atschal vegnan montads directamain sut las cordas. Quests magnets èn circumdads d’in spol. Las vibraziuns da las cordas mainan ad in disturbi en il champ magnetic; tras inducziun sa furma uschia en il spol ina tensiun alternanta. E per finir vegn quest signal relativamain flaivel dà vinavant a l’amplificatur. Sa basond sin questa transfurmaziun d’ina vibraziun fisica en in signal electric è la ghitarra pia da caracterisar sco instrument electric e betg electronic.

Per pudair variar il tun èn bleras ghitarras electricas munidas cun plirs recepturs dal tun sco er cun in selectur che lubescha al ghitarrist d’eleger ils singuls recepturs u er cumbinaziuns da quels. In reglader dal volumen pussibilitescha plinavant d’augmentar u reducir la tensiun dals recepturs dal tun, quai che s’effectuescha sin il volumen da basa che vegn dà vinavant a l’amplificatur.

In ulteriur reglader influenzescha il tun cun agid d’in condensatur; tras quel sa lascha augmentar u reducir la cumpart d’autezza dal tun. Cun agid da questa pussaivladad da midar tranter tun mit e tun cler sa lascha accentuar bain la funcziun da la ghitarra tant sco instrument d’accumpagnament sco er da melodia.

Pussaivladads da variar il tun bundant pli vastas porschan regladers da tun activs. Quels èn però dependents da recepturs dal tun activs ch’han il num d’avair in tun relativamain steril.

Tschertas ghitarras electricas èn er munidas cun recepturs dal tun dal sistem Piezo. Quels emprovan d’imitar il tun d’ina ghitarra acustica.

Dapi l’introducziun dal standard da MIDI vers la mesadad dals onns 1980 han ins er sviluppà sistems che lubeschan da transponer questa tecnica sin la ghitarra. Ins po differenziar duas variantas: tar l’ina vegnan las vibraziuns da las cordas da la ghitarra transfurmadas en temp real en signals da MIDI; tar l’autra – il synthesizer da ghitarra – vegn percunter transfurmà il signal dals recepturs dal tun en il format da MIDI. Omaduas variantas lubeschan da diriger cun la ghitarra generaturs da tun electronics sco synthesizers, computers da battaria u samplers.

In svilup dal mund digital pli nov furman uschenumnadas ghitarras da modelling: In receptur dal tun da Piezo dat vinavant las vibraziuns da las cordas al computer e quel lubescha d’imitar il tun da divers models da ghitarras electricas. La medema tecnologia vegn er applitgada tar amplificaturs da modelling.

Models da basa da la ghitarra electrica[modifitgar | modifitgar il code]

Sco gia descrit survart sa laschan las ghitarras electricas attribuir a trais models da basa. Quels sa differenzieschan in da l’auter tras lur construcziun: Dus dad els han in corpus chavortg; tut tenor l’autezza da las paraids (rischlas) vegnan quels numnads ghitarras a plaina resonanza u ghitarras a mesa resonanza. Il terz model da basa – che cumpiglia per lunsch or la gronda part da tut las ghitarras electricas – è la solidbody, vul dir la ghitarra senza spazi da resonanza, tar la quala il corpus consista d’in u plirs tocs da lain massiv.

Las ghitarras electricas las pli enconuschentas e las pli derasadas (tuttas solidbody) èn la Stratocaster (1954) da Fender e la Les Paul (1952) da la firma Gibson. Auters impurtants models èn la Fender Telecaster (1950) e la Gibson SG (1961). Tut quests models vegnan construids (ed imitads) fin oz.

La Fender Stratocaster posseda dus cutaways e trais recepturs dal tun dal tip single coil. La Gibson Les Paul ha be in cutaway ed è munida cun dus recepturs dal tun dal tip humbucker. Daspera s’effectueschan er las construcziuns fitg differentas e l’elecziun dals lains sin il tun vaira different da questas duas ghitarras. La Les Paul ha in tun chaud, plain, entant che la Stratocaster producescha in tun pli giz e transparent.

Sa chapescha ch’i dat er furmas da construcziun fitg differentas (sco per exempel la Flying V en furma da paliet, la Gibson Explorer, la Jackson Randy Rhoads u ils models da heavy metal da B.C. Rich). Ma tut en tut pon ins dir che la gronda part da las ghitarras electricas – er dals models pli novs – sa referescha a la construcziun classica da la Stratocaster resp. da la Les Paul.

Mecanica[modifitgar | modifitgar il code]

Mecanica d’ina Fender Telecaster

Ils elements movibels al chau da la ghitarra, che servan a plegar la corda sco er a l’accordar, vegnan numnads mecanica d’accordar u mecanica simpla. Cordas d’atschal produceschan ina gronda tensiun; tar ghitarras electricas (e tar ghitarras da western) consista la mecanica perquai da metal.

Tar ghitarras dal tip Les Paul èn mintgamai trais cordas ordinadas a dretga ed a sanestra da la platta dal chau (sco tar las ghitarras classicas). Tar ghitarras dal tip Stratocaster ha il chau percunter ina furma guerscha, uschia che tut las sis cordas pon vegnir ordinadas da la medema vart da la platta dal chau. Tras quai po la corda vegnir manada a moda pli guliva e na sa dischaccordescha betg uschè tgunsch. I dat er ghitarras electricas che cumbineschan tscherts elements da quests dus tips (sco per exempel ils models da las firmas Paul Reed Smith u MusicMan).

Tremolo[modifitgar | modifitgar il code]

Bleras ghitarras electricas possedan in indriz per variar a moda mecanica l’autezza dal tun (vibrato). Pervi d’ina malchapientscha è però s’etablida per quest indriz il num tremolo (che signifitga atgnamain ‹variaziun dal volumen›). Tut tenor ghitarra datti differents tips da tremolo (p.ex. Bigsby u Floyd Rose). L’autezza dal tun vegn variada cun stender u schluccar las cordas (u ditg en autra guisa: cun dischaccordar per in curt mument las cordas a moda controllada). Quai succeda cun agid d’in levagl (whammy bar) ch’è plazzà sper la punt.

Amplificatur[modifitgar | modifitgar il code]

Atgnamain sa cumpona l’instrument da musica ‹ghitarra electrica› tant da l’instrument sco er da l’amplificatur. Quel ha numnadamain in’influenza essenziala sin la furmaziun dal tun. Il tun chantant e viv che vegn furmà cun surmodular in amplificatur a bavrola, è schizunt daventà in dals elements pregnants da la musica da rock e pop insumma.

A l’entschatta era l’effect da surmodulaziun (u distorsiun) malvis, uschia ch’ils construiders d’amplificaturs empruvavan tut d’al far svanir. Il tun da la ghitarra aveva d’esser pur e nunmodulà. In pau a la giada ha il nov sound però cumenzà a plaschair als ghitarrists. Ils construiders d’amplificaturs (e surtut la firma britannica Marshall) han reagì sin questa vieuta cun integrar la distorsiun gia en il stgalim da preamplificaziun. Quai ha pussibilità da surmodular il tun senza stuair reglar il volumen sin l’autezza maximala. Questas duas metodas da distorsiun s’effectueschan però a moda differenta sin il tun da la ghitarra; perquai datti fin oz ghitarrists che prefereschan la surmodulaziun dal stgalim d’amplificaziun final (che sa lascha be realisar a volumen fitg aut).

Dapi ils onns 1960 datti er apparats d’effect a basa da semiconducturs ch’imiteschan il tun surmodulà da bavrolas electronicas. Purists èn però fin oz da l’avis che be l’amplificatur a bavrolas tradiziunal genereschia il sound da ghitarra per propi. In dals motivs daco ch’i vegn tuttina vendì ina gronda cumpart d’amplificaturs a basa da semiconducturs èn ils custs da producziun bundant pli bass.

Ils ultims onns èn er s’etablids amplificaturs ‹digitals› che genereschan il tun cun agid d’in processur da signals digital. Cun la software correspundenta èsi pussaivel d’imitar il sound da blers amplificaturs cun be in apparat (amp modelling) e da cumbinar quels cun da tuttas sorts apparats d’effect virtuals.

Il svilup cuntrari entaifer la scena da ghitarrists represchentan las bleras firmas che produceschan amplificaturs a bavrolas tradiziunals, savens sco lavur a maun e be a pitschen dumber. Per tuttina pudair surmodular quels a volumen moderà, èn els savens munids cun ina prestaziuns plitost bassa (1 watt, 6 watt u 15 watt).

Effects da ghitarra[modifitgar | modifitgar il code]

Cun il term ‹effects da ghitarra› manegian ins per regla l’effect da cirquits electronics che transfurmeschan il signal da la ghitarra. Per part èn els integrads en l’amplificatur, per part èn els en diever en furma da pedals u er da processurs d’effect pli cumplex en format 19″. Ils effects pon per exempel influenzar il volumen (booster) u la frequenza (equalizer); daspera datti numerus effects da distorsiun che midan il tun a moda nunlineara (sco overdrive, fuzz u distortion) u che s’effectueschan sin la resonanza, il sustain u l’eco; alura effects da modulaziun sco wah-wah, chorus, flanger, vibrato u phaser e blers auters.

In’ulteriura categoria èn apparats che fan vibrar las cordas d’atschal da la ghitarra cun agid d’acturs electromagnetics. Cun quels sa laschan las cordas mantegnair en vibraziun permanenta; perquai vegnan els numnads sustainer. In auter effect amplifitgescha a moda intenziunada ils tuns armonics da las vibraziuns da las cordas.

Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]

Combo da la marca VOX

Il svilup da la ghitarra electrica cumenza enturn il 1920. Da quel temp han ins empruvà da dar a la ghitarra dapli vigur entaifer gruppas da musica. Damai che instruments da flad èn pli dad aut, era la ghitarra limitada a la rolla sco instrument da ritmus. Il temp dals gronds orchesters da divertiment e da las big bands, ma er las novas pussaivladads da registraziun han intimà ils construiders d’instruments da munir las ghitarras cun dapli volumen ed intensitad. Sco emprim pass per cuntanscher questa finamira han ins engrondì il corp da resonanza; alura è suandada la ghitarra a resunatur[9]. Enturn l’onn 1930 han ins alura realisà che la finamira sa laschia be cuntanscher cun amplifitgar la ghitarra a moda electrica. Questa metoda ha però er gì ses inimis che temevan che quai ruinia la ghitarra. Las emprimas ghitarras electricas han pudì sa far valair en las spartas da country, jazz e blues.

Gia a partir dal 1923 aveva Lloyd Loar, schefinschigner en la partiziun da svilup da la firma Gibson, cumenzà ad experimentar cun recepturs dal tun electrics. El ha sviluppà in sensur che recepiva las vibraziuns da la cuverta d’in instrument a cordas ed al transfurmava en in signal electric. Questa sort da recepturs dal tun ha Loar utilisà l’emprim vi da cuntrabass.[10] Els eran però malcumadaivels en lur diever e la direcziun da la firma aveva ina tenuta sceptica envers quest svilup, uschia ch’els n’han betg pudì sa metter tras sin il martgà.

Il 1931 ha George Beauchamp sviluppà ensemen cun Adolph Rickenbacher (pli tard Adolph Rickenbacker, fundatur da la firma Rickenbacker) in receptur dal tun che recepiva directamain las vibraziuns da las cordas d’atschal. Quests recepturs dal tun funcziunavan tenor il princip d’inducziun che furma anc oz la basa dals pickups moderns (cf. survart). Sin fundament da questa nova tecnologia ha Rickenbacker sviluppà il 1932 ils models ‹Electro Spanish› e ‹Frying Pan›.[11] L’emprima ghitarra electrica ch’ha cuntanschì il success commerzial è lura stada il 1936 la ES-150 da la firma Gibson.[12]

L’onn 1941 ha Lester William Polfus (alias Les Paul) fatg in emprim pass vers la ghitarra electrica cun corpus massiv.[13] Quai ha gidà ad eliminar las retroacziuns (feedback) da las ghitarras electricas da fin qua; en pli han ins cuntanschì uschia vibraziuns pli constantas e permanentas (sustain). L’emprima solidbody per propi è lura vegnida construida il 1958 da Paul Bigsby.

Inspirà da la ghitarra da Bigsby, ha Leo Fender sviluppà l’onn 1950 si’emprima ghitarra electrica, la Esquire (ch’è vegnida renumnada pli tard en Telecaster). Igl è quai stà l’emprima ghitarra electrica ch’è vegnida producida en gronda quantitad. Il 1954 è suandada la Fender Stratocaster, l’emprima ghitarra cun in levagl da tremolo.

Er pli tard hai adina puspè dà novaziuns en la construcziun da ghitarras electricas: ghitarras ch’emprovan da sa posiziunar tranter Les Paul e Stratocaster, la ghitarra electrica a dus culiez, la ghitarra cun set cordas realisada il 1987 dad Ibanez e Steve Vai u, pli da nov, il svilup vers la tecnologia digitala. Ma sco gia mussà survart furman ils svilups fin ils onns 1950/1960 la basa per propi da la ghitarra electrica fin il di dad oz.

Materialias e furmas da construcziun spezialas[modifitgar | modifitgar il code]

Jimmy Page (Led Zeppelin) cun ina ghitarra a dus culiez

Per la construcziun da ghitarras vegn per regla fatg diever da spezials lains da resonanza – tut tenor lur moda ed atgnadads en cumbinaziuns fitg differentas. Tar instruments pli simpels consistan la cuverta ed il fund da lain cruschà. Questa moda da construcziun è main chara ed il corpus è pli resistent cunter sfessas; percunter è la qualitad dal tun main buna che tar ghitarras fatgas da lain massiv. La proxima categoria d’instruments posseda ina cuverta da lain massiv ed instruments d’auta qualitad vegnan per regla fatgs cumplainamain da lain massiv.

Tradiziunalmain consistan tant il corpus sco er il culiez da la ghitarra da lain. Per part vegnan però er duvradas autras materialias sco metal, materials cumponids u carbon. Tocs pitschens sco la punt u la mecanica pon, tut tenor la categoria da pretschs, esser da lain, da plastic u da metals raffinads.

Ghitarras vegnan construidas en differentas grondezzas e mensuras. Tranter auter vegnan er fatgas ghitarras d’uffants che sa drizzan tenor las mesiras dal corpus correspundentas. Resguardond las proporziuns dal maun d’uffant è il culiez pli graschel e pli satigl e las cordas èn stendidas fitg datiers da l’aissa da tuc. Cordas d’atschal taglian pli ferm ed èn perquai main adattadas per la detta d’uffants.[14]

Er per sanestrers vegnan construidas ghitarras spezialas. Adattar ina ghitarra normala cun volver la successiun da las cordas maina numnadamain il pli savens ad in resultat nuncuntentaivel. Ghitarras da qualitad vegnan numnadamain construidas a moda asimetrica. Uschia vegn per exempel la punt montada en ina posiziun guerscha; cun quai tegnan ins quint al fatg che las cordas bassas han ina pli gronda lunghezza da vibraziun che las cordas autas. Cun trair si las cordas en successiun inversa na fiss la purezza da l’octava betg pli dada. Er las crennas dal giuf vegnan fatgas tenor la grossezza specifica da mintga corda. Pervi da la dumonda pli bassa ed ils custs da producziun pli auts custan ghitarras per sanestrers radund 10 fin 30 procent dapli. Insumma furma il fatg ch’i vegnan producidas ghitarras per sanestrers in’atgnadad entaifer ils instruments. I na dat per exempel strusch artgists che tegnan l’artg cun il maun sanester e che fan diever d’instruments construids aposta per sanestrers. Ed er tranter ils ghitarrists datti intgins enconuschents sanestrers che sunan in instrument ‹normal› en la posiziun usitada d’in dretger (p.ex. Mark Knopfler, Gary Moore u Noel Gallagher).

Sper las ghitarras da sis cordas datti er models da dudesch cordas. A las cordas E, A, D e G vegn mintgamai agiuntada la corda che tuna in’octava pli aut. Las cordas H ed E auta survegnan ina corda schumellina en la medema autezza (schema: Ee Aa Dd Gg hh ee). En cumparegliaziun cun ina ghitarra a sis cordas tuna quella da dudesch pli plain (effect da chor). Per ghitarras da dudesch cordas sa laschan però be duvrar cordas d’atschal, damai che quellas da nilon u da bigl vibreschan memia ferm per las pudair posiziunar uschè datiers ina da l’autra. En pli è da resguarda che las cordas en octav en pli satiglias e rumpan pli tgunsch che las cordas convenziunalas.

Per extender la dimensiun tonala vegnan er construidas ghitarras cun set, otg, diesch u dapli cordas. Gia instruments da trair istorics sco la pandora u l’orferon possedevan dapli che sis cordas. Dapi il 19avel tschientaner vegnan er construidas ghitarras modernas cun ulteriuras cordas sco il heptacord (cun set cordas) u il decaocord (cun diesch cordas).

Ina furma speziala èn ghitarras a dus u schizunt trais culiezs (ch’han medemamain lur predecessurs en il mund da las lautas). Quellas pussibiliteschan da variar p.ex. tranter cordas da nilon e cordas d’atschal senza stuair midar l’instrument. Autras variantas furman in culiez a sis ed in a dudesch cordas (tant tar ghitarras acusticas sco er electricas) u la cumbinaziun da ghitarra e bass (uschenumnada contraghitarra).

Accordar ed extensiun tonala[modifitgar | modifitgar il code]

Accord da C-dur

Normalmain èn las sis cordas da la ghitarra tradiziunala accordadas sco suonda: E – A – d – g – h – e’. Per regla partan ins dal tun normal a1 = 440 Hz. Las frequenzas da las cordas avertas giaschan pia tranter E2 = 82,4 Hz ed E4 = 329,6 Hz. Suenter la 19avla traversa (ghitarra classica) giascha il pli aut tun fundamental tar B5 cun 987,8 Hz, tar la ghitarra electrica tipicamain suenter la 22avla traversa cun D6 = 1174,7 Hz. La ghitarra vegn notada en la clav da violina; in pitschen dad otg sut la clav renviescha al fatg ch’ils tuns tunan sin la ghitarra in’octava pli a bass.

Mintga corda tuna ina quarta (tschintg mezs tuns) pli aut che la corda precedenta. L’excepziun furma la corda h che tuna ina gronda terza (quatter mezs tuns) pli aut che la corda g. Per memorisar co che las cordas da la ghitarra vegnan accordadas, datti differentas punts d’asen. In exempel per tudestg: ‹Ein Anfänger Der Gitarre Habe Eifer›.

Questa moda d’accordar la ghitarra è pir vegnida en diever en la segunda mesadad dal 18avel tschientaner. Per part vegnan ina u pliras cordas er accordadas autramain; quai numnan ins lura ‹scordatura›. La scordatura la pli frequenta en la musica classica è D – G – d – g – h – e’. Per sunar musica da la renaschientscha vegn savens duvrada la scordatura E – A – d – fis – h – e’ (ch’avischina la ghitarra a la lauta da la renaschientscha).

En ils stils moderns da folk e fingerstyle vegnan per part er duvradas scordaturas che laschan resunar las cordas vitas sco simpel accord. Talas scordaturas vegnan numnadas open tunings.

Er las ghitarras a dudesch cordas vegnan accordadas sco las ghitarras convenziunalas. Tar las quatter cordas bassas (E, A, d e g) vegn la corda schumellina però accordada in’octava pli aut. Quai sco er pitschnas dissonanzas tranter las cordas chaschuna in effect da chors sferic ch’è tuttavia giavischà.

      C o r d a s
Ils singuls tuns sin las sis cordas
traversa
vid
 
1
 
2
 
3
4
 
5
6
 
7
8
 
9
10
 
11
 
12
••
e’ f’ fis’/ges’ g’ gis’/as’ a’ ais’/b’ h’ c’’ cis’’/des’’ d’’ dis’’/ es’’ e’’
h c’ cis’/des’ d’ dis’/es’ e’ f’ fis’/ges’ g’ gis’/as’ a’ ais’/b’ h’
g gis/as a ais/b h c’ cis’/des’ d’ dis’/es’ e’ f’ fis’/ges’ g’
d dis/es e f fis/ges g gis/as a ais/b h c’ cis’/des’ d’
A Ais/B H c cis/des d dis/es e f fis/ges g gis/as a
E F Fis/Ges G Gis/As A Ais/B H c cis/des d dis/es e

Tecnicas da sunar[modifitgar | modifitgar il code]

Ins differenziescha tranter tecnicas da sunar che sa refereschan – tar dretgers – al maun dretg (maun battider) e talas che sa refereschan al maun sanester (maun tschiffader). Singulas tecnicas vegnan er pratitgadas cun tut ils dus mauns (p.ex. tapping).

Posiziun[modifitgar | modifitgar il code]

Tar la posiziun classica da la ghitarra vegn la foppa sut dal corpus postada sin la coissa sanestra uschia ch’il culiez guarda vers il maun sanester. Igl è pussaivel d’auzar in zic la chomma sanestra cun agid d’ina stgabella per cuntanscher ina posiziun da seser optimala. Il culiez guarda ensi en in angul da ca. 45°.

Il bratsch sut dal maun battider vegn pustà en vischinanza dal cumbel sin l’ur dal corpus. Il cumbel da la vart dal maun tschiffader duess furmar in angul da 90° e sa chattar en ina posiziun schluccada. Il maun tschiffader vegn posiziunà uschia ch’i resta liber in pau spazi tranter il culiez e la chanvella. Il polesch sa chatta da la vart davos dal culiez ca. entamez. Cun tutgar las cordas èsi da far attenziun che las giugadiras da la detta na vegnian betg plegadas cunter lur direcziun natirala; a principiants po questa posiziun parair stentusa, ma ella sa lascha cuntanscher cun in pau exercizi ed è indispensabla per tutgar las cordas a moda precisa e per pudair pratitgar diversas tecnicas da sunar. Cur ch’ins suna in accord da barré (vul dir: cun tschiffar pliras cordas cun be in det) è il det stendì da posiziunar datiers da las traversas.

Tecnicas dal maun battider[modifitgar | modifitgar il code]

Differents plectrums

Il maun battider, tar dretgers è quai il maun dretg, è il maun che ‹maina›. El dat per regla avant il ritmus e la spertadad e producescha ils tuns tras batter la corda.

Ils singuls dets dal maun battider vegnan numnads p-pulgar (polesch), i-index (det mussader), m-medio (det d’amez), a-anular (det da l’anè) ed e-meñique (det pitschen).

En general sa laschan differenziar per il maun battider las suandantas tecnicas da sunar:

  • trair (engl. picking),
  • pitgar (engl. strumming),
  • moderar (engl. muting)
  • effects percussivs

Tar la tecnica da trair vegnan singulas cordas battidas cun la detta u cun agid d’in plectrum. En questa moda pon vegnir sunadas sequenzas da tuns ad ina vusch, ma er (cun far diever a medem temp da plirs dets) parts a pliras vuschs. Per far cular meglier ils tuns e pudair augmentar la sveltezza, vegn per regla applitgada ina da las furmas da la battida alternanta (batter las cordas cun differents dets in suenter l’auter u cun il plectrum a moda alternanta da surengiu e da sutensi). En la musica classica differenziesch’ins ultra da quai tranter tirando (tutgar be la corda che vegn gist battida) ed apoyando (batter la corda e pusar il det sin la corda situada sutvart).

Tar la tecnica da pitgar vegnan pliras cordas battidas a medem temp. Quai pon ins far cun in u plirs dets u er cun il plectrum. Uschia vegnan er sunads ils accords. Ina tecnica da pitgar derasada spezialmain en il flamenco è il rasgueado: trais u quatter dets battan fitg spert in suenter l’auter las cordas e produceschan uschia in effect sclingiant.

Ina furma da moderar las cordas è il pizzicato (u englais palm-muted): immediat suenter avair battì la corda vegn quella franada cun pustar la balla dal maun sin la corda (en vischinanza da la punt).

Tecnicas dal maun tschiffader[modifitgar | modifitgar il code]

Bending

Vibrato: il det che tutga la corda vegn muventà levamain vi e nà per lung da l’axa dal culiez. Quest moviment tremblant maina a vibraziuns ch’influenzeschan levamain l’autezza dal tun.

Flageolett: Tar il flageolett sa tracti d’ina tecnica per producir tuns armonics d’ina corda u d’in tun. Cun tutgar la corda be levet ed immediat puspè prender davent il det, resuna in tun pli aut che quel ch’ins ha atgnamain battì. Questa tecnica funcziunescha be a tscherts puncts; ils impurtants èn: la dudeschavla traversa (1/2 da la lunghezza da la corda = octava); la settavla traversa (1/3 da la lunghezza da la corda = quinta); la tschintgavla traversa (1/4 da la lunghezza da la corda = octava dubla); curt avant la quarta traversa (1/5 da la lunghezza da la corda = terza dubla). En ils lieus numnads sa laschan producir flageoletts natirals. Da quels vegnan differenziads flageoletts artifizials che vegnan producids cun divider la corda tschiffada en dus, trais, quatter etc. parts.

Hammer-on: In det dal maun tschiffader batta ferm sin la corda. Il tun vegn uschia producì cun pitgar cun il maun sanester (e betg cun agid dal maun dretg).

Pull-off: In det ch’ha gist tschiffà in tun lascha spertamain dar la corda u tira quella levamain. Tras quai resuna in tun ch’è situà pli a bass sin la corda ubain la corda vita. I sa tracta pia quasi da la tecnica da trair, ma exequida cun il maun sanester enstagl dal maun dretg.

Trair (er bending): La corda vegn tratga u stuschada cun agid dal maun che la tschiffa per lung da l’axa da la traversa. Tras quai vegn il tun auzà u sbassà successivamain per in mez u in entir tun.

Glischnar (er glissando): Il det che tschiffa la corda glischna sur las traversas vi cun tegnair smatgà la corda. En il blues vegn questa tecnica savens applitgada cun chatschar il det che tschiffa en ina bavrola (bottleneck) .

Notaziun[modifitgar | modifitgar il code]

Tocs per ghitarra pon tant vegnir fixads en furma da notas sco er en furma da tabulatura. Las notas vegnan scrittas en la clav da violina octavada, resunan pia in’ocatava pli bass che nudà. La notaziun en furma da tabulatura reproducescha las cordas da la ghitarra e deriva oriundamain da la musica da lautas da la renaschientscha. Entant che musica classica vegn surtut nudada en notas, èn tabulaturas fitg popularas en las spartas rock, pop e folk. Savens vegnan er purschidas al ghitarrist omaduas furmas ina sper l’autra.

Notas (survart) e tabulatura (sutvart)
Notas (survart) e tabulatura (sutvart)

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Sumegliant er il num indic ‹sitar› che deriva dal persian ‹setar› (‹instrument a trais cordas›).
  2. Encyclopædia Britannica, 1911, tom 12, p. 704ss.
  3. Frederic V. Grunfeld: The Art and Times of the Guitar: An illustrated History of Guitars and Guitarists. Collier-Macmillan, Toronto 1969, p. 31.
  4. Trois Frères. En: Encyclopædia Britannica, consultà ils 28 da schaner 2009.
  5. Past No. 29, The Prehistoric Society, consultà ils 28 da schaner 2009.
  6. Encyclopædia Britannica, 1911, tom 12, p. 704ss.
  7. Frederic V. Grunfeld: The Art and Times of the Guitar: An illustrated History of Guitars and Guitarists. Collier-Macmillan, Toronto 1969, p. 31.
  8. Tabellas da frequenza per ghitarra e bass (PDF; 178 kB).
  9. Tony Bacon: Gitarrenklassiker. Alle Modelle und Hersteller, Münster 2007, p. 48s.
  10. Bacon: Gitarrenklassiker. 2007, p. 57.
  11. Bacon: Gitarrenklassiker. 2007, p. 54s.
  12. Bacon: Gitarrenklassiker. 2007, p. 56.
  13. Bacon: Gitarrenklassiker. 2007, p. 58s.
  14. Michael Koch: Kindergitarren, Schülergitarren, consultà ils 5 da favrer 2015.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Ruggero Chiesa: Geschichte der Lauten- und Gitarrenliteratur. Nova giulianiad, tom 3, nr. 9, p. 86ss.
  • Paul Day, André Waldenmeier: E-Gitarren: Alles über Konstruktion und Historie. Carstensen Verlag, 2007, ISBN 978-3-910098-20-6.
  • Franz Jahnel: Die Gitarre und ihr Bau. Verlag Erwin Bochinsky, 1995, ISBN 3-923639-09-0.
  • Martin Koch: Gitarrenbau. Martin Koch Verlag, 1999, ISBN 3-901314-06-7.
  • Michael Leonardl: Das große illustrierte Handbuch Gitarre. Nikol Verlagsgesellschaft, 2008, ISBN 978-3-86820-007-2.
  • Andreas Lonardoni: Taschenlexikon Akustikgitarre. PPV, Presse-Projekt-Verlag-GmbH, Bergkirchen 2001, ISBN 3-932275-17-9.
  • Jürgen Meyer: Akustik der Gitarre in Einzeldarstellungen. Verlag Erwin Bochinsky, 1985, ISBN 3-923639-66-X.
  • Johannes Monno: Die Barockgitarre: The history, composers, music and playing technique of the Baroque guitar. Tree Edition, Lübeck 1995.
  • Peter Päffgen: Die Gitarre – Geschichte, Spieltechnik, Repertoire. Schott Music, Mainz 2002, ISBN 3-7957-2355-8.
  • Hugo Pinksterboer: Pocket-Info: Akustische Gitarre. Schott Music, Mainz 2002, ISBN 3-7957-5126-8.
  • Jósef Powrozniak: Gitarren Lexikon. Komponisten, Gitarristen, Technik, Geschichte. Nikol Verlagsgesellschaft, Hamburg 1997, ISBN 3-930656-45-0.
  • Herbert Nobis, Tadashi Sasaki: Harmonielehre für Gitarristen. Moeck, Celle, 1983
  • Konrad Ragossnig: Handbuch der Gitarre und Laute. Schott Music, Mainz 2002, ISBN 3-7957-8725-4.
  • Fritz Rössel: Taschenlexikon E-Gitarre. Presse-Projekt-Verlag MEDIEN, Bergkirchen 2003, ISBN 3-932275-41-1.
  • Michael Schneider: Guitar Basics – Der ultimative Hardware-Guide für Gitarristen. Presse-Projekt-Verlag MEDIEN, Bergkirchen 2008, ISBN 978-3-937841-56-4.
  • Stefan Sell: Die Gitarre – Musikinstrumente entdecken. Schott Music, Mainz 2008, ISBN 978-3-7957-0177-2.
  • Gerken Teja, Michael Simmons: Akustische Gitarren – Alles über Konstruktion und Historie. Carstensen Verlag, 2003, ISBN 3-910098-24-X.
  • Tony Bacon, Dave Hunter: totally guitar: The Definitive Guide. Thunder Bay Press, 2004, ISBN 1-59223-199-3.
  • Conny Restle, Christopher Li: Faszination Gitarre. Nicolaische Verlagsbuchhandlung, Berlin 2010, ISBN 978-3-89479-637-2.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Ghitarra – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio