Giuventetgna senza Dieu

«Il num sin in monument da guerra è il siemi da lur pubertad» (‹Giuventetgna senza Dieu›)

Giuventetgna senza Dieu (titel da la versiun originala: ‹Jugend ohne Gott›) è il terz roman dal scriptur austriac-ungarais Ödön von Horváth. Quel è cumparì l’onn 1937 ed è gia vegnì translatà l’entschatta da l’onn 1938 en otg ulteriuras linguas.

L’ovra gioga en ina citad pitschna tudestga e tematisescha las relaziuns sociopoliticas sco er il cumenzament da las repressiuns e da la militarisaziun da la vita a l’entschatta dal temp dal naziunalsocialissem. Apaina cumparì, ha il cudesch chattà l’attenziun ed il laud da scripturs e critichers. E fin en il 21avel tschientaner tutga quel a las scolas da lingua tudestga tar il canon litterar.

Origin

Cun la lavur vi d’emprims motivs ch’el ha silsuenter duvrà per ‹Jugend ohne Gott› ha Horváth probablamain cumenzà il 1934 (a l’entschatta anc vi da sbozs d’ovras cun num ‹Der Lenz ist da!› ed ‹Auf der Suche nach den Idealen der Menschheit› cun constellaziuns da figuras e temas cumparegliabels). En in’emprima skizza planisava el da sviluppar quatter gruppas da figuras, «ils giuvens, las giuvnas, ils professers ed ils geniturs», a l’exempel da las qualas el vuleva tematisar il cuntrast tranter la populaziun rurala e citadina, emprimas experientschas cun l’autra schlatta sco er la rolla da l’intellectual che vul s’engaschar per la simpla glieud, ma che vegn er trumpà da quella. In segund sboz focusescha gia pli ferm sin l’intellectual, pia sin il magister, il qual instruescha gia ils roms che vegnan numnads pli tard en ‹Jugend ohne Gott›.

Cuntegn

Il narratur che discurra al jau lavura sco magister al gimnasi d’ina citad. Cun curreger ina clausura constatescha el ch’in scolar ha fatg remartgas sprezzantas davart nairs e pretenda dad el pled e fatg. Sinaquai recloma il bab dal scolar tar il rectur ed ils scolars suttascrivan communablamain ina decleraziun da betg pli vulair avair el sco scolast. Il rectur refusa questa pretensiun.

Pauc pli tard mora in scolar ch’era stà pli ditg malsaun da malcostas. Tar la sepultura remartga il narratur l’emprima giada l’egliada fraida da ses scolar T ch’al guarda pitgiv.

Pervi da l’intercessiun dal directur na vegn el betg suspendì, mabain accumpogna sia classa sin in champ da tendas obligatoric. Là serva el sulettamain sco persuna da surveglianza, entant ch’ils exercizis militars vegnan manads d’in primsergent. Durant il champ intercurescha el l’enguladitsch d’in apparat da fotografar e remartga ch’il scolar Z survegn dascusamain in messadi.

Durant ch’il narratur sa trategna en il vitg vischinant, discurra el cun il plevon dal lieu davart la situaziun da la populaziun rurala e las opiniuns religiusas da quel.

Cur ch’ils scolars fan in exercizi ordaifer il champ, intercurescha el il plaz da durmir da Z, rumpa si ina chascha cun ses diari e vegn a savair che quel ha ina relaziun cun la manadra (Eva) d’ina banda da laders dal lieu. Ultra da quai stat scrit en il diari che mintgin che legia quel vegnia a murir. Perquai ch’il scolar remartga suenter ses return che la chascha è vegnida rutta si, inculpescha el in conscolar d’avair fatg quai e vegn en dispita cun quel. Il narratur prenda bain avant da confessar il fatg, ma la finala na gughegia el tuttina betg da far quai.

L’auter di, suenter in’excursiun da la classa, vegn N chattà sturnì. Z lascha bain valair d’esser el il culpant, ma il narratur suppona ch’i saja stà T. Sco motiv numna Z che N al haja confessà d’avair legì ses diari. Il narratur survegn remors da conscienza, discurra danovamain cun il plevon e confessa la finala davant dretgira ch’el haja rut si la chascha. L’accusà vegn sinaquai laschà liber. Eva che vegn interrogada sco amia dal delinquent supponì, raquinta d’in giuven cun egls-pesch che duaja avair mazzà N. Damai ch’ella conceda d’esser stada al lieu dal delict e ch’ins na la craja uschiglio betg, vegn ella sezza messa a ferm.

Il narratur perda entras ses confess plazza e pensiun; enstagl al vegn offert da sa render en l’Africa ad instruir. Avant sa renda el tar T ed al dumonda pled e fatg; ma quel snega tut. L’auter di chattan ins T ch’era sa pendì; en ina brev da cumià ha el confessà d’avair mazzà N.

Sinaquai vegn Eva relaschada da la praschun e prendida si dal plevon. Il magister prenda cumià da ‹Julius Cäsar› e dal club dals scolars ch’eran sa gidads cun el e sa renda en l’Africa.

Interpretaziun

En las scolas superiuras tutga l’ovra dapi blers onns tar il canon litterar

Per il scienzià da litteratura Carl Niekerk è ‹Giuventetgna senza Dieu› ina contemplaziun scritta or da la perspectiva interna dal Terz Reich. En quella elavuria Horváth sias atgnas experientschas dals onns 1933 fin 1937. L’ovra porschia, cuntrari a blers auters rapports da quel temp, in’invista en la Germania dal temp avant la Segunda Guerra mundiala cun sia repressiun e ses mecanissems d’adattaziun. D’eleger in intellectual sco protagonist e da represchentar il mund intern da quel, haja lubì a l’autur in’autoreflexiun davart si’atgna biografia. Er las ulteriuras persunas derivan per gronda part da relaziuns burgaisas, uschia ch’el po descriver ils sforzs socio-economics sut ils quals steva la classa sociala mesauna. Lur schanza per tutta muntada sociala vesevan quels en submissiun al reschim ed a la propaganda da quella.

L’assassin da pli tard T serva quasi sco object da questa propaganda. El represchenta la fraidezza dal faschissem e simbolisescha la giuventetgna manipulada dals meds da massa moderns.

La religiun da sia vart, introducida entras la persuna dal plevon, daventa ina giustificaziun irraziunala, transcendenta per ina tenuta differenta a quella da la maioritad opportunistica da la societad. Davant dretgira sa fa quella valair en ses confess, malgrà ch’il narratur sa che quai al vegn a custar la plazza.

Tenor avis da la scienziada da litteratura Nicole Streitler-Kastberger èn ils schabetgs en connex cun la camera engulada, la descripziun dal milieu dals scolars ed il viadi en il champ da vacanzas be da muntada secundara per l’interpretaziun da l’ovra. Centrals èn per ella ils discurs cun il plevon, nua che sa spleghia l’«acziun interna». Da far tez in tal svilup na saja betg pussaivel als uffants – ubain perquai ch’els sajan negligids sco part da la populaziun rurala depauperisada, ubain perquai ch’els vegnian surlaschads sco part da la burgaisia pitschna citadina a sasezs e ristgian da daventar criminals. En omadus cas n’haja lieu nagin’intermediaziun da valurs moralas.

Recepziun

Il cudesch è cumparì il 1937 ad Amsterdam en l’Allert de Lange Verlag. Quel era vegnì fundà il 1933 sco atgna partiziun dal Uitgeverij Allert de Lange cun la finamira da porscher als auturs tudestgs scumandads ed emigrads ina pussaivladad da publitgar vinavant lur ovras. Sin proposta da la Gestapo è l’ovra vegnida inscritta il 1938 en la ‹Glista da las scrittiras nuschaivlas e malvisas›.

Hermann Hesse ha scrit il 1938 a l’illustratur Alfred Kubin: «In pitschen cudesch As met jau a cor, il raquint ‹Jugend ohne Gott› da Horváth. Quel è grondius e dilucidescha en tutta avertezza il stadi moral dal mund odiern.»

Versiuns cinematograficas

Anc ils ultims muments avant sia mort il prim da zercladur 1938 aveva Ödön von Horváth tractà a Paris cun il reschissur Robert Siodmak davart la realisaziun d’ina versiun cinematografica da ses roman; suenter la mort da l’autur n’ha Siodmak betg pli sviluppà vinavant quest’idea.

• Nur der Freiheit gehört unser Leben, Germania 1969, reschia: Eberhard Itzenplitz, scenari: Herbert Knopp
• Wie ich ein Neger wurde, Germania 1971, reschia: Roland Gall
• Jugend ohne Gott, Germania 1991, reschia: Michael Knof
• Jeunesse sans Dieu, Frantscha 1996, reschia: Catherine Corsini
• Jugend ohne Gott, Germania 2017, reschia: Alain Gsponer

Ediziuns

• Jugend ohne Gott, Suhrkamp, 1970, ISBN 3-518-36517-7.
• Jugend ohne Gott, commentari Elisabeth Tworek, Suhrkamp, Francfurt 1999, ISBN 3-518-18807-0.
• Jugend ohne Gott, Cornelsen, 1999, ISBN 3-464-61402-6.
• Jugend ohne Gott, ed. da Heike Wirthwein, Reclam XL, 2013, ISBN 978-3-15-019039-5.

Litteratura

• Klaus Kastberger: Sich ins Exil schreiben: Ödön von Horváths ‹Jugend ohne Gott›, online sin academia.edu.

Colliaziuns

• Ödön von Horváth: Historisch-kritische Ausgabe – ediziun digitala
• Jugend ohne Gott en il Projekt Gutenberg-DE