In nibel per cumiau

Questa pagina è scritta en sursilvan.

In nibel per cumiau ei in Roman da Katrien Seynaeve.

Duront sia sepultura, seregordan enconuschents da Fran, che ha giu concer dall’ossa ed ha stuiu murir gia cun 17 onns, vida moments bials ni meins bials en cumpignia cun ella. Igl ei fetg grev per la famiglia da setener ensemen e prender cumiau da lur feglia e sora. Era il frar giuven da 7 onns sto realisar che sia sora vegn mai pli a turnar.

Resumaziun

Fran, ina mattatscha da 16 onns, habitescha cun sia famiglia el marcau da Gent, en Belgia. Ella ei la veglia da treis affons. Sia sora pintga senumna Kim ha e siu frar pign Bram. El ei siat onns vegls. Fran ei ina persuna fetg viva e fetg musicala. Ella sunass il pli bugen mo gegia entstagl far aunc 'tups' pensums da matematica ni chemia. Tuttenina denton survegn ella adina pli fetg mal il schanugl. Damai che las dolurs calan mai, e Fran vegn vitier adina pli satella, decidan ils geniturs dad ir en spital cun ella per schar intercurir inagada endretg, tgei che va avon en quei schanugl. El spital empren Fran d'enconuscher il renomau e simpatic miedi Dr. Vanaalst. El sto denton gleiti purtar ad ella ina novitad che vegn a midar fatalmein sia veta. Ils tests muossan nuot auter che cancer dall'ossa, e vitier dat ei nuot auter che amputar la comba schi spert sco pusseivel. Per Fran dat in mund ensemen. Tgei far senza comba? Ella enquera confiert ella musica, ed anfla quel ella renomada canzun da John Lennon, Imagine. A casa aud’ins igl entir di, mo aunc quella canzun. Da quei temps vegn, schegie ch’ei dirsturba enqualin en casa, gia daditg buca pli dau camonds a Fran. Cunzun la sora Kim pitescha sutlunder. Ella sesenta adina pli fetg ignorada da sia famiglia. Era la mumma sa buca co ir entuorn cun ina tala situaziun. Ella s’allontanescha dalla famiglia, s’occupescha mo aunc cun Fran e cura ch’ella ei morta di ella buca plaid pli. Il bab ei surdumandaus e sesenta tut persuls. Per l’emprema gada dat ei conflicts ella lètg. Tuts emprovan d’untgir il tema. Ins emprova da far curascha schegie ch’ei ins sa ch’ei vegn buca pli a cuzar ditg. Bram, il frar pign ei aunc memia giuvens da realisar la situaziun. El anfla denton in amitg Thomas che ha medemamein cancer ed ei ella medema stanza sco sia sora el spital. E Fran vegn puspei sauna suenter entginas chemotherapias. En quei temps duront la malsogna empren Fran d’enconuscher in flot giuven, Gerd. El drova urgentamein ina persuna che suna bein gegia e fuss promta da sunar en siu quartet. Tier Fran ha el anflau tgei ch’el ha encuretg. Fran di gie ed els daventan buns amitgs, schegie ch’els ein caracteristicamein fetg differents. Suenter in onn survegn ella in telefon d’il miedi. La malsogna ei returnada. Fran vul buca aunc inagada far atras il medem. Ella po buc aunc inagada cumbatter. Denter casa e spital realisescha Fran ch’ella sto murir. Ei vegn adina mender. Ella vegn aschi fleivla ch’ella ei gnanc pli habla da tener sia gegia. Fran miera cun mo 17 onns. Duornt la sepultura sto era Bram, il frar pign realisar che sia sora gronda tuorna buca pli. El ei trests damai ch’el vesa mo il sulegl quei di e sia sora ha negliu in nibel per seser cumadeivel e merar giu sin els. El malegia a sia sora in davos maletg; in nibel per cumiau, e metta quel sil vischi.

«Mes davos salids a quels, ch’enconuschevan mes sbagls e carezavan mei.»

– Katrien Seynaeve: In nibel per cumiau

Persunas principalas

• La historia setracta principalmein davart la veta da Fran. Quella vegn raquintada cunzun da sia sora giuvna Kim. Vinovon raquentan era autras persunas davart la veta da Fran. Il bab Joris, la mumma Greet, il frar giuven Bram e siu tat. Era ina rolla prinipala gioga Dr. Vanaalst siu miedi, signur Lievens il scolast da musica e Gerd in bien amitg che fa musica cun ella. Fran – viva, fetg musicala, survegn cun 16 onns cancer dall’ossa Kim – sora pintga da Fran, ruasseivla, sesenta ignorada.
• Bram – frar pign, realisescha buca la situaziun, ei fetg directs e sincers cun sia sora.
• Joris – il bab da Fran, sesenta surdumandaus, survegn negin sustegn, sto esser ferms per tuts Greet – mumma da Fran, pren adina pli gronda distanza dalla famiglia, sa buca pli co anavon Dr. Vanaalst – miedi, speciala relaziun tier Fran pervia dil special secuntener dad ella Signur Lievens – scolast da gegia Gerd – daventa in bien amitg dapi ch’el suna cun Fran en in quartet, ei il caracteristicamein gest il cuntrari da Fran, mo la musica vala per omisdus il medem.

Relaziuns

• Fran – Kim
  Las duas soras capeschan in l’auter fetg bein. Bia comunabladads han ellas denton buca. La musica ei per Kim per bia buca schi attractiv sco per Fran.
• Fran – Bram
  Il frar pign ei fetg directs cun sia sora e capescha era buca tgei ch’el di cun quei. A Fran denton plai sia aviartadad e sinceradad enviers ella.
• Fran – Geniturs
  Quei ei ina relaziun normal sco mintgin s’imaginescha quei. Geniturs plitoscht conservatives e cumplet surdumandi cun la situaziun. Els emprovan adina puspei da far curascha, schegia ch’ei san ch’ei lur feglia vegn a murir.
• Bab – Mumma
  La mumma sedistacca adina pli fetg e per l’emprema gada para lur lètg da rumper ni ir dapart. Il bab ei en tala situaziun persuls e sto mirar da tut.
• Fran – Dr. Vanaalst
  Fran sedeporta biagadas auter che Dr. Vanaalst spetga. Il miedi ei disaus da stuer dar part ch’ins vegn a murir. Tier Fran denton va quei buca. La relaziun tier Fran daventa adina pli speciala.
• Fran – Gerd
  Gerd ei atgnamein exact il cuntrari dad ella. Probabel gest perquei sesenta Fran specialmein bein tier Gerd. Els dus daventan fetg buns amitgs el decuors da lur uras da musica communablas.

Liug

La historia schabegia en in marcau a Belgia (il liug danunder che la scribenta ei). Il liug principal ella historia ei la baselgia. Quasi igl entir raquent ha liug duront la sepultura. Auters loghens ein la casa dalla famiglia Raman ni era il spital.

Temps

Il temps d’acziun ei duront sepultura che cuoza tenor cudisch circa entuorn duas uras. Ei setracta en tut da buca pli ditg che in miez di. Ils raquents dallas persunas (duront la sepultura) van maximal anavos tochen alla naschientscha da Fran avon 18 onns.

Lungatg

Il cudisch ei tenor ils plaids fetg sempels da capir, denton ei la successiun dils differents raquents per part aunc greva da coordinar cura ei tgei capitau. Ei dat negins capetels, denton suenter mintga raquent dat ina persuna davart Fran, eis ei scret in pèr plaids digl augsegner. Pia ins mida trasora naven dil temps vargau anavos ella realitad duront sepultura. Quei fa la historia bein empau cumplicada denton era fetg interessanta ed ei dat ina certa structura.Per part dat ei era discuors directs denter entginas persunas e Fran, duront la sepultura.

Ins sa propi s’imaginar la situaziun fetg reala. Las figuras e lur reacziuns ein fetg humanas e realisticas. Ins sesenta per part sco sch’ins prendess sez part alla sepultura.

Speciala ei la successiun dils raquents. Igl ei per part buca clar tgei ch’ei gia schabegiau e tgei buc. Quei fa la lavur dalla resumaziun fetg stentusa.

Fuorma

La historia vegn raquintada a moda tut speciala. L’entschatta dil text tracta en baselgia. La sepultura entscheiva ed il plevon di enqual construcziun. Duront la messa raquentan differentas persunas che han giu ferm contact cun Fran, cunzun ils davos dus onns (cura che Fran ei vegnida malsauna), ina pintga historia. Quellas historias ein fetg cuortas e setractan per gronda part dad in schabetg, ni muments specials da quella persuna en cuminonza cun Fran. Alla fin dil cudisch enconuscha il lectur la historia da Fran, denton baghegiada ensemen da differentas perspectivas e meinis. Ei dat buca grondas variaziuns dil text sez, (strusch fatg diever da mieds stilistics ni metafras e.a.v.) denton para il text era buca monoton, gest perquei ch’il raquintadar mida permanentamein ed ei vegn buca raquintau mo ord ina perspectiva mobein ord pliras. Il raquent ei buca structuraus en capetels mobein en differents ‘pigns’ raquents. Suenter mintgamai in raquent cuntinuescha ei cun plaids digl augsegner duront messa. Sinaquei vegn puspei ina historietta. Alla fin san ins pia buca mo la historia da Fran, mobein ins ha sco era aunc parallelmein priu part dalla sepultura. Quei che ei per mei zatgei fetg special ed interessant davart quei cudisch.

La «melodia» dil text ei fetg emoziunala. La historia vegn propi fetg datier al lectur. Ei dat fetg bia da patertgar, buca mo duront il leger. Ins vegn adina puspei pertgarts con leds ch’ins duei esser da buca esser malsauns ni haver in destin semegliont.