La biadia raquenta

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en sursilvan.

Il cudisch La biadia raquenta ei ina rimnada da dudisch historias cuortas ch'ein vegni screttas dad Annamengia Bertogg.

Resumaziun[modifitgar | modifitgar il code]

La caffetiera da tat Tat Gion raquenta bia historias a sia biadia Onna. Era dalla caffetiera. Cura che tat Gion miera, survegn Onna la biala caffetiera d’irom. Onna va denton naven da casa e sto schar anavos sia regurdientscha vid il tat. Cura ch’ella tuorna in onn pli tard ei la caffetiera naven. Ils geniturs han stuiu vender ella. Ussa s’auda ella ad ina dunna da Cuera ed Onna ei fetg tresta. Ella scriva alla dunna e va a far ina viseta ad ella aunc la medem’jamna. Dunna Fer-nanda raquenta che la caffetiera seigi il davos schenghetg da natalezi da sia quinada che seigi ussa morta. Cheu senta Onna ch’ella astga e vul buca prender anavos la caffetiera, pequei ch’ella munta era fetg bia per dunna Fernanda. Ellas beiban ensemmen in caffè e discuoran aunc gitg. Pli tard banduna la biadia Cuera senza caffetiera, mo era senza esser schalusa da buca haver ella. Aunc la medema sera mida ella siu vestgiu da malencurada en in vestgiu clar-blau.

La novita Meia seregorda dil temps cura ch’ella haveva siat onns. Ella e sia poppa da stratsch fuvan nunseparablas. Ella ha buca contonschiu ils tests per l’emprema classa. La novita dall’emprema classa primara viveva mo en sia fantasia. Il tat raquintava mintga gi ad ell praulas ed historias aschia ch’ella saveva buca differenziar realitad ed illu¬siun. Ils geniturs da Meia han tuttina vuliu empruar da termetter la pintga a scola. Igl emprem gi da scola han tuts ris ora ella, perquei ch’ella haveva aunc ina poppa da stratsch. Siu frar ha engulau ad ella la poppa ed il scolast stueva intervegnir per consolar Meia. Silsuenter eis ella sedurmentada sin baun scola.

Gloxinia Maria regala a Barla ina tschaguola da gloxinia, per ch’ella flureschi cura che Barla vegn a parturir siu affon. Maria tratga ch’ella vegni madretscha e fa bialas lavurs da caltschiel. Mo cura ch’igl ei primavera ed igl affon da Barla nescha, spetga Maria adumbatten la damonda suenter madretscha. Maria e Barla discuoran buca pli ensemen e Maria pitescha fetg davart quei. La proxima primavera vegn Maria envidada da Barla en sia casa. En stiva vesa ella la gloxinia che flurescha puspei.

Il misteri da tat La biadia vul saver da siu tat tgei che seigi en sia trucca veglia ch’ei adina serrada, mo il tat gi che quei seigi in misteri. Ils geniturs dalla biadia vulan era buca gir ad ella, tgei misteri che sesanfli en la trucca da tat. Cura ch’il tat ei morts, pren la mumma la clav gronda e semetta sin via si sucombras per scuvierer il misteri da tat. En la trucca sesanfla il ponn da bara dalla tatta e dils dus affons permierts. Era la rassa da nozzas dalla tatta ed ina terschola brina, grossa e liunga ein ella trucca. La trucca vita s’auda uss alla biadia.

La mumma dil bandierel Deta ei ina dunna veglia e malsauna. Mintga gi sto ella prender daguots pil cor. Mo il patratg ch’ella astgi buca schar anavos siu fegl Gieriet tut persuls, dat ad ella la forza da surviver. Schegie che Gieriet ha gia 40 onns stat el aunc adina tier sia mum¬ma e lavura nuot. Deta viseta il plevon Giacun e svida siu cor. La dunna dil plevon smarveglia, con gronda che la carezia d’ina mumma sa esser. Gronda avunda per surventscher malsogna e mort.

Scolast Geli ei alla tscherca da cantadurs per la fiasta da cant, Gieriet duei era separticipar. La proxima sonda semtga mumma Deta tut per siu fegl per ir a cantar e Gieriet va per l’emprema gada dapi plirs onns puspei en cumpignia. Deta selegra fetg che Gieriet va ussa mintga sera a cantar ed ella survegn nova speronza. Cuort avon la fiasta vegn Gieriet eligius sco bandierel dil chor da Cabiena. La sera da fias¬ta ei Gieri buca pli turnaus – el ei ius a mat-tauns. La stad marida Gieriet. Deta ha contonschiu sia finamira che Gieriet ei buca pli sulets ed in’jamna suenter miera ella.

La saltunza da Giacun calger Tenor usit sto mintga giuven ledi da Cabiena encurrir ina saltunza pil tscheiver da pèra. Gia-cun calger ei enconuschents lunsch entuorn perquei ch’el enconuscha poesias, versets e perquei ch’el sa adina tgei che marscha en la Foppa. Tochen uss ha el aunc mai giu breigias da survegnir la pli biala giuvna sco saltunza. Mo quella gada, cura ch’el stat avon esch dalla biala Mariurschla che era ussa gia plirs onns sia saltunza, survegn el in canaster. Quei eis el buca disaus ed el vegn en ravgia.

El semetta sin via a Glion per encurrir ina biala giuvna. Leu entra el en la mazlaria da Casprin e dumonda la feglia dil mazler per saltunza. La biala matta ei d’accord. En la habita-ziun dil mazler Casprin sto el schizun empruar in frac cun camischa alva ed in cilender. Al sault da Cabiena vegnan ei beinvegni cun grond applaus ed els astgan saltar igl emprem sault ensemen. Giacun calger ha la pli biala matta dil contuorn sco saltunza.

Il talèr bandunau Telgia viva tier siu aug Crest a Signina. Biaga auda ella la reproscha d’aug Crest ch’ei fuss stau meglier sch’ella fussi in buob. Quei mudregia ella. Telgia viseta l’onda Nuscha, lezza gi ad ella che aug Crest hagi mo tema da perder ella, pertgei ella seigi ussa gia gronda e biala. La veglia Nuscha ha mussau a Telgia tut quei ch’ella sto saver, era da filar.

Ils catschadurs da Signina, nua che aug Crest s’auda era tier, ein a catscha ellas vals da Truein e Cabiena. Telgia spera ch’el vegni sauns a casa. Ella vul adina star fideivla a siu aug che ha priu si ella cu ella era aunc ina poppa.

La sera tuorna aug Crest cun in giuven che ha gidau da purtar il camutsch sittau. Igl ei Peder Casparin. Ils dus giuvens ein inamurai. Els treis maglian ensemen tscheina. Peder vul prender ella cun el, mo Telgia gi na, perquei ch’ella vul buca permalar igl aug. Il proxim gi raquenta gl’aug che il camutsch seigi stau dil giuven sco regal per survegnir Telgia. Igl aug fuss staus d’accord. Telgia vul clamar anavos il giuven, mo igl ei memia tard. El ei naven. Telgia survegn in talèr e Nuscha muossa ad ella da teisser. Mintga gi spetga ella il retuorn dil giuven, mo ella spetga envan.

Paul – mi’emprema carezia Ina mattatscha da Cabiena raquenta da si’emprema carezia. Entschiet haveva tut cun in crap da cristagl ch’il giuven cavrer ha regalau ad ella. Sco proxim ha el purtau fluras alla mumma dalla giuvna, mo a lezza ha el getg che quellas seigien lu per ella. E la tiarza ga ha el carsinau ella.

Il pigniel per Gionin Igl ei Nadal sera e Clau ha a fin da perveser. Perquei ch’igl ei Nadal vul el turnar a casa e buca star sur notg en nuegl. Igl ei era tradiziun ch’il bab pren cun el in pigniel a casa pils af-fons. Era sche Gionin ei teoreticamein gia memia vegls per quei, vul Clau far quei plascher a siu fegl schirau che sesa en la sutga cun rodas. Ei cufla ed ha bia neiv, ed atgnamein eis ei buca aschi perdert da traversar la prigulusa val per ir a casa. Mo Clau va tuttina, per Gionin. Gionin spetga gia il bab, el conta senza pausa canzuns da Nadal.

Clau dat tutta breigia da passentar la val, mo tuttina sederscha ina lavina a val. Clau tratga ch’ei seigi a fin cun el, mo el vegn schanegiaus dalla lavina. El empermetta a sesez da ven-der l’acla. Clau ei ussa denton senza glisch pli, la latiarna ei naven. Il viadi ei ussa aunc pli stentus. Sia dunna alarmescha ils umens dil vitg che van lu ad encurir Clau. Els anflan el cun agid dil davos zulprin che Clau ha envidau. Enta maun ha el in pigniel per Gionin.

Gionin ei ventireivels e conta canzuns da Nadal ferton che siu bab dierma en stiva caulda.

La mascra Tina-Dora havess aschi bugen ina sora e perquei metta ella graun sin lautget per carmalar la cigogna. Pli tard ei il graun aunc adina leu ed ella ha buca pli bugen igl utschi.

Tina-Dora ha marveglias tgei che secatta en la tastga dalla spindrera, dall’onda Barla. Ella sedamonda nua che onda Barla pren ils pops ni danunder ch’ella cumpra els.

Las marveglias meinan ella en la combra dall’onda Barla. Ella peglia tanienta tema cura ch’ella anfla ina forsch en la tastga che tut croda per tiara. Barla vegn en combra, ella ei vila-da. L’onda pren la matta cun ella en cuschina nua ch’ellas train en ina mascra e Barla sterili-sescha puspei ils requisits da spindrera. Ella declara tut alla mattatscha. En quei mument sto Barla ir tier la mumma da Tina-Dora perquei ch’ella survegn in affon. Tina-Dora stat aunc gitg en cuschina e ponderescha digl udiu.

Duas preits denteren Flurina teidla tut il gi radio en stiva. Per sia mumma ei quei buca supportabel. Ella svanescha lu adina en cuschina, nua che duas preits sesanflan denter ella e la rueida.

Ella va en stiva e tschenta giu il radio, mo la feglia tschenta puspei en. Ella vul mo aunc ted-lar tschun minutas. Sin quei dat la mumma a Flurina ina schlaffada ed va ord stiva. Flurina ha quei gi buca pli tschentau en il radio.

La mumma dumonda Flurina sch’ella hagi buca enzatgi auter sco ideal che quels musicists. Ella ha, mo ella vul buca desister dils musicists, perquei era els vulan far in tec plascher. E mintgin duei far plascher ad auters, mintgin tenor sias forzas e pusseivladads. La mumma capescha ella in tec. In gi vegn Flurina a casa cun ina dunna ch’encuera in liug per star sur notg. Flurina lai durmir ella en siu letg, ella sezza dierma en stiva. La proxima damaun survegn Flurina sco engra¬ziament in bindel da vali dall’engrazieivla dunna.

Da cunfirmaziun ligia la mumma ils cavels da Flurina cun il bindel da vali. Ussa capescha ella ils plaids dalla feglia. Mintgin duei far empau plascher. Ed era in letg ni in bindel san far in grond plascher. Naven da lu eran las duas preits denter ellas svanidas.

Davos ils cunfins Ei van a bara cun siu bab. Claudia ei per l’emprema gada en in til da bara mo ad ella para il mal da cumiau enconuschents. Ella seregorda cura ch’ella haveva aunc 16 onns. Cura che Henri, in schuldau dalla Frontscha, ha priu cumiau dad ella ils 8 da matg 1945. Ella seregor-da dil giuven internau ch’era plitost in poet che in schuldau. Ella veva unschiu ad el ses peis miez schelai cun ina medischina da casa. Henri era siu amitg. Lur amicezia han ei denton teniu el tschelau. Mo il gi da cumiau ei vegnius. El ha schau anavos ad ella ses screts origi-nals da sias poesias.

Il til da bara semova tuttina sco il til dils internai, cura ch’els ein turnai en lur patria.

Persunas principalas[modifitgar | modifitgar il code]

Las persunas principalas ein Flurina e sia mumma. Flurina ei ina giuvna da circa 16 onns che teidla bugen musica. Cura che sia mumma tschontscha cun ella emprova ella da capir ella, mo ella vul era che la mumma emprova da capir ella. Ella ei in tec in tgau dir. Ella ei e fetg generusa e sia generusadad vegn recum-pensada. La mumma da Flurina sa all’entschatta buca capir sia feglia ed emprova da scappar. Ella manegia ch’ella hagi disgiu cun l’educaziun. Pér cura ch’ella vesa tgei che Flurina ha mane-giau cun ses plaids sa ella acceptar sia feglia. Ella fa forsa era in tec quitaus per Flurina. La mumma sa semplamein aunc buca capir la nova moda da musica e da sevestgir, e che quel-la sa plascher ad enzatgi. La dunna dall’italia ha grond plascher ch’ella astga star sur notg el letg da Flurina, perquei vul era ella far in plascher alla giuvna.

Relaziuns denter las figuras[modifitgar | modifitgar il code]

Flurina e sia mumma stattan ensemen en ina casa. All’entschatta han ei in conflict, in conflict d’interess. Mo quei conflict tipic denter mumma e feglia sesligia duront la historia. Era lur relaziun mida enteifer il decuors dalla historia. Emprem han ei buca bia da far ina cun l’autra ed van ord via in a l’autra. Per suenter ch’ellas han discurriu ensemen entscheivan ellas da capir ina l’autra e lur relaziun daventa ina fetg buna.

Liug d'acziun[modifitgar | modifitgar il code]

La historia cuorta gioga pli probabel ella Surselva, denter Pitasch e Riein.

La casa ei il liug nua ch’ellas vivan. Ei gioga negliu auter. Ei vegn mo menziunau che Flurina va a scola, denton buca nua. Il dacasa para pign ad ins ed ellas san buca ir bein ord via ina a l’autra, perquei crescha era il conflict denter mumma e feglia. Ellas ston viver ensemen en in stretg spazi.

La historia gioga circa igl onn 1970. Il temps da raquintaziun ei pli cuorts ch’il temps raquintau. La raquintaziun ei cronologica e scursanida. L’autura fa entgins segls da temps. L’entira raquintaziun cuoza segir quater gis, igl ei denton buca definiu con temps che varga tochen la confirmaziun da Flurina.

Structura[modifitgar | modifitgar il code]

La historia ei partida en tschun parts. En l’emprema part vegn raquintau dil conflict denter la mumma e sia feglia ed era da l’intern dalla mumma. En la segunda part ei il punct culminont dil conflict cun la schlaffada. La tiarza part cuntegn il discuors denter la mumma e Flurina. Ei capeschan ina l’autra. En la quarta part envida Flurina la talianra a casa per star sur notg. Ed ella davosa part ei il gi da confirmaziun. Il cunflict ei sligiaus.

L’acziun cura che Flurina envida la dunna da star sur notg ei per la mumma sco ina declara-ziun da quei che Flurina ha manegiau. Ella ha gidau la mumma da capir sia feglia e dad acceptar ella.

Lungatg[modifitgar | modifitgar il code]

Flurina ha plitost in lungatg affonil. Ella fa era plitost cuortas construcziuns. La mumma ha in lungatg che para sabis. La talianra sezza gi mai enzatgei. Il raquintader gi mo ch’ella ha numnau Flurina buna e biala sco in aunghel. Dialogs dat ei mo denter la mumma e la feglia. Els ein adina screts en discuors direct.