Mattli Conrad

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en sursilvan.

Ser Mattli Conrad (* 1745; † 1832) ha viviu ad Andeer ed era plevon, linguist ed illuminist. El ha scret cudeschs da scola romontscha, mo era cudischs da canzuns spiritualas.

Ovras[modifitgar | modifitgar il code]

  • Poetischer Versuch über eine Allegorie vor dem freundschaftlichen Streit etlicher Tugenden (Cuira 1778)
  • Extract de la Historia da la vit' a character da Nies Senger Jesu Christi, par uffonts en las Scolas. Sco er ccanzun sur da Quella madem' historia (Cuira 1783)
  • Ils principals spruchs da la biblia (Cuira 1804)
  • Cudesch da devotiun: Quei eiu da christianeivlas uratiuns salideivlas consideratiuns a bagieivlas spiritualas Canzuns tier Diever da minchia Gi, ei seig ner da Damauns ner da Seras; da Festas a Firaus, sco er par Malsauns, a Morbunds (Bregenz 1809)
  • Anchinas fablas ad historias messas en poesia romanscha per part or da divers cudischs velgs a novs, par part er inventadas dilg tranl (Cuira 1816)
  • Praktische Deutsch-Romanische Grammatik. Die erste dieser alt rhätischen und im Graubünden meist noch üblichen romanischen Sprache, Turitg 1820
  • Taschenwörterbuch der Romanisch-Deutschen Sprache, Turitg 1823
  • Taschenwörterbuch der Romanisch-Deutschen Sprache. Dictionar, lexicon da tasca dilg linguaig romansch-tudesc, Turitg 1825
  • Taschenwörterbuch der Deutsch-Romanischen Sprache, Turitg 1828

Ser Mattli Conrad e sias ideas d'in beinstar general[modifitgar | modifitgar il code]

En siu cudisch "Novas canzuns spiritualas" indicava el en la prefaziun al "amigeivel lectur" sias quatter Obligaziuns:

  • amur per la patria unida cun prudientscha cristianaivla
  • vairs patriots na guardan mo sin l'agen interess, mabain prefereschan "igl Beinstar general da lur patria"
  • mintgin ha l'obligaziun da contribuir il ses per "igl Beinstar general"
  • l'obligaziun d'in vair patriot è da far "las pli ardentas, a devotiusas Uraziuns par la Felicitad da la Patria"

Tals tuns patriotics cumparan per l'emprima giada e quai gist en in cudesch da devoziun da baselgia. Mattli Conrad indichescha sco impuls sper la motivaziun dada d'in um da la politica, numnadamein il chaulia u Landrechter Daniel de Capaul da Flem, l'"agien Jnstinct" ed ina scrittira da la "ludeivla Societad Oeconomica" en sia gasetta "Der Sammler" davart la meglieraziun da las scolasa en Grischun. Questa societad proponeva da scolar il pur ed il peivel entir per aulzar il bainstar economic dal Grischun. Ils "patriots" surprendan questas ideas.

Mattli Conrad steva damaneivel a la partida dils "patriots" che s'orientavan vers la Frontscha cun sias ideas da l'illuminissem. Che Mattli Conrad beneventescha questas ideas ed er las ideas da J.J. Rousseau, mussa sia introducziun adina puspè. Per exempel en l'obligaziun per la quità d'in bainstar general.

Questa tenuta è probabel er il motiv che Mattli Conrad è vegnius deportà il 1799 dals Austriacs a Puntina e Graz, cun auters "patriots", tranter auters pader Placi a Spescha.

Funtaunas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Deplazes, G., Funtaunas, Istorgia da la litteratura rumantscha per scola e pievel, tom 2, Lia Rumantscha, Cuira, 1988, 117-118.
  • LIR (Lexicon Istoric Retic))

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]