Migraziun dals utschels
La migraziun dals utschels designescha il sgol annual dals utschels migrants da lur territori da cuar tar ils quartiers d’enviern e puspè enavos. Mintg’onn sa chattan en tut il mund radund 50 milliardas utschels migrants en viadi; da quai migreschan ca. 5 milliardas tranter l’Europa e l’Africa.
Sco utschè migrant vegn ina spezia d’utschels designada sch’ella passenta differentas stagiuns en differents lieus. Utschels migrants obligats bandunan lur territori da cuar adina pli u main a medem temp ed independent da las relaziuns climaticas actualas, sgolan sin rutas che restan vaira constantas en lur quartiers d’enviern e returnan la primavaira proxima.
Il cumportament cuntrari a quel da l’utschè migrant è quel da l’utschè stabel. Spezias d’utschels tar las qualas be ina part da la populaziun migrescha, numnan ins utschels migrants parzials. In’autra furma maschadada represchentan ils utschels da passadi: quels bandunan bain d’enviern lur territori da cuar, ma restan en ils medems grads da latituda.
Caracteristicas da la migraziun dals utschels
[modifitgar | modifitgar il code]
Distanzas e vias da migraziun
[modifitgar | modifitgar il code]Tenor la distanza che vegn percurrida differenziesch’ins tranter utschels migrants cun sgol a curta distanza, a mesa distanza ed a lunga distanza.
- Blers utschels migrants penduleschan tranter lur territoris da cuar en l’Europa Centrala ed ils territoris pli chauds da l’Europa dal Sid u da l’Africa dal Nord, nua ch’els passentan l’enviern (utschels migrants cun sgol a curta distanza).
- Auters midan tranter l’Europa e l’Africa Centrala (utschels migrants cun sgol a mesa distanza) u l’Africa dal Sid (utschels migrants cun sgol a lunga distanza).
- Intginas spezias d’utschels sgolan da la Scandinavia u da la Sibiria en l’Europa Centrala (per gronda part utschels migrants cun sgol a mesa distanza).
- Blers utschels da l’aua arctics passentan l’enviern al Rain Bass u a la costa da la Mar dal Nord.
- Blers utschels chantadurs da l’Europa dal Nord e da l’Ost sa trategnan l’enviern en l’Europa dal Vest e Centrala.
Sco ch’igl è vegnì rapportà il settember 2007 è ina becassina da ruina sgulada nonstop da l’Alasca fin en la Nova Zelanda (11 500 km). Ensemen cun auters utschels era quella munida cun in emettur. Quest animal cun la denominaziun E7 tegna uschia il record da sgol a lunga distanza da tut ils utschels migrants ch’èn vegnids registrads fin uss.
Autezzas da sgol
[modifitgar | modifitgar il code]Tenor retschertgas ch’èn vegnidas fatgas en la Germania dal Nord ed en la Svizra Bassa sgola la gronda part dals utschels en autezzas sut 1000 meters. Igl èn però er gia vegnids observads en l’Europa cigns che sgulavan en autezzas da 8000 fin 8500 meters. Schizunt il Himalaia vegn surmuntà da bleras spezias d’utschels migrants; là cuntanschan els autezzas da 7000 fin 10 000 meters.[1]
Sgols da notg e da di
[modifitgar | modifitgar il code]La gronda part dals sgols da migraziun vegnan fatgs durant la notg. Cun agid d’instruments da localisaziun (radar) ha pudì vegnir descrit il 2007 il cumportament dals utschels migrants durant la traversada da la Sahara en la regiun da la Mauretania. Ils utschels ch’arrivan l’atun nà da l’Europa e che tiran la primavaira puspè vers nord sa trategnan durant il di per il pli per terra. Cun la rendida dal sulegl s’auzan els en l’aria ed atterreschan puspè uschè spert ch’il sulegl leva. Avant eran ins stà da l’avis ch’els sgolian senza paus durant 40 uras sur il chaud territori desert da la Sahara.[2]
Observaziuns d’ina gruppa da lavur da la Staziun ornitologica svizra da Sempach laschan supponer ch’i saja spezialmain per utschels levs sco il fegliarel musicant, il sgnappamustgas nair e la fustgetta da feglia d’avantatg da sgular da notg: cun ruassar per terra las uras chaudas – cura che las massas d’aria èn turbulentas – sa laschian schanegiar las forzas.
Utschels gronds e grevs prefereschan percunter da sgular durant il di e sur la terra e nizzegian per ordinari la furmaziun da V per spargnar energia.[3] Quests utschels sa laschan purtar ad aut da las massas d’aria ch’èn sa stgaudadas e planegian silsuenter en la direcziun giavischada.
Ulteriuras strategias da sgular
[modifitgar | modifitgar il code]La gronda part da las spezias d’utschels sgolan en furmaziuns ladas, uschè ditg che naginas barrieras (sco muntognas u mars) dattan avant la ruta. Èn utschels migrants però liads sin lur ruta vi da tschertas plazzas da pussar, sa movan els per lung da vias da migraziun (migraziun a furmaziun stretga).
Tar intginas spezias e populaziuns sa differenzieschan las rutas dad ir e da vegnir.
Motivs per la migraziun dals utschels
[modifitgar | modifitgar il code].jpg)
Ils motivs da basa biologics per la migraziun dals utschels sa laschan dilucidar tant ord optica ecologica sco er genetica e fisiologica. Tar l’evoluziun da la migraziun dals utschels han quests aspects lavurà ensemen.
Motivs ecologics
[modifitgar | modifitgar il code]Il motiv ecologic central per la migraziun dals utschels furma il fatg che la purschida da nutriment en ils territoris da cuar sa differenziescha extremamain da stagiun tar stagiun. Durant la primavaira e la stad chattan per exempel maglia-insects vivonda en abundanza en la regiun da la Mar da l’Ost; l’enviern èsi là però talmain fraid che populaziuns d’utschels pli grondas stuessan ir a frusta. Ma er en ils quartiers d’enviern situads pli al sid sa rimnan uschè blers utschels che la purschida da nutriment na bastass betg per uvar là e nutrir pli tard ils utschels giuvens.
Cun migrar la stad vers nord sa prolunghescha er la durada dal cler dal di. Tras quai pon ils utschels tschertgar pli ditg nutriment, quai che favurisescha il svilup dals utschels giuvens.
Tar la migraziun dals utschels – che consumescha bler energia – sa tracti en quest senn d’ina adattaziun da quellas spezias d’utschels che pon da princip surviver be en in clima relativamain chaud, ma ch’han chattà en il decurs da l’evoluziun ina soluziun per pudair popular territoris pauc ospitaivels.
Motivs genetics
[modifitgar | modifitgar il code]Schebain in utschè migrescha, nua e cura ch’el migrescha è determinà geneticamain: tant la direcziun sco la durada dal sgol èn fixads da naschientscha ennà, sco che scienziads han pudì cumprovar a moda experimentala. Uschia datti spezias d’utschels, da las qualas singulas populaziuns sgolan l’atun en direcziun sidost enturn las Alps, autras en direcziun sidvest. Laschan ins sa reproducir individis da las duas populaziuns parzialas, elegian ils descendents ina via d’amez – en singuls cas curiusamain schizunt vers nord enstagl vers sid, en direcziun da las Inslas Britannicas. In cumportament intermediar resulta er sch’ins lascha sa reproducir utschels migrants cun sgola a curta distanza cun tals cun sgol a lunga distanza.
Sco ulteriura cumprova per la disposiziun genetica han ins tratg si utschels sut cundiziuns constantas, uschia ch’els n’han mai gì contact cun members da la medema spezia en libra natira e n’han er betg enconuschì las stagiuns. Tuttina è er sa mussà tar quests animals il tipic malruaus dals utschels migrants, vul dir ina fasa d’activitad motorica augmentada durant la primavaira e l’atun. La distanza tranter in malruaus d’atun e l’auter cumpigliava però in pau main ch’in onn. Quai munta che la prontezza da migrar è bain innata, ch’il termin da partenza optimal vegn però fixà – almain per ina pitschna part – a basa d’influenzas da l’ambient (p.ex. relaziuns da l’aura u offerta da pavel).
Motivs fisiologics
[modifitgar | modifitgar il code]Ils motivs fisiologics concrets, surtut ils mecanissems ormonals che mettan la finala ad ir la migraziun dals utschels, vegnan actualmain perscrutads a fund.
Migraziun dals utschels ed evoluziun
[modifitgar | modifitgar il code]La dumonda en tge moda che la migraziun dals utschels saja la finala sa furmada en il decurs da l’evoluziun sto restar speculativa, damai ch’i na dat naginas cumprovas fossilas per in tal cumportament. Suandar sa lascha be il mecanissem ch’effectuescha che l’abilitad innata da migrar sa mantegna a lunga vista: È la purschida da nutriment al lieu da destinaziun da la migraziun stagiunala bun avunda, alura surviva là la gronda part dals utschels; n’è quella però betg suffizienta, alura mora ina gronda part. Vul dir: be ils utschels ch’elegian grazia a lur disposiziun ereditara la dretga direcziun ed in traject da sgol commensurà èn abels da dar vinavant lur gens ed uschia lur cumportament da migraziun a la proxima generaziun.
La migraziun d’utschels vegn pia er oz stabilisada cuntinuadamain tras selecziun dals individis ch’èn s’adattads il meglier.
Orientaziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Per s’orientar sin viadi sa servan ils utschels d’in ‹cumpass intern›, ma er da la navigaziun astronomica (posiziun da stailas da navigaziun u dal sulegl) e da la topografia. Per ordinari vegnan utilisadas a medem mument pliras infurmaziuns.
Malgrà che l’abilitad da s’orientar dals utschels migrants è ordvart buna, na cuntanschan els betg adina la destinaziun. I po per exempel esser ch’influenzas da l’aura (vents ferms) laschan sgular ils utschels memia lunsch. Vegnan utschels giud via durant il viadi u al lieu d’arriv, discurran ins da giasts nunusitads.
Senn magnetic
[modifitgar | modifitgar il code]Il ‹cumpass intern› è probablamain la consequenza d’in senn magnetic u pli exact da recepturs da champs magnetics, cun agid dals quals ils utschels percepeschan l’angul d’inclinaziun dal champ geomagnetic. Tar puppencotschens sa chatta quest receptur evidentamain en l’egl dretg: cuvran ils l’egl, perdan els lur abilitad da s’orientar entaifer il champ geomagnetic. Tar columbas han ins pudì mussar ch’in sensur magnetic sa chatta en la part superiura dal pichel; quel serva probabel a mesirar la fermezza dal champ magnetic.[4]
Tenor ina retschertga ch’è vegnida fatga en Germania po electrosmog en il champ da frequenza tranter dus kilohertz e tschintg megahertz influenzar il cumpass magnetic dals utschels migrants. Questas frequenzas relativamain bassas èn gia da chattar en simpels apparats electrics. Uschespert ch’ils utschels èn s’allontanads dal champ d’electrosmog, s’orienteschan els puspè senza problems tenor il champ magnetic da la terra.
Tschiel stailì
[modifitgar | modifitgar il code]Intgins utschels pon s’orientar da notg suenter il tschiel stailì. Gia ils onns 1970 han ins pudì cumprovar quai en in planetari a l’exempel da fustgettas. I para ch’ils utschels observian surtut la rotaziun cumplessiva dal firmament e main midadas da singulas stailas. Fringhels ch’èn vegnids tratgs si en fermanza e che n’avevan mai vis il tschiel stailì n’èn silsuenter betg stads buns da s’orientar durant il sgol da migraziun a medema moda sco ils members da la medema spezia che vivevan en libertad. Quai vegn interpretà sco indizi che la navigaziun astronomica ‹cumpass da stailas› stoppia vegnir emprendida. Auter èsi però sch’i vegn preschentà en il planetari in tschiel stailì che gira enturn la staila polara; sch’ins fa quai cuntinuadamain tranter il mument ch’ils utschels èn abels da sgular e lur emprim sgol vers sid, mussan els in cumportament da migraziun tut normal.[5]
Posiziun dal sulegl
[modifitgar | modifitgar il code]Er la posiziun dal sulegl, per exempel tar la levada e la rendida dal sulegl, pon intgins utschels trair a niz per s’orientar. Lur abilitad da percepir glisch ultravioletta pudess levgiar l’orientaziun en cas ch’il tschiel è cuvert. Tenor auters studis paran tschertas spezias d’utschels da percepir ils musters da polarisaziun dal tschiel, ils quals sa midan durant il di tut tenor la posiziun dal sulegl. Quant derasada che questa abilitad è e sch’ella vegn propi tratga a niz durant la migraziun n’è però betg anc sclerì.[6]
Topografia
[modifitgar | modifitgar il code]Intginas lavurs da perscrutaziun mussan ch’ils utschels s’orienteschan er a structuras topograficas marcantas e schizunt ad intervenziuns en la natira fatgas da l’uman (autostradas, illuminaziun da metropolas etc.)
Migraziun dals utschels e metabolissem
[modifitgar | modifitgar il code]Per pudair surmuntar lungas distanzas senza ingestiun, activeschan ils utschels migrants per l’ina lur reservas da grass ch’els han fatg avant la partenza. Per l’autra pon els schizunt recurrer als proteins da lur organs interns. Cun sa servir da quels sco funtauna d’energia vegn libra aua, la quala serva a moda decisiva a reducir la quantitad d’aua da baiver necessaria.
Tar sgnappamustgas grischs han ins pudì mussar ils onn 1980 che la durada da las pausas en las oasas da la Sahara dependa da las reservas da grass. Animals bain nutrids sa trategnevan là main ditg ch’ils auters. A resultats cumparegliabels han er manà divers studis ch’èn vegnids fatgs en labors: animals nutrids main bain han mussà in regl da migrar (activitad motorica) bundant main grond che animals ch’avevan maglià bler grass.
Registraziun da las rutas da sgol
[modifitgar | modifitgar il code]
Observaziun visuala
[modifitgar | modifitgar il code]In exempel per l’observaziun visuala furma il parc naziunal mar dal watt en la Saxonia Inferiura. Qua vegnan realisads ‹dis da la migraziun dals utschels› che porschan in vast program. Sin ina tur che vegn installada aposta al Jadebusen sa lascha observar cun spievels lungs in vast territori da migraziun.
Registraziun cun agid da radars
[modifitgar | modifitgar il code]Sgols nocturns ston vegnir registrads autramain; il medem vala per la migraziun en grondas autezzas u sur ils nivels. A registrar tals moviments servan meds tecnics. Gia dapi ils onns 1960 fan ils servetschs dal traffic aviatic diever da questa pussaivladad per prevegnir a collisiuns tranter aviuns e rotschas d’utschels.
Ulteriuras metodas
[modifitgar | modifitgar il code]Ad observar il cumportament da migraziun servan er rintgs che vegnan fermads vi da las chommas d’utschels. Entant che quels pussibiliteschan be da registrar singuls lieus nua che l’utschè sa trategna, sa laschan tschiffar cun agid d’emetturs da satellit entiras rutas. Cun tals sa laschan munir utschels pli gronds; tar utschels pli pitschen sa servan ins d’uschenumnads geolocaturs da cler e stgir.
Midament dal cumportament da migraziun
[modifitgar | modifitgar il code]Dapi intgins onns sa lascha observar che bleras populaziuns d’utschels midan lur cumportament da migraziun: bleras spezias d’utschels che tutgavan pli baud tar ils utschels migrants obligats sa trategnan uss d’enviern en l’Europa Centrala. Quai è per exempel il cas tar la fustgetta da chapitsch u tar il fegliarel da salesch; ma er cicognas alvas restan adina dapli en Svizra u en Germania. Intginas populaziuns da sturnels han schizunt vieut dal tuttafatg lur direcziun da migraziun: els sgolan l’atun vers nord en citads grondas, nua ch’els chattan er durant la stagiun fraida nutriment avunda.
Intgins scienziads vesan en quests svilups ina consequenzas dal stgaudament global. In’ulteriura explicaziun è quella dals midaments dal current da la mar: lur sviament cuntinuant è collià cun la tectonica da plattas ed effectuescha che la purschida da nutriment sa mida. Sur in temp pli lung pudess il sistem da migraziun tranter l’Africa e l’Eurasia svanir dal tuttafatg.
Cunfinaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Sche utschels bandunan lur territori da populaziun pervi da mancanza da nutriment e coloniseschan regiuns lontanas, discurran ins d’in cumportament d’invasiun. Damai ch’i na sa tracta en quest cas betg d’in sgular vi e nà en ciclus regulars, n’ha quest fenomen nagut da far cun la migraziun dals utschels.
Medemamain da differenziar da la migraziun dals utschels è l’uschenumnada dismigraziun. Tar quella sa tracti da sgols da derasaziun, surtut d’utschels giuvens, che servan ad extender il spazi da viver. Las distanzas che vegnan percurridas èn bler pli pitschnas che tar la migraziun dals utschels – savens be intgins kilometers, tut il pli intgins tschient kilometers.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Peter Berthold: Vogelzug. Eine aktuelle Gesamtübersicht. 6. ed. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2008, p. 97, ISBN 978-3-534-20267-6.
- ↑ Heiko Schmaljohann, Felix Liechti, Bruno Bruderer: Songbird migration across the Sahara: the non-stop hypothesis rejected! En: Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, tom 274, nr. 1610, 2007, p. 735–739.
- ↑ Dietrich Hummel: Die Leistungsersparnis beim Verbandsflug. En: Journal für Ornithologie, tom 114, nr. 3, 1973, p. 259–282.
- ↑ Wolfgang Wiltschko e Roswitha Wiltschko: Magnetic compass orientation in birds and its physiological basis. En: Naturwissenschaften, tom 89, 2002, p. 445–452.
- ↑ E.G. Franz Sauer, Eleonore M. Sauer: Star navigation of nocturnal migrating birds. The 1958 planetarium experiments. En: Cold Spring Harbor Symposia on Quantitative Biology, (Cold Spring Harbor Laboratory Press, tom 25), 1960, p. 463–473.
- ↑ Frank R. Moore: Sunset and the orientation behaviour of migrating birds. En: Biological Reviews, tom 62, nr. 1, 1987, p. 65–86.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Wulf Gatter: Vogelzug und Vogelbestände in Mitteleuropa. Aula 2000. ISBN 3-89104-645-6.
- Wulf Gatter: Zugzeiten und Zugmuster im Herbst: Einfluss des Treibhauseffekts auf den Vogelzug? J. Ornithol. 1992, 133: 427–436.
- Peter Berthold: Vogelzug. Eine aktuelle Gesamtübersicht. Wissenschaftliche Buchgesellschaft. 6. ed. 2008. ISBN 978-3-534-20267-6.
- Jonathan Elphick: Atlas des Vogelzugs: Die Wanderung der Vögel auf unserer Erde. Haupt Verlag. 2008. ISBN 978-3-258-07288-3.
- Vogelzug (= numer spezial da Der Falke). AULA-Verlag, Wiebelsheim 2013, ISBN 978-3-89104-775-0.
- Kathrin Hüppop, Ommo Hüppop: Atlas zur Vogelberingung auf Helgoland. 2002–2005.
- Walther Streffer: Wunder des Vogelzuges. Die großen Wanderungen der Zugvögel und das Geheimnis ihrer Orientierung. Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart, 1. ed. 2005. ISBN 3-7725-2041-3.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Migraziun dals utschels – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Migraction.net – banca da datas online davart la migraziun dals utschels
- naturgucker.de − portal per observaturs d’utschels
- EuroNatur Stiftung − program per la protecziun d’utschels migrants en l’Europa