Ulm da muntogna

Ord Wikipedia
Ulm da muntogna
Ulm da muntogna
Classificaziun
Urden Rosales
Famiglia Ulmaceae
Sutfamiglia Ulmoideae
Gener Ulms (Ulmus)
Num scientific
Ulmus glabra
(Huds.)

L’ulm da muntogna (Ulmus glabra Huds., sin.: Ulmus scabra Mill., Ulmus montana With.) è ina gronda planta or dal gener dals ulms e tutga tar la famiglia Ulmaceae.

Habitus
Scorsa e feglia d’in exemplar pli vegl
Flurs
Rom cun feglia e fritgs
Lain

Descripziun[modifitgar | modifitgar il code]

L’ulm da muntogna è ina planta che sa sfeglia d’atun; ella cuntanscha autezzas da fin a 40 meters ed in diameter dal bist da fin a 3 meters. Ils brumbels da la planta èn gronds e pailus, medemamain la roma pli giuvna. Ils fegls èn, sco tar tut las spezias dad ulms en l’Europa Centrala, asimetrics e d’ina lunghezza da 8 fin 20 centimeters. Quels èn il pli lads en la part centrala, han savens 13 fin 20 pèrs da gnerva, èn survart plitost grugls e sutvart cuverts cun chavels curts. Feglia pli gronda ha savens trais pizs.[1]

Il temp da fluriziun dura dal mars fin l’avrigl. Las flurs senza moni creschan vi da chatschs curts senza fegls, e quai en furma d’umbellas faussas. Las singulas flurs èn ermafroditas e disponan d’in perigon per il pli cotschnent.

Ils fritgs madiran tranter l’avrigl ed il matg. Il sem, che resta savens anc in pau pli ditg verd, sa chatta entamez il fritg circumdà d’in ala.[2]

Il dumber da cromosoms munta a 2n = 28.[3]

Ecologia[modifitgar | modifitgar il code]

L’ulm da muntogna po cuntanscher ina vegliadetgna da fin a 400 onns. Il turnus en la selvicultura vegn calculà cun 120 fin 140 onns. Chatschs laterals creschan repetidamain pli ad aut ch’il bist e la roma. Tant ils fegls sco er la roma laterala èn ordinads en lingia dubla; quai serva a la protecziun cunter la glisch. La primavaira avant che cumparan ils fegls vegn la fotosintesa gia surpigliada da las alas dals fritgs che madiran.[4]

Sco planta giuvna enconuscha l’ulm da muntogna in sistem da ragischs a pal (ragischs verticalas). Pli tard sa furma in sistem da ragischs centralas pauc profundas, da las qualas bleras ragischs pli pitschnas tanschan en la profunditad. Las ragischs furman ina mycorrhiza (simbiosa cun bulieus).

Ils brumbels da las flurs cumparan gia l’onn avant ed enverneschan. Al fund dals stamins vegnan producidas quantitads minimalas da nectar; quai e las restanzas da pollen laschan enconuscher la disposiziun d’impollinaziun tras insects. L’ulm da muntogna cumenza a flurir suenter 30 fin 40 onns.

Il fritg cun alas croda cun ina sveltezza da 0,67 m/s. Be en cas da vents ferms vegnan quels transportads pli lunsch. Ch’il fritg po madirar uschè baud è d’attribuir al fatg ch’igl ha lieu en il fritg sez (alas) ina fotosintesa tempriva. Ils sems èn però be abels in pèr dis da schermigliar.

Da l’ulm da muntogna sco funtauna da pavel èn ultra da quai dependentas las rasulaunas da diversas tgirallas, sco per exempel la tgiralla da scorsa gronda (Hypomecis roboraria).[5]

Derasaziun[modifitgar | modifitgar il code]

L’ulm da muntogna è derasà en bunamain l’entira Europa, da la Spagna Centrala, Italia ed Europa dal Sidost fin en la Scandinavia dal Sid, da las Inslas Britannicas fin l’Ural. Ella crescha en la bassa e fin en autezzas da 1300 meters sur mar.[6]

L’ulm da muntogna crescha a moda sparpagliada en chavorgias e guauds spundivs sumbrivauns. La planta preferescha terrens arschiglius e ritgs da substanzas nutritivas.

Periclitaziun[modifitgar | modifitgar il code]

L’enconuschenta muria dad ulms vegn chaschunada tras il bulieu Ophiostoma ulmi. Quel viva en las tracheas dals rintgs annuals pli giuvens e disturba l’equiliber d’aua uschia che la planta mora. Il bulieu vegn dà vinavant tras ina spezia da bau-scorsa specifica (Scolytus scolytus), e quai surtut sche las plantas han – sco che quai è il cas sper via – cundiziuns dal lieu disfavuraivlas e stattan ensemen fitg stretg. Er ina sbassada da l’aua sutterrana promova cleramain la malsogna. Roms infestads (u er l’entira planta) duessan immediat vegnir allontanads.[7]

Utilisaziun[modifitgar | modifitgar il code]

L’ulm da muntogna vegn magari plantà en implants municipals sco planta principala, en pli è ella en diever sco planta d’alea. Numerus ulms da muntogna pli vegls èn protegids sco monuments da la natira.

Il lain elastic e zai mussa ina bella mascheraziun e vegn surtut duvrà sco furnier per mobiglias e per la construcziun d’interiurs.

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Kurt Harz: Bäume und Sträucher. Blätter, Blüten, Früchte der heimischen Arten (= BLV-Naturführer). 12avla ed. extendida, blv, Minca 2005, ISBN 3-405-15107-4.
  2. Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7avla ed. curregida ed extendida, Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.
  3. Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8avla ed. extendida, Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 319.
  4. Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7avla ed. curregida ed extendida, Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.
  5. Welt der Schmetterlinge.
  6. Erhard Dörr, Wolfgang Lippert: Flora des Allgäus und seiner Umgebung. Tom 1, p. 427, IHW-Verlag, Eching bei München, 2001, ISBN 3-930167-50-6.
  7. Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7avla ed. curregida ed extendida, Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Margot Spohn, Marianne Golte-Bechtle: Was blüht denn da? Die Enzyklopädie: über 1000 Blütenpflanzen Mitteleuropas. Kosmos, Stuttgart 2005, ISBN 3-440-10326-9.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Ulm da muntogna – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio