Utilisader:D.Camenisch/Cudeschs/L'erupziun dal Vesuv l'onn 79 s.C./Translaziun

Ord Wikipedia

EPISTULA VI, 16[modifitgar | modifitgar il code]

Gaius Plinius salida ses ami Tacitus

(1) Ti ma supplitgeschas da ta scriver davart la mort da mes aug, sinaquai che ti possias far palais quella a moda tant pli vardaivla a la posteritad. Jau t'engraziel persuenter; pertge che jau sai che sia mort vegn a cuntanscher gloria immortala, sch'ella vegn descritta da tai.

(2) Cumbain ch'el ha numnadamain pers la vita en questa terribla catastrofa ch'è vegnida sur da las pli bellas cuntradas e vegn uschia – sco l'entira populaziun e las citads pertutgadas da questa disgrazia memorabla – quasi a viver per adina, e cumbain ch'el ha sez scrit pliras ovras da valur durabla, sche vegn l'immortalitad da tias scrittiras tuttina a contribuir essenzialmain a perpetnisar ses num.

(3) Jau consideresch quels sco beads, als quals ils Dieus concedan ubain da far quai ch'è degn da vegnir scrit ubain da scriver si quai ch'è degn da vegnir legì; sco ils pli beads consideresch jau però quels che vegnan da far tant l'in sco l'auter. Tar quests ultims vegn a tutgar mes aug grazia a sias e tias scrittiras. Tant pli gugent ademplesch jau quai che ti giavischas, gea ta supplitgesch schizunt persuenter.

(4) El sa trategneva a Misenum, nua ch'el aveva persunalmain il commando da la flotta. Ils 24 d'avust vers las 13 uras ha mia mamma rendì attent el ch'i sa mussia in nivel d'ina grondezza e furma extraordinaria.

(5) El era stà a sulegl, aveva fatg in bogn fraid, mangià insatge giaschend e studegiava ussa. El ha fatg purtar sias sandalas ed è sa rendì sin la collina, da la quala ins pudeva observar il meglier quest'apparientscha remartgabla. Il nivel s'auzava – da tge muntogna na pudev'ins betg enconuscher precis da questa distanza (ch'i saja il Vesuv èn ins vegnì a savair pir pli tard) – en ina furma che na sa lascha cumparegliar cun nagina planta meglier che cun la pinia.

(6) Pertge ch'el sa stendeva sco in bist fitg lung e sa schlargiava alura en intgins roms; probablamain perquai ch'el vegniva l'emprim bittà ad aut tras la pressiun e sa sbassava alura, laschond quella suenter, respectivamain sa derasava en l'orizontala tras l'atgna gravitaziun. El era per part da colur alventa e per part tschuf e taclà, tut tenor sch'el cuntegneva terra u tschendra.

(7) Sco um erudit al ha quest'apparientscha parì impurtanta e degna da vegnir intercurida datiers. El ha fatg equipar in lev bastiment ed ha surlaschà a mai sche jau al veglia accumpagnar. Jau hai respundì che jau veglia pli gugent studegiar e per casualitad m'aveva el sez dà insatge da scriver.

(8) Sortind da chasa ha el retschet in scriver da Rectina, la dunna da Cascus, la quala era plain tema pervi dal privel smanatschant (ses bain sa chattava numnadamain al pe dal Vesuv ed ella pudeva be fugir cun la bartga); ella al ha supplitgà da la liberar dal grond privel.

(9) Quel ha midà ses plan ed ha uss exequì cun grond curaschi quai ch'el aveva cumenzà per interess scientific. El lascha metter ad aua ils bastiments a quatter rembladers e va sez a bord per vegnir en agid betg be a Rectina, mabain a tants (pertge che la costa era fitg populada pervi da ses aspect plaschaivel).

(10) Ed el festina en la direcziun da la quala auters fugian e tegna drizzà il timun directamain sin il privel, e quai a moda uschè temeraria ch'el ha dictà e fatg nudar tut ils midaments e las furmas da la disgrazia sco ch'el als ha vis.

(11) Gia crudava tschendra sin ils bastiments; pli datiers ch'els vegnivan e pli chauda e spessa che quella era. Alura era craps-spungia e craps tut nairs, ars ora e schluppettads dal fieu. La finala han in passadi pauc profund ed il material d'erupziun da la muntogna rendì inaccessibla la costa. In mument ha el ponderà, schebain el duaja navigar enavos, ma bainspert ha el ditg al timunier ch'al cussegliava da far quai: «La fortuna tutga als valurus, guida tar Pomponianus!»

(12) Quel sa chattava a Stabiae da l'autra vart dal golf (pertge che la mar sbucca là en la costa che la circumdescha faschond plaunsieu ina storta). Cumbain ch'il privel n'era là anc betg fitg datiers, sch'al avevan ins tuttina davant egl ed en vischinanza per cas ch'el avess gì da crescher; perquai aveva el fatg manar sia bagascha sin ils bastiments ed era decis da prender la fugia, uschespert ch'il vent cuntrari sa remettia. Suenter che mes aug aveva sbartgà là sut cundiziuns fitg favuraivlas, ha el embratschà il tremblond, al consolà ed encuraschà; e per prender a quel la tema tras sia buna speranza, ha el fatg manar sai en il bogn. Suenter avair fatg in bogn è el giaschì a maisa ed ha mangià da buna luna u almain – quai che vala tuttina bler – faschond buna tschera.

(13) En il fratemp glischavan or dal Vesuv en plirs lieus vastas flommas ed auts fieus, dals quals la glischur e clerezza vegnivan anc rinforzadas tras la stgiraglia da la notg. Per far frunt a la tema, ha mes aug pretendì che la glieud da la champagna haja abandunà ord spir anguscha ils fieus da lur fuainas ed ussa ardian lur chasas vidas en la solitariadad. Alura è el stà giu ed ha propi durmì stagn e bain; pertge che la glieud davant l'isch al han udì a trair flad, damai ch'el respirava grev e dad aut pervi da sia corpulenza.

(14) Uss è però l'avantcurt, da la quala ins arrivava en la chombra, vegnida emplenida uschè ad aut cun tschendra e craps-spungia ch'el n'avess betg pli pudì sortir da quella, sch'el fiss anc restà pli ditg lien. Suenter esser vegnì dasdà stat el si e sa renda tar Pomponianus ed ils auters ch'avevan veglià.

(15) Ensemen èn els sa cussegliads, schebain els duain restar en chasa ubain ir en il liber. Las chasas stremblivan numnadamain pervi da las squassadas frequentas ed intensivas e parevan quasi da s'auzar or da lur fund e da sa mover u da vegnir stuschadas baud en questa direcziun e baud en l'autra.

(16) Sut tschiel avert temev'ins percunter la crudada dals craps-spungia, quant levs e stgavorgiads che quels pudevan er esser. Pasond giu ils privels èn ins tuttina sa decidids per quest ultim. Tar mes aug ha in argument victorisà l'auter, tar tschels ina tema l'autra. Els han mess plimatschs sin il chau e lià quels cun tailas; quai serviva sco protecziun cunter la plievgia da crappa.

(17) En auters lieus eri gia di, là percunter eri notg, pli nair e somber che tuttas notgs; ma quella vegniva sclerida da blers tizuns e da glischs da tuttas sorts. Ins è sa decidì d'ir a la riva per guardar da datiers, schebain ins possia gia ristgar d'ir sin la mar; quella è però restada furiusa ed inaccessibla.

(18) Qua è el sa ruassà sin ina taila ch'era rasada ora, ha fatg purtar repetidamain aua fraida ed ha bavì quella. Sinaquai han las flommas e sco indizi da quellas la savur da zulper fatg prender ils auters la fugia; el percunter ha quai fatg levar en pe.

(19) Pusà sin dus sclavs è el stà si, ma è immediat puspè crudà per terra, sco che jau suppon stenschentà dal fim spess e perquai che la giargiatta è sa serrada, la quala era tar el da natira ennà flaivla e stretga e savens pertutgada da convulsiuns.

(20) Cura ch'igl ha fatg di, il terz quintà da l'ultim ch'el aveva vis, han ins chattà ses corp intact, senza blessuras e cuvert uschia sco ch'el era vestgì, ditg curt: plitost sco in che dorma che sco in ch'è mort.

(21) A medem temp eran jau e mia mamma a Misenum – ma quai na contribuescha nagut a l'istorgia e ti vulevas be savair insatge davart sia mort. Perquai vi jau finir qua.

(22) Jau vi be anc agiuntar che jau hai nudà tut quai che jau hai sez vis e quai che jau hai udì en quel mument, nua che la vardad vegn raquintada a moda la pli vardaivla. Ti vegns a tscherner il pli impurtant; pertge ch'igl è ina chaussa da scriver ina brev, in'autra da scriver istorgia, ina chaussa da scriver ad in ami, in'autra da scriver per tuts. Sta bain!

EPISTULA VI, 20[modifitgar | modifitgar il code]

Gaius Plinius salida ses ami Tacitus

(1) Ti dis che la brev, la quala jau t'hai scrit sin tes giavisch davart la mort da mes aug, haja sveglià en tai il giavisch da vegnir a savair tge che jau haja fatg tras a Misenum, nua che jau era restà (qua aveva jau chalà), e quai betg mo areguard temas, mabain er areguard schabetgs. «Cumbain che mes spiert sa starmenta en vista a la regurdientscha, sche vi jau cumenzar.» [Verg. Aen. 2,12s.]

(2) Suenter che mes aug era ì davent, hai jau passentà l'ulteriur temp dal di cun mes studis, pertge che per quest motiv era jau restà enavos; sinaquai hai jau fatg bogn, mangià e durmì curt e malruassaivel.

(3) Il terratrembel ch'ins sentiva gia dapi plirs dis n'ans ha betg inquietà fitg, essend quai in eveniment usità en Campania. Lezza notg è el però daventà talmain ferm che tut na pareva betg mo da sa mover, mabain da dar ensemen.

(4) Mia mamma è currida en mia chombra. Jau era medemamain gist londervi da levar per clamar ella, per cas ch'ella avess anc gì da durmir. Nus essan sesids en la curt che spartiva a pitschna distanza las chasas da la mar vischina.

(5) Jau na sai betg sche jau duai numnar quai curaschi u levsenn, pertge che jau aveva da quel temp pir deschdotg onns. Jau m'hai fatg purtar l'istorgia da Titus Livius ed hai legì sco sche jau avess tutta peda ed hai er cuntinuà cun ils excerpts che jau aveva cumenzà. Tuttenina è cumparì in ami da mes aug, il qual era vegnì da curt tar el or da la Spagna, e vesend nus a seser là e mai schizunt a leger, ha el sbragì si per mai e mia mamma, si per ella pervi da sia pazienza e si per mai pervi da mes levsenn. Jau però hai legì vinavant betg main fervent.

(6) Igl era gia l'emprima ura da la damaun [las 6 da la damaun] ed il di sa mussava a moda tardivanta e stracca. Damai ch'ils edifizis vischinants balluccavan fitg ferm, era il privel d'ina sballunada fitg grond ed irrefusabel en questa stanza pitschna, cumbain averta.

(7) Pir uss essan nus ans decidids da bandunar la citad. Ina massa tementada ans è suandada, dond – quai che vala en la tema sco prudientscha – la preferenza a cussegl ester enstagl a l'agen, ed ans ha stumplà enavant en in'immensa colonna.

(8) Suenter avair laschà davos nus ils edifizis, essan nus ans fermads. Ma er qua èn suandads novs fenomens e novas sgarschurs. Pertge ch'ils chars che nus avevan fatg manar viadora vegnivan bittads vi e nà sin terren dal tuttafatg planiv e na stevan gnanc immovibels sch'ins metteva suten crappa.

(9) I pareva sco sche la mar traguttess sasezza e vegniss quasi bittada enavos sin sasezza tras las stremblidas. En tutta cas era la riva avanzada e tegneva enavos blers animals da la mar sin il sitg. Da l'autra vart schluppava in terribel nivel nair, bittond enturn sai massas da fieu en furma da serp e sa stgargiant en flommas lunghentas che vesevan ora sco chametgs, ma ch'eran pli grondas.

(10) Sinaquai è l'ami da la Spagna sa preschentà a moda pli energica ed insistenta: «Sche tes frar», ha el ditg, «sche tes aug è anc en vita, sche vul el savair che vus sajas salvs; e sch'el è mort, sche ha el vulì che vus al survivias. Tge targlinais pia cun vossa fugia?» Nus avain respundì che nus na sajan betg buns da procurar per noss salvament, uschè ditg che nus sajan en intschertezza areguard il ses.

(11) Uss n'è el betg sa fermà pli ditg, mabain è sa precipità davent, sa liberond en sperta cursa dal privel. Pauc pli tard è lez nivel sa sbassà sin la terra ed ha cuvert la mar. El aveva circumdà ed enzuglià Capri; ed er il cap situà davant Misenum n'era betg pli visibel.

(12) Vesend quai m'ha la mamma admonì, supplitgà, cumandà da fugir tenor meglier pudair: jau saja giuven e vegnia tgunschamain da mitschar; ella però, spussada da vegliadetgna e malsogna, veglia gugent murir, sch'ella be na saja betg la culpa da mia mort. Jau hai respundì che jau na veglia betg surviver senza ella, hai tschiffà ses maun e sfurzà ella d'ir pli spert; ella ma suonda navidas, sa faschond reproschas da ma tegnair si.

(13) Gia croda tschendra sin nus, ma anc adina be sporadic. Jau guard enavos. Ina fimera spessa ans suonda a moda smanatschanta davos noss dies, quasi sco in torrent che sa derasa sur la terra. «Ans lascha ir in pau da la vart», hai jau ditg, «uschè ditg sco che nus vesain anc insatge, sinaquai che nus na vegnian betg bittads enturn sin via e zappitschads en la stgiradetgna da la fulla.»

(14) Strusch che nus eran ans mess giu, èsi vegnì stgirenta notg – betg sco d'ina notg senza glina e nivlusa, mabain sco sch'ins stizza la glisch en stanzas serradas. Uss udiv'ins a cridar dunnas, a plirar uffants ed a sbragir umens; ils ins clamavan lur geniturs, auters lur uffants u lur consort; intgins han enconuschì in l'auter vi da las vuschs, quels han deplorà lur atgna disfortuna, ils auters quella da lur confamigliars e per spir tema da la mort desideravan intgins la mort.

(15) Blers auzavan ils mauns vers ils Dieus, auters pretendevan ch'i na dettia nagins Dieus pli e che la davosa e perpetna notg dal mund haja cumenzà. Er n'han betg mancà quels ch'engrondivan anc il privel real tras sgarschurs inventadas. Intgins han raquintà ch'a Misenum saja ina part en flommas ed ina part crudà ensemen; tut quai era fallà e tuttina vegniva tut cret.

(16) Igl è puspè vegnì in pau pli cler, quai che n'ans ha però betg parì sco di, mabain sco indizi ch'il fieu s'avischinia. Ma quel è tuttina restà sin distanza; la stgiradetgna è returnada e cun quella ina plievgia da tschendra uschè ferma e spessa che nus stuevan savens lavar en pe e la scurlattar giu per betg vegnir cuverts dad ella e smatgads da ses pais.

(17) Jau ma pudess gloriar ch'i na ma saja mitschà en quest grond privel gnanc in suspir, gnanc in schem nunviril, sche jau n'avess betg chattà en la spetga che jau vegnia ad ir sutsura cun il mund e quel cun mai la consolaziun manglusa, ma tuttina effizienta per mia mort.

(18) Finalmain è lezza stgiradetgna sa schliada en ina sort fim u nivel; igl è propi vegnì di, schizunt il sulegl è sa mussà, ma a moda tut fustga, sco tar ina stgiradetgna dal sulegl. Als egls, cumbain che quels guardavan anc intschert, pareva tut midà e cuvert cun tschendra sco cun naiv.

(19) Nus essan returnads a Misenum ed ans essan tgirads uschè bain sco pussaivel. La notg avain nus passentà en malruaus e stratgs vi e nà tranter tema e speranza. La tema ha dominà, pertge ch'il terratrembel ha cuntinuà ed intgins mez nars han sgiamià lur atgna disfortuna e quella dals auters cun terriblas profezias.

(20) Nus percunter, cumbain che nus enconuschevan uss il privel e stuevan far quint cun quel, n'avain er uss betg anc pudì ans resolver d'ir davent, enfin che nus hajan novas da l'aug. Ti vegns a leger quai senza resguardar en ti'istorgia, damai ch'i n'è betg degn da vegnir prendì si. Ma ti has dumandà lasuenter e perquai stos ti attribuir a tatez per cas ch'i na ta para gnanc degn d'ina brev. Sta bain!


Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quest text è vegnì surpiglià a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar il document en ses context original (incl. glista dals contribuents) p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » L'erupziun dal Vesuv l'onn 79 s.C.