Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Ditgas rumantschas/Surmeir

Ord Wikipedia

Il paster da vadels sin las aclas da Surava
[modifitgar | modifitgar il code]

In mattatsch da quattordesch onns da Surava era ina stad sin las aclas da Surava per pertgirar ils vadels. Ina saira ha el rimnà ses vadels sco adina, fatg sia tschaina ed è ì a letg.

Suenter in'urella è el sa dasdà, pertge ch'i aveva parì ad el ch'el haja sentì a givlar. El ha tadlà anc meglier ed udì ch'insatgi rieva cun tutta forza, e quai betg lunsch davent dad el.

El ha clamà en il stgir da la notg, tgi che saja qua. Ma el n'ha betg survegnì resposta. El è puspè sa mess en ses letg per durmir.

Curt suenter è il riez puspè ì liber, ma uss mender che mai. Il mattatsch ha alura cumenzà a temair e suenter n'ha el betg pli dastgà durmir sin las aclas.

El rimnava mintga saira ses vadels enturn il fuclar e suenter vegniva el a chasa a durmir. La damaun aveva el in'ura viadi dad ir ensi. Ma tuttina, el fascheva pli gugent quai che durmir si là.


Il giuven ed il barlot
[modifitgar | modifitgar il code]

In giuven da Cunter era ì a Salouf a termagl tar ina matta. Giond a chasa enturn las dudesch da la notg, arriva el giu tar ils Trembels ed auda vuschs. I pareva che pliras persunas vegnissan a baterlond dal Plang da Daneis ora.

Per betg esser enconuschì da las persunas, cartend ch'i saja glieud da Salouf, banduna il giuven la via imperiala. E quai è stà sia fatalitad: il giuven è stà fermà al lieu! En naginas modas e manieras hai vulì reussir ad el d'arrivar puspè sin via.

Pir il mument ch'ils zains da l'Ave Maria han resunà a Salouf, è il giuven stà deliberà da la pussanza dal barlot. Il giuven è daventà quella notg alv sco la naiv da la tema


Las nitscholas da Padnal
[modifitgar | modifitgar il code]

I vegn raquintà ch'ina dunna da Murmarera era vegnida da Casti ed aveva da passar damanaivel da la ruina da Padnal vi per arrivar a chasa. Igl era la saira da clerglina e la dunna guardava spiunond sin quella miraglia.

Entant vesa ella ina massa nitscholas rasadas or sin lenziels. Ella emplaina sias giaglioffas per purtar a ses pitschens in pau nitscholas. Alura sa metta ella sin via cunter chasa ed arrivond là, vuleva ella prender or las nitscholas.

Ma enstagl da las nitscholas aveva ella las giaglioffas plain marenghins. Ella ha pudì cumprar in prà cun quels. Quel vegn numnà anc uss: il prà da las nitscholas.


La viola tschiffada en la sfessa
[modifitgar | modifitgar il code]

En il Gôt digl Fanc da Tinizong vivevan pli baud violas, dialas nauschas. In um che fendeva laina ha vesì ina giada ina.

El aveva gist dà en in cugn per fender in bloc gross ed ha ditg a la viola: «Ti es ferma, ve nà e mussa tia fermezza. Emprova sche ti es buna da stgarpar permez quest lain.» La viola è vegnida nà per empruvar. Cur ch'ella ha gì ils mauns en la sfessa, ha l'um dà ina cun la sigir e siglienta or il cugn, uschia che la diala è restada cun ils mauns en il bloc. Ella ha empruvà da sa far libra, ma senza success. L'um ha prendì ensemen si'iseglia e vulì sa far or da la pulvra. Avant ch'el giaja, ha la viola dumandà co ch'el haja num. El ha respundì: «Jau» ed è spert ì per ses fatg.

La viola ha plaunsieu badà ch'ella na pudeva betg sa liberar suletta or da la trapla ed ha cumenzà a dar snuaivels sbratgs. En curt è sa radunada in'entira rotscha da violas ch'han dumandà la disgraziada: «Tgi ha fatg questa malignadad?» La viola ha respundì: «Jau hai fatg.» Sin quai han las autras violas ditg: «Sche ti has fatg, sche resta lien!» Ellas èn idas per lur fatg, laschond crappar plaunsieu la viola engianada.


Las violas da Faller
[modifitgar | modifitgar il code]

En la Val da Faller datti en in lieu in pitschen guaud. Quel numn'ins anc oz il Gôt da las Violas. En quel guaud devi glieud selvadia ch'ins numnava violas. Quella glieud viveva d'engular e magliar animals ed umans che vegnivan en lur griflas. Las persunas che las violas pudevan tschiffar, vegnivan serradas en cuvels. Cur ch'i cunvegniva, vegnivan quellas baud u tard mazzadas e magliadas. Nagin na sa fidava da s'avischinar a quel guaud senza esser armà.

Ina giada eran duas dunnas violas vegnidas da tschiffar dus mats ed avevan serrà en quels en ina tauna. Essend ch'els eran anc pitschnets, vulevan ellas paschentar quels endretg, per ch'els vegnian gronds e gross. In dals mats, il vegl, cridava quasi adina, ed enstagl da vegnir grass, vegnivan ils povers mats adina pli maghers.

In di han els udì che la veglia da las duas violas ha ditg a l'autra: «Quests dus na vegnan betg grass, nus faschain meglier da mazzar els.» Entant che la viola giuvna era ida danovamain a chatscha per tschiffar insatge, ha la veglia ditg als mats: «Vegni cun mai, nus giain or a sulegl! Jau stoss guardar che vus n'hajas betg plugls.» Ma la veglia aveva prendì cun ella ina manera e cur ch'els eran a sulegl, è ella sa tschentada, ha pusà la manera sper ella e clamà natiers in dals mats. Entant ha l'auter mat, sveglià e spert, tschiffà la manera senza che la veglia dubitass dal mal. El ha tratg quella giu per il chau da la veglia ch'ella è restada morta sin il flatg. Alura ha el ditg al pitschen: «Uss fugin nus tant sco nus pudain!»

Ils dus mats èn alura fugids en tutta furia or e si da la prada da Sblocs ed han vesì là in pur che fascheva cun il fain, cun quai ch'igl era il mais da fanadur. Ils povers mats han supplitgà l'um ch'el als laschia per amur da Dieu sa zuppar en il fain. Els sajan stads tschappads da las violas e vegnids da fugir en quest mument. Ch'el stoppia zuppar els immediat, uschiglio vegnia franc insatgi a tschiffar els puspè, e lura vegnian els mazzads.

Il pur aveva fatg ensemen ina gronda part dal fain ed ha zuppà ils dus mats sut in mantun. Alura ha el lavurà vinavant sco sche nagut na fiss stà. Tuttenina vesa el ina dunna a currind or dal guaud da Faller. Vegnind si tar el dumonda ella, sch'el n'haja betg vesì dus mats. «Na», respunda il pur, «jau n'hai vesì nagin.» La viola che viveva cun la veglia mazzada era turnada da la chatscha. Vesend la veglia morta, aveva ella bain pensà ch'ils mats hajan mazzà quella. Tut desperada ha ella dumandà il pur, sch'ella na dastgia betg tschertgar qua en il fain.

«Ti pos tschertgar dapertut, auter ch'en quel mantun, là hai jau mess tut mes proviant e mia rauba», respunda il pur. «Sche ti tuccas però en quel mantun, lasch jau liber mes chaun ch'è qua rentà, fatsch tschappar tai e quel vegn a stgarpar tai en tocs.» La viola ha cumenzà a bittar enturn il fain. Chattond nagut, ha ella vulì cumenzar a disfar il mantun ch'il pur aveva scumandà. Ma il pur ha laschà liber ses chaun che sgiazzava gia per tschiffar la viola ed ha cumandà a quel: «Tschappa e stgarpa en tocs!» La viola è fugida ed il chaun suenter – ed els n'èn mai pli turnads, ni il chaun, ni la viola. Ils povers mats han alura raquintà al pur tge ch'era capità cun els.


Il tschierv
[modifitgar | modifitgar il code]

In da mes buns enconuschents gieva bler a chatscha. Ina giada ha el vis sin in prà d'acla si Surses in grond e bel tschierv. Schebain ch'il tschierv ha scuvert il chatschader, n'è el betg sa muventà da ses lieu. Quai ha parì curius al chatschader e lez n'ha betg ristgà da sajettar sin il tschierv. El è ì pli damanaivel, ma il tschierv guardava anc adina sin el e na sa muventava betg. Finalmain ha el vis ch'il tschierv era rentà cun ina suga vi d'in pal. Il tschierv n'è betg sa muventà ed ha laschà vegnir il chatschader pli datiers. Anc adina guardava il tschierv sin el cun egls curius. Il chatschader è s'avischinà al tschierv ed ha empruvà da far liber il nuf da la suga. Ma quest nuf era fatg en uschè ferm ch'el n'è betg stà bun d'al far ora. Perquai ha el prendì ses cuntè ed ha taglià giu la suga, ma betg taglià il nuf. Strusch che la suga è stada tagliada, ha il tschierv dà in sigl ed è currì dal prà siador e si per ina val ed è svanì, avant ch'il chatschader vegnia da tschiffar la buis e sajettar el. Tut vilà ha el clamà suenter: «Sche va, en num da Dieu!»

Quest chatschader martgadava er cun biestga. Varsaquants onns pli tard è el ì vi Promontogno a fiera per cumprar biestga. Si sur Beiva aveva el da passar ina punt. Gist dasper questa punt era ina chasetta. Cur ch'el è arrivà tar questa chasetta, ha ina dunna veglia clamà suenter ad el da spluntar tar ella cur ch'el turnia; ella haja da dir ad el insatge fitg impurtant. El ha empermess da spluntar ed è ì vinavant. Sin fiera ha el pudì cumprar varsaquantas mugias. Turnond a chasa stueva el trasor ponderar co ch'el pudess far da passar la chasa da la veglia senza ch'ella vesia el, pertge ch'el na sa fidava betg propi da quella; questa egliada n'aveva betg plaschì ad el. Ma tut n'ha gidà nagut. Schebain ch'el ha empruvà da sa zuppar davos la biestga, ha la veglia immediat vis el. El stueva passar la punt; insanua auter n'arrivava el betg sur l'aual vi. El n'ha pia betg pudì far auter che ir si en la chasa da la veglia.

Arrivond sin isch-stiva, ha el vis ch'igl era mess a maisa tut nobel e pront in excellent gentar. La veglia ha envidà el da seser a maisa. Cun starment è el sa mess a maisa ed ha cumenzà a mangiar, pertge ch'el n'ha betg ristgà da far encunter. La veglia ha immediat s'accurschì ch'el steva qua cun ina curiusa conscienza ed ha perquai ditg ad el da mo star quiet; ella haja d'engraziar bler ad el. El na saveva betg chapir quai, pertge ch'el na pudeva betg sa regurdar d'avair vis ella insanua avant. Sin quai fa ella liber ses faziel da culiez, tira viador ina suga cun in tarment nuf e di: «Na ta regordas betg da questa suga qua? Sas, quest tschierv che ti has deliberà quella giada sin acla, quai era jau. Jau era vegnida fermada là d'ina stria. En quel mument che ti has clamà suenter al tschierv: ‹Sche va, en num da Dieu!› sun jau vegnida liberada dal striegn. Ma la corda stoss jau adina purtar enturn culiez, perquai che ti n'has lezza giada betg taglià tras il nuf. Uss engraziel jau fitg a tai che ti m'has deliberà. Mintga giada che ti passas qua, sche cloma, pertge che jau hai da t'engraziar mia deliberaziun.» Da qua d'envi n'è el mai passà senza clamar, e mintga giada ha el survegnì in bun past.


La serp alva
[modifitgar | modifitgar il code]

Sin in'alp vegnivan durant il temp da stad bleras serps. Ni la glieud ni ils animals n'eran segirs da la vita. Ils purs da l'alp na savevan betg tge prender a mauns pli, els eran prest sfurzads da bandunar l'alp. In di è arrivà in scolar da la scola naira. El aveva er udì tge miseria ch'els avevan sin l'alp pervi da las serps. Il scolar ha alura dumandà, sch'els n'hajan mai vis serps alvas tranter questas serps. «Na», han els ditg, «serps alvas n'avain nus anc mai vis.» Ed i n'era davairas nagin ch'aveva vis talas. «Ma sch'i n'ha qua betg serps alvas», ha el ditg, «sche mo las autras vi jau bain destruir. Vus stuais però far quai che jau cumond.» Tut ch'è stà fitg cuntent da far e dar quai ch'el pretendeva, basta ch'els vegnian libers da las serps.

Alura ha el cumandà ch'els duajan purtar natiers laina e far cun quella in grond rintg sin il prà da l'alp, ed amez quel metter in bloc, per ch'el possia star en pe sin quel. Cur che tut quai è stà pront, è el stà en pe sin il bloc ed ha cumandà da dar fieu al rintg. Ed el ha cumenzà a sunar ina trumbetta cun in tun recent ch'ins udiva lunsch enturn. En curt temp hai cumenzà a vegnir da tut ils mauns da tuttas sorts serps. Ellas vegnivan encunter ad el e gievan en il fieu ed ardevan.

Uss parevi che tuttas sajan vegnidas natiers, pertge ch'in mument n'èn vegnidas naginas pli. Tuttenina ha il scolar da la scola naira però vis a vegnir d'in mut giu er ina serp alva cun ina terribla spertezza, e gist encunter ad el. Plain tema ed anguscha ha el clamà: «Uss èsi finì cun mai.» E la serp è vegnida giu directamain ad el tras il pèz, uschia ch'el è stà mort sin il flatg. Da qua d'envi n'han ils purs però mai vis pli serps sin l'alp.