Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Il Pitschen Prinzi

Ord Wikipedia

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

A LÉON WERTH

Jau dumond per perdun ils uffants d'avair deditgà quest cudesch ad in creschì. Jau hai ina stgisa seriusa: quest creschì è il meglier ami che jau hai sin quest mund. Jau hai anc in'autra stgisa: quest creschì è bun da chapir tut, perfin ils cudeschs per uffants. E la terza stgisa: quest creschì stat en Frantscha, nua ch'el ha fom e fraid. El ha grond basegn da vegnir consolà. Sche tut questas stgisas na tanschan betg, vi jau deditgar quest cudesch ad el cur ch'el era anc in uffant. Tut ils creschids èn stads uffants ina giada (dentant mo paucs sa regordan anc da quai). Jau curregel pia mia dedicaziun e scriv:

A Léon Werth
cur ch'el era anc in mattet

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

I
[modifitgar | modifitgar il code]

Cur che jau aveva sis onns, hai jau vis ina giada in grondius dissegn en in cudesch davart la tschungla. Il cudesch aveva num: ‹Istorgias vividas› ed il dissegn mussava ina boa che tragutteva in animal selvadi.

En il cudesch steva scrit: «Las serps boa traguttan lur preda entira ed entratga, senza mastegiar. Suenter n'èn ellas betg pli bunas da sa mover e dorman sis mais per digerir.»

Jau hai alura studegià ditg e lung davart las aventuras da la tschungla e la finala sun jau stà bun da far cun ina colur mes emprim dissegn.

Jau hai mussà mi'ovra d'art als creschids ed hai dumandà, sche mes dissegn als fetschia tema.

Els m'han respundì: «Pertge avess in chapè da far tema?»

Ma mes dissegn na represchentava betg in chapè. El mussava ina serp che digeriva in elefant. Alura hai jau dissegnà l'intern da la boa, per ch'ils creschids sajan buns da chapir. Els dovran gea adina explicaziuns.

Ils creschids m'han cusseglià da laschar star ils dissegns da serps boa avertas u serradas e da m'interessar plitost per la geografia, l'istorgia, ils quints e la grammatica. Uschia hai jau, cun sis onns, chalà da dissegnar ed hai qua tras manchentà ina grondiusa carriera da pictur. Jau era decuraschà, suenter che mes dissegns numer 1 e numer 2 n'avevan betg gì success. Ils creschids na chapeschan mai insatge tut sulets ed igl è stentus per ils uffants d'adina stuair declerar e declerar...

Jau hai damai stuì tscherner in auter mastergn ed hai emprendì da pilotar aviuns. Jau sun sgulà per tut il mund enturn. E la geografia, quai è vair, m'ha propi gidà. Jau era bun da distinguer cun l'emprima egliada tranter la China e l'Arizona. Quai è fitg pratic, sch'ins è sa pers durant la notg.

Tras quai hai jau gì en il decurs da mia vita blers contacts cun ina massa glieud seriusa. Jau hai vivì bler cun ils creschids ed als hai pudì observar fitg damanaivel. Quai n'ha betg meglierà fitg mi'opiniun. Cur che jau entupava in creschì che ma pareva in pau pli scort, fascheva jau l'emprova cun mes dissegn numer 1 che jau aveva tegnì en salv. Jau vuleva savair, sch'el era abel da chapir. Ma mintga giada survegniva jau la resposta: «Quai è in chapè.» Alura na discurriva jau ni da boas, ni da tschunglas, ni da stailas. Jau ma metteva sin il medem stgalim cun el. Jau discurriva da bridge, da golf, da politica e da cravattas. E la persuna creschida era fitg cuntenta d'enconuscher in um uschè raschunaivel...


II
[modifitgar | modifitgar il code]

Uschia hai jau vivì sulet, senza pudair propi discurrer cun insatgi, fin avant sis onns, cur che jau hai gì ina panna en il desert da la Sahara. Insatge era rut vi da mes motor. E cunquai che jau n'aveva cun mai ni mecanist ni passagiers, hai jau empruvà da far tut sulet la reparatura difficila. Per mai era quai ina dumonda da vita u da mort. Jau aveva aua da baiver per apaina otg dis.

L'emprima saira sun jau pia ma durmentà sin il sablun, milli miglias davent da lieus abitads. Jau era bler pli isolà ch'in ch'ha fatg naufragi sin ina puntera amez l'ocean. Vus pudais as imaginar mia surpraisa, cur ch'ina curiusa vuschina m'ha dasdà la damaun baud. Ella scheva:...

«Per plaschair... dissegna ina nursa per mai!»

«Tge?»

«Dissegna ina nursa per mai...»

Jau sun siglì en pe sco tutgà dal chametg. Jau hai sfruschà mes egls ed hai guardà pli precis. Ed jau hai vis davant mai in pitschen umet extraordinari che ma fixava cun tschera seriusa. Il purtret che jau sun reussì da far dad el pli tard è natiralmain bler main fascinant ch'il model sez. Quai n'è betg mia culpa. Cun sis onns m'avevan ils creschids decuraschà en mia carriera da pictur ed jau n'aveva emprendì a dissegnar nagut auter che boas avertas e boas serradas.

Jau hai damai guardà cun egliuns sin quest'appariziun. Vus na dastgais betg emblidar che jau era milli miglias davent da regiuns abitadas. Mes pitschen umet percunter na ma pareva ni pers, ni mort da la stancladad, ni mort da la fom, ni mort da la said, ni mort da la tema. El na fascheva insumma betg l'impressiun d'in uffant pers amez il desert, milli miglias davent da regiuns abitadas. Cur che jau sun la finala stà bun d'avrir la bucca, hai jau ditg:

«Ma... tge fas ti qua?»

Ed el ha ditg anc ina giada, tut da bass e cun vusch seriusa:

«Per plaschair, dissegna ina nursa per mai...»

Cur ch'il misteri è memia impressiunant, na ristg'ins betg da dir na. Er sche tut quai ma pareva senza senn, milli miglias davent da regiuns abitadas ed en privel da mort, hai jau prendì in palpiri ed in rispli or da la giaglioffa. Ma alura m'èsi vegnì endament che jau aveva emprendì surtut geografia, istorgia, quints e grammatica ed jau hai ditg al pitschen umet (in pau da nauscha luna) che jau na sappia betg dissegnar. El m'ha respundì:

«Quai na fa nagut. Dissegna ina nursa per mai.»

Cunquai che jau n'aveva mai dissegnà ina nursa, hai jau fatg per el in dals dus sulets dissegns che jau era bun da far. Quel da la boa serrada. Ed jau sun stà fitg surprais, cur ch'il pitschen umet m'ha respundì:

«Na! Na! Jau na vi betg in elefant en ina boa. Ina boa è fitg privlusa ed in elefant dovra bler memia bler plaz. Tar mai a chasa è tut pitschen. Jau dovrel ina nursa. Dissegna ina nursa per mai.»

Jau hai damai dissegnà.

El ha guardà cun grond'attenziun e lura:

«Na! Quella è gia fitg malsauna. Fa in'autra.»

Jau hai dissegnà.

Mes ami ha stuì rir in zic ed ha lura ditg cun indulgenza:

«Ti vesas bain... quai n'è betg ina nursa, quai è in botsch. El ha cornas...»

Jau hai damai fatg in auter dissegn.

Ma er quel è vegnì refusà sco tut ils auters:

«Quella è memia veglia. Jau vi ina nursa che viva ditg.»

Mia pazienza era a fin e perquai che jau vuleva cumenzar a reparar mes motor, hai jau spert scrivlottà nà anc in dissegn.

«Quai è la chista. La nursa che ti vuls è dadens.»

Jau sun stà fitg surprais da vesair la fatscha cuntenta da mes derschader:

«Precis uschia l'hai jau giavischà! Crais ti che questa nursa dovria bler pavel?»

«Pertge?»

«Perquai che tar mai è tut fitg pitschen...»

«I vegn franc a tanscher. Jau hai dà a tai ina nursa fitg pitschna.»

El ha sbassà il chau vers il dissegn:

«Gnanc uschè pitschna... Guarda! Uss è ella sa durmentada...»

Uschia hai jau fatg l'enconuschientscha dal Pitschen Prinzi.


III
[modifitgar | modifitgar il code]

Jau hai duvrà ditg per chapir danunder ch'el vegniva. Il Pitschen Prinzi che dumandava e dumandava, na pareva da mai udir mias dumondas. Ma pleds ch'el scheva sco per cas m'han plaun a plaun revelà tut. Uschia m'ha el dumandà, cur ch'el ha vis per l'emprima giada mes aviun (jau n'emprov betg da dissegnar mes aviun, quai fiss bler memia cumplitgà per mai):

«Tge è quai, questa chaussa là?»

«Quai n'è betg ina chaussa. Quai sgola. Igl è in aviun. Mes aviun.»

Ed jau era losch da pudair dir ad el che jau sgolia. Lura ha el clamà:

«Tge, ti es crudà giu da tschiel!»

«Gea», hai jau respundì modestamain.

«Oh, quai è legher!...»

Ed il Pitschen Prinzi ha fatg ina risada che m'ha irrità fitg. Jau vi ch'ins prendia serius mias disfortunas. Ma el ha cuntinuà:

«Lura vegns er ti giu da tschiel! Da tge planet es ti?»

En quest mument hai jau cumenzà a chapir il misteri da sia preschientscha ed jau hai dumandà andetgamain:

«Ti vegns pia d'in auter planet?»

Ma el n'ha betg respundì. El ha scurlattà levamain il chau, guardond sin mes eroplan:

«Ma cler, cun quel na pos ti betg vegnir da lunsch...»

E sin quai è el s'approfundà en in siemi ch'ha durà ditg. Lura ha el prendì mia nursa or da sia giaglioffa ed ha contemplà ses stgazi.


Vus pudais as imaginar co che questa remartga davart «ils auters planets» m'ha inquietà. Jau hai pia vulì savair dapli:

«Danunder vegns, mes pitschen umet? Nua è tes dachasa? Nua vuls ir cun mia nursa?»

El ha respundì suenter avair ponderà ditg:

«Quai ch'è bun vi da la chista che ti m'has dà, è ch'ella po servir la notg sco chasa per la nursa.»

«Cler! E sche ti es in pulit, ta dun jau er in sughet per la rentar durant il di. Ed in pal.»

Questa proposta pareva da schoccar il Pitschen Prinzi:

«La rentar? Tge curius'idea!»

«Ma sche ti na la rentas betg, va ella nua ch'ella vul e sa perda.»

E mes ami ha danovamain fatg ina risada:

«Nua vuls ch'ella giaja!»

«Simplamain insanua. A dretg ora...»

Il Pitschen Prinzi ha alura remartgà seriusamain:

«Quai na fa nagut, tar mai è tut uschè pitschen!»

E cun in tun in pau melanconic ha el agiuntà:

«Sas, cun ir be a dretg ora na vegn ins betg fitg lunsch...»


IV
[modifitgar | modifitgar il code]

Uschia era jau vegnì a savair ina segunda chaussa fitg impurtanta: il planet, nua ch'el steva avant, era strusch pli grond ch'ina chasa!

Quai na m'ha gnanc fatg surstar fitg. Jau saveva bain ch'i dettia sper ils gronds planets sco la Terra, il Jupiter, il Mars, la Venus, ch'han survegnì in num, tschients auters planets ch'èn mintgatant uschè pitschens ch'ins ha fadia d'als vesair cun il telescop. Cur ch'in astronom scuvra in tal planet, dat el a quel in numer enstagl d'in num. El al numna per exempel: «l'asteroid 325».

Jau hai buns motivs da crair ch'il planet danunder ch'il Pitschen Prinzi vegniva era l'asteroid B 612. Quest asteroid è vegnì vis mo ina giada cun il telescop, l'onn 1909, d'in astronom tirc.

Quel aveva alura fatg ina gronda preschentaziun da sia scuverta ad in congress internaziunal d'astronomia. Ma nagin n'aveva cartì ad el e quai pervi da ses vestgì. Ils creschids èn uschia.

Igl è stà ina fortuna per il bun num da l'asteroid B 612 ch'in dictatur tirc ha cumandà a ses pievel, sut paina da mort, da sa vestgir sco ils Europeans. L'astronom ha preschentà danovamain sia scuverta l'onn 1920 en in vestgì fitg elegant. E questa giada èn tuts stads da ses avis.

Sche jau hai raquintà a vus quests detagls da l'asteroid B 612 ed as hai confidà ses numer, lura hai jau fatg quai pervi dals creschids. Ils creschids han gugent cifras. Sche vus discurris cun els d'in nov ami, na vulan els mai savair quai ch'è essenzial. Els na din mai: «Co tuna sia vusch? Tge gieus ha el il pli gugent? Rimna el tgirallas?» Els as dumondan: «Quants onns ha el? Quants frars ha el? Quant paisa el? Quant gudogna ses bab?» Pir lura crain els d'al enconuscher. Sche vus schais als creschids: «Jau hai vis ina bella chasa cun quadrels cotschens, cun geranis davant las fanestras e columbas sin tetg...», lura na pon els betg s'imaginar questa chasa. Ins als sto dir: «Jau hai vis ina chasa da tschientmilli francs.» Lura cloman els: «Tge bellezza!»

Damai, sche vus als schais: «La cumprova ch'il Pitschen Prinzi ha propi existì è ch'el era in charin, ch'el rieva e ch'el vuleva ina nursa. Cur ch'insatgi vul ina nursa, è quai la cumprova ch'el exista», lura vegnan els ad auzar las spatlas e tractar vus sco uffants. Ma sche vus schais: «Il planet danunder ch'el vegniva è l'asteroid B 612», lura èn els persvadids e laschan vus en paus cun lur dumondas. Uschia èn els. Ins na dastga betg prender en mal quai. Ils uffants ston esser fitg indulgents cun ils creschids.

Nus dentant che savain tge ch'è la vita, nus mo riain da las cifras! Jau avess gugent cumenzà quest'istorgia sco ina paraula. Il pli gugent avess jau ditg:

«Igl era ina giada in Pitschen Prinzi che steva sin in planet strusch pli grond ch'el sez e ch'aveva basegn d'in ami...» Per quels che chapeschan la vita fiss quai stà bler pli vardaivel.

Pertge che jau na vi betg ch'ins legia mes cudesch mo a la svelta. Jau hai il cor uschè grev da raquintar questas regurdanzas. Igl èn gia passads sis onns dapi che mes ami è partì cun sia nursa. Sche jau emprov uss d'al descriver, lura è quai per betg emblidar el. Igl è trist d'emblidar in ami. Mintgin n'ha betg gì in ami. E lura pudess jau vegnir sco ils creschids che s'interessan mo pli per cifras. Er perquai hai jau cumprà ina stgatla colurs e risplis. Igl è grev cun mes onns da puspè cumenzar a dissegnar, sch'ins n'ha mai fatg autras provas che quellas d'ina boa serrada e d'ina boa averta, e quai cun sis onns! Jau vegn sa chapescha ad empruvar da far purtrets uschè sumegliants sco pussaivel. Ma jau na sun betg dal tut segir che quai ma reussescha. In dissegn va forsa, l'auter na sumeglia insumma betg. Jau sbagl magari er en la grondezza. Ina giada è il Pitschen Prinzi memia grond. L'autra giada è el memia pitschen. Jau na sun er betg uschè segir davart la colur da ses vestgì. Alura emprov jau in pau uschia, in pau uschia, il meglier pussaivel. Po dar che jau fatsch sbagls cun detagls pli impurtants. Ma quai stuais alura perdunar. Mes ami na deva mai decleraziuns. El crajeva forsa che jau saja sco el. Ma jau, malavita, na sun betg bun da vesair las nursas tras las chistas. Jau sun forsa in pau sco ils creschids. Sto esser che jau sun vegnì vegl.


V
[modifitgar | modifitgar il code]

Mintga di emprendeva jau insatge nov dal planet, da la partenza dal Pitschen Prinzi, da ses viadi. Quai vegniva plaun plaunet, sco per cas tras sias remartgas. Uschia hai jau emprendì d'enconuscher il terz di il drama dals baobabs.

Ed er quai hai jau d'engraziar a la nursa, pertge ch'andetgamain m'ha il Pitschen Prinzi dumandà, sco sch'el avess gronds dubis:

«Igl è bain vair che las nursas maglian chaglias?»

«Gea, quai è vair!»

«Ah! Lura sun jau cuntent!»

Jau n'hai betg chapì pertge ch'igl era uschè impurtant da savair, sche las nursas maglian chaglias u betg. Ma il Pitschen Prinzi ha agiuntà:

«Lura maglian ellas er ils baobabs?»

Jau hai fatg attent il Pitschen Prinzi ch'ils baobabs n'èn betg chaglias, mabain plantas grondas sco baselgias e che, er sch'el prendess cun el in entir triep d'elefants, na vegniss quest triep betg a fin gnanc cun in sulet baobab.

L'idea d'in triep d'elefants ha fatg rir il Pitschen Prinzi:

«Ins stuess metter els in sin l'auter...»

«Ma», ha el alura constatà cun sabientscha, «avant ch'els vegnan gronds, èn er ils baobabs pitschens, u betg?»

«Ti has raschun! Ma pertge vuls ti che tias nursas maglian ils baobabs pitschens?»

«Bun pia, lain guardar!» ha el respundì, sco sch'i sa tractass d'ina simpla vardad. Ed jau hai stuì far in grond sforz per chapir tut sulet quest problem.

Davaira, sin il planet dal Pitschen Prinzi, sco sin tut ils planets, devi bunas ervas e nauschas ervas. Damai, bun sem d'erva buna e nausch sem d'erva nauscha. Ma ils sems na ves'ins betg. Els dorman zuppads en la terra, enfin ch'in dad els vegn sin l'idea da sa dasdar. Alura sa stenda el e chatscha l'emprim bufatg, bufatg in bel scherm vers il sulegl. Sch'i sa tracta d'in chatsch d'in ravanel u d'in roser, pon ins al laschar pruir sco ch'el vul. Sch'i sa tracta dentant d'ina nauscha planta, lura ston ins strair or il chatsch, uschespert ch'ins po vesair tge planta ch'igl è. Sin il planet dal Pitschen Prinzi devi sems terribels... quai eran ils sems da baobabs. La terra dal planet era tut plaina da quests sems. Ma sch'ins stira or memia tard in baobab, na vegn ins mai pli liber da quel. El sa derasa sin l'entir planet ed al perfora cun sias ragischs. E sch'il planet è memia pitschen ed igl ha memia blers baobabs, siglientan quels il planet.

«Quai è ina dumonda da disciplina», m'ha ditg il Pitschen Prinzi pli tard. «Cur ch'ins ha finì sia tualetta da la damaun, ston ins er nettegiar ses planet cun tut quità. Ins sto sa sfurzar regularmain da strair or ils baobabs, uschè spert ch'ins als po distinguer dals rosers, ils quals els sumeglian fitg cur ch'els èn giuvens. Quai è ina lavur fitg lungurusa, ma fitg leva.»

In di m'ha el alura cusseglià da tuttina empruvar da far in bel dissegn, per che quel giaja en ils chaus er da noss uffants. «Sch'i van in di sin viadi», m'ha el ditg, «pudess quai servir ad els. Mintgatant na fa quai nagut, sch'ins sposta la lavur sin pli tard. Ma sch'i sa tracta da baobabs, è quai ina catastrofa. Jau hai vis in planet, nua ch'abitava in smarschun. El aveva survesì trais baobabs...»

Ed jau hai dissegnà quest planet sco quai ch'il Pitschen Prinzi al m'aveva descrit. Jau na fatsch betg gugent il moralist. Ma il privel dals baobabs è uschè pauc enconuschent ed ils ristgs per quel che sa perda sin in tal asteroid èn uschè gronds che jau stoss far in'excepziun. Perquai di jau:

«Uffants! Dai adatg dals baobabs!» Per avertir mes amis d'in privel che smanatscha gia daditg tant els sco mai – senza al enconuscher – hai jau lavurà uschè ditg vi da quest dissegn. Segir hai valì la paina, sch'ins vesa tge che po capitar. Vus as dumandais forsa: Pertge n'hai en quest cudesch nagins auters dissegns uschè grondius sco quel dals baobabs? La resposta è fitg simpla: Jau hai empruvà, ma jau n'hai betg reussì. Cur che jau hai dissegnà ils baobabs, era jau ferm persvadì che la chaussa saja urgenta.


VI
[modifitgar | modifitgar il code]

Ah! Pitschen Prinzi, plaun a plaun hai jau cumenzà a chapir tia vita melanconica. Ditg n'has ti gì nagin'autra distracziun che l'amuraivladad da las rendidas dal sulegl. Quest detagl sun jau vegnì a savair il quart di, la damaun cur che ti has ditg:

«Jau hai gugent las rendidas dal sulegl. Lain ir a guardar co ch'il sulegl va giu...»

«Ma, nus stuain anc spetgar...»

«Spetgar tge?»

«Spetgar enfin ch'il sulegl va da rendì.»

L'emprim has ti guardà fitg surprais ed alura has ti stuì rir da tatez. E ti m'has ditg:

«Jau crai adina d'esser a chasa tar mai!»

Davaira. Cur ch'igl è mezdi en ils Stadis Unids, va il sulegl da rendì en Frantscha – quai sa mintgin. Ins stuess mo pudair ir en Frantscha en ina minuta per assister là a la rendida dal sulegl. Malavita è la Frantscha bler memia lunsch davent. Ma sin tes planet pitschnin bastavi da trair la sutga in pau plinenvi. E ti vesevas il sulegl ad ir da rendì tantas giadas sco che ti vulevas...

«In di hai jau vis quarantaquatter rendidas dal sulegl!»

Curt suenter has ti agiuntà:

«Sas... cur ch'ins è propi trist, guard'ins gugent co ch'il sulegl va giu.»

«Quel di che ti has guardà quarantaquatter giadas, eras ti damai fitg trist?»

Ma il Pitschen Prinzi n'ha dà nagina resposta.


VII
[modifitgar | modifitgar il code]

Il tschintgavel di m'ha puspè la nursa gidà ad emprender d'enconuscher in auter misteri da la vita dal Pitschen Prinzi. Tuttenina, sco sche quai fiss il fritg d'in problem ponderà ditg en silenzi, m'ha el dumandà:

«Sch'ina nursa maglia chaglias, lura maglia ella er flurs?»

«Ina nursa maglia tut quai ch'ella po tiers.»

«Er flurs cun spinas?»

«Gea. Schizunt flurs cun spinas.»

«Ma lura, a tge servan las spinas?»

Jau n'aveva nagin'idea. Jau empruvava gist da far liber ina struva da mes motor ch'era serrada memia ferm. Mia panna cumenzava a ma far quitads, pertge ch'ella pareva dad esser magari greva – e l'aua da baiver che gieva prest a fin ma fascheva temair il pir.

«A tge servan las spinas?»

Sch'il Pitschen Prinzi aveva fatg ina dumonda, na chalava el betg enfin ch'el survegniva ina resposta. Jau era irrità pervi da questa struva nauscha ed hai respundì senza patratgar:

«Las spinas, quellas na servan a nagut! Quai è spira nauschadad da las flurs!»

«Oh!»

Ma suenter in mumentin ha el clamà in pau da vilà:

«Jau na crai betg quai che ti dis! Las flurs èn flaivlas. Ellas èn naivas. Ellas sa defendan sco ch'ellas pon. Ellas crain d'esser privlusas cun lur spinas...»

Jau n'hai respundì nagut. En quel mument scheva jau gist a mai: «Sche questa struva na sa schlucca betg, siglient jau ella cun in martè.» Il Pitschen Prinzi ha puspè disturbà mes patratgs:

«E ti, crais ti che las flurs...»

«Na, na, jau na crai nagut! Jau hai respundì be uschia. Ti vesas bain che jau sun occupà cun chaussas seriusas.»

El ha guardà tut stut.

«Chaussas seriusas!»

El ma veseva cun il martè en maun e la detta naira dad ieli e grass, sgobà sur in object ch'al pareva fitg trid.

«Ti discurras sco ils creschids!»

Udind quai, sun jau ma turpegià in pau. Ma senza remischun ha el cuntinuà:

«Ti fas ina confusiun... Ti maschaidas tut!»

El era propi fitg grit. El scurlattava il chau ed il vent giugava cun ses chavels dorads:

«Jau enconusch in planet, nua ch'abitescha in signur cun ina fatscha tut cotschna. El n'ha mai savurà l'odur d'ina flur. El n'ha mai guardà sin ina staila. El n'ha mai gì gugent insatgi. El n'ha mai fatg auter che quints. E l'entir di repeta el sco ti: ‹Jau sun in um serius! Jau sun in um serius!›, e quai al scuflenta da luschezza. Ma quai n'è betg in um, quai è in bulieu!»

«In tge...?»

«In bulieu!»

Il Pitschen Prinzi era uss tut sblatg da la gritta.

«Dapi milliuns onns fan las flurs spinas e dapi milliuns onns maglian las nursas tuttina las flurs. E quai na duess betg esser serius da vulair chapir pertge ch'ellas sa dattan tanta fadia da far spinas che na servan a nagut? La guerra da las nursas cunter las flurs, n'è quai betg impurtant? N'è quai betg pli serius e pli impurtant ch'ils quints d'in signur gross cun ina fatscha cotschna? E sche jau enconusch in'unica flur sin quest mund, ina flur che n'exista nagliur auter che sin mes planet e ch'ina nursetta po destruir cun ina suletta murdida, mo uschia, ina bella damaun, senza savair tge ch'ella fa, n'è quai betg impurtant?»

El era vegnì cotschen ed ha cuntinuà:

«Sch'insatgi ha gugent ina flur ch'i dat mo ina giada sin tut las milliuns e milliuns stailas, lura basta quai per ch'el saja ventiraivel cur ch'el guarda sin ella. El po dir: ‹Mia flur è là insanua...› Ma sche la nursa maglia la flur, lura è quai per el sco sche tut las stailas sa stizzassan andetgamain! E quai na duess betg esser impurtant?»

El n'era betg pli bun da discurrer vinavant. Tuttenina ha el cumenzà a bragir. Entant eri vegnì notg. Jau aveva laschà star mes utensils. Tge empurtavan anc mes martè, mia statgetta, la said e la mort. Sin ina staila, sin in planet, sin mes planet, sin la Terra, era in Pitschen Prinzi ch'aveva basegn da vegnir consolà! Jau hai prendì el en bratsch ed al hai ninà. Jau hai ditg ad el: «La flur che ti has gugent n'è betg en privel... Jau dissegn in buccarè per tia nursa... Jau dissegn ina saiv per tia flur... Jau...» Jau na saveva betg pli tge dir. Jau ma sentiva fitg maladester e na saveva betg co far per vegnir pli datiers dad el... Il mund da las larmas è plain misteris.


VIII
[modifitgar | modifitgar il code]

Suenter curt temp hai jau emprendì d'enconuscher meglier questa flur. Sin il planet dal Pitschen Prinzi avevi adina gì flurs fitg simplas, ornadas d'in sulet rintg da petals. Questas flurs duvravan strusch plaz e na disturbavan nagin. Ellas eran qua tuttenina, la damaun, amez il pastg, e la saira eran ellas gia sfluridas. Cun questa flur era quai dentant stà auter. Ella aveva cumenzà a pruir in di d'in sem ch'era sgulà natiers d'insanua ed il Pitschen Prinzi aveva surveglià exactamain quest chatsch ch'era tut auter che tschels. Igl avess pudì esser ina nova sort da baobabs. La planta aveva dentant prest chalà da crescher ed aveva cumenzà a far ina flur. Il Pitschen Prinzi veseva co ch'il brumbel vegniva adina pli grond ed el aveva pli e pli il sentiment che or da quest brumbel stoppia vegnir insatge mirveglius. Ma la flur na chalava betg da sa far bella, zuppada en sia chombra verda. Ella sa deva gronda fadia da tscherner sias colurs. Ella sa vestgiva plaunsieu ed avriva ses petals bufatg, bufatg e mo in per in. Ella na vuleva betg vegnir ora tut smugliada sco ils papavers. Ella vuleva sa mussar da l'entschatta davent en tut sia bellezza. Tge vulais! Ella era ina loscha! Sia tualetta misteriusa aveva pia durà dis e dis. Ed alura in di, gist a la levada dal sulegl, era ella sa mussada.

Ed ella, ch'era sa preparada cun tanta premura, ha susdà e ditg:

«Ah! Jau na sun anc betg dal tut alerta... Perstgisai... Jau sun anc in pau spalada...»

Sin quai n'ha il Pitschen Prinzi betg pudì retegnair pli si'admiraziun:

«Tge bella che Vus essas!»

«Navair», ha respundì la flur cun vusch loma. «Ed jau sun naschida il medem temp sco il sulegl...»

Il Pitschen Prinzi ha bain vis ch'ella n'era betg la pli modesta, ma ella era uschè commoventa!

«Jau crai ch'i saja uras d'ensolver», aveva ella alura agiuntà. «Faschessas il bain da pensar er a mai...»

Tut confus era il Pitschen Prinzi alura ì per ina chanta aua frestga ed aveva servì la flur.

Uschia aveva ella prest cumenzà a turmentar il Pitschen Prinzi cun sia luschezza in pau temelitga. In di per exempel, cur ch'ella discurriva da sias quatter spinas, aveva ella ditg al Pitschen Prinzi:

«Els duain mo vegnir, ils tighers, cun lur griflas!»

«Sin mes planet n'hai nagins tighers», aveva respundì il Pitschen Prinzi, «e dal rest, ils tighers na maglian betg erva.»

«Jau na sun betg in'erva», aveva respundì la flur cun vusch loma.

«Perstgisai...»

«Jau n'hai nagina tema da tighers, ma jau hai sgarschur dal vent. N'avessas betg in paravent?»

«Sgarschur dal vent... Quai n'è betg bun per ina planta», aveva constatà il Pitschen Prinzi. «Questa flur è magari cumplitgada...»

«La saira ma mettais Vus sut ina cuppa da vaider. Qua tar Vus èsi fitg fraid. Quai è endrizzà mal. Là, danunder che jau vegn...»

Ma tuttenina aveva ella taschì. Ella era vegnida en furma da graunin. Ella na pudeva savair nagut dals auters munds. Umiliada d'avair sa laschà traplar cun vulair dir ina manzegna uschè naiva, aveva ella dà dus u trais tuss per betg stuair dar raschun al Pitschen Prinzi.

«E quest paravent...?»

«Jau vuleva gist ir per quel, ma vus discurrivas cun mai!»

Ella era alura sa sfurzada da dar anc in pèr tuss, per ch'el survegnia tuttina in pau nauscha conscienza.

Il Pitschen Prinzi, malgrà ch'el aveva gugent la flur ed era plain buna veglia, aveva cumenzà a dubitar d'ella. El aveva prendì serius pleds senza impurtanza ed era vegnì fitg sventiraivel.

«Jau n'avess betg dastgà tadlar sin ella», m'ha el confidà in di, «ins na duess mai tadlar sin las flurs. Ins sto las guardar e las respirar. Mia flur derasava ina bun'odur sin tut mes planet, ma jau n'era betg bun da giudair quella. Quest'istorgia da las griflas che m'aveva fatg vegnir uschè grit, avess plitost stuì ma commover...»

E lura m'ha el anc ditg:

«Lezza giada n'hai jau betg savì chapir quai. Jau l'avess stuì giuditgar tenor ses fatgs e betg tenor ses pleds. Ella ma regalava sia bun'odur e sia glischur. Jau n'avess mai dastgà fugir! Jau avess stuì sentir ch'ella m'aveva gugent e ch'ella zuppentava quai davos ses povers rampigns. Las flurs èn plain cuntradicziuns! Ma jau era memia giuven per savair l'amar.»


IX
[modifitgar | modifitgar il code]

Jau crai ch'el haja profità per sia fugia d'in sgol d'utschels selvadis. La damaun avant che partir ha el fatg urden sin ses planet. El ha nettegià cun tutta premura ses vulcans activs. El aveva dus vulcans activs e quai era fitg cumadaivel per stgaudar l'ensolver la damaun. El possedeva er in vulcan stiz. Ma, sco quai ch'el scheva: «Ins na sa mai!» E perquai ha el er fatg giu fulin a quel. Sch'els èn bain nettegiads, ardan ils vulcans bufatgamain e regularmain, senza erupziuns. Las erupziuns vulcanicas èn sco fieus en il chamin. Nus sin nossa Terra, quai è bain cler, essan bler memia pitschens per nettegiar noss vulcans. Perquai ans dattan els tants fastidis.

Cun in pau melanconia ha il Pitschen Prinzi er tratg ora ils davos chatschs da baobabs. El crajeva da mai pli stuair turnar. Tut questas lavurs dal mintgadi al parevan dentant zunt bellas quella damaun. E cur ch'el ha dà la davosa giada aua a sia flur ed era per la metter sut la cuppa da vaider, ha el sentì in basegn da bragir.

«Adia», ha el ditg a la flur.

Ma ella n'ha betg respundì.

«Adia», ha el ditg anc ina giada.

La flur ha dà in pèr tuss. Ma betg pervi da ses dafraid.

«Jau sun stada ina tuppa», ha ella finalmain ditg. «Perduna! Emprova dad esser ventiraivel.»

El è stà surprais ch'ella n'aveva fatg naginas reproschas. Ed el è stà là tut confus, cun la cuppa da vaider en maun. El na chapiva betg questa miaivladad quieta.

«Sas, jau hai gugent tai», ha ditg la flur. «Ti n'has betg pudì savair quai, e quai è mia culpa. Quai n'ha nagin'impurtanza pli. Ma ti es stà almain uschè tup sco jau. Emprova dad esser ventiraivel... Lascha questa cuppa. Jau na la vi betg pli.»

«Ma il vent...»

«Mes dafraid n'è betg uschè nausch... L'aria frestga da la notg ma vegn a far bain. Jau sun ina flur.»

«Ma las bestgas...»

«Jau vegn bain a stuair supportar duas u trais rasulaunas, sche jau vi emprender d'enconuscher las tgirallas. Para che quai saja uschè bel. Tgi auter ma vegn a visitar? Ti es lunsch davent. Da las bestgas pli grondas n'hai jau nagina tema. Jau hai mias griflas.»

Ed ella ha mussà cun tutta naivadad sias quatter spinas. Alura ha ella ditg:

«Ed uss chala da trair a la lunga, quai va sin la gnerva. Ti has decis da partir. Va pia!»

Ella na vuleva betg ch'el la vesess a bragir. Quai era ina flur uschè loscha...


X
[modifitgar | modifitgar il code]

El sa chattava en la regiun dals asteroids 325, 326, 327, 328, 329 e 330. El ha damai cumenzà a visitar in suenter l'auter per tschertgar lavur e per emprender insatge.

Sin l'emprim planet steva in retg. Il retg seseva, vestgì da purpur e d'ermelin, sin in tron fitg simpel e tuttina maiestus.

«Ah! Guarda qua in subdit!», ha clamà il retg cur ch'el ha vis il Pitschen Prinzi.

Ed il Pitschen Prinzi è sa dumandà: «Co mai po el savair tgi che jau sun, el na m'ha anc mai vis!»

El na saveva betg ch'il mund è fitg simplifitgà per ils retgs. Tut ils umans èn subdits!

«Ve in pau pli datiers, per che jau ta vesia meglier», ha ditg il retg ch'era tut losch da finalmain esser retg per insatgi.

Il Pitschen Prinzi ha guardà enturn per chattar in lieu da seser, ma il planet era cuvert dal tuttafatg cun il magnific mantè d'ermelin. El è pia restà là en pe e cunquai ch'el era stanchel, ha el susdà.

«Quai va cunter l'etichetta da susdar en preschientscha dal retg», ha ditg il monarc. «Jau ta scumond quai!»

«Jau na poss far nagut encunter», ha respundì il Pitschen Prinzi tut confus. «Jau hai fatg in lung viadi ed jau n'hai betg durmì...»

«Alura», ha ditg il retg, «ta cumond jau da susdar. Jau n'hai gia dapi onns betg pli vis insatgi a susdar. Quai è per mai ina curiusitad. Fa! Susda anc ina giada. Quai è in cumond.»

«Quai ma fa tema... jau na poss betg pli...», ha il Pitschen Prinzi ditg ed è vegnì tut cotschen.

«Maah!», ha il retg respundì. Alura... alura ta cumond jau... baud da susdar e baud da...»

El balbegiava in pau e pareva dad esser vilà.

Ins sto savair ch'il retg vuleva en mintga cas che si'autoritad vegnia respectada. El na tolerava betg malobedientscha. El era in monarc absolut. Ma, cunquai ch'el era fitg in bun, deva el cumonds raschunaivels.

«Sche jau cumandass ad in general...», aveva il retg la disa da dir, «...da sa midar en in utschè da mar e sch'il general n'obediss betg, na fiss quai betg la culpa dal general. Quai fiss mia culpa.»

«Dastg jau seser giu?», ha dumandà il Pitschen Prinzi tut schenadamain.

«Jau ta cumond da seser giu», ha respundì il retg ed ha auzà maiestusamain in piz da ses mantè d'ermelin.

Il Pitschen Prinzi era tut stut. Il planet era pitschnin. Sur da tge pudeva il retg bain reger?

«Signur retg...», ha el ditg, «...perstgisai, dastg jau dumandar...»

«Jau ta cumond da dumandar», ha ditg il retg.

«Signur retg... sur da tge regis Vus?»

«Sur da tut», ha respundì il retg cun gronda simplicitad.

«Sur da tut?»

Cun in gest discret ha el mussà sin ses planet, sin ils auters planets e sin las stailas.

«Sur da tut quai?», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Sur da tut quai...», ha respundì il retg.

Ins sto savair ch'el n'era betg mo in monarc absolut, mabain in monarc universal.

«E las stailas fan per cumond a Vus?»

«Cler», ha ditg il retg. «Ellas fan immediat per cumond. Jau na toleresch nagina mancanza da disciplina.»

Ina tala pussanza ha fatg surstar il Pitschen Prinzi. Sch'el avess sez gì tanta pussanza, avess el pudì assister betg mo a quarantaquatter, mabain a settantaduas, u schizunt a tschient u duatschient rendidas dal sulegl en in di, senza mai stuair muventar sia sutga. E cunquai ch'el era in pau trist, pensond a ses pitschen planet abandunà, ha el ristgà da dumandar ina favur dal retg.

«Jau vuless vesair ina rendida dal sulegl... Ma faschai quest plaschair... Cumandai al sulegl dad ir giu...»

«Sche jau cumandass ad in general da sgular d'ina flur a l'autra sco ina tgiralla, u da scriver ina tragedia, u da sa midar en in utschè da mar e sch'il general na faschess betg per cumond... tgi fiss la culpa, jau u el?»

«Vus», ha ditg il Pitschen Prinzi cun vusch franca.

«Exact. Ins sto pretender da mintgin quai che mintgin po dar», ha respundì il retg. «L'autoritad sa basa surtut sin la sauna raschun. Sche ti cumondas a tes pievel da sa bittar en la mar, alura vegn el a sa revoltar. Jau hai il dretg da pretender obedientscha, perquai che mes cumonds èn raschunaivels.»

«E lura, mia rendida dal sulegl?», ha fatg attent il Pitschen Prinzi che n'emblidava mai ina dumonda, ina giada ch'el l'aveva fatg.

«Ti vegns ad avair tia rendida dal sulegl. Jau vegn a dar il cumond. Ma cunquai che jau sai co reger, vegn jau a spetgar enfin che las cundiziuns èn favuraivlas.»

«Cur pudess quai esser?», ha vulì savair il Pitschen Prinzi.

«Maah!», ha respundì il retg ch'ha l'emprim guardà en in gross chalender. «Maabain... quai vegn ad esser questa saira vers... vers las set e quaranta! Ti vegns alura a vesair co ch'ins fa bain obedientscha a mai.»

Il Pitschen Prinzi ha susdà. El steva mal d'avair manchentà sia rendida dal sulegl. Ed alura aveva el gia in pau lungurus:

«Jau n'hai nagut pli da far qua», ha el ditg al retg, «jau vom uss!»

«Sta qua», ha respundì il retg ch'era uschè losch d'avair in subdit. «Na va betg, jau numnel tai minister».

«Minister da tge?»

«Da... da la giustia!»

«Ma qua n'hai nagin per giuditgar!»

«Ins na sa mai», ha ditg il retg, «Jau n'hai anc betg fatg il gir da mes reginavel. Jau sun fitg vegl. Per ina charrotscha n'hai jau nagin plaz e d'ir a pe vegn jau stanchel.»

«Oh! Ma jau hai gia vis», ha ditg il Pitschen Prinzi ed è sa stendì per dar anc in'egliada da l'autra vart dal planet. «Là n'hai er nagin...».

«Ti ta giuditgeschas damai tez», ha respundì il retg. «Quai è il pli grev. Igl è bler pli grev da giuditgar sasez che da giuditgar auters. Sche ti es bun da giuditgar endretg tatez, alura es ti in vair sabi.»

«Jau», ha ditg il Pitschen Prinzi, «jau poss giuditgar mamez dapertut nua che jau sun. I na fa betg da basegn che jau stettia qua.»

«Maah!», ha ditg il retg, «jau crai ch'insanua sin mes planet saja in vegl ratun. La notg aud jau el. Ti pudessas far dretgira sur da quel. Ti al pudessas condemnar a mort da temp en temp. Uschia dependess sia vita da tia giustia. Ma ti stuessas mintga giada far grazia cun el per al spargnar. Igl ha mo quel.»

«Ma jau», ha respundì il Pitschen Prinzi, «jau n'hai nagin gust da condemnar a mort, jau crai che jau partia uss.»

«Na», ha ditg il retg.

Il Pitschen Prinzi ch'era gia sa preparà per partir na vuleva betg offender il monarc:

«Sche Vossa Maiestad giavischa ch'ins fetschia immediat per cumond, pudess Ella ma dar in cumond raschunaivel. Ella pudess per exempel ma cumandar da partir en ina minuta. Las cundiziuns ma paran favuraivlas...»

Cunquai ch'il retg n'ha dà nagina resposta, ha il Pitschen Prinzi l'emprim esità in pau ed è alura partì cun in suspir.

«Jau numnel tai mes ambassadur», ha clamà il retg en prescha.

El aveva la parita d'in um da gronda autoritad.

«Ils creschids èn fitg curius», ha ditg il Pitschen Prinzi a sasez sin ses viadi.


XI
[modifitgar | modifitgar il code]

Il segund planet era abità d'in vanitus:

«Ai! Ai! Guarda qua, la visita d'in admiratur!», ha clamà il vanitus cur ch'el ha vis il Pitschen Prinzi.

Pertge che per ils vanitus èn tut ils auters umans admiraturs.

«Bun di!», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Vus avais in curius chapè!»

«Quel è per salidar», ha respundì il vanitus. «Quel è per salidar cur ch'ins m'applaudescha... Deplorablamain na passa mai nagin speravi.»

«Aha?», ha ditg il Pitschen Prinzi che n'aveva chapì nagut.

«Sblatscha tes mauns», ha damai cusseglià il vanitus.

Il Pitschen Prinzi ha sblatschà ils mauns. Ed il vanitus ha salidà modestamain auzond ses chapè.

Quai è pli divertent che la visita tar il retg, ha ditg il Pitschen Prinzi a sasez. Ed el ha sblatschà anc ina gia ils mauns. Ed il vanitus ha puspè salidà auzond ses chapè.

Suenter tschintg minutas ha il gieu cumenzà a vegnir lungurus:

«E tge ston ins far per ch'il chapè dettia giu?»

Ma il vanitus n'aveva betg udì. Ils vanitus n'audan nagut auter che las laudavaglias.

«M'admiras ti propi fitg?», ha el dumandà il Pitschen Prinzi,

«Tge vul quai dir ‹admirar›?»

«Admirar vul dir renconuscher che jau sun l'um il pli bel, il pli bain vestgì, il pli ritg ed il pli intelligent dal planet.»

«Ma ti es sulet sin tes planet!»

«Fa a mai quest plaschair. M'admira tuttina!»

«Jau t'admir», ha ditg il Pitschen Prinzi auzond in pau las spatlas, «ma pertge è quai per tai uschè impurtant?»

Ed il Pitschen Prinzi è scappà.

«Ils creschids èn propi curius», ha el ditg a sasez sin ses viadi.


XII
[modifitgar | modifitgar il code]

Sin il proxim planet abitava in bavader. Questa visita è stada be curta, ma ella ha fatg vegnir il Pitschen Prinzi fitg trist:

«Tge fas ti qua?», ha el ditg al bavader che seseva tut quiet davant ina retscha buttiglias vidas ed ina retscha buttiglias plainas.

«Jau baiv», ha ditg il bavader cun ina tscheruna.

«Pertge baivas?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Per emblidar», ha respundì il bavader.

«Per emblidar tge?», ha insistì il Pitschen Prinzi che steva gia mal per el.

«Per emblidar che jau ma vargugn», ha confessà il bavader sbassond il chau.

«Da tge ta vargugnas ti?», ha vulì savair il Pitschen Prinzi ch'al vuleva gidar.

«Perquai che jau baiv!», ha respundì il bavader, per alura sa retrair definitivamain en in profund silenzi.

Ed il Pitschen Prinzi è scappà tut perplex.

«Els èn propi fitg curius, quests creschids!», ha el ditg a sasez sin ses viadi.


XIII
[modifitgar | modifitgar il code]

Il quart planet era quel da l'um d'affars. Quest um era talmain occupà ch'el n'ha gnanc auzà il chau cur ch'il Pitschen Prinzi è arrivà.

«Bun di», ha quel ditg. «Vossa cigaretta è stizza.»

«Trais e dus fan tschintg. Tschintg e set fan dudesch. Dudesch e trais fan quindesch. Bun di. Quindesch e set fan ventgadus. Ventgadus e sis fan ventgotg. Jau n'hai nagin temp d'envidar ella puspè. Ventgasis e tschintg fan trentin. Uah! Quai fa pia tschintgtschientedin milliuns sistschientventgadusmilli settschienttrentin.»

«Tschintgtschient milliuns da tge?»

«Aah? Ti es anc adina qua? Tschintgtschientedin milliuns da... jau na sai betg pli... jau hai tant da far! Jau, jau sun in um serius. Jau n'hai nagina peda per tgutgarias! Dus e tschintg fan set...»

«Tschintgtschientedin milliuns da tge?», ha repetì il Pitschen Prinzi che n'aveva si'entira vita anc mai dà luc ina giada ch'el aveva fatg ina dumonda.

L'um d'affars ha auzà il chau:

«Dapi tschuncantaquatter onns stun jau sin quest planet ed jau sun vegnì disturbà mo trais giadas. L'emprima giada avant ventgadus onns d'ina buccaria ch'era crudada da sappia Dieu nua. Ella fascheva ina canera snuaivla ed jau hai fatg quatter sbagls cun quintar ensemen. La segunda giada sun jau vegnì disturbà avant indesch onns d'ina crisa da reumatissem. Jau hai memia pauc moviment. Jau n'hai betg temp dad ir a spass. Jau sun in um serius. Ed oz è quai la terza giada... tge aveva jau ditg... tschintgtschientedin milliuns...»

«Milliuns da tge?»

L'um d'affars ha stuì vesair en ch'i na deva nagina speranza d'avair la pasch:

«Milliuns da quellas pitschnas chaussas ch'ins vesa mintgatant vi dal tschiel.»

«Mustgas?»

«Ma na, pitschnas chaussas che glischan.»

«Avieuls?»

«Na, na. Pitschnas chaussas d'aur che fan siemiar ils mitschafadias. Ma jau sun in um serius! Jau n'hai betg peda da siemiar.»

«Aha! Lura èsi stailas?»

«Gist quai. Stailas.»

«E tge fas cun tschintgtschient milliuns stailas?»

«Tschintgtschientedin milliuns sistschientventgadusmilli settschienttrentin. Jau sun in um serius, jau sun exact.»

«E tge fas lura cun questas stailas?»

«Tge che jau fatsch?»

«Gea.»

«Nagut. Jau possed ellas.»

«Ti possedas las stailas?»

«Gea.»

«Ma jau hai gia vis in retg che...»

«Ils retgs na possedan betg. Ils retgs ‹regian› sur d'insatge. Quai n'è betg il medem.»

«Tge has ti da quai, sche ti possedas las stailas?»

«Uschia sun jau ritg.»

«E tge porta quai a tai d'esser ritg?»

«Jau poss cumprar anc dapli stailas, sch'insatgi chatta anc autras.»

«Quel là», ha ditg il Pitschen Prinzi a sasez, «quel pensa in pau sco mes bavader.»

Dentant ha el anc fatg in pèr dumondas:

«Co pon ins posseder las stailas?»

«Da tgi èn ellas?» ha respundì l'um d'affars in pau malidi.

«Jau na sai betg. Da nagin.»

«Alura èn ellas mias, perquai che jau hai pensà sco emprim londervi.»

«E quai basta?»

«Tschert. Sche ti chattas in diamant che n'è da nagin, è quel tes. Sche ti chattas in'insla che n'è da nagin, è quella tia. Sche ti has sco emprim in'idea, la laschas ti patentar e lura è ella tia. Ed jau, jau possed las stailas, perquai che nagin avant mai n'ha pensà londervi da las posseder.»

«Quai è vair», ha ditg il Pitschen Prinzi. «E tge fas cun ellas?»

«Jau las administresch. Jau las dumbrel e turn a dumbrar», ha ditg l'um d'affars. «Quai è grev. Ma jau sun in um serius!»

Il Pitschen Prinzi n'era anc betg satisfatg dal tut.

«Sche jau possed in fular, poss jau metter quel enturn culiez e prender el cun mai. Sche jau possed ina flur, la poss jau cleger e prender cun mai. Ma las stailas na pos ti betg cleger!»

«Na, ma jau las poss metter sin banca.»

«Tge vul quai dir?»

«Quai vul dir che jau scriv sin in pitschen palpiri il dumber da mias stailas. Quel met jau en ina chaschutta e ser alura quella cun la clav.»

«E quai è tut?»

«Quai tanscha!»

«Magari divertent», ha pensà il Pitschen Prinzi. «Bunamain poetic. Ma quai n'è betg propi serius.»

Sur da chaussas seriusas aveva il Pitschen Prinzi ideas fitg differentas da quellas dals creschids.

«Jau possed ina flur», ha el anc ditg. «Quella bogn jau mintga di. Jau possed trais vulcans ed a quels fatsch jau giu fulin mintg'emna – er a quel ch'è stiz. Ins na sa mai. Igl è bun per mes vulcans e bun er per mia flur che jau als possed. Ma ti na nizzegias nagut a las stailas...»

L'um d'affars ha avert la bucca, ma el n'è betg stà bun da respunder.

Ed il Pitschen Prinzi è fugì.

«Ils creschids èn propi dal tuttafatg extraordinaris», ha el ditg a sasez sin ses viadi.


XIV
[modifitgar | modifitgar il code]

Il tschintgavel planet era fitg curius. Igl era il pli pitschen da tuts. Sin quel avevi gist plazza avunda per ina laterna e per in envidalaternas. Il Pitschen Prinzi na pudeva betg s'imaginar a tge che pudessan servir ina laterna ed in envidalaternas là or en il tschiel, sin in planet senza chasas e senza glieud. El ha però ditg a sasez:

«Quest um è forsa absurd. En mintga cas è el main absurd ch'il retg, ch'il vanitus, che l'um d'affars e ch'il bavader. Almain fa sia lavur senn. Cur ch'el envida sia laterna è quai sco sch'el faschess nascher ina staila dapli, u ina flur. Cur ch'el stizza sia laterna, fa el cupidar la staila u la flur. Quai è ina fitg bella occupaziun. E cunquai ch'ella è bella, è ella er nizzaivla.»

Arrivà sin il planet ha el salidà l'envidalaternas cun tut respect:

«Bun di. Pertge has gist stiz tia laterna?»

«Quai è il cumond», ha respundì l'envidalaternas. «Bun di.»

«Tge è quai, il cumond?»

«Il cumond da stizzar mia laterna. Buna saira.»

Ed el ha puspè envidà ella.

«Ma pertge l'has ti puspè envidà?»

«Quai è il cumond», ha respundì l'envidalaternas.

«Jau na chapesch betg», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«I na dat nagut da chapir», ha ditg l'envidalaternas. «In cumond è in cumond. Bun di.»

Ed el ha stiz sia laterna.

Alura ha el sientà il frunt cun in faziel da quadrels cotschens.

«Jau hai in mastergn terribel. Ina giada fascheva quai anc senn. Jau stizzava la damaun ed envidava la saira. Il rest dal di aveva jau per ruassar ed il rest da la notg per durmir...»

«E dapi quella giada, ha il cumond midà?»

«Il cumond n'ha betg midà», ha ditg l'envidalaternas. «Quai è gist il drama! Il planet ha cumenzà ad ir enturn mintg'onn pli e pli svelt. Ed il cumond è restà il medem.»

«E lura?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Uss ch'il planet va enturn ina giada per minuta n'hai jau gnanc ina secunda paus. Jau envid e stiz ina giada per minuta!»

«Quai è legher! Tar tai duran ils dis mo ina minuta!»

«Quai n'è insumma betg legher», ha ditg l'envidalaternas. «Uss discurrin nus gia in mais ensemen.»

«In mais?»

«Gea. Trenta minutas. Trenta dis! Buna saira.»

Ed el ha puspè envidà sia laterna.

Il Pitschen Prinzi al ha guardà ed ha cumenzà ad avair gugent quest envidalaternas ch'era talmain fidaivel al cumond. El è sa regurdà co ch'el sez gieva a la tschertga da las rendidas dal sulegl cun stuschar sia sutga vi e nà. El ha vulì gidar ses ami.

«Sas... jau sai co che ti pudessas far in paus cur che ti vuls...»

«Jau vi adina», ha ditg l'envidalaternas.

Ins po numnadamain far ses duair e tuttina esser in pultrun.

Il Pitschen Prinzi ha cuntinuà:

«Tes planet è uschè pitschen che ti pos ir enturn ed enturn mo cun trais pass. Ti stos mo chaminar plaun avunda, lura restas ti adina en il sulegl. Cur che ti vuls far in paus, stos ti chaminar... ed uschia dura il di uschè ditg sco che ti vuls.»

«Quai na ma gida betg bler», ha ditg l'envidalaternas. «Quai che jau fatsch il pli gugent en la vita è durmir.»

«Nagina schanza», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Nagina schanza», ha respundì l'envidalaternas. «Bun di.»

Ed el ha stiz sia laterna.

Quel là, ha ditg il Pitschen Prinzi a sasez cuntinuond ses viadi, quel vegniss sbittà da tut ils auters, dal retg, dal vanitus, dal bavader, da l'um d'affars. Tuttina, per mai è el il sulet che n'è betg ridicul. Forsa perquai ch'el s'occupa d'insatge auter che da sasez. El ha dà in suspir da malavita schend a sasez:

«Quel è il sulet ch'avess pudì daventar mes ami. Ma ses planet è propi memia pitschen. I n'avess betg avunda plazza per dus...»

Quai ch'il Pitschen Prinzi na vuleva betg laschar valair era ch'el na gieva betg gugent davent da quest planet pervi da las milliquattertschientquaranta rendidas dal sulegl en ventgaquatter uras!


XV
[modifitgar | modifitgar il code]

Il sisavel planet era diesch giadas pli grond. Sin quel abitava in um vegl che scriveva enorms cudeschs:

«Guarda qua, in perscrutader!», ha clamà l'um cur ch'el ha vis il Pitschen Prinzi.

Quel è sesì giu sin maisa per trair in pau flad. El era gia viagià uschè lunsch!

«Danunder vegns ti?», ha dumandà l'um vegl.

«Tge cudeschun è quai?», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Tge faschais Vus qua?»

«Jau sun in geograf», ha ditg l'um vegl.

«Tge è quai in geograf?»

«In geograf è in scienzià che sa nua che sa chattan las mars, las flurs, las citads, las muntognas ed ils deserts.»

«Quai è fitg interessant» ha ditg il Pitschen Prinzi. «Finalmain in dretg mastergn!» Ed el ha laschà girar si'egliada sur il planet dal geograf. El n'aveva anc mai vis in planet uschè maiestus.

«Tge bel planet che Vus avais. Datti qua er oceans?»

«Quai na poss jau betg savair», ha ditg il geograf.

«Aah!» (Il Pitschen Prinzi era dischillus.) «E muntognas?»

«Quai na poss jau betg savair», ha ditg il geograf.

«E citads? E flums? E deserts?»

«Er quai na poss jau betg savair», ha ditg il geograf.

«Ma Vus essas geograf!»

«Quai è vair», ha ditg il geograf, «ma jau na sun betg perscrutader. Ed jau n'hai er nagins perscrutaders. Quai n'è betg chaussa dal geograf da dumbrar las citads, ils flums, las muntognas, las mars, ils oceans ed ils deserts. Il geograf è memia impurtant per ir a spass. El na banduna betg ses biro. El retschaiva dentant ils perscrutaders. El fa dumondas a quels e scriva si quai ch'els raquintan. E sche quai ch'in dad els raquinta al para interessant, lascha il geograf far ina retschertga sur da la moralitad dal perscrutader.»

«E pertge quai?»

«Perquai ch'in perscrutader che di manzegnas pudess chaschunar catastrofas en ils cudeschs da geografia. Ed er in perscrutader che baiva.»

«Pertge?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Perquai ch'ils bavaders vesan dubel. Alura notass il geograf duas muntognas, là nua ch'igl ha mo ina suletta.»

«Jau enconusch insatgi che fiss in nausch perscrutader», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Quai è pussaivel. Damai, sche la moralitad dal perscrutader para buna, vegn fatg ina retschertga sur da sia scuverta.»

«Ins va pia a guardar?»

«Na. Quai è memia cumplitgà. Ma ins pretenda dal perscrutader ch'el portia mussaments. Sch'el ha per exempel scuvert ina gronda muntogna, sto il perscrutader vegnir cun gronda crappa.»

Tuttenina è il geograf vegnì alert:

«Ma ti, ti vegns da lunsch! Ti es in perscrutader! Ti ma stos descriver tes planet!»

E suenter ch'il geograf aveva avert ses grond cudesch, ha el fatg piz a ses rispli. Quai ch'il perscrutader raquinta vegn l'emprim nudà cun rispli. Per scriver cun tinta spetg'ins fin ch'il perscrutader ha purtà las cumprovas.

«Alura, raquinta!», ha ditg il geograf.

«Oh, tar mai è quai pauc interessant», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Mes planet è fitg pitschen. Jau hai trais vulcans. Dus vulcans èn activs, in è stiz. Ma ins na sa mai.»

«Ins na sa mai», ha ditg il geograf.

«Jau hai er ina flur.»

«Nus na nudain betg las flurs», ha ditg il geograf.

«Pertge betg? Quai è il pli bel!»

«Perquai che las flurs èn passageras.»

«Tge vul quai dir ‹passager›?»

«Ils cudeschs da geografia», ha ditg il geograf, «èn ils cudeschs ils pli serius da tut ils cudeschs. Els na vegnan mai vegls. Igl è fitg rar ch'ina muntogna mida ses lieu. Igl è fitg rar ch'in ocean sa svida. Nus scrivain en ils cudeschs chaussas perpetnas.»

«Ma ils vulcans stizs pon sa dasdar e vegnir puspè activs», ha interrut il Pitschen Prinzi. «Tge vul quai dir ‹passager›?»

«Per nus è quai tuttina, sch'ils vulcans èn stizs u activs», ha ditg il geograf. «Quai che quinta per nus è la muntogna. Ella na sa mida mai.»

«Ma tge vul quai dir ‹passager›?», ha repetì il Pitschen Prinzi che n'aveva mai dà luc ina giada ch'el aveva fatg ina dumonda.

«Quai vul dir: esser en privel da svanir proximamain.»

«Mia flur è en privel da svanir proximamain?»

«Ma cler.»

«Mia flur è passagera», ha ditg il Pitschen Prinzi a sasez, «ed ella ha mo quatter spinas per sa dustar cunter il mund! Ed jau hai laschà ella tut suletta sin mes planet!»

Quai è stà l'emprima giada ch'el è sa sentì in pau mal. Ma el ha cuntinuà plain curaschi:

«Alura, tge planet cussegliais Vus dad ir a visitar?», ha el dumandà.

«Il planet Terra», ha respundì il geograf. «Quel ha in bun num.»

Ed il Pitschen Prinzi è partì pensond a sia flur.


XVI
[modifitgar | modifitgar il code]

Il settavel planet è damai stà la Terra.

La Terra n'è betg simplamain in planet! I dat là tschientedindesch retgs (natiralmain senza emblidar ils retgs nairs), setmilli geografs, novtschientmilli umens d'affars, set milliuns e mez bavaders, traitschientedindesch milliuns vanitus, vul dir circa duas milliardas creschids.

Per sa far in'idea da las dimensiuns da la Terra èsi bun da savair che avant ch'ins ha inventà la glisch electrica duvravi sin ils sis continents in'armada da quattertschientsessantaduamillitschintgtschientedindesch envidalaternas.

Vis d'ina tscherta distanza fascheva quai in effect grondius. Ils moviments da questa armada d'envidalaternas eran ordinads sco quels d'in ballet d'opera. L'emprim vegnivan quels da la Nova Zelanda e da l'Australia. Cur ch'els avevan envidà lur laternas gievan els a durmir ed ils envidalaternas da la China e da la Sibiria entravan en scena. Lura svanivan er quels davos las culissas. Uss era il tur dals envidalaternas da la Russia e da l'India. Suenter vegnivan quels da l'Africa e da l'Europa, lura quels da l'America dal Sid e suenter quels da l'America dal Nord. E mai na devi malsegirezzas pervi da la successiun. Quai era grondius!

Sulettamain l'envidalaternas da l'unica laterna dal Pol dal Nord e ses cumpogn da l'unica laterna dal Pol dal Sid manavan ina vita calma e paschaivla: els lavuravan mo duas giadas l'onn.


XVII
[modifitgar | modifitgar il code]

Cur ch'ins vul far da scort, poi capitar ch'ins exagerescha in pau. Jau na sun betg stà dal tut onest cun raquintar dals envidalaternas. Quels che n'enconuschan betg bain noss planet pon forsa survegnir ina fauss'idea da la Terra. Ils umans occupan fitg pauc spazi sin la Terra. Sche las duas milliardas abitants che populeschan nossa Terra stessan sidretg ed in pau da stretg, sco tar ina manifestaziun, avessan els tgunschamain plaz sin ina plazza publica da ventg miglias lunghezza e ventg miglias largezza. Ins pudess stagnar ensemen l'entira umanitad sin la pli pitschna insla dal Pacific. Ils creschids na crain sa chapescha betg quai. Els s'imagineschan da duvrar fitg bler plaz. Els sa sentan impurtants, sco ils baobabs. Als faschai ina giada la proposta da far il quint. Da quai hani plaschair! Els han gugent las cifras! Ma betg perdai memia bler temp cun quai. I na vala betg la paina. Vus ma dastgais crair.


Cur ch'il Pitschen Prinzi è arrivà sin la Terra, è el stà surprais da na vesair nagin. El aveva gia tema d'avair sbaglià il planet, cur ch'el ha vis a sa muventar en il sablun in anè mellen sco la glina.

«Buna notg», ha ditg il Pitschen Prinzi be uschia.

«Buna notg», ha ditg la serp.

«Sin tge planet sun jau crudà?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Sin la Terra, en Africa», ha respundì la serp.

«Ah!... Lura na datti nagina glieud sin la Terra?»

«Qua è il desert. En il desert n'hai nagina glieud. La Terra è gronda», ha ditg la serp.

Il Pitschen Prinzi è sesì sin in crap ed ha guardà vers tschiel:

«Jau ma dumond, sche las stailas èn envidadas per che mintgin possia chattar in di puspè sia staila. Guarda mes planet. El è gist sur nus... Ma quant dalunsch ch'el è!»

«El è bel», ha ditg la serp. «Tge vuls ti far qua?»

«Jau hai difficultads cun ina flur», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Ah!», ha ditg la serp.

Alura han els taschì.

«Nua èn ils umans?», ha dumandà il Pitschen Prinzi suenter in'urella. «Ins è in pau sulet en il desert...»

«Ins è sulet er tranter ils umans», ha ditg la serp.

Il Pitschen Prinzi ha guardà ditg e lung sin la serp:

«Ti es in curius animal», ha el ditg la finala, «satigl sco in det...»

«Ma jau sun pli pussanta ch'il det d'in retg», ha ditg la serp.

Il Pitschen Prinzi ha stuì rir in pau:

«Co vuls ti esser pussanta... ti n'has gnanc pes... ti na pos gnanc ir sin viadi...»

«Jau poss purtar tai pli lunsch ch'ina bartga», ha ditg la serp.

Ella è sa stortigliada enturn il ravel dal Pitschen Prinzi, sco in bratschlet d'aur:

«Quel che jau tutg», ha ditg la serp, «dun jau enavos a la terra danunder ch'el è vegnì. Ma ti es pur e ti vegns d'ina staila...»

Il Pitschen Prinzi n'ha dà nagina resposta.

«Jau stun mal per tai. Ti es uschè flaivel sin questa Terra da granit. Jau ta poss gidar in di, sche ti laschas encrescher memia fitg per tes planet. Jau poss...»

«Oh! Jau hai encletg fitg bain», ha ditg il Pitschen Prinzi, «ma pertge discurras ti adina en engiavineras?»

«Jau sun buna da schliar tuttas», ha ditg la serp.

Ed alura han els taschì.


XVIII
[modifitgar | modifitgar il code]

Il Pitschen Prinzi ha traversà il desert ed ha inscuntrà mo ina flur. Ina flur cun trais petals, ina fluretta da pauc...

«Bun di», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Bun di», ha ditg la flur.

«Nua èn ils umans?», ha dumandà il Pitschen Prinzi gentilmain.

La flur aveva vis in di a passar ina caravana:

«Ils umans? Jau crai ch'i dettia sis u set. Jau als hai vis avant onns. Ma ins na sa mai nua ch'els èn da chattar. Els van cun il vent. Els n'han naginas ragischs, e quai n'è betg bun.»

«Adia», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Adia», ha ditg la flur.


XIX
[modifitgar | modifitgar il code]

Il Pitschen Prinzi è rampignà sin in'auta muntogna. Las sulettas muntognas ch'el aveva vis enfin quella giada eran ils trais vulcans che vegnivan ad el enfin il schanugl. Ed il vulcan stiz duvrava el sco sutga pitschna. «D'ina muntogna uschè auta sco quella», ha el ditg a sasez, «ves jau en ina giada l'entir planet e tut ils umans...» Ma el n'ha vis nagut auter che pizs gizs da crap.

«Bun di», ha el ditg sco per casualitad.

«Bun di... bun di... bun di...», ha respundì l'eco.

«Tgi essas vus?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Tgi essas vus... tgi essas vus... tgi essas vus...», ha respundì l'eco.

«Sajas mes amis, jau sun sulet», ha el ditg.

«Jau sun sulet... jau sun sulet... jau sun sulet...», ha respundì l'eco.

«Tge curius planet», ha el alura pensà. «El è tut setg, tut giz e tut salà. Ed ils umans n'han nagina fantasia. Els repetan quai ch'ins di ad els... Tar mai aveva jau ina flur, ella discurriva adina sco emprima...»


XX
[modifitgar | modifitgar il code]

Ma suenter ch'il Pitschen Prinzi era chaminà ditg tras il sablun, sur grippa e tras la naiv, ha el la finala chattà ina via. E las vias mainan adina tar ils umans.

«Bun di», ha el ditg.

Igl era in curtin plain rosas.

«Bun di», han ditg las rosas.

Il Pitschen Prinzi ha guardà sin ellas. Ellas sumegliavan tuttas sia flur.

«Tgi essas vus?», ha el dumandà tut surprais.

«Nus essan rosas», han ditg las rosas.

«Aha!», ha ditg il Pitschen Prinzi...

Ed el è sa sentì fitg sventirà. Sia flur al aveva raquintà ch'ella saja l'unica da sia spezia en l'entir univers. E qua eran almain tschintgmilli, tuttas tuttina, en in sulet curtin!

«Ella fiss consternada», ha el ditg a sasez, «sch'ella vesess quai... Ella cumenzass a tusser e tusser e faschess sco da murir per betg esser ridicula. Ed jau fiss sfurzà da far sco da tgirar ella, uschiglio sa laschass ella propi murir, per far star mal er mai...»

Alura ha el anc ditg a sasez: Jau crajeva d'esser ritg, perquai che jau aveva ina flur unica, enstagl possed jau mo ina rosa ordinaria. Quella e mes trais vulcans che ma vegnan enfin il schanugl ed in da quels è forsa stiz per adina, cun quai na sun jau betg propi in grond prinzi. Ed el è sa mess giu en l'erva ed ha cumenzà a bragir.


XXI
[modifitgar | modifitgar il code]

En quel mument è arrivada la vulp:

«Bun di», ha ditg la vulp.

«Bun di», ha respundì gentilmain il Pitschen Prinzi ch'era sa vieut, ma n'aveva vis nagut.

«Jau sun qua», ha ditg la vusch, «sut il mailer...»

«Tgi es ti?», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Ti es bel...»

«Jau sun ina vulp», ha ditg la vulp.

«Ve na qua e gioga cun mai», l'ha proponì il Pitschen Prinzi, «jau sun uschè trist...»

«Jau na poss betg giugar cun tai», ha ditg la vulp. «Jau na sun anc betg domesticada».

«Oh, perstgisa», ha ditg il Pitschen Prinzi.

Ma suenter avair studegià in mument ha el dumandà:

«Tge vul quai dir ‹domesticar›?»

«Ti n'es betg da qua», ha ditg la vulp, «tge tschertgas ti?»

«Jau tschertg ils umans», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Tge vul quai dir ‹domesticar›?»

«Ils umans», ha ditg la vulp, «han schluppets e van a chatscha. Quai è malempernaivel. Els tegnan er giaglinas. Quai è lur sulet interess. Tschertgas ti giaglinas?»

«Na», ha ditg il Pitschen Prinzi, «jau tschertg amis. Tge vul quai dir ‹domesticar›?»

«Quai è insatge ch'ins ha prest emblidà», ha ditg la vulp. «Quai vul dir ‹crear lioms›...»

«Crear lioms?»

«Precis!», ha respundì la vulp. «Per entant n'es ti per mai nagut auter ch'in mattet che sumeglia tschientmilli auters mattets. Ed jau n'hai betg basegn da tai. E ti n'has er betg basegn da mai. Jau na sun per tai nagut auter ch'ina vulp che sumeglia tschientmilli autras vulps. Ma sche ti ma domesticheschas, avain nus basegn in da l'auter. Ti es alura unic per mai sin quest mund. Ed jau sun unica per tai sin quest mund...»

«Jau cumenz a chapir», ha ditg il Pitschen Prinzi. «I dat ina flur... jau crai ch'ella m'haja domesticà...»

«Quai è pussaivel», ha ditg la vulp. «Ins vesa da tuttas chaussas sin la Terra.»

«Oh! quai n'è betg sin la Terra», ha ditg il Pitschen Prinzi.

La vulp ha survegnì mirveglias:

«Sin in auter planet?»

«Gea.»

«Datti chatschaders sin quest planet?»

«Na.»

«Quai è interessant! E giaglinas?»

«Na.»

«Nagut n'è perfetg», ha suspirà la vulp.

Ma la vulp è vegnida enavos a ses emprim patratg:

«Mia vita è monotona. Jau fatsch chatscha sin las giaglinas, ils umans fan chatscha sin mai. Tut las giaglinas sa sumeglian e tut ils umans sa sumeglian. Quai è in pau lungurus per mai. Ma sche ti ma domesticheschas, alura è quai sco in radi da sulegl. Lura enconusch jau il tun d'in pass ch'è tut auter che tschels. Lezs ma fan ir sut terra. Tes pass dentant ma fan vegnir or da mia tauna, perquai ch'els tunan per mai sco musica. Ed alura guarda! Vesas giu là ils champs da graun? Jau na magl nagin paun. Il graun n'ha per mai nagin'impurtanza. El na ma regorda a nagut. E quai è trist! Ma tes chavels han la colur da l'aur. Cur che ti m'has domesticà, è quai alura magnific! Il graun ch'ha er la colur da l'aur ma vegn a far endament tai. Ed jau vegn a giudair la ramur dal vent en il graun...»

La vulp ha taschì ed ha guardà ditg sin il Pitschen Prinzi:

«Fa il bain... domestichescha mai», ha ella ditg.

«Quai fatsch jau gugent», ha ditg il Pitschen Prinzi, «ma jau n'hai betg ditg temp. Jau stoss chattar amis ed emprender d'enconuscher bleras chaussas.»

«Ins enconuscha mo quai ch'ins ha domesticà», ha ditg la vulp. Ils umans n'han betg pli temp d'emprender d'enconuscher insatge. Els cumpran las chaussas fatgas e finidas tar ils martgadants. Ma cunquai ch'i na dat nagins martgadants d'amis, n'han ils umans betg pli amis. Sche ti vuls in ami, alura domestichescha mai!»

«Tge stoss jau far?», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Ti stos avair gronda pazienza», ha ditg la vulp. «L'emprim sesas ti in toc davent da mai, uschia, en l'erva. Jau guard mintgatant sin tai, ma ti na dis nagut. La lingua è ina funtauna da malencletgas. Ti pos dentant seser mintga di in pau pli manaivel da mai...»

L'autra damaun è il Pitschen Prinzi turnà.

«I fiss stà meglier da vegnir puspè la medem'ura», ha ditg la vulp. «Sche ti vegns per exempel suentermezdi a las quatter, cumenz jau ad esser ventiraivla a partir da las trais. Pli datiers che l'ura da tia visita vegn e pli ventiraivla che jau sun. A las quatter cumenz jau alura a vegnir agitada ed inquieta; jau vegn a scuvrir tge che quai vul dir: esser ventiraivla! Ma sche ti vegns cur ch'i plascha, na sai jau mai cur che jau duess cumenzar a preparar mes cor... I dovra tscherts rituals.»

«Tge è quai, in ritual?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Er quai è ina chaussa ch'ins ha prest emblidà», ha ditg la vulp.

«Igl è quai che fa ch'in di n'è betg sco tschels dis, in'ura betg sco tschellas uras. Mes chatschaders per exempel han ina sort da ritual. La gievgia sautan els cun las mattas dal vitg. La gievgia è perquai in di grondius! Jau spassegel lura enfin tar las vignas. Sch'ils chatschaders giessan a sautar cur ch'i plascha, fissan ils dis tuts in sco l'auter ed jau n'avess mai vacanzas.»

Il Pitschen Prinzi ha damai domesticà la vulp. E cur ch'igl era temp da partir ha la vulp ditg:

«Oh!... Jau vegn a bragir.»

«Ti es tezza la culpa», ha ditg il Pitschen Prinzi, «jau na t'hai giavischà nagut dal mal, ma ti has vulì che jau ta domesticheschia...»

«Cler», ha ditg la vulp.

«Ma ti vegns a bragir!», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Cler», ha ditg la vulp.

«Ma alura n'has ti gudagnà nagut!»

«Bain, jau hai gudagnà insatge», ha ditg la vulp, «pervi da la colur dal graun».

Alura ha el ditg:

«Va enavos tar las rosas. Ti vegns a chapir che tia rosa è unica sin quest mund. Suenter turnas ti tar mai per ma dir adia ed jau ta vegn a regalar in misteri.»


Il Pitschen Prinzi è turnà tar las rosas:

«Vus na sumegliais tuttavia betg mia rosa, vus n'essas anc nagut», ha el ditg ad ellas. «Nagin n'ha domesticà vus e vus n'avais domesticà nagin. Vus essas sco quai che mia vulp era: ina vulp sco tschientmilli autras. Ma alura è ella vegnida mi'amia ed uss è ella per mai unica sin quest mund.»

E las rosas eran fitg embarassadas.

«Vus essas bellas, ma vus essas vidas», ha il Pitschen Prinzi anc ditg a las rosas. «Ins na po betg murir per vus. Tschert, insatgi che passa speravi po tgunsch crair che mia rosa as sumeglia. Ma ella sul suletta è pli impurtanta che vus tuttas, perquai ch'ella è quella che jau hai bagnà. Perquai ch'ella è quella che jau hai mess sut ina cuppa da vaider. Perquai ch'ella è quella che jau hai protegì cun in paravent. Perquai ch'ella è quella che jau hai liberà da las rasulaunas (cun excepziun da quellas duas u trais che jau hai laschà per las tgirallas). Perquai ch'ella è quella che jau hai udì a sa lamentar u sa gloriar, u perfin a taschair mintgatant. Perquai ch'igl è mia rosa.»


Alura è el turnà tar la vulp:

«Adia», ha el ditg...

«Adia», ha ditg la vulp. «E quai è mes misteri. El è fitg simpel: ins vesa bain mo cun il cor. L'essenzial na ves'ins betg cun ils egls.»

«L'essenzial na ves'ins betg cun ils egls», ha repetì il Pitschen Prinzi per tegnair endament.

«Il temp che ti has pers per tia rosa fa che tia rosa è uschè impurtanta.»

«Il temp che jau hai pers per mia rosa...», ha ditg il Pitschen Prinzi per tegnair endament.

«Ils umans han emblidà questa vardad», ha ditg la vulp. «Ma ti na dastgas betg emblidar ella. Per quai che ti has domesticà, es ti responsabel per adina. Ti es responsabel per tia rosa...»

«Jau sun responsabel per mia rosa...», ha repetì il Pitschen Prinzi per tegnair endament.


XXII
[modifitgar | modifitgar il code]

«Bun di», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Bun di», ha ditg il guardiastgomias.

«Tge fas ti qua?», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Jau zavrel ils viagiaturs en pachets da milli», ha ditg il guardiastgomias. «Jau spedesch ils trens che transportan ils viagiaturs, baud a dretga, baud a sanestra.»

Ed in tren rapid illuminà, ramplunond sco il tun, ha fatg stremblir la chasetta dal guardiastgomias.

«Quels han ina detga prescha», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Tge tschertgan els?»

«Gnanc l'um da la locomotiva sa quai», ha ditg il guardiastgomias.

Ed in segund tren rapid illuminà è passà ramplunond, questa giada en l'autra direcziun.

«Turnan els gia?», ha dumandà il Pitschen Prinzi...

«Quai n'èn betg ils medems», ha ditg il guardiastgomias. «Quai èn auters.»

«N'eran els betg cuntents là nua ch'els eran?»

«Ins n'è mai cuntent là nua ch'ins è», ha ditg il guardiastgomias.

E puspè è passà ramplunond in terz tren rapid illuminà.

«Persequiteschan quels ils emprims viagiaturs?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Els na persequiteschan insumma nagut», ha ditg il guardiastgomias.

«Ils viagiaturs dorman en là, u alura susdan els. Sulettamain ils uffants smatgan il nas cunter las fanestras.»

«Be ils uffants san tge ch'els tschertgan», ha ditg il Pitschen Prinzi. «Els passentan temps a la lunga cun ina poppa da sdratscha e quella daventa fitg impurtanta per els. E, sch'insatgi la prenda davent, bragian els...»

«Els èn fortunads», ha ditg il guardiastgomias.


XXIII
[modifitgar | modifitgar il code]

«Bun di», ha ditg il Pitschen Prinzi.

«Bun di», ha ditg il martgadant.

Quai era in martgadant da pirlas spezialas, pirlas che dostan la said. Sch'ins tragutta ina ad emna n'han ins betg pli basegn da baiver.

«Pertge vendas ti quai?», ha dumandà il Pitschen Prinzi.

«Quai spargna bler temp», ha ditg il martgadant. «Ils experts han fatg or il quint. Ins spargna tschuncantatrais minutas ad emna.»

«E tge fan ins cun questas tschuncantatrais minutas?»

«Ins po far tge ch'ins vul.»

«Jau da mia vart», ha ditg il Pitschen Prinzi, «sche jau avess tschuncantatrais minutas danvanz, chaminass jau plaun plaunet vers ina funtauna...»


XXIV
[modifitgar | modifitgar il code]

Igl era l'otgavel di da mia panna en il desert ed jau aveva tadlà l'istorgia dal martgadant, entant che jau baveva il davos dagut da mia provisiun d'aua:

«Sas», hai jau ditg al Pitschen Prinzi, «tias regurdanzas èn fitg bellas, ma jau n'hai anc betg reparà mes aviun, jau n'hai nagut pli da baiver ed er jau fiss fitg ventiraivel, sche jau pudess chaminar plaun plaunet vers ina funtauna!»

«Mes ami la vulp», m'ha el ditg...

«Mes char mattet, uss na vai betg pli per la vulp!»

«Pertge?»

«Perquai che nus vegnin a murir da la said...»

El n'ha betg chapì tge che jau vuleva dir ed el ha respundì:

«Igl è bun d'avair gì in ami, er sch'ins sto murir. Jau sun fitg cuntent che jau hai gì la vulp sco amia...»

El na vesa betg il privel, hai jau pensà per mamez. El n'ha mai ni fom ni said. In zic sulegl tanscha ad el...

Ma alura ha il Pitschen Prinzi guardà sin mai ed ha respundì:

«Er jau hai said... lain tschertgar ina funtauna...»

Jau hai exprimì cun in gest che jau haja pauca speranza: igl è absurd dad ir a la tschertga d'ina funtauna en l'immensitad dal desert. Tuttina essan nus ans mess sin via.

Suenter che nus eran chaminads uras a la lunga senza dir pled, èsi vegnì notg e las stailas han cumenzà a glischar. Jau las veseva sco en in siemi, perquai che jau aveva in zic fevra pervi da la said. Ils pleds dal Pitschen Prinzi sautavan en mes chau.

«Damai has er ti said?», al hai jau dumandà.

Ma el n'ha betg respundì a mia dumonda. El ha simplamain ditg:

«L'aua po er esser buna per il cor...»

Jau n'hai betg chapì sia resposta, ma jau hai taschì... Jau saveva bain ch'ins na dastgava betg far dumondas ad el.

El era stanchel ed è sesì giu. Jau sun sesì sper el e suenter in mument ha el ditg:

«Las stailas èn bellas, pervi d'ina flur ch'ins na vesa betg...»

Jau hai respundì «gea, cler» ed jau hai contemplà, senza discurrer, las undas dal sablun en il cler da la glina.

«Il desert è bel», ha el anc ditg...

E quai era vair. Jau hai adina gì gugent il desert. Ins sesa sin ina duna da sablun. Ins na vesa nagut. Ins n'auda nagut. E tuttina glischa insatge en il silenzi...

«Quai che fa il desert pli bel», ha ditg il Pitschen Prinzi, «è ch'el zuppenta insanua ina funtauna...»

Jau sun stà surprais da chapir tuttenina questa glischur misteriusa dal sablun. Cur che jau era in mattet, steva jau en ina chasa veglia e la legenda raquintava ch'i saja zuppà in stgazi insanua. Sa chapescha n'ha mai nagin chattà quel, u forsa n'ha er mai nagin tschertgà. Ma il stgazi intgantava l'entira chasa. Mia chasa tegneva zuppà in misteri en il fund da ses cor...

«Gea», hai jau ditg al Pitschen Prinzi, «ch'i sa tractia da la chasa, da las stailas u dal desert, quai che fa lur bellezza na ves'ins betg!»

«Jau sun cuntent», ha el ditg, «che ti patratgas tuttina sco mia vulp».

Il Pitschen Prinzi è alura sa durmentà ed jau al hai prendì sin bratsch e sun chaminà enavant. Jau era commovì. Jau aveva l'impressiun da purtar in stgazi rumpaivel. I ma pareva schizunt ch'i na dettia nagut pli rumpaivel sin la Terra. Jau hai guardà quest frunt sblatg en il clerglina, quests egls serrads, quests chavels fins che tremblavan en il vent ed jau hai ditg a mai: quai che ti vesas qua n'è nagut auter ch'ina scorsa. Il pli impurtant è invisibel...

Ses lefs mez averts laschavan percorscher in fin surrir ed jau hai ditg a mai: «Quai che m'ha commovì uschè fitg tar quest Pitschen Prinzi è sia fidaivladad envers ina flur, igl è il maletg d'ina rosa che splendura en el sco la flomma d'ina lampa, schizunt cur ch'el dorma...» Ed el ma pareva anc pli rumpaivel. Ins sto proteger bain las lampas: in suffel las po stizzar...

Uschia sun jau ì vinavant ed hai scuvert la funtauna cun l'alva dal di.


XXV
[modifitgar | modifitgar il code]

«Ils umans», ha ditg il Pitschen Prinzi, «sa stumplan en ils trens rapids, ma els na san betg pli tge ch'els tschertgan. Alura s'agiteschan els e van en rudè...»

Ed el ha anc ditg:

«Quai na vala betg la paina...»

La funtauna che nus avevan chattà na sumegliava betg las funtaunas da la Sahara. Las funtaunas da la Sahara èn simplas rusnas chavadas en il sablun. Questa qua sumegliava in bigl en in vitg. Ma là n'avevi nagin vitg ed jau crajeva da siemiar.

«Quai è curius», hai jau ditg al Pitschen Prinzi, «tut è pront: il turn, la sadella, la suga...»

El ha ris, ha tutgà la suga ed ha laschà girar il turn.

Ed il turn ha sgrizià sco quai ch'ina roda veglia sgrizia, cur ch'il vent ha durmì ditg.

«Audas», ha ditg il Pitschen Prinzi, «uss dasdain nus la funtauna ed ella chanta...»

Jau na vuleva betg ch'el fetschia in sforz:

«Lascha far mai», al hai jau ditg. «Quai è memia grev per tai.»

Plaun plaunet hai jau tratg si la sadella ed hai tschentà ella cun tut quità sin l'ur. En mias ureglias udiva jau anc adina il chantar dal turn ed en l'aua tremblanta veseva jau a tremblar il sulegl.

«Jau hai said da quest'aua», ha ditg il Pitschen Prinzi, «dà da baiver a mai...»

Ed jau hai encletg tge ch'el aveva tschertgà!

Jau hai auzà la sadella fin a ses lefs. El ha bavì cun ils egls serrads.

Quai era sco ina festa. Quest'aua era tut insatge auter ch'ina vivonda. Ella era naschida cun chaminar sut las stailas, cun il chant dal turn ed il sforz da mia bratscha. Ella era buna per il cor, sco in regal. Quai era sco dal temp che jau era pitschen. Il pignol da Nadal, la musica da la messa da mesanotg, las fatschas rientas – pir quai deva la glischur al regal che jau survegniva.

«Ils umans qua tar tai», ha ditg il Pitschen Prinzi, «cultiveschan tschintgmilli rosas en in sulet curtin... ed els na chattan betg quai ch'els tschertgan...»

«Els na chattan betg...», hai jau respundì...

«E tuttina pudessan els chattar quai ch'els tschertgan en ina suletta rosa u en in zic aua...»

«Jau sai», hai jau ditg.

Ed il Pitschen Prinzi ha cuntinuà:

«Ma ils egls èn tschorvs. Ins sto guardar cun il cor.»

Jau aveva bavì e pudeva puspè trair flad. Cur ch'i fa dis ha il sablun la colur da mel. Er questa colur da mel ma fascheva ventiraivel. Pertge dueva jau ma far quitads...

«Ti stos tegnair quai che ti has empermess», m'ha ditg cun vusch miaivla il Pitschen Prinzi ch'era puspè sesì giu sper mai.

«Tge hai jau empermess?»

«Sas... in buccarè per mia nursa... jau sun responsabel per questa flur!»

Jau hai prendì ils sbozs da dissegns or da giaglioffa. Il Pitschen Prinzi ha guardà sin quels ed ha ris:

«Tes baobabs èn plitost sumegliants a giabus...»

«Oh!»

Jau ch'era uschè losch da mes baobabs!

«Tia vulp... sias ureglias... quellas guardan or in pau sco cornas... ed ellas èn memia lungas!»

El ha puspè ris.

«Ti es malgist, mes char, jau na saveva dissegnar nagut auter che boas avertas e boas serradas.»

«Oh, quai po ir», ha el ditg, «ils uffants chapeschan.»

Jau hai damai dissegnà in buccarè. Ed jau aveva in cor grev, cur che jau hai dà il dissegn al Pitschen Prinzi:

«Jau na sai betg tge plans che ti has...»

Ma el n'ha betg respundì. El ha ditg:

«Sas, mia crudada sin la Terra... Damaun èsi gist in onn...»

E suenter ina pitschna pausa ha el anc ditg:

«Jau sun dà giu fitg damanaivel da qua...»

Ed el è vegnì tut cotschen.

E puspè, senza encleger pertge, hai jau sentì in curius pensier.

Entant m'è vegnida ina dumonda:

«Alura n'era quai betg ina casualitad che ti chaminavas quella damaun che jau t'hai emprendì d'enconuscher avant otg dis, gist uschia, tut sulet, milli miglias davent da tuttas regiuns abitadas! Ti es returnà là nua che ti eras dà giu?»

Il Pitschen Prinzi è vegnì anc pli cotschen.

Jau hai agiuntà targlinond:

«Forsa..., forsa pervi da l'anniversari?...»

Puspè è il Pitschen Prinzi vegnì cotschen. El na respundeva mai a las dumondas, ma, cur ch'ins vegn cotschen, vul quai bain dir «gea», u betg?

«Ah!», al hai jau ditg, «jau hai tema...»

Ma el ha respundì:

«Ti stos uss lavurar. Ti stos ir enavos tar tia maschina. Jau spetg qua sin tai. Turna damaun a saira...»

Ma jau aveva anc adina dubis. Jau hai pensà a la vulp. Ins ristga da stuair bragir in pau, sch'ins è sa laschà domesticar...


XXVI
[modifitgar | modifitgar il code]

Sper la funtauna era la ruina d'in vegl mir da crap. Cur che jau sun turnà da mia lavur l'autra saira, hai jau vis da lunsch mes Pitschen Prinzi che seseva sin il mir e laschava pender las chommas.

Ed jau hai udì co ch'el discurriva:

«Na ta regordas pia betg? Quai n'è betg exact en quest lieu!»

I stueva esser in'autra vusch ch'al ha respundì, perquai ch'el ha alura ditg:

«Bain! Bain! Igl è il dretg di, ma betg il dretg lieu...»

Jau sun chaminà enavant vers il mir. Jau na veseva ni udiva anc adina nagin. Tuttina ha il Pitschen Prinzi respundì puspè:

«Franc e segir. Ti vesas lura nua che cumenzan mes fastizs en il sablun. Ti has mo da spetgar sin mai. Jau sun là questa notg.»

Jau era ventg meters davent dal mir e na veseva anc adina nagut.

Suenter in silenzi ha il Pitschen Prinzi cuntinuà:

«Ti has bain in bun tissi? Es segira che ti na ma fas betg patir memia ditg?»

Jau sun stà airi, il cor plain anguscha, ma jau na chapiva anc adina betg.

«Ed uss va davent», ha el ditg... «Jau vi vegnir giu dal mir!»

Alura hai er jau guardà sin il pe dal mir ed hai dà in sigl! Là steva, drizzada sidretg vers il Pitschen Prinzi, ina da quellas serps melnas che fan murir vus en trenta secundas. Jau sun ì cun il maun en giaglioffa per prender or mia pistola ed hai cumenzà a currer. Ma cun la canera che jau hai fatg, ha la serp sa laschà glischnar bufatgamain en il sablun, sco in radi d'aua che va a fin, e senza far gronda prescha è ella serpegiada cun in lev tun da metal tranter la crappa.

Jau sun arrivà gist a temp per prender en bratscha mes Pitschen Prinzi, sblatg sco la naiv.

«Tge istorgias fas ti qua? Ti discurras uss perfin cun las serps!»

Jau aveva fatg liber il faziel mellen d'aur ch'el purtava adina enturn culiez. Jau aveva bagnà sias tempras ed al aveva dà da baiver. Ed uss na ristgava jau betg pli da far dumondas. El guardava cun egls serius sin mai e strenscheva sia bratscha enturn mes culiez. Jau sentiva co che ses cor batteva sco il cor d'in utschè che mora cur ch'el è vegnì tutgà d'in sajet. El ha ditg:

«Jau sun cuntent che ti has chattà quai che mancava a tia maschina. Uss pos ti turnar a chasa...»

«Ma co sas ti quai?»

Jau vuleva gist dir ad el che mia lavur saja reussida malgrà tut.

El n'ha betg respundì a mia dumonda, ma ha alura anc ditg:

«Er jau return oz tar mai a chasa...»

Ed alura cun tun melanconic:

«Quai è bler pli lunsch... e bler pli grev...»

Jau sentiva bain ch'i capitava insatge extraordinari. Jau al hai serrà en mia bratscha sco in pitschen uffant e tuttina ma parevi ch'el glischnia a dretg giu en in precipizi, senza che jau fiss stà bun d'al tegnair enavos...

Si'egliada era seriusa e persa en il lontan:

«Jau hai tia nursa. Ed jau hai la chista per la nursa. Ed jau hai il buccarè...»

Ed el ha surris da quai trist.

Jau hai spetgà ditg. Jau sentiva ch'el survegniva uss in pau pli chaud.

«Mes char, ti has gì tema...»

El aveva gì tema, quai era cler. Ma el ha ris miaivlamain ed ha ditg:

«Questa saira vegn jau ad avair anc bler dapli tema...»

Puspè hai jau gì quest sentiment da snavur en vista a quai ch'ins na po betg midar. Ed jau hai encletg che jau na supportava betg l'idea da mai pli udir quest rir. El era per mai sco ina funtauna amez il desert.

«Mes char pitschnet, jau less anc ina giada udir co che ti ris.»

Ma el ha ditg:

«Questa notg èsi in onn. Mia staila vegn a sa chattar gist sur il lieu nua che jau sun crudà giu l'onn passà...»

«Di mes pitschnet, quai è bain mo in nausch siemi, quest'istorgia da la serp e da la scuntrada e da la staila...»

Ma el n'ha betg respundì a mia dumonda. El ha ditg:

«Quai ch'è impurtant na ves'ins betg...»

«Tschert...»

«Quai è sco cun la flur. Sche ti has gugent ina flur che sa chatta sin ina staila, alura èsi bel da guardar il tschiel la notg. Tut las stailas èn plain flurs.»

«Tschert...»

«Quai è sco cun l'aua. Quella che ti m'has dà da baiver era sco musica, pervi dal turn e da la suga... sas anc... ella era buna.»

«Tschert...»

«Ti guardas alura las stailas, la notg. Mia staila è memia pitschna per ta mussar nua ch'ella sa chatta. Quai è meglier uschia. Mia staila è per tai ina da quellas. Alura guardas ti gugent tut las stailas... Ellas èn tuttas tias amias. Ed uss ta vi jau far in regal...»

Ed el ha puspè ris.

«Ah, mes char pitschnet, mes char pitschnet, jau hai uschè gugent quest rir!»

«Gist quai è mes regal... i vegn ad esser sco cun l'aua...»

«Tge manegias?»

«Las stailas n'èn betg per tut la glieud las medemas. Per quels che van sin viadi èn las stailas ils mussavias. Per auters n'èn ellas nagut auter che pitschnas glischs. Per ils scienziads percunter èn las stailas problems. Per mes um d'affars eran ellas aur. Ma tut questas stailas taschan. Ti vegns ad avair stailas sco che nagin auter n'ha...»

«Tge manegias?»

«Cur che ti guardas il tschiel la notg, vegn quai ad esser per tai sco sche tut las stailas riessan perquai che jau vegn ad abitar sin ina da quellas, perquai che jau vegn a rir sin ina da quellas. Ti has alura stailas che san rir!»

Ed el ha puspè ris.

«E cur che ti es puspè consolà (ins vegn adina da sa consolar) es ti cuntent che ti m'has emprendì d'enconuscher. Ti restas per adina mes ami. Ti has alura gust da rir cun mai. E mintgatant avras ti la fanestra, gist uschia, per plaschair... E tes amis èn fitg surprais da ta vesair a rir cun guardar il tschiel. Ti dis alura: ‹Gea, las stailas ma fan adina gust da rir!› Els vegnan a crair che ti sajas balurd. Jau vegn a t'avair fatg ina bella filistucca...»

Ed el ha puspè ris.

«Quai è alura sco sche jau t'avess dà, enstagl da stailas, ina pluna brunsinas che san rir...»

Ed el ha puspè ris. Alura è el vegnì serius.

«Questa notg... ti sas bain... igl è meglier sche ti na vegns betg.»

«Jau na ta lasch betg sulet.»

«I vegn a parair, sco sche jau avess mal... sco sche jau stuess murir. Quai è uschia, ve betg a guardar, quai na vala betg la paina...»

«Jau na ta lasch betg sulet.»

Ma el sa fascheva quitads.

«Jau di quai a tai... er pervi da la serp. Ella na dastga betg morder tai... Las serps èn nauschas. Ellas pon morder per plaschair...»

«Jau na ta lasch betg sulet.»

Ma insatge al ha quietà:

«Igl è vair ch'ellas n'han pli nagin tissi per la segunda morsa...»

Quella notg là n'hai jau betg vis co ch'el è sa mess sin via. El era ì davent senza far canera. Cur ch'i m'è reussì da vegnir suenter ad el, chaminava el svelt e cun pass decidì. El ha mo ditg:

«Ah! Ti es qua...»

Ed el m'ha prendì per il maun. Ma el sa fa scheva anc adina quitads:

«Ti na duevas betg vegnir. I ta vegn a far mal. I vegn a vesair or sco sche jau fiss mort, ma quai n'è betg vair...»

Jau hai taschì.

«Chapeschas. Igl è memia lunsch. Jau na poss betg prender cun mai quest corp. El è memia grev.»

Jau hai taschì.

«Sas, quai vegn a vesair or sco ina veglia scorsa bittada da la vart. Scorsas veglias, quai n'è betg trist...»

Jau hai taschì.

El aveva pers in pau il curaschi. Ma el ha fatg anc in sforz:

«Quai vegn ad esser bellin, sas. Er jau vegn a guardar las stailas. Tut las stailas vegnan ad esser per mai funtaunas cun in turn da ruina. Tut las stailas ma vegnan a dar da baiver...»

Jau hai taschì.

«Quai vegn ad esser uschè divertent! Ti vegns ad avair tschintgtschient milliuns brunsinas, jau vegn ad avair tschintgtschient milliuns funtaunas...»

Ed el ha er taschì, perquai ch'el bragiva...

«Nus essan qua. Ma lascha far in pass tut sulet.»

Ed el è sesì giu, perquai ch'el aveva tema. El ha anc ditg:

«Sas... mia flur... jau sun responsabel per ella! Ed ella è uschè flaivla! Ed ella è uschè naiva. Ella ha mo quatter spinettas per sa dustar cunter il mund...»

Jau sun sesì giu perquai che jau n'era betg pli bun da star en pe.

El ha ditg:

«Ma bain... Quai è tut...»

El ha anc targlinà in zic, alura è el stà en pe. El ha fatg in pass. Jau na pudeva betg ma mover.

I n'ha dà nagut auter ch'ina sclerida melna sper ses ravel. In mument è el stà airi. El n'ha betg bragì. El è crudà plaun plaunet, sco quai ch'ina planta croda. I n'ha gnanc fatg canera, pervi dal sablun.


XXVII
[modifitgar | modifitgar il code]

Ed uss èn gia passads da quai da sis onns... Jau n'hai anc mai raquintà quest'istorgia. Mes camarats èn stads cuntents da ma vesair anc en vita. Jau era trist, ma ad els hai jau ditg: «Quai è la stancladad...»

Entant sun jau in pau ma consolà. Quai vul dir... betg dal tuttafatg. Jau sun dentant segir ch'el è turnà sin ses planet, pertge che l'autra damaun n'hai jau betg pli chattà ses corp. I n'era betg in corp uschè pesant... E la notg taidlel jau fitg gugent las stailas.

Quai tuna sco tschintgtschient milliuns brunsinas...

Ma ina chaussa è tuttina curiusa. Cur che jau aveva dissegnà il buccarè per la nursa dal Pitschen Prinzi, aveva jau emblidà d'agiuntar la tschinta da tgirom! Uschia n'ha el mai pudì liar il buccarè vi da la nursa. Ed uss ma dumond jau: Tge è bain capità sin ses planet? Forsa ha la nursa maglià la flur...

Mintgatant pens jau er: Franc betg! Il Pitschen Prinzi metta sia flur mintga saira sut la cuppa da vaider ed el pertgira bain sia nursa... Lura sun jau ventiraivel. E tut las stailas rin da bass.

Ma alura pens jau er: Ina giada u l'autra èn ins distract, e quai basta! Forsa ha el emblidà ina saira da cuvrir la flur, u forsa è la nursa mitschada ina notg senza far canera... Lura sa midan las brunsinas en larmas!...


Quai è in grond misteri. Per vus ch'avais er gugent il Pitschen Prinzi e per mai, sa mida tut en l'univers, sch'ina nursa che nus n'enconuschain betg ha forsa maglià insanua, ins na sa betg nua, u forsa er betg maglià, ina rosa... Guardai il tschiel. As dumandai: Ha la nursa maglià la flur u betg? E vus vegnis a vesair co che tut sa mida...

E nagin creschì na vegn a chapir pertge che quai è uschè impurtant!

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

Quai è per mai la pli bella e la pli trista cuntrada dal mund. Igl è la medema cuntrada sco quella d’avant, ma jau hai dissegnà ella anc ina giada per la mussar a vus anc pli bain. Qua è il Pitschen Prinzi vegnì sin la Terra ed alura puspè partì. Guardai bain questa cuntrada per esser segirs che vus l'enconuschais puspè, sche vus faschais in di in viadi en Africa, en il desert. E sche vus duessas passar là, as supplitgesch jau da betg far prescha, spetgai in mumentin gist sut la staila! Sch'in uffant vegn alura tar vus, sch'el ri, sch'el ha chavels che glischan sco l'aur, sch'el na respunda betg sin vossas dumondas, alura savais vus bain tgi ch'igl è. Alura sajas gentils! Na ma laschai betg vinavant uschè trist: scrivai svelt a mai ch'el è turnà...

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

[[Datoteca:.jpg]]

Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quest text è vegnì surpiglià a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar il document en ses context original (incl. glista dals contribuents) p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » Il Pitschen Prinzi