Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Ils viadis da Gulliver/In viadi a Brobdingnag

Ord Wikipedia

Chapitel 1
[modifitgar | modifitgar il code]

Anc avant paucs mais, a Lilliput, vegniva jau mintgamai surprendì d'ina snuaivla encreschadetgna sche jau pensava a mia patria e mes parents. Ma uss m'aveva puspè tschiffà ina tala brama da terras estras che jau na supportava strusch pli da star a chasa.

Ed uschia sun jau puspè ma mess en viadi ils 20 da zercladur 1702 a bord da l'‹Explorer› en tschertga da novas aventuras. Sustegnids da vents favuraivels essan nus navigads enfin al Cap da la Buna Speranza. Là essan nus ids a terra per tschiffar aua frestga. Per nossa gronda sgarschur avain nus dentant chattà ina fora en la paraid dal bastiment, quai ch'ans ha sfurzà da distgargiar nossa rauba e da passentar l'enviern al lieu.

Suenter in lung paus avain nus finalmain pudì cuntinuar il viadi. Ma betg ditg e la fortuna ans ha puspè bandunà. Il vent ha cumenzà a suflar uschè ferm che nus essan sviads da la ruta previsa, e tuttenina ha il vent chalà da suflar dal tuttafatg. Jau era da l'avis che questa calma saja in bun segn, ma il chapitani ch'era fitg versà ha vis en quai in indizi per in stemprà vegnind.

E propi è quel rut ora la proxima notg cun tutta vehemenza. Il vent ha midà pliras giadas direcziun, uschia ch'igl era nunpussaivel per in marinari versà d'eruir nua ch'il bastiment sa chattia exactamain. Nus vegnivan chatschads dal vent e da las undas ed eran lunsch davent da tut agid uman; e per far la mesira plaina pativan nus er anc da mancanza dad aua.

Ma gist en quel mument che la miseria era la pli gronda, ans è la fortuna vegnida en agid tut nunspetgadamain. Il giuven mariner che sa chattava sisum l'arber sin il post d'observaziun ha tuttenina scuvert terra. Nà da quella tanscheva ina graschla lieunga viadora en la mar. Vers quella ha chapitani Nicolas tramess ina bartga en tschertga dad aua. Sin mia supplitga hai er jau pudì far part da la squadra ch'è sa messa en viadi cun la bartga equipada cun armas e cun vaschs per emplenir cun aua.

Cur che nus avain cuntanschì la terra, han ils mariners cumenzà ad explorar la riva, entant che jau sun chaminà vers l'intern dal pajais. Ma la terra ma pareva nunfritgaivla e lungurusa, uschia che jau sun bainprest puspè returna enavos vers la mar.

Ma tge terribla anguscha, vesend che mes camarats eran gia cun la bartga lunsch viadora sin la mar! Davos els chaminava in uman grond sco ina tur-baselgia viadora en l'aua ch'al tenscheva gia fin schanuglia. Ma il fund da la mar grippus era memia glisch, uschia ch'il gigant ha chalà da persequitar ils esters ed è puspè returnà vers la riva.

A mai è bunamain dà il cor en las chautschas dal snuizi ed jau sun currì davent tut desperà. Tut ord flad hai jau cuntanschì la tschima d'ina collina. Là ma pudeva jau sentir in pau segir ed hai fatg in paus per guardar enturn.

Avant mes pes s'extendeva in vast prà cun fains ch'eran auts sco noss pigns! Tras il prà manava ina lada via, la quala jau sun suandà var in'ura. Jau aveva nagin'idea nua che la via ma mainia, damai ch'ils stumbeluns ma prendevan tutta vesida.


Tuttenina na sun jau betg pli arrivà vinavant. Davant mai s'auzava in'immensa saiv viva cun ina stgala che manava sin il prà vischin. Ma jau pudeva empruvar tant sco quai che jau vuleva – i na ma reussiva simplamain betg da raiver sin ils stgalims da crap. Quels eran bler pli auts che jau mez, uschia che jau hai stuì capitular.

Entant che jau ponderava anc, schebain jau duaja returnar enavos tras il prà ubain star qua e ma surdar a mes destin, è cumparì sin il stgalim il pli sisum in da quests monsters umans, sumegliant a quel che jau aveva vis en la mar. El pareva da guardar enturn ed ha alura fatg tuns fracassants che jau hai propi cumenzà a tremblar.

Sinaquai èn arrivads quatter ulteriurs gigants che sa differenziavan da l'emprim – che pareva dad esser lur patrun – be tras lur vestgadira main nobla. En maun tegnevan els farclas e sin cumond da lur signur han els cumenzà a tagliar en mia vischinanza il graun madir.

Enfin uss era jau, sco paralisà da la tema, sta là senza ma mover, ma uss avevi num far chommas! Dapertut m'eran ils stumbels gross enta pes e ma stgarpavan la vestgadira e la pel; en pli udiva jau a sclingir las farclas adina pli datiers e pli inquietant. Stanchel mort e desperà sun jau la finala ma bittà per terra, spetgond mes ulteriur destin. Anc ina giada è passada mi'entira vita davant mes egl intern. Jau hai deplorà pitramain d'avair bandunà mia patria e da m'avair affidà a la fortuna intscherta da las undas.

Alura sun jau returnà en mes patratgs a Lilliput. N'era jau betg mez in nanin cumpareglià cun ils abitants da quest pajais qua? Na stueva jau betg cumparair ad els tuttina nunimpurtant sco a mai ils chars Lilliputans, als quals jau aveva imponì tras mias ovras! Là na ma vegniv'ins segiramain betg ad emblidar uschè spert. Mias bravuras eran nudadas en lur cronicas, en memoria da l'ester gigantic.

Tuttenina sun jau siglì si da mes pensiers tras pass che s'avischinavan cun in tal fracass che la terra strembliva. In pèr stivals d'ina grondezza colossala èn cumparids en mia vischinanza ed han smanatschà da ma smardegliar. Cun in sbratg da desperaziun sun jau ma bittà en schanuglias avant il gigant ed al hai supplitgà per misericordia.

Quel è stà tut surstà d'udir en ils stumbels ina creatira viventa, ha guardà enturn la tschertgond ed ha la finala chattà davant ses pes in pitschen insatge – mai! Sco in animalet privlus, dal qual ins ha tema da vegnir mors u sgriflà, m'ha el l'emprim observà precautamain e m'ha alura tutgà cun ses maunun. Smatgà tranter il polesch ed il det mussader m'ha el auzà fin si avant ses egls per pudair contemplar meglier ses chat. Jau ma sentiva mez sturn en quest'immensa autezza e sun stà murquiet per gea betg crudar per terra e ma rumper la tatona.

Il gigant pareva da chapir mia supplica. Enstagl da ma bittar per terra, sco quai che jau aveva temì, m'ha el chatschà precautamain en sia giaglioffa e m'ha purtà tar ses signur.

Sco che jau sun vegnì a savair pli tard, era lez in fittadin da terren bainstant. Da mia cumpariziun n'è el stà betg main surstà ch'il gigant che m'aveva chattà. El ha clamà ensemen ses famegls ed als ha dumandà, schebain els hajan anc chattà ulteriurs da quests insects sin il champ. Alura m'ha el suflà ils chavels or dal frunt, per pudair contemplar mi'entira fatscha. Silsuenter ha el prendì in strom da la grossezza d'ina channa ed ha auzà cun quel l'ur da mes tschop; el aveva bain il sentiment che mes vestgì saja insatge sc'ina pel.

Sinaquai m'ha el mess per terra sin tuttas quatter. Ma jau sun immediat ma lavà en pe e sun marschà in pèr giadas envi ed ennà per mussar al gigant che jau n'haja betg l'intenziun da mitschar. Silsuenter hai jau prendì mia bursa e l'hai dà al fittadin. Ma quel na saveva betg tge far cun tut e ma l'ha puspè dà enavos, suenter l'avair manà vi e nà cun agid d'in piz d'ina guglia. Sin mes segn ha el avert ses maun giun plaun ed jau hai derschì lien il cuntegn da mia bursa, munaidas spagnolas pitschnas e pli grondas. Ma schizunt las pli grondas eran memia pitschnas per ses maununs. Perquai ha el fatg bletsch cun la lieunga il piz da ses det pitschen ed ha empruvà d'auzar ad aut la munaida. Damai che er quai n'ha betg funcziunà, hai jau puspè mess enavos ils daners en la bursa.

Il fittadin ha realisà che jau stoppia esser ina creatira intelligenta e m'ha empruvà da pledentar en sia lingua. Resunond sia vusch, hai jau bain stuì tegnair las ureglias dal mal. Tuttina hai jau empruvà d'al respunder en tut las linguas che m'eran enconuschentas ed uschè dad aut sco pussaivel, pertge che jau sminava tge ch'el veglia dir. Ma adumbatten! – el na ma chapiva simplamain betg.

La finala ha il fittadin cumandà a ses famegls da lavurar vinavant, ha rasà or ses fazielet giun plaun e m'ha fatg prender plazza lien. Jau hai fatg per cumond, el ha nuà en crusch ils chantuns dal fazielet e purtà il fasch a sia dunna.

Vesend mai, ha lezza sbragì tut dad aut da la tema, sco sch'ins l'avess purtà en chasa in rustg u in auter animal disgustus, ed è currida davent. Riend tut dad aut ha l'um empruvà da persvader ella ch'il giast saja dal tuttafatg nunprivlus. E propi hai jau bainprest gudagnà ses cor grazia a mes cumportament curtaschaivel, uschia ch'ella è la finala sa deditgada a mai plain affecziun.


En il fratemp era vegnì mess a maisa il gentar che consistiva d'ina cuppa plain charn. Il fittadin è sa mess a maisa cun sia dunna, ses uffants e la veglia tatta. Mai ha el postà datiers da ses taglier. La dunna dal fittadin ha manizzà in pau charn e paun, uschia sco ch'ins fa quai tar nus per las giaglinas, e m'ha servì tut sin in taglier or da la stiva da poppas. Jau hai prendì mia pusada or da la giaglioffa e damai che jau era fomentà dals strapazs dal di, hai jau dalunga cumenzà a stranglar giuaden il cuntegn dal taglier.

Mes aspectaturs parevan d'esser cuntents cun mias prestaziuns; suenter che jau hai gì finì mia tschavera, m'ha mes nov patrun clamà tar sai. Chaminond vers el hai jau survesì ina crusta paun che giascheva enta pes, sun stgarpitschà e dà sin il nas. Per fortuna m'è capità nagut – quai che jau hai er fatg da savair a mes amis che guardavan tut tementads.

Per rinforz m'ha mia patruna tanschì in magielet cun most asch. Il magiel pudeva cuntegnair trais liters e be cun stenta sun jau stà bun d'al manar a mia bucca. Jau sun m'enclinà cun tut respect avant la patruna-chasa e l'hai ditg en mia lingua che jau ma prendia la libertad da far viva sin ella. Schend quai, ha la societad stuì rir uschè dad aut che jau avess bunamain laschà crudar mes magiel per terra.

Enconuschentamain plaschi a blers uffants da maltractar pitschens animalets sco buccarias, raunas, cunigls e.a. Il pitschen figl dal fittadin pareva er d'esser in da quels. Chaminond jau numnadamain sur maisa vi, m'ha quest rampun tschiffà per ina chomma, auzà ad aut e laschà dar dals pes enfin ch'il fittadin m'è vegnì en agid. El ha dà a ses figl ina enturn las ureglias, al ha fatg ir davent da la maisa ed è sa persvadì ch'i na ma saja capità nagut.

Jau sun stà mal per il mattet e damai che jau stueva tuttina quintar ch'el vegnia a prender vendetga vida mai pervi da las fridas da ses bab, sche hai jau supplitgà ses bab cun segns da perdunar al malfatschent. E propi ha quel puspè dastgà returnar a maisa. Sco segn da reconciliaziun al hai jau bitschà il maun, vul dir il piz dal det, cun il qual el m'ha silsuenter charsinà precautamain.

Tuttenina hai jau udì or dal chantun nua che la tatta seseva in schuschurim che tunava sco sche tschuncanta rodas da filar girassan a medem temp. Sblatg da la tema hai jau vis in monster che veseva ora sco tar nus ils giats, ma ch'era grond sc'in elefant. Cumbain che jau aveva tema da vegnir perfurà dal barbis ch'era sco tantas stgainas, n'hai jau laschà sentir nagut e sun marschà curaschusamain si e giu davant il monster che filava. Quel n'ha però betg prendì grondamain notizia da mai, mabain è, s'avischinond jau, sa tratg enavos pli e pli fitg per la finala sa tschentar cumadaivlamain sin la schanuglia da la tatta.

Ma uss è s'avert l'isch e duas creatiras anc bler pli grondas ch'il giat descrit èn entradas; igl eran quai dus chauns che vesevan or privlus. Els han mess lur gronds chaus sin maisa e m'han guardà cun egliada furiusa.

Uschespert che las spaisas èn stadas giud maisa, è la fantschella entrada cun in uffant da forsa in onn. Vesend quel mai, ha el cumenzà a far in sbragizi snuaivel ch'ins pudeva segiramain anc udir en ina distanza da duas uras. La mamma na pudeva betg vesair a bragind ses pitschen ed ha dà suenter a ses giavisch da ma pudair avair sco giugaret. Il sbragiaditsch m'ha tschiffà e chatschà directamain en bucca.

Uss hai jau cumenzà a sbragir, pertge ch'il patratg da passar mintga mument tras la gula naira che s'avriva davant mai per ir a finir en il magun da l'uffant gigant m'ha fatg tema da murir. Immediat ha l'uffant laschà crudar mai e sche la mamma na m'avess betg tschiffà en ses scussal, sche fiss jau stà pers. Cun agid d'ina sgarella ch'era fermada enturn a l'uffant cun in sughet e che fascheva ina snuaivla canera è la mamma vegnida da quietar l'uffant ch'è bainprest sa durmentà.


Suenter m'avair recumandà a la tgira premurusa da sia dunna, ha il fittadin puspè stuì ir a la lavur. Quella ha remartgà che jau pudeva strusch pli star en pe da la sien e m'ha purtà en la chombra daspera. Là m'ha ella mess sin in letg d'immensas dimensiuns e m'ha cuvert cun in fazielet grond e grev sco la vela principala d'in bastiment da guerra. Ma jau era memia stanchel per ma laschar disturbar da quai e sun immediat crudà en ina profunda sien.

Jau hai durmì radund duas uras e siemià uschè viv da la patria che jau na saveva l'emprim betg nua che jau saja pomai, ma svegliond e ma chattond tut persul en la gronda stanza ed en in letg da ventg meters lunghezza. Il letg era uschè aut che jau na pudeva nunpussaivel siglir giu. Mia signura aveva fermà l'isch davos mai ed era fatschentada cun lavurs da tegnairchasa. Pia n'hai jau pudì far nagut auter che da star nua che jau era, pertge ch'igl era bain cler che nagin n'avess udì mes sbratgs.

Tuttenina hai jau remartgà in curius scruschignim e cur che jau sun ma vieut, hai jau vis dus ratuns che gievan davos ils sumbrivals si e giu e savuravan vi da mes letg. In m'è schizunt s'avischinà uschè fitg che jau stueva avair tema ch'el ma siglia sur la fatscha. Jau n'hai perquai gì nagin'autra letga che da trair mia spada e da la tegnair avant il nas a quest utschac. Immediat è ses cumpogn vegnì natiers ed ha schizunt gì il curaschi da ma metter ina tschatta sin il culier.

Quai è stà dapli che quai che jau pudeva supportar; plain gritta hai jau chatschà ad in dals ratuns la spada en il venter. Vesend l'auter a crudond ses camarat davant mai, al hai parì il meglier da sa far or da la pulvra. Scappond ha el dentant anc survegnì in culp cun mia spada laschond enavos uschia fastizs da sang sin il palantschieu.


Betg senz'ina tscherta superbia hai jau constatà d'avair surventschì ils monsters. Per ma recrear in pau e per sfradentar mes sang chalirà, sun jau ì a spassegiar sin il letg. Qua sun jau er puspè passà sper il corp dal ratun ora ch'era tut en in sang ed hai vis che quel n'era betg anc mort dal tut. Per al liberar da ses mal, al hai jau dà il culp da grazia.

Jau n'hai betg pudì laschar da contemplar la lunghezza e grossezza da l'animal, la cua da plirs meters lunghezza sco er ils dents gizs. En mes intern hai jau engrazià da betg avair prendì davent la tschinta cun la spada avant ch'ir a durmir; pertge che senza quella fiss jau senza dubi daventà in'unfrenda da quests animals da rapina.

Curt temp suenter è entrada mia signura en stanza e n'ha betg pudì crair a ses egls vesend il letg plain flatgs da sang. En gronda preoccupaziun m'ha ella prendì enta maun ed ha controllà da tuttas varts sche jau na saja betg blessà. Mia tschera cuntenta e mes gests quietants l'han la finala pudì calmar.

La fantschella è vegnida clamada ed ha bittà il cadaver or da fanestra. Jau però hai schubregià mia spada e l'hai mes enavos en la taja, cuntent e superbi da mia victoria.


Chapitel 2
[modifitgar | modifitgar il code]

Mia patruna-chasa aveva ina figlia ch'aveva nov onns. Cumbain ch'ella era pitschna per sia vegliadetgna (ella mesirava dudesch meters) era ella inschignusa e surtut versada d'ir enturn cun la guglia. Da bell'entschatta ha ella demussà grond interess per mai e la finala sun jau vegnì confidà dal tuttafatg a sia tgira.

En ina stgatletta m'ha ella preparà in letg or da rauba da la stiva da poppas e plazzà quel sin in'aissa che pendeva libramain per ma proteger d'ulteriuras attatgas da ratuns. Plinavant m'ha ella provedì cun nova vestgadira ch'ella aveva cusì or da la pli fina taila glin (ch'era tenor nossas relaziuns sco taila da vela groppa). Alura m'ha ella lavà e vestgì da nov.

Ultra da quai m'ha ella dà lecziuns en la lingua dal pajais. Uschia hai jau gia pudì exprimer suenter curt temp mes giavischs cun pleds. «Glumdalclitch» numnava jau mia pitschna mammetta, entant ch'ella ma numnava «Grildrig», quai che vul dir umet. Mai en mia vita na vegn jau ad emblidar la premura e la charezza da mia Glumdalclitch, a la quala suletta jau hai d'engraziar mia survivenza en la terra dals gigants.


Svelt èsi vegnì enconuschent en il conturn che mes patrun haja chattà sin la prada in curius animalet che vesia or sco in uman e sa cumportia er sco in tal. L'animalet, uschia avevi num, discurria fitg da bass ed en ina lingua estra, ma el haja gia cumenzà ad emprender la lingua dal pajais.

Immediat èn arrivads intgins vischins mirveglius, als quals jau sun vegnì preschentà. In dals amis dal fittadin, ch'aveva ses bain en la vischinanza, è charrà natiers extra per ma vesair, damai ch'el aveva udì a raquintar da mia fina fatscha e da mia statura graziusa.

Ins ha auzà mai sin maisa, nua che jau sun m'enclinà avant il giast, al hai salidà en sia lingua, hai tratg la spada e puspè mess quella en la taja. Il vegliatsch ch'era da curta vesida e guardava da marmugn, ha mess ils egliers sin ses nas radund, quai che m'ha fatg rir da cor, pertge che ses egl ma pareva sco la glina plaina che glischa tras ina fanestra. Er ils ulteriurs preschents han gì plaschair da mes umor, cun excepziun dal pertutgà sez.

Quel è sa vinditgà cun proponer a mes signur da ma preschentar encunter pajament en la proxima citad sin fiera e deplorablamain è quel stà d'accord. Damai che jau aveva chapì be pauc da la conversaziun, hai jau supplitgà Glumdalclitch per scleriment. Lezza è vegnida a savair tut e m'ha raquintà cun larmas che nossa vita cumadaivla sin il bain puril giaja a fin e che nus vegnian a viagiar il proxim di en la citad.

Ella chapiva ch'i stoppia esser malempernaivel per mai da vegnir preschentà a la glieud sco animalet mirveglius e da vegnir tutgà e forsa schizunt mulestà. Cun raschun ha ella gì tema ch'i vegnia ad ir cun mai sco cun l'agnè ch'ella aveva survegnì l'onn avant da ses geniturs, ma il qual ins l'aveva puspè prendì davent, uschespert ch'el era stà grond e grass avunda per vegnir mazzà.

Jau da mia vart n'era betg uschè trist sco mia giuvn'amia, pertge che la speranza da puspè obtegnair mia libertad era danovamain sa dasdada en mai. Dal rest hai jau pensà che mes amis en la patria na prendessan nagin stgandel sch'els vegnissan a savair per casualitad che jau ma laschia vesair per daners sin fiera; pertge che mintgin stueva chapir che jau era senza culpa.


L'autra damaun essan nus pia ans mess en viadi, il fittadin, sia figlia ed jau. Mai aveva mia mamma da tgira mess en ina stgatla e fermà vi da sia tschinta. Mes dachasa aveva in isch ed intginas foras per pudair trair il flad, uschia che jau ma sentiva sco ina buccaria ch'in mattatsch sfarfatg serra en ina chista da cigaras.

Quest viadi n'è propi stà nagin spass per mai; jau sun vegnì scurlattà vi e nà mordio e sche Glumdalclitch n'avess betg gì pulstrà mia stgatla cun in pitschen plimatsch, sche fiss jau probablamain vegnì blessà.

Suenter che nus eran chavaltgads radund in'ura e che jau aveva bunamain survegnì il mal da mar dal scurlattim dal chaval, è mes patrun sa fermà avant in'ustaria ed è sa discurrì ditg e bain cun l'ustier.

Per ma preschentar publicamain, ha el lura fatg il suandant: el ha affittà in proclamatur che dueva far a savair en la citad ch'ins possia guardar en l'ustaria ‹Evla verda› ina creatira mirvegliusa, gronda sco l'animalet splacnuck, ma che sumeglia da sisum enfin giudim l'uman, che saja bun da discurrer intgins pleds e da far da tuttas sorts figuras e burlescas.

Sin quest avis è cumparì in grond pievel che ma vuleva vesair. Ma mes signur na laschava mai entrar dapli che trenta persunas en la stanza, en la quala Glumdalclitch ed jau ans trategnevan. Jau steva sin ina gronda maisa, salidava ils giasts en lur lingua e repetiva anc in pèr autras frasas che Glumdalclitch m'aveva mussà en la lingua dals gigants. Alura baveva jau, en mancanza d'in magiel, in diclar plain vin en onur dals preschents. Jau hai tratg mia spada e fatg suenter ils moviments d'in scrimader; silsuenter m'è vegnì dà in strom, cun il qual jau hai exercità.

Ils aspectaturs èn stads ordvart cuntents cun mias prestaziuns. En mintga cas n'èn els betg pli vegnids or dal rir ed han derasà mes renum en tut la citad, uschia che adina novas rotschas èn vegnidas natiers. Mes patrun na lubiva a nagin da ma tutgar ed aveva perquai postà ils plazs da seser en ina tscherta distanza da la maisa.

Be in mattatsch da scola impertinent ha gì la garmaschia da bittar vers mai ina nitschola en la grondezza d'ina zitga. Quella avess senz'auter fatg flucs cun mai, na fiss jau betg siglì il dretg mument da la vart. Dentant hai jau er gì la satisfacziun da vesair co ch'il stroli ha survegnì in lavachau ed è vegnì bittà or da la stanza.

Suenter avair delectà en questa moda dudesch societads ed avair chattà durant otg uras gnanc ina minuta da ma ruassar, era jau stanchel mort. Mes signur ha perquai annunzià la fin da la producziun, ha dentant empermess da puspè manar mai en citad a chaschun da la proxima fiera.

En il fratemp ha el empruvà da m'endrizzar in med da transport pli cumadaivlamain per ils proxims viadis. Quai fascheva er propi basegn, pertge che mi'emprima preschentaziun sco animal miraculus m'aveva strapatscha talmain che jau n'hai betg pudì star en pe durant trais dis ed era uschè rauc che jau na vegniva da dir betg pled.

Ma mes ruaus na dueva betg durar enfin la proxima fiera. Nà da tut il pajais viagiava la glieud tar noss fittadin per ma vesair e per sa divertir vi da mias producziuns. Entiras famiglias arrivavan cun dunna ed uffants, uschia che mes signur fascheva in bel gudogn cun mai. Uschia è quai ì dis en e dis ora, cun excepziun da la mesemna che vegniva festivada a Brobdingnag sco dumengia.


Mes signur è stà fitg cuntent cun ils emprims success ed era persvadì che jau al possia er servir en avegnir sco funtauna da daners. Perquai è el sa decidì da far cun mai in viadi tras las grondas citads dal pajais.

Entant ch'el ha ordinà ses affars da chasa e preparà tut per il viadi, ha Glumdalclitch endrizzà cumadaivel mia pitschna stanza en la stgatla. Ella ha pulstrà las paraids cun ina taila fitg loma, ha tschentà lien in letg da poppas charin e m'ha provedì ritgamain cun vestgadira ed autras cumadaivladads.

Uschia essan nus pia partids da mez avust vers la chapitala, gist dus mais suenter mi'arrivada a Brobdingnag. Sia figlia ha il fittadin fatg seser davos sin il chaval, cun mia stgatla enta maun. La dunna dal fittadin è restada enavos cun ils ulteriurs abitants dal bain; be in pitschen mattatsch ans ha accumpagnà cun la bagascha.

Varga diesch emnas essan nus viagiads enturn enfin che nus essan arrivads en la chapitala. En tut las citads, vitgs e bains che giaschevan sper via essan nus ans fermads ed avain dà represchentaziuns. Ma Glumdalclitch sa fascheva l'entir temp quitads per mia sanadad corporala e spiertala. Ella scheva a ses bab da viagiar plaunsieu, perquai ch'ella na supportia uschiglio betg ils strapazs da viadi; ma en vardad fascheva ella quai per mai.

Radund deschdotg citads e numerus vitgs e famiglias avevan nus visità, cur che nus essan finalmain arrivads la fin october en la chapitala Lorbrulgrud, quai che vul dir ‹superbia da l'univers›. Nus avain prendì alloschi en ina da las pli bellas vias en vischinanza dal palaz roial.

En tut las chantunadas pendevan placats colurads che faschevan allusiun al grond daletg che mes aspect vegniva senz'auter a porscher ad els. Diesch giadas al di sun jau vegnì preschentà en ina sala che mes signur aveva affittà aposta. La maisa entamez la stanza era munida enturn enturn cun in ur che ma dueva preservar da crudar per terra.

Schizunt en viadi aveva Glumdalclitch cuntinuà a m'instruir la lingua; cun agid d'in cudesch da la grondezza d'in atlas – che serviva a las mattatschas da Brobdingnag da catechissem per sa furmar en la religiun dal pajais – m'ha ella mussà da leger. Jau chapiva uss quasi tut, be che jau tschertgava mintgatant curiusas circumscripziuns, sche jau na chattava betg gist in pled, quai che fascheva mintgamai rir tut ils preschents.


Chapitel 3
[modifitgar | modifitgar il code]

Malgrà che Glumdalclitch ma tgirava plain premura, ha mia sanadad patì talmain dals strapatschs da mia vita d'artist che jau era quasi smagrì sin il skelet. Mes signur ha remartgà che mias prestaziuns laschavan suenter pervi da quai e temeva gia che jau stoppia prest murir. Perquai è el sa decidì d'anc profitar da mai il pli fitg pussaivel.

Ma avant ch'el ha pudì far quai, è arrivà in mess da la curt roiala e m'ha ordinà avant la regina e sias damas da la curt. Mia reputaziun aveva gia cuntanschì ils pli auts tschertgels e tut ch'era spanegià da ma vesair.

Mes cumportament nobel e mes saun intelletg las han intgantà. Schizunt sia maiestad la regina m'ha onurà cun sia pli gronda favur. Ella n'ha betg acceptà che jau ma mettia en schanuglias davant ella per bitschar ses pe charin, mabain m'ha purschì ses det pitschen, dal qual jau hai embratschà il piz rosa ed al hai smatgà umilitaivlamain encunter mes levs.

Alura hai jau respundì curt e bun a las dumondas che sia maiestad m'ha tschentà davart mia patria e mes viadis da pli baud. En pli m'ha ella dumandà co che la vita a la curt ma plaschia ed ha vulì savair, sche jau na prefereschia betg da star tar ella, enstagl da viagiar da citad tar citad.

Jau hai respundì umilitaivlamain ch'i na dess – sche jau fiss mes agen patrun – nagin pli grond daletg che da servir a sia maiestad, ma che jau na possia betg disponer davart mia persuna sut las circumstanzas actualas. Sinaquai ha la princessa negozià cun mes patrun e quel è gugent stà pront da ma surlaschar ad ella per in pretsch modest, pertge ch'el pensava che jau vivia be pli paucas emnas. El ha retschet ses daners ed jau sun passà en il possess da la regina.

L'emprima favur, per la quala jau l'hai supplitgà, è stà da pudair salvar tar mai er en avegnir Glumdalclitch sco guardiana e magistra. Ella n'ha nunpussaivel pudì snegar mia supplica ed uschia è er questa fatschenta vegnida reglada anc avant ch'il fittadin è partì.

Mes cumià dal fittadin n'è betg gist stà fitg cordial; quai ha remartgà er la regina ed ella m'ha dumandà suenter il motiv per mia malaveglia. Jau l'hai declerà che jau saja uss liber da tut las obligaziuns envers il fittadin. Per avair tegnì mai en vita saja el vegnì remunerà en abundanza tras mes servetschs da fin qua e tras la summa ch'al saja vegnida pajada tras la curt. En pli, uschia hai jau cuntinuà, na fiss el mai vegnì sin l'idea da ma vender, sch'el n'avess betg pensà che mia malsogna saja incurabla.

Ma tut la tema saja daventada nunnecessaria, uss che jau ma chattia sut la protecziun d'ina uschè buntadaivla e bella princessa, la perla da tut las dunnas e la superbia da ses imperi. Gia suenter paucas uras a la curt ed en societad da la pli spiertusa da tut las reginas ma sentia jau sco novnaschì. – Uschia pli u main hai jau discurrì davant la regina.

Malgrà intgins stgarpitschs e sbagls che jau n'aveva betg pudì evitar, era quella surstada da mes spiert e da mia galantaria. En spezial l'han plaschì intginas frasas tegnidas en il stil da la curt che Glumdalclitch era sa dada bregia da ma mussar.

La regina sezza m'ha purtà en la stanza da ses um, per er preschentar ad el ses nov subdit en miniatura. Il retg ch'era gist approfundà en fatschentas dal stadi ha guardà si cur che la regina è entrada. «Dapi cura s'occupa mia regina da tala vermaniglia?», ha el dumandà cun nausch'egliada. Pertge che uschia sco che jau steva davant el sin il maun da la dama al pudeva jau parair sco in miserabel animalet.

La regina n'è betg stada permalada dal tun brusc da ses consort, mabain m'ha postà davant el sin la maisa da scriver e m'ha supplitgà d'infurmar il retg davart mia persuna. Quai hai jau fatg e Glumdalclitch, che m'era suandada en las stanzas roialas damai ch'ella na ma laschava mai or dals egls, ha confermà mes rapport davart tut quai ch'era succedì dapi che jau era vegnì chattà sin il funs da ses bab.


Udind mes pleds, è il retg stà surprais. El sez era sa fatschentà da giuven intensivamain cun il studi da la matematica ed era ultra da quai in prinzi sabi ch'aveva promovì il bainesser dal stadi tras impurtantas invenziuns sin il champ da la tecnica. El ha immediat pensà che jau stoppia esser ina sort automat. Ma la regina ha stuì rir pervi da ses dubis ed ha sincerà che jau saja propi ina creatira intelligenta or da charn ed ossa.

Da quai è el sa grittentà be anc pli fitg ed ha declerà tut quai che Glumdalclitch al aveva raquintà per ina spira manzegna ed invenziun da ses bab. Il fittadin m'haja mussà a moda artifiziala intgins pleds per ma pudair vender pli char, ha pretendì il retg. Dentant al han irrità mias bunas respostas sin intginas dumondas ch'el m'ha drizzà a moda spontana – cumbain che mia pronunzia sumegliava pli fitg il dialect puril dal bain a fittanza ch'il tun elavurà da la curt.

Sin cumond dal retg han ins manà natiers trais scienziads che ma duevan intercurir da rudent. Quels m'han prendì sut la marella e controllà mes dents, mias unglas etc. Las opiniuns da mes trais torturaders gievan lunsch ina ord l'autra. In dad els era da l'avis che jau saja ina spezia da mieur tut aparti. In nanin na pudeva jau betg esser, damai che jau mesirava be la dieschavla part dal pli pitschen um a Brobdingnag.

La finala èn els sa cunvegnids che jau saja in «relplum scalcath», vul dir in gieu da la natira. In tal miracul n'avevi anc mai dà en l'istorgia dal pajais. Perquai m'han els tegnì per degn da vegnir conservà en spiritus en il cabinet da natiralias roial. Quai è stà dapli che quai che mia pazienza pudeva supportar.

«O vus tabaloris», hai jau exclamà, «vus pensais d'esser erudits e na savais tuttina nagut! Jau na sun ni in relplum scalcath ni in auter animal nunraschunaivel; jau sun in uman sco vus e deriv d'in pajais nua che vivan blers milliuns creatiras sco jau!»

Sinaquai ha il retg relaschà ils scienziads, ils quals n'al avevan er betg pudì gidar ed ha cuntinuà a sa discurrer cun sia dunna sur da mai. Anc ina giada han ins examinà quai che jau e mia pitschna survegliadra avevan ditg e la finala ha er il retg cartì ch'i saja uschia.

El ha supplitgà la regina da dar adatg da mai e da laschar Glumdalclitch, che guardava uschè bain da mai, en mia vischinanza. Per quest intent ans è vegnì mess a disposiziun ina grondiusa stanza. Mia pitschna amia ha survegnì ina educatura e duas mattatschas sco servitud; l'incumbensa da guardar da mai ha però ella surpiglià.


La regina ha dà in'egliada sin mi'abitaziun ed ha manegià che quella na correspundia tuttavia betg a mes basegns. Ella ha fatg vegnir il scrinari roial e quel ha construì tenor mias indicaziuns ina stgatla che cuntegneva trais stanzas da grondezza mesauna. Il viertgel pudevan ins prender davent e las paraids èn vegnidas munidas cun in isch e cun bellas fanestras da vaider.

D'ina massa sco ivur m'ha in artisan spezialmain talentà stgalprà duas sutgas, ina maisa ed in letg. Quest ultim prendeva Glumdalclitch mintga damaun or da l'abitaziun; la saira al metteva ella puspè enavos e serrava il viertgel. Las paraids eran tapezadas enturn enturn cun tarpuns per che jau na ma fetschia betg mal cur che la stgatla vegniva purtada.

Er vestgids da la pli fina saida m'han ins cusì, ils quals ma parevan però sco fatgs or da cuvertas da chaval. Jau sun dentant spert m'endisà vi da quels e quai tant pli ch'els eran tegnids en in tagl oriental ed eran fitg cumadaivels. Cur che la regina m'ha vis l'emprima giada en quests vestgids, ha ella stuì rir da cor, pertge che jau ma cumportava propi maladester.


Insumma è la regina sa mussada adina pli cordiala envers mai. Bainprest hai jau dastgà prender part da las tschaveras, durant las quellas ella sa trategniva uschigliò persula cun las duas princessas. Sper il taglier da la regina han ins plazzà ina pitschna maisa e là seseva jau e giudeva las bunas tratgas. Jau aveva mes agen taglier e stgadellas d'argient preparadas aposta per mai. Sper il taglier da la regina veseva quai ora sco in service da poppas or dal negozi da termagls. Mia pusada purtava Glumdalclitch adina cun sai e la nettegiava suenter mintga tschavera. Da mangiar ma deva la regina sezza. Evidentamain plaschevi ad ella d'observar co che jau tagliava la charn en tocs pli pitschens.

Per mai percunter eri main empernaivel da stuair guardar co ch'ella chatschava entiras alas da lodolas cun ossa e tut en bucca. Bainchapì che las lodolas èn là grondas sco tar nus in galdin. Cun ina suletta tschavera da la famiglia da gigants avess ins pudì saziar tar nus in entir regiment. Jau pigliava tema da vesair co che la regina prendeva senz'auter in toc paun da forsa tschintg glivras tranter ils dents e baveva d'in chalesch dad aur ch'era grond sco in butschin.

Las mesemnas mangiavan sia maiestad ed ils prinzis roials en societad da las damas, quai ch'era per omaduas parts in grond eveniment. Jau aveva lura mia plazza davant il retg, il qual conversava spezialmain gugent cun mai. El tschentava savens dumondas davart ils usits e las isanzas en mia patria, las qualas jau al respundeva gugent e fitg losch.

Ils gigants han ris da cor, cur che jau hai raquintà davart noss indrizs statals. «Questas pitschnas creatiras vulan chapir insatge da politica», ha el fatg beffas, guardond sin ses minister cun in'egliada che di tut. Ses cumportament m'ha fatg vegnir grit; ma per fortuna m'è vegnì endament ad uras quant ridicul ch'i ma pareva mintgamai cur che jau veseva in Lilliputan ravgentà sin il piter pir ed uschia hai jau taschì per evitar che jau vegnia ris or.


Cun viver ensemen cuntinuadamain cun ils gigants, pareva jau a mamez d'esser adina pli pitschen. Quest cuntrast sa mussava surtut sche la regina ma tschentava sin ses maun e passava davant il spievel; alura ma vargugnava jau bunamain da mia pitschnezza. Ma tut en tut na ma laschav'ins betg sentir mias differenzas. Il cuntrari, tut las persunas a la curt suandavan l'exempel da la nobla regina e ma tractavan cun la pli gronda cordialitad.

Quai ha fatg vegnir schiglius il nanin da la curt da la regina, ina creatira maligna ch'era stada fin qua l'esser uman il pli pitschen a la curt. L'entschatta ma permalava el savens cun far da tuttas sorts beffas pervi da mia pitschnezza. Damai che quai ha be gì l'effect che jau ma sentiva anc pli losch sco uman normal, ha el cumenzà a daventar violent.

Cur che jau seseva in di a maisa cun las damas e quellas eran approfundadas en lur discurs, ha el profità da la chaschun, m'ha tschiffà enturn il venter e bittà en ina gronda stgadella cun latg. Il liquid spess è sa tratg ensemen sur mes chau, uschia che jau hai traguttì circa in liter. Per fortuna hai jau pudì ma tegnair a la surfatscha enfin che Glumdalclitch è currida natiers da l'autra vart da la stanza e m'ha spendrà.

La regina era tut or da la suna ed è pir sa quietada cur che jau era sientà e ch'igl èn sa mussads nagins auters donns ch'in vestgì ruinà. Per chasti ha il nanin survegnì fridas ed ha stuì baiver il latg en il qual jau era nudà. La favur da la regina aveva el gia pers pli baud, cur ch'el m'aveva chatschà ina giada a maisa en in oss cun magugl. Là era jau bunamain stenschentà enfin ch'ina da las damas da la curt m'aveva chattà e tratg or.

Lezza giada aveva il nanin be pudì evitar grazia a mia intervenziun ch'ins al chatschia da la curt. Ma questa giada sun jau stà fitg led che mia patruna ha regalà il mulestader ad ina da sias amias, uschia che quel è stà davent per adina. Ma per ch'el ma restia gea en memoria, ha el anc fatg il di avant sia partenza in'ulteriura furbaria.

Durant la stad avevi massa insects en tut il pajais. Il nanin ha rimnà in dumber da quels en ses fazielet, sco quai ch'ils mattatschs da scola fan tar nus per vilentar il magister. Essend ina da las fanestras da mia stgatla averta, perquai che jau era gist londervi da mangiar d'ensolver in toc petta, ha il nanin bittà tut ils insects en mia stanza. Ina part da quels èn sa bittads sin la petta ed han purtà davent quella toc per toc. Auters han schuschurà uschè ditg enturn mias ureglias, fin che jau hai tschiffà mes sabel.

E propi sun jau stà bun da ventscher in pèr da questas vespras gigantas; ed igl era ordvart interessant da pudair intercurir lur anatomia. Quant instructiv fiss in tal exemplar per l'instrucziun d'istorgia natirala per nossa chara giuventetgna da scola e spargnass en pli microscops. Deplorablamain m'è quest'idea vegnida memia tard ed jau hai tralaschà da metter las unfrendas da mias stilettadas en spiritus e las manar en l'Europa. Ma ils guegls las hai jau tratg ora e preschentà a chasa sco curiusitad.


Chapitel 4
[modifitgar | modifitgar il code]

Uss vi jau prender suenter quai che jau hai da raquintar al lectur davart las relaziuns natiralas e socialas dal pajais Brobdingnag.

Sco emprim stoss jau remartgar che noss geografs sbaglian, sch'els èn da l'avis ch'i na dettia nagin pajais tranter il Giapun e la California; pertge che exact qua giascha in grond continent – ed ina mes'insla da quel furma Brobdingnag. Là nua che la mes'insla è colliada cun la terra franca, s'auza in grond mir da vulcans che separan il pajais dal tuttafatg dal rest dal mund. Anc a nagin n'èsi reussì da surmuntar quest cunfin e perquai na san gnanc ils scienziads tge razza d'umans che viva là.

Cumbain che Brobdingnag è circumdà sin trais varts da l'ocean, na posseda il pajais gnanc in port. Ils grips en vischinanza da la riva èn schizunt memia privlus per trametter viadora bartgas da pestgaders. Uschia sa cuntenta la glieud cun pestgar ils peschs dals flums. Quai è dentant er pli cunvegnent pervi da lur grondezza. Remartgablamain èn numnadamain ils animals da la mar en vischinanza da Brobdingnag da grondezza normala, quai che cumprova che la natira n'ha rasà or nagliur sias ritgezzas a moda uschè abundanta sco a l'intern da quest pajais.

Jau mez n'era bain mai vegnì sur la proxima vischinanza da la chapitala ora, ma sin mes giavisch m'aveva il retg dà ina pitschna charta geografica da ses reginavel, la quala era vegnida rasada ora davant mai. Uschia aveva jau emprendì ad enconuscher la geografia da quest pajais extraordinari.


Glumdalclitch aveva a disposiziun ina charrotscha e damai ch'ella admirava gugent – sco che fan tut las giuvnas – ils bels edifizis ed en spezial ils negozis da la citad, faschevan nus quasi mintga di in'excursiun. La charrotscha era bain gronda sco la nav d'ina baselgia mesauna; ma mia stgatla prendeva tuttina davent memia bler plazza. Perquai ha il medem artist ch'aveva fabritgà mi'emprima abitaziun creà ina speziala stgatla da viadi.

Quella aveva la furma d'in quadrel, aveva da trais vart fanestras e da la quarta vart in rintg da fier. Il mobigliar consistiva d'ina maisa e da duas sutgas ch'eran fermadas giun plaun. Glumdalclitch purtava la stgatla sin la schanuglia e sche jau aveva avunda dal charrar, sche fermava in servient a chaval a sasez la stgatla enturn il venter, e quai cun agid d'ina tschinta che vegniva tratga tras il rintg. Davent dal chaval pudeva jau alura giudair la survista a moda magnifica.

Quanta povradad ch'ins scuntra en ina citad gronda! Jau vegniva savens ordvart trist vesend tut ils murdieus e struptgads che circumdavan nossa charrotscha. La miseria guardava or dals egls a quests povers schanis; quant cuntents eran els, sche l'educatura als bittava nà in pèr munaidas.

D'interess particular era per mai il tempel da la citad, nua che nus essan vegnids sperasvi ina giada. Ma jau sun stà plitost trumpà, pertge che la tur n'era betg pli auta ch'il clutger dad Ulm. Ma ella era bajegiada stupent ed era ornada a l'intern cun statuas e maletgs dals dieus e d'enconuschents umens dal pajais.

Tgenin dals dieus ch'els veneravan il pli fitg na sun jau betg stà bun da chattar or. Cur che nus vulevan gist bandunar la baselgia, hai jau chattà en in chantun tranter autra rauba veglia il det d'ina da las statuas ed hai constatà ch'el na mesirava betg main ch'in meter e mez.


Sche l'aura n'ans lubiva betg da sortir, spassegiavan nus savens tras las bleras tschient stanzas dal palaz roial. Mintgina da quellas era ina sala spaziusa che cuntegneva bleras ovras d'art, maletgs e vasas preziusas. Tut questa pumpa ma fascheva vegnir sturn ed jau era cuntent cur che Glumdalclitch ma metteva puspè enavos en mia stgatla.

A chaschun d'ina da questas excursiuns essan nus er arrivads en ina stanza cun palantschieu sura ad arvieut. Jau n'hai betg cartì a mes egls, cur ch'in gigant en alv m'ha declerà che quai saja la cuschina da la curt. Vesend questas immensas chazzettas e cuppas pudev'ins chapir ch'ils abitants da Brobdingnag avevan in bun appetit.

Er la stalla da chavals dal retg purscheva bleras remartgabladads. Grazius n'èn quests chavals sa chapescha betg ed areguard spertadad e perseveranza n'als pon ins betg cumparegliar cun noss chavals da cursa. Els sumeglian plitost in coloss da charn pauc bel che sa muventa maladester. Tuttina fan ils tschintgtschient chavaliers – ch'accumpognan adina il retg sin ses viadi – ina grondiusa impressiun.


Chapitel 5
[modifitgar | modifitgar il code]

Uschia pareva mia vita a la curt dal retg da Brobdingnag dad esser fitg cuntentaivla e bella. Ma enconuschentamain n'è betg tut quai che traglischa aur. Magari ma capitavan chaussas ridiculas e malempernaivlas ch'eran savens d'attribuir a mia pitschnezza.

Jau ma regord che la regina m'aveva prendì ina giada cun sai en curtin curt temp avant ch'il nanin da la regina ha bandunà la curt. Glumdalclitch era disada da ma laschar ir enturn libramain en il curtin. Quel era numnadamain circumdà d'in aut mir, uschia ch'i n'existiva per mai nagin privel.

Sut ina planta da maila nanina sun jau per casualitad fruntà sin il nanin ed jau n'hai betg pudì laschar star da far ina remartga cutizzanta davart ils dus nanins. Ma la finala dueva jau far il segund, pertge ch'il cobold ha andetgamain cumenzà a scurlattar vi dal bist da la plantetta, uschia ch'ina plievgia da mails gronds sco butschins smanatschava da ma sturnir. Jau hai empruvà da currer en segirtad il pli spert pussaivel, ma plums! è in mail ma crudà sin il dies e m'ha bittà plat per terra. Per fortuna sun jau mitschà cun naginas autras blessuras ch'in nas smatgà.


In'autra giada m'aveva Glumdalclitch puspè laschà persul en curtin e damai ch'igl era in di da stad stip sun jau ma mess giu en il pastg frestg e sun ma durmentà. Suenter in temp sun jau ma sveglià andetgamain. In vent da stemprà furiava tras las autas plantas dal curtin. Il tschiel era sa stgirentà e chametgs zaccudevan da tuttas varts.

Cumbain che jau na sun uschiglio ni temelitg ni superstizius, hai jau gì il sentiment ch'i saja meglier da currer vers chasa. Ma quai era fitg difficil, damai ch'il vent ma suflava cun tutta forza en fatscha. Uschia era jau anc in bun tschancun davent dal portal dal chastè ch'ina tarmenta granella ha cumenzà a stgadanar per terra. Ils granels eran gronds e ferms; ins avess pudì pensar ch'i sajan zitgas. Els m'èn crudads talmain ferm sin il chau che jau era mez sturnì. Datiers da perder la schientscha sun jau anc vegnì da ruschnar sut ina chaglia, nua che jau sun crudà per terra.


Anc in auter schabetg m'è capità en quest lieu. Sin ina rosa d'in cotschen glischant hai jau vis ina tgiralla d'ina bellezza extraordinaria. Cun alas avertas pudeva quella mesirar var dus meters; ed ella na pareva d'avair nagina tema da mai. Jau era talmain approfundà en sia contemplaziun che jau n'hai betg vis co ch'in chaun gigant è sa bittà sin mai.

Jau sun pir daventà conscient dal privel cur che jau deva da las chommas en bucca dal monster. Mes sbragizi n'ha er betg gidà bler, pertge ch'enstagl da ma laschar crudar per terra, è el currì cun mai tras l'entir curtin. Arrivà tar ses patrun spaventà, l'ortulan, m'ha el mes per terra davant quel ed ha dà tut superbi da la cua, sco sch'el spetgass anc laud per sia bravura.

Suenter che jau m'era revegnì da la tema, sun jau ma cunvegnì cun l'ortulan da taschentar il succedì, damai ch'el avess uschiglio stuì quintar cun in chasti ed jau fiss stà exponì a las beffas da la glieud. Insumma na raquintava jau betg bler da mias aventuras a Glumdalclitch, pertge ch'uschiglio na m'avess ella strusch pli laschà senza surveglianza.

Che jau fiss bunamain vegnì purtà davent ina giada d'in utschè da rapina, sche jau n'al avess betg chatscha ad uras il sabel en il venter, sto er anc vegnir menziunà. Pertge che quai lascha cumparair mes curaschi en ina meglra glisch che l'episoda cun il chaun.

In'autra giada sun jau crudà cun il chau avant en la fora d'in mantun da talpa, sin il qual jau era muntà per avair ina meglra vista. E plinavant era jau approfundà ina giada talmain en mes patratgs che jau sun stgarpitschà sur ina chasa da lindorna ed hai fatg mal la chomma dretga. Mia survegliadra na pudeva magari betg sa declerar, da tge che mes vestgids tschufragnads e stgarpads derivian, ma jau na scheva nagut.


Ils utschels pli pitschens a Brobdingnag m'eran ordvart nunsimpatics, pertge ch'els na parevan d'avair nagin respect da mai. Anzi na laschavan els betg disturbar da mai, sch'els eran londervi da magliar ed jau vegniva tranteren. In tursch aveva schizunt gì ina giada la garmaschia da ma piclar in toc petta or da maun. Uschespert che jau aveva il curaschi d'als tschiffar, ma mussavan els il pichel e damai che jau n'aveva betg gust da survegnir picladas d'animalets talmain nunimpurtants, era jau sfurzà da trair la spada. Alura sa retiravan els per regla faschond in grond sbragizi.

Ina giada m'han els fatg vegnir talmain grit che jau hai tratg ad in da quests rampuns in fist encunter il chau. Il poveret è crudà per terra senza schientscha. Immediat al hai jau tschiffà per ils pes e tratg vers mia patruna. Ma anc avant che jau saja arrivà tar ella cun mia preda, è l'utschè sa sveglià e m'ha dà in pèr nauschas fridas cun las alas. In servient m'è currì en agid ed ha vieut enturn a l'utschè il culiez. L'auter di m'è quel vegnì servì en furma brassada, ma el na m'ha betg gustà tenor giavisch. Mintgin po s'imaginar levamain che la charn d'in utschè da la grondezza d'in cign n'era betg spezialmain delicata e gustusa.


In'autra giada ha l'educatura da mia pitschna amia survegnì visita d'in nevs, dal qual l'ami era vegnì assassinà avant curt. Il giuven um ans ha raquintà la trist'istorgia e dumandà sche nus n'hajan betg gust d'assister a la stgavazzada dal malfatschent. Normalmain na sun jau bain nagin ami da tals spectaculs crudaivels. Ma la chaschun da vesair insatge nunusità m'ha la finala tuttina attira ed uschia hai jau guardà cun Glumdalclitch ch'ella m'accumpognia l'autra damaun al lieu d'execuziun.

Igl è stà in sgarschaivel aspect, cur ch'il sentenzià è vegnì lià vi d'ina sutga che sa chattava sin il schafot. A mai èsi ì sco a Glumdalclitch, jau na pudeva betg pli guardar ed hai serrà ils egls. Tant pli sun jau ma snuì cur ch'il chau è dà cun gronda canera per terra, uschia che jau hai sentì la stremblida, schegea che jau ma chattava in per tschient meters davent.

Sur lung temp n'hai jau betg ma pudì revegnir dals eveniments da quest di. Mia gnerva era oramai strapatschada ed jau aveva savens attatgas da melanconia. La regina ha remartgà quai e damai ch'ella aveva tema che jau pudess vegnir malsaun, fascheva ella tut il pussaivel per mia distracziun.


Ina giada m'ha ella dumandà sche jau na veglia betg avair in pau moviment tras remblar. Da mias descripziuns da viadi saveva ella che jau saja in grond ami da quest sport e che jau aveva savens gì a bord nunvoluntarmain chaschun d'al pratitgar, e quai cumbain che jau era be il medi. Ma jau na pudeva nunpussaivel m'imaginar co che jau dueva far in viadi en bartga en quest pajais, nua che la pli pitschna bartga era gronda sco in da noss bastiments da guerra. Schizunt sch'ins avess fabritgà in bastiment che correspundeva a mias relaziuns, sche fiss quel stà memia rumpaivel per ils flums furibunds dal pajais. Jau hai ditg quai a la regina; ma ella ha savì co sa gidar.

Tenor mias indicaziuns ha ella laschà fabritgar il scrinari da la curt ina pitschna e bella bartgetta en miniatura ed ha sezza plazzà quella en in bigl da lain ch'era vegnì enraschà ed emplenì per quest intent cun aua. Qua pudeva jau remblar grondiusamain ed hai jau passentà bellas uras. Savens m'imaginava jau che jau ma movia vers la patria ed en patratgs veseva jau gia mes amis a la riva ma dond il bainvegni.

Er la famiglia roiala aveva plaschair da mes inschign sco remblader. Las damas da la curt m'observavan savens uras a la lunga e ma suflavan cun lur ventagls vent en la vela. Alura pudeva jau laschar ruassar dal tuttafatg ils rembels e duvrava be guidar la bartga cun agid dal timun. Aveva jau avunda da quest plaschair, vegniva svidà il bigl cun agid d'ina spina e pendì mes vehichel vi d'ina gutta per sientar.

Cun questa chaschun hai jau ina giada bunamain prendì nunvoluntarmain in bogn. Ina da las damas ma vuleva numnadamain auzar en la bartga, ma jau sun sfugì ad ella or da maun ed avess pudì murir, sche jau fiss crudà sin il palantschieu da marmel. Per fortuna aveva la giuvna dama ina gluva cun in grond chau vi da sia blusa. Cun crudar è mia tschinta stada fitgada londervi ed uschia pendeva jau là dond da las chommas, enfin che Glumdalclitch m'ha liberà or da questa situaziun penibla.

Tras malprecauziun dals servients ch'avevan mintgamai d'emplenir suenter diever il bigl cun aua frestga, è arrivada ina giada ina rauna colossala en mes puz artifizial. Jau n'aveva betg remartgà che l'animal seseva cumadaivlamain en in chantun sut l'aua. Uschespert che la bartga ha cumenzà a sa mover, ha quai sveglià l'interess dal monster verd, il qual m'è immediat s'avischinà ed è sa platgà sin ina vart da la bartga. Quella ha cumenzà a balluccar e be cun fadia sun jau stà bun da l'equilibrar puspè.

Apparentamain ma considerava il cumpogn cun la bucca largia sco ami da gieu bainvegnì, pertge ch'el ma guardava plain spetgas, uschia che jau hai stuì rir tut dad aut. Alura ha el fatg exercizis da gimnastica vi da mai faschond pliras giadas gronds sigls sur il chau vi e tschufragnond tras quai mia vestgadira cun sia pel glittusa. La finala hai jau gì avunda dal cumpogn ed al hai spedì cun agid da mes rembel enavos en l'element bletsch.


Dapertut ma smanatschavan privels, nua che jau pensava il pli pauc londervi. In di seseva jau suenter gentar en mia stgatla e legeva. Glumdalclitch era absenta ed aveva laschà avert la fanestra da la stanza e l'isch da mia stgatla pervi da la chalira. Udind a stgadanar ina fanestra ed a dar giu insatge grev per terra, sun jau siglì en pe ed hai guardà tut tementà or da fanestra. Tge sgarschur, vesend ch'igl era la schimgia dal cuschinier, in animal da la grondezza d'in elefant che m'era gia dà in pèr giadas en egl en moda pauc plaschaivla pervi da ses lung pail stgiffus e sia cua plain zotlas.

Avess jau reagì spert avunda e fiss fugì sut letg en, alura fiss jau mitschà cun la tema; ma jau era sco schirà... La schimgia pareva d'esser fascinada da mia stgatla e la contemplava da tut las varts. Alura m'ha ella vis tras l'isch avert ed ha immediat stendì in da ses lungs bratschs vers mai. Adumbatten sun jau currì en il chantun il pli davos. Ils dets pailus m'han tschiffà vi dal chantun da mes tschop e m'han stratg viadora. Per fortuna è la schimgia stada fitg charina cun mai, m'ha prendì en bratsch sco in poppin ed ha cumenzà a sautar cun mai tras la stanza.

Qua èn s'avischinads pass davant l'isch. Jau era gia levgià ed hai sperà che la schimgia curria davent e ma laschia enavos sulet. Currida davent è ella pelvaira; ma ella m'ha prendì cun sai. Cun in sigl è ella svanida or da fanestra ed è raivida sin il tetg da la proxima chasa, ma tegnend ferm en bratsch.

En il fratemp era Glumdalclitch vegnida en stanza ed ans aveva vis a svanir tras la fanestra. La povra mattetta è bunamain ida en svaniment ed ha immediat clamà per agid. In grond pievel era sa radunà sin via; intgins han cumenzà a bittar crappa suenter la schimgia, ma els han bainprest realisà che quai pudess daventar privlus per mai ed han chalà.

Jau hai gì tema ch'il rir e sbragir agiteschia la schimgia talmain, ch'ella ma laschia crudar. Ma quella na sa laschava disturbar da nagut, mabain giugava legramain cun mai. Vul dir ch'ella prendeva erva mez mastegiada e sems or da sias tastgas da la missella e ma chatschava tut quai en bucca. Uschespert che jau na ma laschava betg plaschair tut, ma prendeva ella uschè ferm en bratsch che jau na vegniva strusch da trair il flad.

Finalmain è arrivà agid! La glieud vegniva pli e pli datiers cun lur stgalas, uschia che la schimgia è tuttina sa decidida d'evitar in inscunter. Bufatg m'ha ella mess en ina chanal dal tetg e schvup! – è ella gia stada davent.

Mia situaziun era vaira malcumadaivla. Jau na gughegiava betg da lavar en pe per betg ristgar che jau crodia dal tetg giu sin via. Ma jau n'aveva betg sperà adumbatten sin l'agid da mes amis. In mattet giagliard è stà talmain commuventà dal supplitgar da mia pitschna tgiradra ch'el è raivì per amur dad ella sin il tetg per mai.

Givels d'allegria ans han beneventà, cur che nus eran puspè sin via. Bragind dal plaschair m'ha Glumdalclitch serrà en sia bratscha, m'ha stritgà precautamain las fridas che las brancladas da la schimgia avevan chaschunà ed ha empruvà da ma prender or da bucca questa buglia verda disgustusa cun agid d'ina gluva.


Suenter quest'aventura malempernaivla hai jau stuì star quindesch dis en letg. Durant quest temp ha l'entira curt roiala prendì vivamain art e part da mes stadi da sanadad. Betg in'ura fiss vargada senza ch'ins avess rapportà a la regina co che jau ma sentia. Ed ella sezza vegniva savens a ma visitar e purtava fritgs e flurs. Las flurs laschava jau mintgamai allontanar dalunga, damai ch'ellas m'endurmentavan bunamain tras lur odur penetranta.

Cur che jau m'era restabilì talmain che jau pudeva puspè bandunar la stanza, m'ha il retg fatg clamar tar sai. El m'ha fatg da savair che jau vegnia ad esser segir da qua d'envi da schimgias. El aveva numnadamain relaschà ina lescha che scumandava da tegnair animals da quest gener en tut la chapitala. Quai m'aveva bain cumprovà la bainvulientscha dal monarc envers mai. Tuttina m'hai vilentà in pau, cur ch'el m'ha dumandà cun tun beffegiant, co ch'i m'haja plaschì sin tetg ed en la bratscha da la schimgia e sche jau haja gì temp e peda da far consideraziuns filosoficas.

«Maiestad», hai jau respundì grittentà, «jau sun ma sentì sco in da voss subdits ch'ins avess pendì vi da la farcla da la glina. En mia patria n'avess jau mai pudì vegnir en ina tala situaziun. Las paucas schimgias ch'èn vegnidas importadas là nà d'auters continents èn uschè pitschnas che jau dumagnass in mez tozzel dad ellas, sch'ellas avessan propi il curaschi da m'attatgar. En pli», hai jau cuntinuà, mussond cun chau ad aut sin mes sabel, «fiss la schimgia prest scappada cuverta da plajas, n'avess jau betg emblidà en l'emprima surpraisa mi'arma che jau port adina sin mai. Il pli simpel fiss stà sche jau avess taglià giu ad ella la toppa, cur ch'ella l'ha chatschà dad isch en; ma sco ditg m'è quai vegnì endament memia tard.»

Mia demananza arroganta e mes pleds plain luschezza han fatg rir da cor il retg ed ils ulteriurs preschents. Tgi ch'ha il donn na duaja betg anc sez procurar per las giomias, hai jau pensà ma retirond permalà. Sa chapescha, co duevan quests gigants be chapir ils sentiments ils pli profunds d'in pitschen umet sco jau.

Saja sco ch'i veglia, en mintga cas han quests pitschens displaschairs delectà la curt ed effectuà che jau era dapertut bainvis. Il pli pitschen accident, per exempel sche jau crudava ina giada en in paltaun durant ir a spass, vegniva immediat rapportà a la regina. Cumbain che Glumdalclitch era en sasez ina mattatscha da bun cor, sche aveva ella tuttina in plaschair nar da tradir mias aventuras, quai che ma chaschunava baininqual tribulaziun. Ma sco ditg, en general vegniva jau tractà cun gronda gentilezza.


Chapitel 6
[modifitgar | modifitgar il code]

Il retg na ma laschava betg be participar a las tschaveras, mabain sa conversava savens ditg e lung cun mai. Uschia era jau stedi preschent ch'i vegniva fatg la barba a sia maiestad, quai che succediva duas giadas l'emna. A l'entschatta ma faschevi tema da vesair il cuntè da far la barba ch'era duas giadas uschè lung sco ina fautsch.

Ina giada hai jau dumandà il barbier da ma dar in pau da la stgima da savun duvrada. Or da quella hai jau tratg intgins stumbels da barba, hai furà cun ina gluva pitschnas foras en in toc lain e culà viaden cun inschign las zaidlas. Suenter avair gizzà ellas davant cun agid dal cuntè da satg, possedeva jau in petgen robust. Pelvaira, la necessitad è la mamma da las invenziuns! Mes vegl petgen aveva pers cun il temp bunamain tut ils dents ed ils furniturs da la regina na fissan mai stads buns da fabritgar in instrument ch'avess correspundì a mias relaziuns da grondezza.

Insumma ma faschevi grond plaschair da passentar mes temp cun lavurs a maun, pertge che uschiglio avess jau cumenzà a vegnir pensiv. E tge senn avessi gì da ponderar davart mia miseria, damai che jau n'aveva il mument nagina speranza da pudair returnar bainbaud en mia patria.


Al scrinari da sia maiestad, che m'aveva gia sustegnì differentas giadas en mes affars, hai jau dà il pensum da ma fabritgar duas sutgas a pusal en la grondezza da mias ulteriuras mobiglias. Il sez ed il pusal na dueva el betg pulstrar, mabain be far enturn enturn pitschnas foras cun il furader. Alura sun jau ma drizzà a la fantschella da chombra da la regina cun la supplica da rimnar per mai tut ils chavels che sia signura perdeva cun petgnar. Prest hai jau gì ensemen ina bella collecziun da quests fils d'in blond dorà, uschia che jau hai pudì cumenzar cun la lavur.

Jau hai tratg ils singuls chavels tras las foras vi da la sutga, uschia ch'igl ha dà plaun a plaun ina bella taila da chavels. A chaschun da l'autstimà anniversari da la regina l'hai jau surdà mia lavur. Ses plaschair e si'admiraziun èn stads senza cunfin. A partir da quel di èn vegnidas mussadas questas pitschnas ovras artisticas a mintga giast ed jau sun vegnì ludà fin sum. Sa chapescha refusava jau mintga giada da seser sisur e quai cumbain che la regina ma supplitgava instantamain. Co avess jau be pudì ma permetter da profanar ils chavels dad aur ch'avevan ornà il chau da la tant amada regenta sezza – lura pli gugent murir!

Or dals ulteriurs chavels hai jau fabritgà en medema moda ina pitschna bursa cun tessì en il num da la regina. Cun la lubientscha da la regina hai jau regalà quella en regurdientscha a Glumdalclitch. Bain n'era la bursa betg ferma avunda per pudair metter lien munaidas pli grondas; ma quai na fascheva nagut. Il plaschair da l'uffant n'era pervi da quai betg pli pitschen ed enstagl da daners l'empleniva ella cun da tuttas sorts raubas pitschnas.


A la curt dal retg da Brobdingnag appreziav'ins l'art e perquai na dastgava er betg mancar la musica. Durant sias uras da recreaziun divertiva ina chapella bain organisada il retg. Per mai n'era il daletg dentant betg propi grond. La canera dals schumbers e da las trumbettas era da memia per mias pels dal schumber. Be sche jau fascheva metter mia stgatla en il chantun il pli allontanà da la sala, serrava fanestras ed ischs e tirava ils sumbrivals, m'eri pussaivel d'enconuscher las singulas melodias, schebain che jau stoss dir ch'ellas n'eran betg spezialmain bellas, almain betg tenor la chapientscha europeica. La societad a la curt percunter era adina fascinada. Prender en mal n'als pudev'ins betg quai, n'avevan els gea mai udì insatge meglier.

Glumdalclitch aveva in clavazin en sia stanza. In magister cun chau grisch vegniva mintg'emna ad instruir ella ed ella fascheva bels progress. Er jau era m'exercità da giuven en quest nobel art ed aveva survegnì gust da puspè empruvar da sunar. Ma co dueva jau be far quai cun in clavazin da trenta meters lunghezza? Mintga tasta era in terz meter lada ed jau duvrava tut mia forza per vegnir da producir in tun. Jau hai pia empruvà ditg e bain da sviluppar ina nova metoda ch'era adattada a mia grondezza. Glumdalclitch e ses magister m'han sustegnì il meglier pussaivel – e finalmain avevan nus chattà la schliaziun.

L'emprim avain nus enfaschà la vart davant da dus fists cun pel-mieur. Quella dueva impedir ch'il lain fetschia donn a las tastas. Cun quests dus fists enta maun curriva jau vi e nà sin in'aissa ch'era montada davant la claviatura e pitgava sin las tastas. Quest proceder era bain fitg stentus e stanclentant; ma cun exercitar pli ditg hai jau survegnì ina tscherta rutina. La finala hai jau envidà la signuria roiala ad in pitschen concert. Ils giasts èn arrivads ed jau hai sunà intgins valzers e polcas.

Per finir hai jau schizunt intunà in galop, ma quel m'ha fatg vegnir tut or da flad. Tut ch'è stà intgantà, cumbain ch'i tunava vaira manglus, damai che jau stueva gea laschar davent l'accumpagnament dal bass. Medemamain pudeva jau be sunar sedesch differents tuns pervi da las grondas distanzas.


A chaschun da mias audienzas quotidianas hai jau emprendì d'enconuscher in pau a la giada la gronda sabientscha dal retg. Be ina chaussa ma displascheva, numnadamain sia tenuta tut auter che amiaivla envers l'Europa.

«Maiestad», al hai jau ditg in di, «igl è in cumportament pauc progressiv e betg degn da Vossa maiestad, d'As laschar guidar en tala maniera da pregiudizis. Ma i sa mussa er qua ch'il pli grond corp na porta betg adina il chau il pli lucid. Gia las pitschnas furmiclas ed ils avieuls mussan gea dapli reflexiun ed inschign che mintga gronda creatira. Er jau, malgrà che jau sun pitschen, speresch da pudair far in di in grond servetsch a Sia maiestad.» La segirtad e ruassaivladad cun la quala jau aveva ditg quai, ha fatg impressiun sin il retg e fatg crescher ses respect visavi mai.

Uss hai jau rasà or davant l'egl spiertal dal regent in viv maletg dal viver ed operar da mes cumpatriots. O, co che jau m'hai giavischà la lieunga da Demostenes u da Cicero, per pudair cumprovar al retg tras mi'eloquenza quant perfetga che mia patria saja.

Fitg detagliadamain hai jau referì davart ils indrizs statals, damai ch'el s'interessava fitg persuenter. Jau hai relatà davart ils dretgs ch'il retg posseda tar nus e declerà en tge moda ch'er il pievel è participà a la regenza. Silsuenter avain nus discurrì davart ils spirituals e la finala davart las dretgiras. El ha vulì savair, schebain noss derschaders sajan dal tuttafatg nunpartischants ed en tge moda ch'ils delinquents vegnian chastiads. Detagliadamain hai jau respundì tut sias dumondas. Medemamain hai jau raquintà dal commerzi extendì e dal traffic che regia tar nus, sco er da las stentas da gudagnar adina novas colonias. Per finir hai jau anc dà ina curta survista da noss'istorgia ed explitgà las relaziuns climaticas e geograficas.

Questas conversaziuns han anc cuntinuà in'entir'emna. Uschespert ch'il retg aveva mintgamai terminà sias fatschentas dal stadi, laschava el clamar mai e nus cuntinuavan là nua che nus avevan chalà il di avant. Mintgatant fascheva il retg notizias en in pitschen carnet, il qual jau avess legì terribel gugent. Suenter che jau hai gì terminà mias expectoraziuns, ha el prendì nanavant ses cudeschet ed ha prelegì quai ch'el aveva scrit. Igl eran per il pli dumondas e resalvas envers quai che jau aveva raquintà. Davart tut quai avain nus anc debattà en lung ed en lartg, avend il retg mai interrut mai durant mes pled. En spezial davart l'educaziun da la giuventetgna vuleva el savair tut.

A la fin era jau persvas d'avair fatg in grond servetsch a mia patria cun avair preschentà ella en las colurs las pli glischantas. Ma quant surstà sun jau stà a la fin, vesend che la tenuta dal retg envers ils indrizs statals en l'Europa n'era insumma betg sa meglierada. Sche l'istorgia d'in pajais è plaina da conspiraziuns, guerras e revoluziuns – uschia ha el concludì – alura sto quai esser la culpa da la populaziun sezza che semna gritta e scuidanza, enstagl da tgirar vertids noblas!

«Mes char pitschen ami», m'ha el ditg, ma stritgond plain cumpassiun, «ti derivas d'in pajais plain nauschadad! I ma plascha per tai, d'udir che ti has passentà la gronda part da tia vita sin viadis; tras quai es ti stà schanegià da blers sbagls da tes cumpatriots. Ma da tut quai che ti ma raquintas resorta che tes pajais na dumonda betg suenter perfecziun. Da quels che aspireschan posiziuns pli autas na vegnan betg dumandadas vertids. Vus avais spirituals senza pietusadad e perdertadad, schuldads senza bun cumportament e valurusadad, derschaders senza senn per gistadad e cussegliers senza sabientscha. Da tut quai che jau hai udì da tai, stoss jau concluder che la gronda part da tes cumpatriots furma la razza la pli lavagada ch'ha insumma vivì insacura sin questa terra.»


Chapitel 7
[modifitgar | modifitgar il code]

Be grazia a mes spiert avert vegn il lectur insumma a savair tut quai. Nagin na sminava, quant fitg ch'il retg m'aveva offendì cun degradar mia patria. Vulnerar il dretg d'ospitalitad ed al dir calumnias na saveva jau e na vuleva jau betg. Jau na pudeva pia far insumma nagut. «Grildrig», aveva el ditg suenter avair terminà ses pled, «jau sper che noss'amicizia n'haja betg survegnì in stgarp pervi da quai.» Tge vuleva jau far auter che d'al perdunar, cumbain che mes intern s'opponiva encunter. Insumma ma vegniva l'entir temp endament la fabla dal liun generus e la pitschna mieur sfarfatga.

Pelvaira, per chapir tschertas chaussas na tanscheva la pli grond'intelligenza da sia maiestad betg. Per render al retg in pitschen servetsch, al hai jau numnadamain infurmà davart in'impurtanta invenziun ch'è vegnida fatga tar nus avant plirs tschient onns e ch'è anc adina en diever.

Ins fabritgescha, hai jau ditg, ina pulvra ch'explodescha immediat sch'ella vegn en contact cun ina sbrinzla e che stgarpa en tocca tut quai che la vegn enta pes. Questa pulvra vegnia savens stuppada en bischens ed haja alura la forza da bittar culas da plum sur immensas distanzas. En cas da guerra vegnian culas da fier emplenidas cun questa pulvra e bittadas en las citads assediadas. Là chaschunian quellas immensas disgrazias, siglientian en l'aria chasas e glieud e sajan, ditg curt, in'arma sgarschaivla.

«Damai che jau enconusch las substanzas da la pulvra», hai jau finì, «ma fissi senz'auter pussaivel, cun agid d'in pèr umens fidads, da furnir al retg quest'arma custaivla. Sco pitschna cumprova da mia engraziaivladad per uschè blers segns da si'attaschadadad e protecziun roiala porsch jau a Sia maiestad quest servetsch.»

Enstagl d'admirar la grondiusadad da quest'invenziun, è el stà schoccà da la descripziun da quest instrument da mazzar e na pudeva betg chapir, co ch'in pitschen insect sco jau pudeva be s'imaginar talas crudaivladads. Be in nausch spiert haja pudì inventar questa maschina e sut paina da mort m'ha el scumandà da scuvrir insacura quest terribel misteri. El ch'era uschiglio l'ami ed il protectur da tut las novas invenziuns pensava qua talmain stretg! Mai n'avess in regent da l'Europa laschà passar ina tala chaschun da dominar ses pievel cumplettamain. Ma il retg da Brobdingnag aveva per part sias atgnas ideas!

El na chapiva er betg che politica è ina scienza. Per el eri ina cumprova da la flaivlezza da noss intelletg ch'i dat tar nus uschè blers cudeschs davart l'art da guvernar. Per el valevan be la sauna raschun, la giustia e la misericordia. Tgi che vegnia da far crescher en in lieu duas spias u dus fains dapli che pli baud prestia dapli per sia patria che l'entira armada da politichers, scheva el.

E tuttina na fiss mia proposta betg stada da sbittar en in pajais che vegniva savens turmentà da guerras civilas. Ma sco ditg na vuleva il retg savair nagut da quai e sa fidava enstagl da si'armada. Quella pareva pelvaira d'esser organisada bain. Ina giada hai jau pudì assister ad ina parada e sun propi stà surstà quant excellent che las truppas sa preschentavan. Igl eran var sismilli chavaliers e ventgatschintgmilli infanterists, in dumber che jau na pudeva betg survesair, schegea che jau steva sin in punct pli aut. Jau hai guardà tiers, co ch'els han tratg sin cumond las spadas or da las tajas. Damai ch'i deva sulegl, reflectava la glisch talmain che jau hai stuì serrar ils egls.


Las scienzas tgiran ins darar a Brobdingnag e sch'insumma, lura be per lur niz pratic. Tut quai che na sa lascha betg utilisar immediat en la vita quotidiana vegn laschà da la vart. Las leschas èn curtas e simplas. Ellas na dastgan mai cumpigliar dapli che ventg pleds ed il pievel na sa stenta mai da las interpretar en dapli ch'ina direcziun. Per questa raschun n'han els er betg blers cudeschs, cumbain ch'els enconuschan gia daditg l'art tipografic.

La pli gronda biblioteca è quella dal retg che cumpiglia milli cudeschs. Jau pudeva ir là da tut temp a leger. In scrinari inschignus m'aveva fabritgà ina stgala, sin la quala jau stueva raiver cur che jau vuleva leger. Il cudesch che jau studegiava, vegniva pusà encunter la paraid ed jau chaminava vi e nà e si e giu sin la stgala, gist tenor basegn. Aveva jau finì ina pagina, descendeva jau e vulveva ella. Quai n'era betg grev, pertge che las paginas n'eran mai fitg grossas.

En questa maniera sun jau m'acquistà cun il temp bellas enconuschientschas da la litteratura da Brobdingnag. Il stil dals litterats è cler ed enclegentaivel, ma betg da gronda ritgezza poetica. Tut quai ch'els descrivan exista en la realitad; els na fan nagin'emprova d'auzar ils umans siadora sur la direzza dal mintgadi vers il pajais dals siemis.

En la chombra da l'educatura, ina dama veglia e seriusa, hai jau ina giada chattà in cudesch ch'è fitg derasà tar las dunnas e la simpla glieud. El tracta da la flaivlezza da la spezia umana e damai ch'il titel ha sveglià mes interess, al hai jau legì. L'autur mussa tge creatira spretschanta che l'uman è che vegn surlaschà a si'atgna natira. Quant pauc ch'el saja abel da proteger sasez envers las relaziuns externas e quant superiur che bain inqual animal saja a l'uman areguard qualitads corporalas e spiertalas.

A la fin ha el anc exprimì l'opiniun che l'umanitad saja londervi da regredir. Tar questa conclusiun è el vegnì a basa da veglias tradiziuns, tenor las qualas ils umans eran pli baud bler pli gronds che oz. A mai è dà en egl ch'i dat en tscherts puncts parallelas tranter quest scrivent ed intgins da noss scienziads. Cumbain che jau mez na vom betg d'accord cun lur ideas.


Chapitel 8
[modifitgar | modifitgar il code]

Anc adina aveva jau speranza da pudair returnar in di en mia patria charezzada. Ch'in ulteriur bastiment vegnia insacura ad arrivar per casualitad a questa riva, era fitg improbabel. Tuttina aveva il retg dà l'ordra d'al tschiffar en quel cas e da manar tar el la squadra. Da pensar ch'ulteriurs da mes amis fissan lura mess a ferm a la curt, m'era insupportabel. Ma sin ina moda ni l'autra stueva il salvament gea vegnir – ed el dueva vegnir.

Gia eran vargads dus onns dapi che jau era vegnì en il pajais dals gigants. A l'entschatta dal terz onn han Glumdalclitch ed jau accumpagnà il retg e sia dunna sin in viadi en il sid dal pajais. Jau ma chattava sco adina en mia stgatla da viadi, la quala cuntegneva da nov er in hamac. Quel era fitg cumadaivel, sminuiva il scurlattim cur che jau gieva a chaval e ma lubiva da far in pitschen cupid durant il viadi. Sur il hamag avevi ina fora en il palantschieu sura per laschar entrar aria frestga. Cun agid d'ina corda ch'era fermada vi dal viertgel pudeva jau avrir e serrar la fora tenor giavisch.

Suenter esser arrivads a la destinaziun da noss viadi, ina citad situada sper la mar, sa sentiva Glumdalclitch fitg malsauna dal viagiar senza fin ed er jau aveva terribel mal il chau. Jau bramava fitg da vesair la mar che furmava la suletta via per mai da puspè cuntanscher mia libertad. L'aria da mar frestga vegnia a calmar in pau mes mal il chau, hai jau ditg a la regina e l'hai supplitgà da ma laschar sortir, accumpagnà d'in pagi, pertge che Glumdalclitch sa sentiva propi memia mal per m'accumpagnar.

Lezza era tut trista, cur che jau l'hai fatg da savair che la regina haja dà la lubientscha. Bragind pitras larmas ha ella prendì cumià da mai, sco sch'ella sminass tge che vegnia a capitar. En mia stgatla m'ha il mattatsch purtà a la riva e m'ha mess sin cumond per terra, damai che jau vuleva far in pitschen cupid en il hamac. E là sun jau immediat m'endurmentà.


Tuttenina hai jau sentì ch'i stirava vehementamain vi dal viertgel e che la stgatla vegniva auzada en l'aria. En gronda desperaziun sun jau levà en pe ed hai guardà or da la fanestra. Ma jau n'hai vis nagut auter che tschiel e nivels. Sur mai hai jau udì in battim che pareva da vegnir d'in per alas giganticas e cun ina giada sun jau m'accorschì da mia situaziun desperada.

Il mattatsch aveva pensà che jau saja en segirtad entant che jau durmiva ed era s'allontanà per tschertgar ovs d'utschels en la grippa vischina. En quel mument aveva in tschess scuvert mia stgatla, aveva tschiffà il rintg cun il pichel ed era sgulà cun mai si e davent. El sperava da pudair bittar per terra mia stgatla sco la crosa d'ina tartaruga per la smardegliar e pudair magliar mai.


Suenter in mument è il sgol ruassaivel vegnì interrut tras ferms culps. Sco ch'i pareva, sa dispitavan plirs tschess per ma posseder e tuttenina hai jau realisà che jau crudava directamain engiu ed en in tempo che ma retegneva bunamain il flad.

Questa crudada è ida a fin cun in immens splatschar. Alura m'ha circumdà in ramurim e schuschurim che m'ha bunamain fatg perder ils senns. A l'entschatta ma circumdava stgirenta notg, alura è la stgatla puspè s'auzada, uschia che jau pudeva vesair il cler dal di. Cur che jau sun currì a la fanestra ed hai guardà viadora plain tema, hai jau vis che mia chasa nudava en ina profunditad da radund in meter e mez en l'aua. Pir uss hai jau realisà che jau era crudà en la mar.

Per fortuna sa chattavan al fund da la stgatla duas plattas da fier fitg fermas. Quellas han equilibrà la stgatla durant la crudada ed impedì ch'ella è sfratgada en l'aua en milli tocs. Mintga chava era enchastrada fermamain e l'isch na sa muventava betg sin scharniers, mabain vegniva auzà e sbassà sc'ina fanestra movibla. Tras quai era mia chombra serrada uschè cumpact che be pauc'aua ha pudì entrar.

Tuttina ma chattava jau en ina situaziun pauc agreabla: u che las undas da la mar ma vegnivan a smardegliar mintga mument u che jau stueva murir pli tard da la fom. Quant negligiblas en cumparegliaziun cun mia situaziun actuala ma parevan tuttenina las diversas malempernaivladads che jau aveva gì da subir a la curt da Brobdingnag! Quant fitg giavischava jau da puspè pudair esser ensemen cun Glumdalclitch, da la quala il destin m'aveva separà a moda uschè crudaivla. Il pover uffant era segir desperà pervi da mia sperdita.


Durant che jau reflectava anc davart mia trista sort, hai jau tuttenina gì il sentiment sco sche mia stgatla vegniss liada vi d'insatge e tratga davent. Immediat sun jau raivì sin ina sutga, hai fermà mes faziel da culiez vi d'in fist, hai fatg sgulatschar quel tras la fora en il tetg ed hai sbragì tge che jau pudeva ed en tut las linguas che jau enconuscheva. Jau n'hai survegnì nagina resposta, ma suenter ina curta pausa è il ramurim puspè vegnì pli ferm e la stgatla è fruntada sin insatge dir. Anc ina giada hai jau laschà sgulatschar mes signal d'alarm ed hai sbragì enfin che jau hai pers la vusch.

Ma spetga, tge era quai? En mia lingua materna ha insatgi tuttenina clamà tras la fora: «Sch'insatgi è giu là, sche duaja el sa far udir!» Jau hai respundì che jau saja in Englais e che jau saja crudà tras sventira en la pli terribla situaziun ch'ins possia insumma s'imaginar. Jau supplitgeschia per l'amur da Dieu, da vegnir liberà da questa praschun.

La vusch ha respundì che jau saja en segirtad; mes vehichel vegnia runà suenter d'in bastiment. Il lainari arrivia mintga mument per resgiar ina fora en il tetg, tras la quala ins ma possia trair ora. Sinaquai hai jau respundì che quai saja inutil e be temp pers. El vesia bain ch'i saja fermà vi da la stgatla in rintg per la purtar. El duaja chatschar il det tras il rintg, auzar la stgatla sin il bastiment e la tschentar en la cabina dal chapitani. Alura duaja el drizzar ora al chapitani che jau giavischia da discurrer cun el.

Il lectur po s'imaginar, daco che jau n'hai survegnì nagina resposta sin mia dumonda. Jau hai be udì in schuschurim da vuschs, singuls sbratgs, qua e là in rir mit; e tuttenina ha il sgriztgar d'ina resgia surtunà tut las autras caneras. Suenter in temp ha la resgia chalà e tut è daventà quiet. Qua – ina sfratgada! e tras ina vaira gronda avertura en il palantschieu sura è entrà aria e glisch en mia praschun. Mez sturn sun jau raivì sin ina stgala ch'ins aveva laschà giu e pauc suenter era jau sin la punt d'in bastiment a vela che navigava sut bandiera englaisa.


Ma il revair cun las creatiras da mia rassa n'è betg stà uschè cordial e nunproblematic sco quai ch'ins avess pudì spetgar. Durant dus onns eran mes egls s'endisads da vesair umans e chaussas da dimensiuns giganticas. En consequenza da quai ma parevan mes conumans d'esser miserablas creatiras naninas; lur tschantscha che ma pareva bler memia da bass pudeva jau be chapir cun fadia.

Da l'autra vart stueva er jau far in'impressiun ordvart curiusa sin l'entira squadra. Uschespert che jau vuleva discurrer cun insatgi, drizzava jau – sco quai che jau era disà da Brobdingnag – ad aut il chau e discurriva cun vusch uschè ferma sco sche jau vuless discurrer cun insatgi che sa chattass sisum in clutger-baselgia. En pli maschadava jau mes englais cun pleds da la lingua da Brobdingnag. Ditg curt ma depurtava jau uschè curius che mes cumpatriots stuevan avair l'impressiun che jau saja vegnì nar da tut quai che jau aveva fatg tras.

Il chapitani percunter ha vis che jau ma chattava en in'agitaziun ed ha supplitgà da ma ruassar in pau en sia cabina. Jau hai suandà ses cussegl, entant che la squadra ha inspectà mia stgatla da rudent. In suenter l'auter è descendì ed ha admirà las mobiglias d'ivur ed ils tarpuns da saida.

Suenter avair purtà tut a bord han els fatg ina fora en la stgatla, uschia che quella è s'emplenida cun aua ed è sfundrada. Per fortuna na sun jau betg sez daventà perditga da quai; suenter avair passentà uschè bleras bellas uras en ses intern, m'avessi fatg vegnir tut trist da la vesair a sfundrar. Cur che jau sun ma sveglià, eri gia memia tard e tut passà.

Il chapitani, vesend che jau era ma revegnì in pau, m'ha supplitgà da mangiar insatge e d'al raquintar silsuenter da mes viadis. Jau al hai palesà tut sco quai ch'igl è succedì, ma el ma guardava savens cun egliada sceptica e scurlattava il chau.

Per cumprovar mes raquints hai jau alura avert mia chista e prendì nauadora las raritads che jau aveva rimnà a Brobdingnag: guglias d'in mez meter lunghezza, quatter guegls da vespras lungs e lads sco guttas, in anè dad aur che la regina aveva prendì da ses det pitschen e m'aveva mes enturn sco in cularin ed in mislar che jau al hai offert sco regal. En spezial il dent ch'era grond sco in chau al ha impressiunà grondamain. Uss n'ha el betg pli mess en dumonda quai che jau aveva raquintà ed el è stà onurà d'avair in viagiatur talmain famus a bord da ses bastiment.


Finalmain avain nus cuntanschì l'emprim port da mia patria. Jau hai prendì a fit in chaval – in chavallut lilliputan hai jau pensà per mai – ed hai cuntinuà mes viadi enfin a chasa.

Gia sin il bastiment m'eri dà en egl che tut ma pareva uschè pitschen. Chavaltgond sin via è quest'impressiun be anc vegnida pli ferma: chasas, plantas, animals ed umans parevan dad esser uschè pitschens che jau sun ma dumandà: Es ti a Lilliput? L'entir temp aveva jau tema che jau pudess bittar per terra ils viandants che jau entupava e savens hai jau sbragì si per els ch'els duain tuttina ir or da via.

Uschia sun jau finalmain puspè arrivà suenter mia lunga odissea enavos en la patria. Ma tge revair che quai è stà! Cur che mia sora m'è vegnida encunter sun jau stà en schanuglias per la bitschar, gist sco quai che jau fascheva a Lilliput. Er qua hani gì in temp l'impressiun che jau saja daventà nar ed er jau dubitava ch'ils auters sajan dal tut normals.

Ma enconuschentamain sa disan ins vi da tut. Plaun a plaun hai jau puspè cumenzà a stimar las veglias relaziuns. A la fin sun jau schizunt ma decidì da betg pli bandunar la patria e da fundar in'atgna existenza. Ed a questa empermischun sun jau stà fidaivel.


Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quest text è vegnì surpiglià a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar il document en ses context original (incl. glista dals contribuents) p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » Ils viadis da Gulliver