Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Paraulas rumantschas/Engiadina Bassa

Ord Wikipedia

Il Joccal grischun
[modifitgar | modifitgar il code]

En ina vischnanca viveva ina giada in ritg possessur da terren ch'aveva plirs fittadins. In dals pli diligents tranter quels n'aveva dapi quatter onns betg pudì pajar a ses patrun il fit, perquai ch'el era stà benedì cun ina zunt numerusa famiglia da set uffants. Quest um diligent al quietava mintg'onn cun ils medems pleds: «Hajas pazienza, signur patrun, il mument na poss jau betg restituir mes debits. Ma en paucs onns, cur che mes Joccal è uschè grond ch'el ma po gidar, vi jau pajar a Vus il fit ed ils fits dal fit.»

Surprais da la speranza futura da quest um, ha il patrun in di vulì vesair sez quest Joccal. Ed uschia ha el fatg ina visita nunspetgada en chasa da ses fittadin. Là era però sulettamain il Joccal che seseva en cuschina sper la platta. Alura ha il patrun dumandà el: «Tge fas ti qua tut sulet?» «Jau ma divertesch da vesair ellas a sautar si e giu», ha il mattatsch respundì. Hm!, ha pensà il patrun, el è qua sulet e vul vesair auters che sautan si e giu. Quai savura da Joccal.

«Sche nua è pomai tes bab?», ha dumandà il patrun.

«Quel è ì a far in donn ed in interess a medem temp», ha ditg il mattatsch.

Hm!, ha pensà il patrun, er questa resposta savura da Joccal, nagin na po far a medem temp in donn ed in interess. «Sche ma di alura nua che tia mamma è», ha ditg il patrun.

«Ah, char signur», ha respundì il mattatsch, «quella fa oz il paun gia mangià.»

Hm!, puspè ina bella resposta, ha pensà il patrun. Mangiar il paun avant che far el. Quai po be in Joccal respunder.

Tuttina ha il patrun dumandà puspè: «Ma di damai nua ch'è ti'onda che abitava cun vus?»

«Ah, quella narra è sin chombra», ha ditg il mattatsch, «e bragia sur dal plaschair da l'onn passà.»

«Bravo Joccal!», ha ditg il patrun. «Quai èn quatter bellas engiavineras; sche ti ma pos uss er declerar quellas andantamain, alura vi jau far cuntent tai.»

«Gea», ha respundì il mattatsch. «Quai fatsch jau gugent per pudair gidar uschia mes bab ch'è Voss debitur.»

Spert ha el prendì giu il viertgel da sia chazzetta, nua che cuievan las bagiaunas ed ha ditg: «Guardai qua co che las bagiaunas sautan si e giu en la chazzetta!»

«Bravo, Joccal», ha ditg il patrun riend: «Qua has ti cumplettamain raschun.»

«Ma di uss co che tes bab po far a medem temp in donn ed in interess?»

«Quel è ì oz a sauar nossa prada. El engola in pau da l'aua dal vischin. A quel fa el in donn ed a nus in interess.»

«Bravo, Joccal!», ha ditg il patrun, «er sche quai n'è betg dal tut endretg e gist, has ti tuttina cumplainamain raschun.»

«Ed uss ma di co che tia mamma po far oz paun gia mangià?»

«Ah, quai è facil da chapir, signur patrun. L'emna passada n'avevan nus nagin paun pli en chasa ed avain stuì emprestar quel dal vischin. Ed oz fa la mamma il paun per returnar.»

«Bravo, Joccal! Er questa soluziun ma plascha. Uss ma di anc l'ultima, co po ti'onda bragir dal plaschair da l'onn passà?»

«Ah, char signur patrun! Quella ha maridà l'onn passà ed ha gì grond plaschair da sias nozzas. Oz percunter è ella sin chombra e bragia sur da las dolurs dal part.»

«Uss», ha ditg il patrun, «sun jau satisfatg cumplettamain. E per che ti daventias anc pli spiertus, di a tes bab ch'il patrun saja stà qua oz sin visita e che ses Joccal haja, cun sias bellas engiavineras, pajà tut ils fits dals quatter onns, cun fit dals fits. Ed il patrun saja returnà dal tuttafatg cuntent puspè a chasa.»


Sis cumpogns vegnan tras dapertut
[modifitgar | modifitgar il code]

Igl era ina giada in vegl schuldà ch'era stà ditg en servetsch tar il retg. Ma a la fin finala era el vegnì uschè vegl ch'el na pudeva betg far pli il servetsch ed il retg ha relaschà el. Enstagl da dar ina bella pensiun, sco quai ch'i descheva, ha el dà ad el trais bazs. Quai ha fatg in snuaivel fel al pauper vegl e giond per ses fatg ha el pensà: «Spetga, ti smaladet ranveratsch, cun tai vegn jau a far giu quint; sche ti n'has betg vulì dar la paja cun la buna, sche vegn jau a far dar tai quella cun la mala.»

Qua vegn el or en in guaud e vesa là in giuven che stgarpava or plantas cun ragisch sco sch'i fissan mo fustis. Il vegl schuldà dumonda: «Tge fas ti qua?»

«Jau fatsch in pau laina per la mamma», di il giuven. «Ah, tge dianter stas qua e fas laina, ve cun mai, nus dus vegnin bain tras il mund!»

«Bun, sche vi jau vegnir; ma l'emprim stoss jau anc ir a chasa cun questa purtada laina.»

Curt suenter turna il giuven ed ils dus cumpogns van vinavant, adina suenter il nas. I na va betg ditg ch'els arrivan sin ina collina ed observan là in che seseva, tegneva in narisch e suflava cun l'auter giu vers la val. «Tge fas ti qua, bun ami?», dumonda il vegl schuldà. «Jau suflel per far ir quest mulin vi là sper quest vitget», respunda el. «Betg pussaivel!», smirveglia il schuldà. «Es ti bun da far ir quai mulin be cun il flad dal nas? Lura ve cun nus! Nus trais cumpogns vegnin tras il mund dapertut. Tge vuls star qua e suflar tut tes dis!» E quel dal suffel va cun tschels dus.

Suenter in curt mument vesan els in um be cun ina chomma che sesa sper la via, l'autra chomma aveva el sper el en il pastg. Els van vi tar el ed il schuldà dumonda: «Tge fas ti qua? Pertge has ti prendì giu ina chomma?»

«Oh, perquai che jau giess memia svelt cun omaduas.»

«Ti stos vegnir cun nus! Ensemen vegnin nus bain tras quest mund smaladì.» E quel ch'aveva prendì giu ina chomma va medemamain cun ils auters.

Els vegnan alura en in guaud sin la spunda d'ina muntogna. Qua chattan els in chatschader che guardava. «Sin tge guardas, bun ami», dumonda puspè il schuldà. «Sin quel mustgin vi là sin l'autra muntogna.» «Ma vesas ti uschè lunsch?» «Quai pos esser segir ch'jau ves, uschiglio na guardass jau betg!» «Ah, ti stos vegnir cun nus! Nus gudagnain levamain noss paun e vegnin tras dapertut.» Il chatschader va cun els ed els cuntinueschan lur viadi da la muntogna siadora. Sisum la muntogna vesan els in che sesa là e fima la pipa. «Tge traffitgas qua, ti piper?», dumonda il schuldà. «Nagut ad interim», respunda il fimader. «Ma pertge stas ti qua cun il chapè tort sin l'ureglia e guardas trasor enturn?»

«Jau hai da guardar dal fraid, sche jau met si guliv il chapè, sche vegni fraid ch'i schela tut sc'in fier.»

«Ah, ti mancavas anc a nus! Cun tai ensemen vegnin nus tras dapertut, tgi vuless pomai far resistenza a nus sis!»

Uss va il schuldà cun ses tschintg cumpogns directamain tar il retg; pertge cun l'agid da quels vuleva el far dar sia paja per tants onns servetsch. Arrivads tar il retg, chattan els là radunada blera blera glieud. Il retg aveva ina figlia che curriva uschè svelt che nagin na pudeva sa mesirar cun ella. Damai ch'ella aveva cumplenì ventg onns, vuleva il retg laschar maridar ella e far publitgar che tgi che curria pli svelt che sia figlia, survegnia ella per dunna e sco dota la mesadad da ses reginavel.

Immediat va er il schuldà vi e s'annunzia, fa dentant la cundiziun ch'el possia laschar currer in da ses cumpogns. Quai vegn concedì ed el elegia per la cursa quel che gieva per il solit be sin ina chomma.

Uss vegn fixà il tschancun ch'els avevan da currer. Els stuevan ir fin in'enconuschenta funtauna sisum la collina; là stueva mintgin baiver aua, tschertgar in puschel ragischs dultschas che creschivan be en quest lieu e purtar quellas al retg. La figlia dal retg ed il concurrent dal vegl schuldà partan il medem mument. Ma prest è l'um in toc ordavant, damai ch'el aveva natiralmain mess si er l'autra chomma. Cur ch'el vesa che la figlia dal retg na pudeva betg suenter, sa metta el a far in paus. Ma i na va betg ditg ed el sa durmenta. La figlia dal retg va sperasvi senza far canera, arriva tar la funtauna e turna puspè sperasvi. Quel cun be ina chomma durmiva anc adina. Il cumpogn-chatschader era dentant ì a guardar tge che saja capità cun lur campiun ch'el n'era anc betg enavos. El vesa ch'el durmiva e che la figlia dal retg era gia sin via da return.

Qua prenda el la buis e sajetta gist sper las ureglias da ses cumpogn vi. Quel siglia en pe e vesa en ina, quant tard ch'igl è. Sco il suffel curra el si tar la funtauna, baiva in pau aua, tschertga las ragischs dultschas e turna. Curt suenter suatescha el la figlia dal retg ed arriva anc per da bler avant ella tar il retg.

Il vegl schuldà aveva gudagnà ed il retg stueva dar ad el sia figlia e la mesadad da ses reginavel. Quai na plascheva betg al retg. Dar sia figlia giuvna e bella a quest vegliander d'in schuldà!. Quai na pudeva el simplamain betg far. Perquai dumonda el il schuldà, quant ch'el stoppia dar, per ch'el laschia ad el la figlia e desistia da la maridaglia. Quai era gist quai ch'il schuldà vuleva; pertge ch'el aveva pauc mirveglias da maridar. El dumonda il retg in satg plain aur, in satg sco quai ch'in da ses cumpogns saja bun da purtar davent. Il retg è stà d'accord.

Il schuldà prenda per questa lavur il cumpogn ferm, quel che sragischava las plantas. Els fan far in satg aposta, propi in malter stravagant. Il retg metta en tut quai ch'igl ha. Ma il satg n'era anc betg mez plain. Qua ordinescha el che mintgin en ses reginavel stoppia dar giu l'aur ch'el possedia. Quai è capità ed ins ha purtà natiers ina massada aur. E tut è vegnì svidà en il satg. Ma quel n'era anc adina betg plain. Cur ch'il schuldà ha vis che propi tut l'aur dal reginavel era vegnì rimnà, ha el ditg ch'el veglia esser cuntent cun quai ch'i saja.

Cur ch'il retg vesa uss co che tut l'aur parta da ses reginavel, s'enricla el d'avair dà suenter uschè lunsch al smaladì schuldà vegl. El sa decida d'al persequitar cun sia schuldada. E quels èn stads zunt d'accord; pertge che sche l'aur gieva or dal pajais, sche co duevan els vegnir pajads? Pia sa metta tut l'armada dal retg a la persecuziun dals sis cumpogns. Ma cur che quels han vis che la schuldada dal retg s'avanzava per tschiffar els, dat il vegl guerrier las ordras al cumpogn dal suffel da fermar e rebatter l'armada. Quel cumenza a suflar cun in narisch vers la schuldada che tuts han stuì tschessar e sa tegnair bain per betg vegnir sufflads davent. Noss sis cumpogns èn ids vinavant. Il retg na vuleva dentant betg acceptar la terrada. El va cun si'armada da la muntogna siadora per attatgar ils schanis da surengiu. Uschia quintava el d'avair pli gronda forza e ch'il suffel na possia betg tegnair enavos sia schuldada. Ma cur ch'ils sis cumpogns vesan puspè l'armada dal retg che vegn sco ina lavina giu encunter ad els, cloma il schuldà natiers il cumpogn dal chapè sin l'ureglia. E quel metta si il chapè guliv sin il chau ed al tira giuaden fin giun plaun. Dalunga vegn in fraid terribel da quella vart ch'el guardava. Ils schuldads dal retg cumenzan a schelar ch'els tremblan sco la feglia trembel e betg in che vul ir pli vinavant; cun las barbas plain cambrida sa volvan els e van a chasa.

Ils sis cumpogns han uss pudì ir lur via senza vegnir mulestads vinavant. Els han partì lur aur ed èn stads ritgs avunda per viver senza quitads.


Co ch'il diavel ha inventà il vinars
[modifitgar | modifitgar il code]

Igl era ina giada dus purs ch'avevan ina dispita pervi dals terms da dus prads. In pretendeva ch'il term saja en quest lieu e l'auter pretendeva ch'el saja en l'auter lieu.

In di è arrivà in um tar in da quests purs ed ha ditg: «Taidla, ve cun mai, jau ta vi mussar da metter terms, uschia ch'i para ch'els sajan là gia dad onns ed annorums.»

Quai era la magia naira!

Il pur ha manegià: «Va bain. Alura vom jau uss siador, met giu quests terms e muss a l'auter co ch'il cunfin va!»

Paucs dis pli tard è quest um vegnì tar l'auter pur ed ha ditg il medem sco quai ch'el aveva ditg a tschel. «Taidla, jau ta vi mussar da metter terms, uschia ch'i para ch'els sajan là gia dad onns ed annorums. Alura has ruaus cun tes vischin.»

L'auter di è il pur ì siador ad uras per metter ils terms. Ma tge ha el vis? Ses vischin aveva gia mess ils terms. El ha dumandà: «Tgi ha mussà a tai da far quai?»

«Ma quel e quel m'ha instruì!»

«Ma quest tal ha er instruì mai!»

En quest mument è l'um cumparì, e quel ch'aveva emprendì sco emprim da metter terms ha cumenzà ina dispita cun l'um – quai era il diavel – enfin ch'els han cumenzà a sa bastunar ed èn rudlads da las costas oragiu.

Il pur ha vis ch'el na vegniva betg maister, pertge ch'il diavel era bler pli starmentus. Perquai è el fugì en il guaud. Là ha el vis in schemberun tut marsch cun ina fora en il fund ed el è ì en questa fora. Ma curt suenter ha el udì ch'il diavel al suandava ed el è ì da la fora siador, tras la planta. Amez la planta era rut giu in gross rom e là era anc in'ulteriura fora. Il pur è sortì da questa fora ed ha serrà quella cun la magia naira. Alura è el siglì giu da la planta ed ha serrà er l'autra fora, uschia ch'il diavel è stà tschiffà.

Là dasper il schember passava ina senda e blera glieud scheva ch'igl haja spierts en questa planta. Ins udiva mintgatant in fracass. Ed il diavel era endadens e pensava per sasez: tgi sa co ch'i vesa ora, co ch'i va giu l'enfiern, tge che mia mamma fa? En il fratemp aveva el er studegià co ch'el pudess far ina bavronda per metter ils umans en dispita, uschia ch'els cumenzian a blastemmar e smaladir e stoppian la finala ir giu l'enfiern. Ed uschia ha el emprendì da far vinars da giansauna e ginaiver.

Quai è stà uschia divers onns, fin ch'igl è vegnì ordinà in tagl da laina. In di han ils taglialaina er pinà il schemberun. Cur che quel è crudà per terra, è el sfratgà en tanta tocca ed il diavel è mitschà e scappà, e tschels èn restads enavos tut spaventads. Cur ch'il diavel è arrivà giu l'enfiern, ha el vis che quel era tut vid e che sia mamma era morta. Alura ha el ditg: «Sco ch'i para n'èsi betg ì bain durant che jau sun stà davent! Tuts èn en parvis. Uss vi jau ir a brischar vinars. Cur ch'ils umans baivan quel, cumenzan els a sautar ed a chantar e sa dispitar, uschia ch'i guarda or er insatge per mai.

In mez onn suenter era l'enfiern plain. I vegnivan entiras rotschas, uschia ch'el ha stuì engrondir l'enfiern per in terz.


Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quests texts èn vegnids surpigliads a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar ils documents en lur context original p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » Paraulas rumantschas