Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Civilisaziuns da l'antica/Assirs

Ord Wikipedia

Tgi eran els e nua vivevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Cotschen: territori central dal Reginavel d'Assiria; oransch: extensiun approximativa dal temp dad Assurbanipal
Sculptura assiriana: taur cun alas e chau d'uman

En il nord da la Mesopotamia, al curs superiur dal Tigris, sa chatta la citad-stadi Assur. Ils abitants sa numnavan Assirs. Vers 1800 a.C. è sa furmà il reginavel vegl assiric, il qual è però bainbaud puspè ì en ruina. En il 13avel tschientaner ha il retg Tukulti-Ninurta fundà il reginavel assiric mesaun, il qual è dà dapart suenter sia mort. Durant il temp da fluriziun da lur cultura (8avel fin 6avel tschientaner a.C.) è il reginavel s'extendì sin l'entira Mesopotamia ed ha er cumpiglià Babilon, la Siria, Palestina, Cipra, Arabia dal Nord ed il nordost da l'Egipta. L'onn 612 a.C. è l'armada assirica vegnida destruida tras quellas dals Babilonais e Meds, ed Assur è vegnì devastà.

Co vesevan or lur edifizis?[modifitgar | modifitgar il code]

Ils Assirs han bajegià tempels magnifics e palazs da quadrels d'arschiglia. Quels eran ornads cun bels relievs e statuas. Er las chasas consistivan da quadrels d'arschiglia. Per il pli disponivan quellas da pliras stanzas ch'eran ordinadas enturn ina pitschna curt e da tetgs plats che servivan medemamain sco spazi da viver.

Tge scrittira duvravan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Il retg Sargon II (ca. 720 a.C.) cun in dignitari

Ils Assirs duvravan la scrittira a cugn sco gia las culturas da la Mesopotamia precedentas. Vers la fin dal reginavel assiric è alura sa messa tras la scrittira da bustabs arameica. Quella sa laschava emprender bler pli tgunsch, vegniva però scritta sin papirus u lain, uschia che la gronda part dals documents n'èn betg sa mantegnids.

En tge crajevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Las religiuns dals Babilonais ed Assirs sa sumegliavan fitg ferm; la gronda part da lur mitus e dieus eran identics. Ma en l'Assiria era Assur (il protectur da la citad Assur) il retg dals dieus, entant che quai era a Babilon Marduk (il protectur da la citad Babilon). Assur vegn represchentà sco artger en in disc solar munì cun alas. La dunna dad Assur era Ischtar. Ella era la dieua da l'amur, da la fritgaivladad e da la guerra. Ses animal sontg era il liun. Ultra da quai devi anc dieus inferiurs, savens ibrids tranter uman ed utschè, taur, pesch u scorpiun. Ins als enconuscha vi da quai ch'els portan corns sin il chau. Dapli corns che la curuna ha, e pli impurtant ch'il dieu era.

Tgi dad els è oz anc enconuschent?[modifitgar | modifitgar il code]

Exchavaziuns archeologicas a Niniveh (1852)

Cudeschs eran en l'antica insatge fitg rar. Tgi che vuleva in cudesch, stueva laschar scriver giu quel d'in scrivant cugn per cugn. Il retg Assurbanipal valeva sco fitg erudit, perquai ch'el saveva sez leger. Tut ils auters stuevan sa laschar preleger brevs e novitads dals scrivants. Il retg Assurbanipal ha dà l'ordra da laschar scriver giu mintga cudesch en ses pajais. Uschia ha el rimnà millis copias en sia biblioteca a Niniveh. Ils cudeschs en quella eran cataloghisads a moda conscienziusa. Sia biblioteca è stada l'emprima biblioteca pli gronda da l'istorgia. Grazia als documents or da la biblioteca da retg Assurbanipal enconuschain nus bleras capodovras da la litteratura antica e savain bler davart l'istorgia da l'antica.