Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Civilisaziuns da l'antica/Babilons

Ord Wikipedia

Tgi eran els e nua vivevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Codex da Hammurabi da ca. 1750 a.C.

Ils Babilonais vivevan en il territori da l'Irac odiern. Els regivan sur ina gronda part da la Mesopotamia. Il reginavel da Babilon è stà l'ultim or d'ina retscha da citads-stadi (civilisaziuns che sa basan sin la pussanza d'ina singula citad) ch'han controllà quest territori.

La citad è sa sviluppada a partir da ca. 2400 a.C. a la riva da l'Eufrat. Suenter la fin dals reginavels dals Sumers ed Accads è la muntada da la citad creschida. Dal temp da regenza dal famus retg Hammurabi (1792–1750 a.C.) è ella daventada la chapitala dal reginavel da Babilon. Suenter la mort da quel ha ella pers in pau impurtanza, tant economicamain sco militarmain. La finala ha ella pudì vegnir conquistada dals Hetits, fin qua nunenconuschents, sut Muršili I (1531 a.C.). Pli tard han regì ils Cassits ed Elamits, fin ch'igl è reussì a Babilon da sa liberar sut il retg Nebukadnezar I dal domini ester (1137 a.C.).

In'ulteriura culminaziun da sia pussanza ha Babilon cuntanschì en il 6avel tschientaner a.C. Da quel temp derivan edifizis sco la Porta d'Ischtar ed il ziccurat d'Etemenanki ch'han fatg da Babilon ina da las pli bellas citads da l'antica.

L'onn 550 a.C. ha il retg Nabonid fatg il sbagl da betg pli considerar Marduk, mabain Sin, il dieu da la glina, sco divinitad preferida dal reginavel. Als abitants n'ha quai betg plaschì. L'onn 539 a.C. han quels beneventà sco liberaturas las truppas persianas dal retg Kyros II, che venerava Marduk. Ils Persians eran tolerants, han dà enavos a las citads lur divinitads e lubì als Gidieus da returnar a Jerusalem. Blers scienziads da l'Egipta, Persia, India e Grezia èn arrivads ad extender lur savida. Ils astronoms da Babilon han calculà l'onn solar e sviluppà l'onn 410 l'emprim oroscop.

Co vesevan or lur edifizis?[modifitgar | modifitgar il code]

La Porta dad Ischtar dal 6avel tschientaner a.C., reconstruida or da la tocca orginala, è exponida en il Museum da Pergamon a Berlin

La Porta d'Ischtar era ina da las otg portas da la citad da Babilon. Quella è vegnida erigida en onur da la dieua Ischtar e consista da quadrels glasads en blau ch'èn ornads cun relievs da drags e taurs. Il tetg e las alas da la porta eran fatgs da lain da ceder. Tras la porta manava ina via da processiun che vegniva cunfinada da mirs. Quests mirs eran cuverts cun quadrels glasads che mussavan illustraziuns da liuns (en tut ca. 120). Durant la festa da Bumaun annuala vegnivan purtadas en processiun statuas da dieus tras la porta.

La via da processiun manava tar il ziccurat d'Etemenanki. Tar quel sa tractavi d'in edifizi da set auzadas d'in'autezza da 91 meters. Sin ses spitg sa chattava il tempel da Marduk. Eventualmain ha quest ziccurat furmà il model da la Tur da Babel biblica.

La Porta dad Ischtar pon ins oz contemplar en il Museum da Pergamon a Berlin. Il ziccurat d'Etemenanki è be sa mantegnì en ruinas.

Tge mangiavan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Sco ils ulteriurs abitants da la Mesopotamia han er ils Babilonais cultivà granezza sco furment u ierdi. Quests grauns sa laschan conservar fitg bain. En gronds graners vegnivan magasinadas provisiuns cun las qualas ils Babilonais pudevan er surviver nauschas racoltas. Daspera devi blers fritgs stagiunals sco melonas, figs, palogas ed auters.

Co veseva or lur scrittira?[modifitgar | modifitgar il code]

Er ils Babilonais utilisavan la scrittira a cugn ch'ils Sumers avevan inventà.

En tge crajevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Il dieu principal dals Babilonais era Marduk, il retg dals dieus e dieu da la citad da Babilon. Tenor la legenda duai Marduk avair cuntanschì sia pussanza sur dals auters dieus en il cumbat cunter la nauscha dieua dal caos, gist tuttina sco che Babilon è daventà tras ses cumbat victorius cunter las ulteriuras citads-stadi in reginavel pussant.

Tgi dad els è oz anc enconuschent?[modifitgar | modifitgar il code]

Il regent babilonais Nebukadnezar vegn menziunà tant en la Bibla (la sontga scrittira dals cristians), sco er en la Torah (la sontga scrittira dals Gidieus) ed en il Coran (la sontga scrittira dals moslems).

Vers la mesadad dal 19avel tschientaner han archeologs chattà la biblioteca dal retg assiric Assurbanipal ch'ha regì tranter 668 e 626 a Ninive. Tranter las tavlas da terracotga sa chattavan copias da collecziuns da leschas anc bler pli veglias, las qualas tanschevan enavos fin tar il retg babilonic Hammurabi, il qual ha regì 1750 fin 1720 a.C. a Babilon. Ils proxims onns han ins chattà en l'entira Mesopotamia ulteriuras copias. L'onn 1901 è la finala vegnida a la glisch ina colonna da crap cun il medem text. Ils archeologs han considerà quest text sco la pli veglia collecziun da leschas dal mund. Il pli famus princip da la lescha sa cloma: egl per egl. Ils 281 paragrafs reglavan la gronda part da las fatschentas dal mintgadi a moda uschè detagliada e cumplessiva ch'ins las ha adina puspè scrit giu da nov, e quai sur in spazi da temp da dapli che milli onns. Pli tard èn las reglas da quest codex sa derasadas en l'Asia ed Europa, daventond uschia in dals fundaments dal sistem da dretg modern. En rom d'ulteriuras exchavaziuns han ins chattà leschas ch'èn anc pli veglias che quellas da Hammurabi.

Tge è sa mantegnì dad els?[modifitgar | modifitgar il code]

Suenter la mort dad Alexander il Grond (323 a.C.) han guerras tranter ils differents generals en charplina devastà l'entir territori. Spogliadas e destrucziun han procurà per ina terribla fomina tranter la populaziun. L'emprim tschientaner a.C. han ils Parts surpiglià la pussanza en Mesopotamia e terminà l'existenza da Babilon da bunamain duamilli onns.

Las ruinas da Babilon datti anc adina, er sche la citad è bandunada dapi 2000 onns.