Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Civilisaziuns da l'antica/Persians

Ord Wikipedia

En tge pajais vivevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Fossa dal fundatur dal reginavel persian Kyros (6avel tschientaner a.C.)

Ils Persians vivevan oriundamain en l'ost da la mesaglina fritgaivla sin la planira auta iranaisa en l'Asia Centrala. Lur chapitala era Persepolis. Ulteriuras impurtantas citads eran Susa e Pasargadas.

Surtut en il 6avel fin quart tschientaner a.C. è il reginavel persian expandì fitg ferm en tuttas direcziuns, uschia che quel tanscheva per tscherts temps da la Tirchia odierna fin en l'India ed en il sid fin en l'Egipta. En il vest èn ils Persians vegnids en conflict cun ils Grecs, quai che descriva per exempel detagliadamain l'istoriograf grec Herodot.

Co veseva or lur scrittira?[modifitgar | modifitgar il code]

Ils vegls Persians dal temp da Kyros sa servivan da la scrittira a cugn. Pli tard han els er scrit da dretga a sanestra en in auter alfabet, fin ch'els han la finala surpiglià en il 9avel tschientaner s.C. la scrittira araba.

En tge crajevan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Faravahar – in dals pli enconuschents simbols dal zoroastrissem

La civilisaziun persiana enconuscheva trais grondas religiuns: il zoroastrissem, il mitraissem ed il manicheissem.

Il pensader persian Zarathustra è stà il manader spiertal da lur religiun principala, il zoroastrissem. El ha vivì enturn 600 a.C. e gidà ad unir il reginavel persian. El ha sbittà ils vegls dieus dals Persians ed introducì in sulet dieu, segnà da gronda sabientscha. Quel sa numnava Ahura Mazda, il regent dal mund. Malgrà ses num batteva el savens cun il prinzi dal nausch e da la malizia, Ahriman. Sin terra stueva mintgin sa decider, tgenin dals dus ch'el vuleva sustegnair.

Las ductrinas da Zarathustra èn vegnidas fixadas en in cudesch che sa numna Avesta. En quel stat che Ahura Mazda vegnia a la fin a surventscher las pussanzas dal nausch, pia Ahriman. Lez di vegnian tut ils umans a vegnir giuditgads tenor quai ch'els hajan fatg. Ils buns umans vegnian enta parvis, ils nauschs sajan condemnads da patir en perpeten.

Tgi dad els è oz anc enconuschent?[modifitgar | modifitgar il code]

Part da la curnisch d'artgers or dal palaz da Dareios

Il pli enconuschent Persian è il fundatur dal reginavel Kyros. Dal temp da las guerras cunter ils Grecs vegnivan ils Persians regids da Dareios e Xerxes. Pli tard han ils Romans subì ina terrada cunter Schapur.

Enturn l'onn 1000 ha vivì il medi Zend-Avesta ch'è enconuschent en il vest sut il num Avicenna. El ha scrit l'emprim'ovra da consultaziun medicinala scientifica; quella è stada en diever fin en il 18avel tschientaner.

Tge è sa mantegnì fin oz dad els?[modifitgar | modifitgar il code]

La chapitala antica dals Persians: Persepolis (ruinas)

Dal temp dals retgs gronds persians (fin ca. 323 s.C.) èn sa mantegnidas en l'Iran odiern bleras ruinas, fossas roialas ed inscripziuns. Tranter auter las ruinas da la chapitala dal reginavel persian, Persepolis, las fossas roialas da Naqshe Rustam, ruinas da divers tempels sco Tachte Sulaiman e las inscripziuns en grip da Bisutun.

Cur che l'islam è sa derasà en Persia (l'Iran odiern), èn ils zoroastrians vegnids stgatschads vers ost. Blers dad els èn ids a star en l'India. Quests descendents ch'han per part conservà la cultura e religiun persiana vegnan oz numnads Parsians. Enconuschents Parsians èn l'industrial Ratan Tata e Fredy Mercury, il chantadur da la band da rock Queen (che sa numnava oriundamain Farrokh Bulsara).

Il center dals zoroastrians en l'Iran odiern sa chatta a Yazd. Il ‹fieu etern› che vegn pertgirà là duai arder gia dapi 2500 onns.