Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Civilisaziuns da l'antica/Tracs

Tgi eran ils Tracs?

Ils Tracs eran in pievel antic ch'abitava sin la Peninsla dal Balcan. «Il pievel trac è suenter l'indic il pli grond dal mund. Fiss el unì ed avess be in regent, fiss el nunsurventschaivel e tenor mes avis per lunschor il pli pussant pievel insumma», ha scrit l'istoriograf grec Herodot. Quel appartegneva cun gronda probabilitad a la gronda famiglia da linguas dals pievels indogermans, tuttina scol la gronda part dals ulteriurs pievels da l'antica, ma er da las gruppas etnicas che vivan oz en l'Europa.

Tge rolla han giugà ils Tracs en l'istorgia mundiala?

L'istorgia dals Tracs è colliada stretgamain cun quella dals vegls Grecs, dals quals els furmavan ils vischins nordics. Els vegnan menziunads l'emprima giada en ils raquints epics da Homer davart la guerra trojana, nua ch'els cumparan sco allià da Troja. Ils Tracs sezs na vegnan betg attribuids a las culturas autas classicas, ma ils istoriografs als stiman fitg pervi da lur prestaziuns en l'art ed en l'elavuraziun da metal. Ultra da quai han els giugà in'impurtanta rolla en il stgomi cultural tranter l'Europa e l'Asia (Minura). Uschia duain els avair manà il vin en l'Europa, avair bavì sco emprims Europeans biera ed avair elevà sco emprims Europeans chavals da guerra.

Insumma stevan ils Tracs en contact vicendaivel cun blers auters enconuschents pievels da l'antica, ils Grecs, Romans, Celts, Scits, Persians ed Egipzians. En diversas da questas culturas han els laschà fastizs: intginas ditgas e divinitads da la mitologia classica han ils Romans e Grecs surpiglià dals Tracs. Tranter auter las divinitads Dionisos (Bacchus), Artemis (Diana) ed Ares (Mars) e la ditga dal chantadur e retg Orpheus. Ultra da quai è l'art dals Celts e Scits influenzà tranter auter dals Tracs. Er duain ils Tracs avair inventà il jogurt, il qual els giudevan però maschadà cun sang da chaval.

Nua vivevan els?

Ins dumbrava fin 90 stirpas da Tracs. La gronda part da quellas vivevan en il territori da la Bulgaria e Rumenia odierna; bleras eran però er idas a star en l'Asia Minura, la Tirchia odierna. Sco alliads dals Scits nomads èn ils Tracs però er arrivads fin en l'Ungaria ed Italia, e tenor la ditga schizunt fin en l'Irlanda.

Danunder derivavan els?

Ils Tracs èn ils emprims abitants da la part settentriunala da la Peninsla dal Balcan ch'èn enconuschents per num. Ma tuttavia betg ils emprims umans ch'han vivì là. Gia vers 4000 a.C., pia d'in temp che n'èn anc vegnids dads vinavant nagins nums da pievels, è sa furmada en la Bulgaria odierna ina cultura sedentara ch'elavurava metal, ed ils purtaders da la quala pon vegnir designads sco antecessurs dals Tracs. Da quel temp deriva il pli vegl stgazi d'aur dal mund, il qual è vegnì chattà en la citad Warna a la costa da la Mar Naira bulgara. Vers 2000–1200 a.C. èn avanzadas sin il Balcan novas stirpas, tranter quellas talas che discurrivan ina lingua indogermana ed èn sa maschadadas cun ils aurers da Warna. Londeror è sa furmà il pievel trac.

Co vivevan els?

‹Il currider trac› – in'impurtanta divinitad e figura mitologica dals Tracs

Ils Tracs eran in pievel sedentar che viveva en vitgs e citads. Els cultivavan ers ed allevavan animals; lur bain d'export principal furmavan ils chavals. La lavur chasana e sin il funs tutgava en la domena da la dunna; ils umens s'occupavan da la chatscha e dals chavals. Ils Tracs faschevan gugent festas ed eran enconuschents en l'antica sco buns musicists. Tranter lur instruments ils pli impurtants tutgavan l'arpa e la flauta, ma er la cornamusa.

La vita dals Tracs era segnada d'usits misterius. Cur ch'insatgi naschiva, avevan els per disa d'esser trists e planscher, muriva insatgi, faschevan els festas sfranadas. Ils umens maridavan per ordinari pliras dunnas e lur dunna preferida vegniva sepulida ensemen cun els. Dunnas maridadas vegnivan, sco en bleras autras culturas, pertgiradas rigurusamain; las Tracas betg maridadas eran però fitg independentas en lur contacts cun l'autra schlatta.

Co vesevan els or?

Sco tar ils Romans e Grecs furmava la tunica il vestgì da basa dals Tracs. Ultra da quai eran, surtut en las autezzas pli fraidas da la Muntogna dal Balcan, usitadas mantellas da launa e chapitschas da fol da la vulp, sco er lungs stivals da tgirom. Fitg populara era er l'uschenumnada ‹chapitscha frigica›, la quala era oramai fitg derasada en l'antica. Surtut ils Tracs ritgs sa mussavan gugent cun cliniez dad aur ed argient. Er tetovaziuns eran fitg derasadas.

En texts grecs vegn il Trac tipic descrit cun chavels cotschens ed egls blaus. Questa cumparsa plitost exotica per l'Europa dal Sid pudess derivar da la maschaida cun Celts e Scits. Daspera vegnan blers Scits ad avair vesì or sumegliant sco ils Grecs.

Co battevan els?

Ils Tracs valevan sco cumbattants fitg curaschus ed ils Grecs schevan che lur dieu da la guerra derivia da lur pajais. Sin fundament da lur abilitads da ferrer disponivan ils Tracs d'armas e cuirass da fier e bronz; cun quellas vegnan però surtut ad esser sa munids ils aristocrats, entant che la populaziun pli simpla sa rendeva en il cumbat cun armament plitost lev.

Influenzads tras ils pievels da chavaltgaders da las steppas da la Russia dal Sid, èn ils Tracs sa servids intensivamain dal chaval en lur strategia da guerra. La gronda part dals Tracs gieva en il cumbat a chaval u sin chars; aristocrats eran savens en viadi sco chavaltgaders cuirassads. La stirpa traca dals Gets sa serviva schizunt da la tactica dals Scits d'ir en il cumbat sco artgers a chaval.

L'armament dals Tracs era fitg varià. Tar els eran en diever tant spadas e stilets torts sco er gulivs. Ils scuts eran ubain gronds, en furma da mesaglina, ubain pitschens e radunds. Er las chapellinas ch'èn vegnidas chattadas varieschan fermamain: Ins sa serviva tant da la chapellina a piz averta sco ch'ella era en diever tar ils pievels da la steppa, sco er da la chapellina cun protecziun dal nas e da las vistas sco ch'ins l'enconuscha nà dals Grecs.

Pervi da lur curaschi e lur abilitads en l'art da cumbat eran ils Tracs er fitg dumandads sco gladiaturs. Er Spartacus, il manader d'ina sullevaziun da sclavs en l'Imperi roman, era in Trac.

Tge è restà dals Tracs?

La cultura traca è be sa mantegnida en furma fragmentara. I vegn supponì ch'intginas festas tradiziunalas en la Bulgaria e Rumenia sajan d'origin trac. Almain vegn l'avlos, la cornamusa traca, anc adina sunada en intginas regiuns.

La lingua dals Tracs vala medemamain sco morta or. Ins è però da l'avis che tscherts pleds ed elements grammaticals da las linguas da la regiun sajan d'origin trac. Quai sa mussa oravant tut en la lingua albanaisa, damain en il bulgar e rumen, nua ch'il slav ed elements romans han stgatschà il trac.