Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Giats gronds selvadis/Liun

Detagls interessants En media dorma in liun durant var 20 uras per di. Il gnif d'in liun è sco in'impronta dal det; dus liuns n'han mai il medem muster dal barbis. Liuns salidan in l'auter cun fruschar vi da las vistas. Liuns prendan cumià in da l'auter cun strair vi dal venter. Liuns sa movan per ordinari cun 4 km/h, els pon però er currer cun 55 km/h. Els pon dar sigls da 12 m.

[[Datoteca:.jpg]]

Territori da derasaziun odiern dal liun (blau) ed istoric (cotschen)

Sche l'Africa avess in animal da vopna, fiss quai bain il liun. Quel è vegnì admirà da vegl ennà da las stirpas africanas per sia fermezza e bellezza. Liuns vivan sco suletta spezia da giats gronds en gruppas pli grondas. Da tuttas spezias da giats èn els er buns da berglar il pli dad aut. Quest berglar pon ins anc udir en ina distanza da 8 km. Il liun è parentà stretgamain cun il tigher, il leopard ed il jaguar. Quests quatter giats gronds èn ils sulets che san berglar.

Nua vivan liuns?

Liun en la savanna, ses spazi natiral principal (Namibia)

Malgrà lur surnum ‹retg da la tschungla› viva la gronda part dals liuns en las planiras libras, cuvertas cun erva da l'Africa e da l'Asia che vegnan numnadas savannas. En temps antics giravan liuns enturn sin tut ils continents. Oz als chattan ins quasi be pli en l'Africa Centrala ed en l'Africa dal Sid. Intgins paucs vivan er en l'Asia; la gronda part dad els en l'India en il parc naziunal Gir.

Co vesan liuns or?

Liuns han in pail da colur brin aurada u brin melnenta. Els cuntanschan ina grondezza da fin 3 m e daventan ca. 1,2 m auts. Liuns masculins èn pli gronds che las liunessas e paisan var 250 kg. Las liunessas paisan var 180 kg ed èn pli satiglias. Ils mastgels creschids han enturn il chau in rintg da pail brin, la coma. Tar intgins liuns tanscha questa coma schizunt per lung dal venter. I na dat nagin'autra spezia da giats, tar la quala mastgels e femellas sa differenzieschan uschè ferm.

Tant il liun sco er la liunessa han ina barlocca a la fin da la cua, auters giats percunter betg. Tutgan ins la cua d'in mastgel, sentan ins in oss giz en la barlocca. Ina veglia legenda di che liuns dovrian questa spina da la cua per sa giaschlar en furia avant il cumbat. Forsa è sa furmà pervi da la spina da la cua il mitus da la figura fabulusa Manticor.

Tge maglian liuns e co tschiffan els lur preda?

Liuns maglian per ordinari gronds animals sco zebras, gazellas e portgs selvadis. Liuns vivan e chatschan en gruppas ch'ins numna er rotschas. Las liunessas contribueschan la gronda part a la chatscha, pertge ch'ellas èn pli sveltas e megliers chatschaders. Ellas èn bunas da currer durant la chatscha fin 55 km/h. Ma la gronda part dals animals da preda pon anc currer bler pli spert. Per quest motiv ston liuns sa schluitar natiers a lur preda. Sco camuflagi ha il pail dals liuns la medema colur sco il pastg, uschia ch'ins n'als po strusch vesair lien. Per anc esser camuflads meglier, van liuns surtut la notg a chatscha. Liuns pon passentar uras a la lunga cun sa schluitar natiers. La chatscha sco tala dura alura be paucas minutas. Tar la chatscha vegn l'animal da preda persequità, suatà e tschiffà. Ina ferma morsa tras l'oss dal culiez basta per terrar l'unfrenda. Han las lieunessas tschiffà ina preda, berglan ellas mit; uschia cloman ellas natiers la rotscha. Durant magliar vegn sa tegnì strictamain vi d'in urden ierarchic. Il chau da la rotscha maglia sco emprim. Ha el avunda, è en retscha il rest da la rotscha. Ils mastgels creschids maglian sco emprims, alura suondan las femellas ed a la fin èn en retscha ils pitschens.

Co tiran liuns si lur pitschens?

Lieunessa che charsina ses pitschen. Sfruschar ils chaus e litgar il pail rinforza la relaziun tranter mamma ed uffant

Liunessas partureschan in fin quatter pitschens. Quels naschan tschorvs. En pli han els in pail taclà; tras quai èn els camuflads meglier en l'erva da la savanna. Cur ch'ils giuvens vegnan pli vegls, svaneschan ils flatgs. Ils emprims mais giogan els fitg bler. Els fan chatscha in sin l'auter e sa bittan sin tut quai che sa mova. Uschia exerciteschan els las tecnicas da chatscha fundamentalas, quai che fa dad els pli tard buns chatschaders.

Ils giuvens vegnan tratgs si en grondas gruppas da famiglia, ils uschenumnads trieps. In triep consista da trais fin quatter liuns masculins parentads in cun l'auter e fin a trenta liunessas cun lur pitschens. Sco pèr creschì vivan il mastgel e la femella l'entir onn ensemen. Quai è unic tranter ils giats gronds. Las liunessas prestan la gronda part da la chatscha e provedan ils giuvens dal triep cun charn. Ils mastgels defendan il territori dal triep cunter auters liuns. Apaina ch'in mastgel pli giuven è creschì dal tut, sto el per ordinari bandunar il triep. El emprova uss da furmar ses agen triep.

Liuns en fermanza

Blers liuns vivan en zoos. Pli baud vegnivan els savens tegnids en chabgias nunconfortablas. Oz dispona la gronda part da gronds claus cuverts cun pastg e munids cun lieus da retratga e da protecziun en cas da plievgia, sulegl e fradaglia. Per ordinari vegnan els pavlads cun charn criva. Sinaquai ch'ils liuns n'hajan betg lungurus, zuppan ins la charn, ubain che quella vegn fermada uschia ch'ella è grev da cuntanscher. Ils liuns ston alura duvrar lur intelletg per arrivar al pavel. N'emprova mai da pavlar sez liuns en il zoo! Ils tgiraders d'animals san co ch'ins dat da magliar a quests animals senza vegnir sezs en privel.