Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Giats gronds selvadis/Tegnida da giats

Ord Wikipedia
Liun en il zoo da Lincoln Park a Chicago

Sco che ti es vegnì a savair en quest cudesch, èn divers giats gronds smanatschads da murir or. Per prevegnir a quai, lavuran bleras organisaziuns ensemen. In zoo è per exempel ina tala organisaziun. Cun trair si intenziunadamain questas spezias periclitadas, emprovan ins da las mantegnair. Sco visitader en il zoo pos ti tez ta persvader da quai. Ti pos observar là animals che ti na vesessas uschiglio mai. Animals vegnan però er tratgs si per puspè metter els u lur pitschens en libertad. Quai munta ch'els vegnan puspè relaschads en lur spazi da viver natiral suenter esser vegnids tratgs si. Ils zoos fan bain tut il pussaivel sinaquai ch'ils giats gronds sa sentian bain, ma il meglier spazi da viver per ils giats è la vita en cumplaina libertad.

Tge dovra in giat grond per sa sentir bain?[modifitgar | modifitgar il code]

Pli baud eran zoos lieus terribels per giats gronds. Quels na sa sentivan là betg bain, perquai che lur chabgias eran bler memia pitschnas. Magari survegnivan els er il fauss nutriment. In giat ch'è disà da girar tras ils guauds u da raiver sin plantas, da sa zuppar e d'ir a chatscha suenter preda, vegn a sa sentir en in zoo sco en ina praschun. Ils giats vegnivan malsauns, perquai ch'ins na saveva betg co als tractar endretg. I na deva er nagin lieu, nua ch'els pudevan sa retrair da las egliadas dals aspectaturs.

Oz è quai per fortuna auter. Per ch'in giat grond restia saun, ston ils tgiraders d'animals s'occupar surtut da quatter impurtantas chaussas. Sch'ins emblida be ina da quellas, na sa senta in giat grond betg bain e daventa malsaun.

La fitness corporala[modifitgar | modifitgar il code]

Ils animals dovran bler moviment. Perquai ston lur claus esser gronds avunda e porscher variaziun. Là ston esser avant maun pussaivladads da raiver e plazs da ruassar. Per occupar ils animals vegn il da magliar zuppà en il claus en divers lieus, ubain ch'ins depona la charn en lieus ch'èn be mal accessibels. Survegn il giat uss fom, sto el l'emprim sa mover. Ils biologs han observà ils animals en libra natira per savair tge ch'ils giats gronds maglian normalmain e tge ch'els dovran uschiglio anc per viver. Els han chattà or co ch'ils animals dorman e passentan la gronda part dal di. Ils resultats da lur perscrutaziuns gidan ils tgiraders ad eleger il dretg pavel. E vegn in giat grond malsaun, s'occupa in veterinari da quel.

La fitness spiertala[modifitgar | modifitgar il code]

Per ils animals poi esser terribel lungurus en il zoo. En libra natira ston els ir a chatscha ubain sa zuppar d'auters animals. Sch'ils giats pon be ir vi e nà en ina chabgia, è quai per els fitg monoton e frustrond. Quai po manar uschè lunsch ch'els fereschan sasezs. Els dovran auters giats gronds da lur atgna spezia, ma er auters animals en lur conturn, sinaquai ch'els emprendian co ch'in giat grond sa cumporta normalmain.

La fitness emoziunala[modifitgar | modifitgar il code]

Quest tigher para da giudair la pussaivladad da giugar ch'ins ha endrizzà. Quella serva a medem temp a trenar la fitness corporala ed a prevegnir uschia a problems da sanadad

Giats gronds ston emprender da sa chapir cun ils auters animals da lur conturn. Medemamain sto pudair sa sviluppar ina relaziun da confidenza tar lur tgiraders. Normalmain emprendan ils giuvens da lur mamma co ch'els ha da sa cumportar. Perquai laschan ins er crescher si ils giuvens tar lur mamma. In tgirader tira be si sez in pitschen, sch'i dat problems cun la mamma. Ma els san ch'i fiss meglier sch'ils pitschens emprendessan d'auters giats co ch'ins sa cumporta endretg sco giat.

La fitness morala[modifitgar | modifitgar il code]

Tgi ch'ha sez giats da chasa sa che giats ils pli gnocs pon ina giada sgriflar u morder. E saja quai be perquai ch'ins als è passà senza vulair sin la cua. Ma magari vulan ils giattels er be empruvar lur atgna fermezza. Quai che maina tar giats da chasa tut il pli tar intgins sgriffels, po daventar tar giats gronds in privel mortal. Giats gronds èn e restan animals da rapina. Sco che ti sminas gia, è la tgira da giats gronds talmain pretensiusa che quella po be vegnir fatga da persunas scoladas spezialmain. Igl è absolutamain necessari ch'ils giats gronds chapeschian cleramain ch'i dat reglas da convivenza tranter uman ed animal. Ils tgiraders ston far tut il pussaivel per gudagnar la confidenza dals animals, ma ils animals ston er emprender respect, sinaquai ch'ina collavuraziun saja pussaivla. Quai evitescha tant tar l'animal sco er tar l'uman stress ed accidents.

Occupaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Da tegnair ils animals cuntents e sauns, è ina sfida. La meglra via è ina cumbinaziun da pliras chaussas:

  • Pussibilitar contact corporal tar animals da la medema spezia u tar accumpagnaders umans scolads spezialmain, per sviluppar caracteristicas giavischablas.
  • Installar bogns cuverts e plazs exponids, nua ch'els pon survesair il conturn.
  • Endrizzar pussaivladads da giugar adattadas a la spezia, sinaquai ch'els possian suandar lur instinct da giugar.

Magari zuppan ins il da magliar per exempel en zaivers u ferma quel vi da suas, a las qualas ils animals pon currer suenter. Tras quai stimulesch'ins persecuziun, chatscha ed instinct da giugar ed evitescha ch'ils giats hajan lungurus.

Blers animals dal zoo han gugent ils visitaders e sviluppeschan rutinas per impressiunar quels. Ina metoda d'intgins zoos è da laschar participar ils visitaders a las occupaziuns dals animals.

In claus grond e natiral porscha als animals dapli libertads e promova l'activitad corporala. Ma els dovran er lieus nua ch'els pon sa retrair per far davent da la publicitad chaussas che ti fas per exempel er pli gugent persul.

Trenament[modifitgar | modifitgar il code]

Leopard en il zoo da Colchester (Engalterra)

La gronda part dals zoos moderns na mussan als animals nagins trics, mabain als treneschan da reagir sin tscherts cumonds. Quai duai render pli segir da tractar, muventar ed intercurir ils animals. Questa scolaziun accentuescha la remuneraziun per il cumportament bun, giavischà e betg il chasti per il cumportament nausch, nungiavischà. Da far diever dal sistem da remuneraziun na renda betg be la scolaziun pli simpla ed umana. Mabain minimescha er il privel ch'in giat veglia sa defender tar in chasti e blesseschia seriusamain ses tgirader u al mazzia schizunt.

Segirezza[modifitgar | modifitgar il code]

En il contact cun giats gronds ston ins s'occupar spezialmain da la segirezza. En emprima lingia pensan ins en quest connex a la segirezza dals tgiraders e dals visitaders dal zoo.

Ma er ils animals ston vegnir protegids dals visitaders dal zoo. Ins na craja betg, tge che vegn tut bittà sur la saiv en il claus. Intgins visitaders da levsenn na pensan betg ch'ils giats pon sa blessar vi da chaussas che n'èn betg adattadas sco giugarets. E sch'els maglian vivonda nunadattada, daventan els malsauns.

Ils tgiraders percunter vegnan scolads, tge ch'ins dat da magliar als giats gronds e tge che po servir sco giugaret. Els ston però er schubregiar il claus, segar fain u forsa reparar insatge. Savens èsi il pli simpel, sch'ils giats ed ils tgiraders na s'entaupan betg durant quest temp. Per quest motiv pon ins serrar or per in mument ils giats d'ina part dal claus. Ins als carmala per exempel en il claus dadora ubain tar la plazza da magliar u da durmir. Alura vegn serrà l'isch davos els, per ch'ils tgiraders possian lavurar senza problems en l'autra stanza.

In auter element da segirezza èn uschenumnadas sclusas. Quellas lubeschan als tgiraders d'entrar en il claus senza ch'i dettia tras quai in'avertura directa da quel vers anora. Ina sclusa è ina pitschna stanza cun ina porta da mintga vart. Suenter esser entrà da la porta dadora, serra il tgirader l'emprim quella ed avra pir lura la porta dadens. Uschia na po in giat mai sa schluitar sper il tgirader vi en il liber.

Enturn il claus tegna ina segunda saiv ils visitaders almain 1,80 meters (la grondezza d'in uman) davent dals giats gronds. Uschia na vegnan ils visitaders betg forsa sin l'idea da vulair tutgar ils animals. Cas cuntrari pudessan visitaders vegnir blessads; ma a medem temp ristgass er il giat ch'ins al stuess sajettar. In'ulteriura pussaivladad da proteger visitaders d'attatgas d'animals furman foss d'aua ubain auters impediments insurmuntabels.

Preparaziun dal nutriment[modifitgar | modifitgar il code]

Il nutriment dals giats gronds en ils zoos sto esser integral e liber da scherms infectus e parasits. I sa tracta per part da charn, per part da charn a la quala vegn agiuntada granezza, legums u auter. Il nutriment vegn be cotg curtamain ubain preparà a moda criva per preservar la valur nutritiva. Ultra da quai cuntegnan las spaisas aditivs alimentars; igl èn quai per exempel impurtants minerals sco calzium, sche quels n'èn betg cuntegnids suffizientamain en il nutriment normal. Ina buna tgira d'animals munta pia er da procurar che mintga animal survegnia ses nutriment spezial, sinaquai ch'el na saja betg memia satigl u memia gross e restia saun.

Tgira veterinara[modifitgar | modifitgar il code]

Margai en in zoo en la Tschechia

Sco tut ils auters animals, ston er ils animals dal zoo ir da temp en temp tar il veterinari resp. survegnan visita da quel. Quests veterinaris vegnan scolads spezialmain en la medischina d'animals exotics, pertge che quels han per il pli autras malsognas e ston vegnir tractads auter che animals da chasa ordinaris. Savens ston quests veterinaris er esser munids cun utensils spezials, per exempel per emplenir ina fora en in dent d'in tigher ubain tractar la ruttadira d'in oss tar in liun.

L'allevament dals pitschens[modifitgar | modifitgar il code]

Per cas ch'ils geniturs da giuvens giats gronds na pon betg trair si sezs lur pitschens, vegnan quels manads en ina stanza d'uffants speziala. Là survegnan quels dal persunal dal zoo scolà aposta e magari er da gidanters voluntaris nutriment, pon giugar, survegnan affecziun e vegnan intimads ad in cumportament da giat tipic.

Giats giuvens da tuttas spezias na pon per exempel betg schubregiar persuls il davos. In sdratsch da sa lavar u ina spungia chauda, bletscha remplazza en quest cas la lieunga da la mamma e duai animar l'animal giuven da surpigliar pli e pli sez questa lavur. Medemamain na survegnan giuvens giattels mai latg cur ch'els giaschan sin il dies, pertge che quai pudess manar a malcostas.

Er il latg da giats è in auter che quel ch'ils uffants dals umans survegnan. Il persunal dal zoo sa co maschadar il dretg latg per mintga spezia da giats. Plinavant vegn la temperatura dals giats mesirada conscienziusamain, pertge ch'ils animals giuvens n'èn anc betg abels da controllar uschè bain la temperatura dal corp sco animals creschids.

Protecziun da las spezias[modifitgar | modifitgar il code]

Tighers alvs en il zoo da Singapur

En zoos duain ils animals er pudair sa multiplitgar, pia survegnir novs pitschens. Savens ston zoos però manar natiers animals sur lungas distanzas, sinaquai che quels dettian in bun pèr e na sajan betg parentads in cun l'auter. Animals parentads na duessan numnadamain betg sa multiplitgar. Uschiglio poi esser ch'ils animals vegnan malsauns u moran schizunt.

Animals che duain sa multiplitgar e che spetgan pitschens vegnan per ordinari manads en ina part in pau pli quieta e protegida dal claus. Qua pon els er s'occupar las emprimas emnas dals pitschens.

Ina da las grondas differenzas dals zoos odierns envers quels d'avant blers onns è che quels furman oz bler dapli che museums vivents. Els èn er impurtants partenaris cur ch'i da tracta da proteger a moda effizienta spezias d'animals ch'èn smanatschadas da murir or.

Er animals moran[modifitgar | modifitgar il code]

Cumbain ch'i n'è betg adina empernaivel da pensar londervi, furma la mort ina part da la vita. Cur ch'il persunal dal zoo decida che la vita d'in tschert animal saja ina tortura, vegn la vita da quest giat terminada a moda umana cun durmentar.

Animals che moran per motivs da vegliadetgna, sa retiran per ordinari en lur sectur privat. Suenter ch'il veterinari ha confermà la mort, vegn l'animal intercurì detagliadamain per pudair eruir la raschun precisa da sia mort. Questas infurmaziuns servan a proteger auters animals.

Per motivs da sanadad vegnan ils animals alura savens intschendrads; ubain che skelet e pel vegnan preparads e mess a disposiziun al zoo u a museums ed universitads per intents da perscrutaziun e scolaziun.