Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Chinais

Ord Wikipedia

Nua discurran ins chinais e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Repartiziun da las linguas sinotibeticas. Blau: mandarin

Chinais vegn discurrì en la Republica Populara da la China ed a Taiwan. Ultra da quai furma questa lingua ina da las quatter linguas uffizialas da Singapur.

Il dialect da la China dal Nord mandarin è cun 1,3 milliardas pledadras e pledaders la lingua dal mund la pli derasada. Quasi mintga tschintgavel uman discurra questa lingua! Entaifer il chinais datti però, sco en la gronda part da las linguas, er anc blers auters dialects, sco il taiwanais, il shanghainais ed il cantonais.

Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il chinais vegn scrit cun uschenumnadas letras chinaisas; tar quellas sa tracti en in tschert senn da pitschens maletgs. Blers scolars d'autras linguas emprendan però la pronunzia chinaisa cun agid d'ina transcripziun cun num pinyin. Pinyin vegn scrit cun noss bustabs latins ed è perquai pli lev da leger. Plinengiu vesas ti intgins exempels.

Co funcziuneschan las letras chinaisas? Ha il chinais in alfabet? Na, il chinais n'ha nagin alfabet. En vocabularis èn las letras ordinadas tenor uschenumnads radicals (guarda sutvart). Las letras consistan da divers stritgs.

Igl existan divers tips da letras: pictograms, ideograms ed ulteriurs segns, tar ils quals ina part renviescha per ordinari a la muntada, in'autra a la pronunzia (segns figurativ-sonors).

Surtut en il cas da pictograms sa tracti – sco ch'il num di gia – pelvaira da pitschens dissegns. Per exempel veseva il segn per sulegl or ina giada bunamain sco in pitschen sulegl. Oz vesa la letra or uschia: 日.

Ideograms vegnan duvrads per chaussas che na sa laschan betg exprimer be uschia en in segn. Charezza, odi, tema, plaschair, virtid – tut questas noziuns èn grevas da dissegnar. Ideograms emprovan da schliar quest problem cun sa servir dad auters maletgs per intermediar la muntada. Il pled chinais per ‹bun› 好 (che vegn pronunzià ‹hao›), vegn per exempel illustrà cun unir duas autras letras: quella per dunna 女 e quella per uffant 子. Singulas letras èn pia cumponidas d'autras. Questas parts numnan ins cumponentas.

Inscripziuns chinaisas en la citad da Shanghai

Segns figurativs-sonors cuntegnan pictograms per renviar a lur muntada. Els cuntegnan però supplementarmain in avis a lur pronunzià en furma d'ina letra che tuna sumegliant. Il segn per mamma 妈 (che vegn pronunzià ‹ma›) sa cumpona per exempel dal segn per dunna 女 e dal segn 马 che vegn pronunzià ‹ma› (areguard quest segn guarda l'exempel sutvart).

La part dal segn, sut il qual ins al chatta en il pledari, vegn numnà radical. Radicals renvieschan per ordinari a la muntada. Damai ch'il chinais enconuscha dapli che 10 000 letras, èn radicals nizzaivels per pudair memorisar meglier las letras e tschertgar quellas en il pledari. Il segn per mamma chattan ins en il pledari sut il segn per dunna 女.

Datti differentas pussaivladads da scriver chinais? Gea, i dat duas pussaivladads da scriver chinais: cun letras tradiziunalas ubain cun letras simplifitgadas. Letras simplifitgadas èn vegnidas introducidas da la Republica Populara da la China per augmentar il grad d'alfabetisaziun e da furmaziun. Per simplifitgar han ins laschà davent intginas letras cun medema pronunzia e scriva autras cun damain stritgs. Per exempel vegn la letra per chaval (‹ma›) scritta enstagl cun nov stritgs (馬) a moda simplifitgada be cun trais stritgs 马.

Las letras tradiziunalas vesan anc adina or uschia sco ch'ellas vegnivan gia scrittas en ils ultims tschientaners. Quellas vegnan oz tranter auter anc utilisadas a Taiwan, ma er en texts tradiziunals, maletgs, genealogias, sin emballadis da mangiativas e tar bleras autras chaschuns. Sche ti vuls viver en China, èsi pratic d'emprender omadus sistem, damai che ti vegns probablamain a fruntar sin omadus.

Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

La China è segnada d'in'istorgia culturala da plirs millis onns, perquai èsi pussaivel che la lingua chinaisa è tuttina veglia. Archeologs han chattà pictograms chinais dal temp da la dinastia Shang, avant 3000 onns, sin rauba da terracotga, ossa e cuirass da tartarugas. Dal temp da la dinastia Qin, avant 2000 onns, han ins standardisà la scrittira chinaisa. Dapi lura è quella sa midada be pauc.

Perquai ch'il chinais n'è nagina lingua alfabetica, èsi difficil da vulair savair precis co che la lingua tunava avant blers onns. Percunter han linguists reconstruì la lingua originara da la famiglia da linguas sinotibetica, tar la quala il chinais tutga.

Oz quintan ins var quindesch dialects chinais tar ils pli frequents. Tranter auter èn quai il dialect da standard, shanghainais, cantonais, xiang e hakka. Quels èn tuttina differents in da l'auter sco rumantsch e franzos u tudestg ed englais e sa laschassan considerar sco mintgamai atgnas linguas; ma ils pledaders da tut quests dialects utiliseschan la medema scrittira. Perquai pon pledaders da differents dialects leger la medema gasetta, pronunzian però ils texts a moda differenta.

Tut tenor il moviment da tun, cun il qual in pled vegn pronunzià, po el avair ina muntada dal tuttafatg differenta (cf. l'exempel ‹ma› sutvart)

In'atgnadad da la lingua chinaisa en cumparegliaziun cun las europeicas, è il fatg che mintga silba vegn pronunziada cun in ‹moviment da tun› specific. En il dialect da standard po ina silba avair in da quatter moviments da tun ubain l'uschenumnà tun neutral (‹lev›). In auter tun munta per ordinari in auter senn, ma ina singula silba po mintgamai avair be in tun. Ils differents tuns èn:

  • Emprim tun (tun aut): L'autezza dal tun è constant ed aut. P.ex. ‹mā› (mamma).
  • Segund tun (tun ascendent): L'autezza dal tun munta dal stgalim bass u mesaun en quel superiur, sumegliant a l'intunaziun d'ina dumonda en rumantsch u tudestg. Per exempel ‹má› (chonv).
  • Terz tun (tun bass u tun bass-descendent-ascendent): L'autezza dal tun croda dal stgalim mesaun a bass e munta per ordinari puspè en il nivel mesaun. Per exempel ‹mǎ› (chaval).
  • Quart tun (tun descendent): L'autezza dal tun croda andetgamain e la silba vegn pronunziada a moda pli curta, cun dapli affect, in pau sco in cumond en tudestg u rumantsch (‹va!›). Per exempel ‹mà› (far zacras).

.

Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Salids

你好 – Ní hǎo – Hallo

再見 – Zài jiàn – A revair

明天見 – Míngtiān jiàn – Fin damaun

我的名子叫霖達 – Wǒ de míngzi jiào Líndá – Mes num è Linda

Curtaschia

您請 – Qǐng nín – Per plaschair

請問 – Qǐng wèn – Dastg jau dumandar (tai)?

謝謝 – Xièxie – Grazia

不客氣 – Bú kèqi – Anzi

歡迎 – Huānyíng – Bainvegni

對不起 – Duìbuqi – Perstgisa

真對不起 – Zhēn duìbuqi – I ma displascha

沒關係 – Méi guānxi – Quai na fa nagut

Datti ina simpla poesia che jau poss emprender en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Chinais (simplifitgà)

大头大头

下雨不愁

你有雨伞

我有大头

Chinais (tradiziunal)

大頭大頭

下雨不愁

你有雨傘

我有大頭

Pronunzia

Dà tóu dà tóu

Xià yǔ bù chóu

Nǐ yǒu yú sǎn

Wó yǒu dà tóu

Translaziun

Grond chau, grond chau,

Cur ch'i plova, na datti nagut da temair.

Ti has in paraplievgia,

Jau hai mes grond chau.