Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Eston
Nua discurran ins eston e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]
Eston vegn surtut discurrì en l'Estonia, sco lingua minoritara supplementarmain en Finlanda ed en Russia.
Tut en tut discurran var 1,1 milliuns umans eston, da quai vivan stgars in milliun en l'Estonia.
Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]
L'eston fa diever da l'alfabet latin, enconuscha però quatter metafonias (stgirentadas) supplementaras: õ, ä, ö, ü.
Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]
L'eston tutga tar las uschenumnadas linguas ungrofinnicas. Quellas furman il rom settentriunal da la famiglia da las linguas uralas. Ulteriuras enconuschentas linguas che tutgan tar il medem rom èn il finlandais e l'ungarais. Questas linguas sa differenzieschan grammaticalmain fitg ferm da tut las autras linguas europeicas. Uschia na datti nagina schlattaina grammaticala (pia nagin ‹el› u ‹ella›, mabain be ‹i›), naginas preposiziuns (sco en rumantsch ‹sin›, ‹dapi›, ‹cun›), ma per exempel en l'eston persuenter 14 casus (entant ch'il rumantsch, il tudestg e bleras autras linguas enconuschan be quatter casus: nominativ, genitiv, dativ, accusativ).
I vegn supponì che las linguas baltic-finlandaisas sajan sa sviluppadas d'ina lingua finlandaisa tempriva, da la quala la lingua dals Sams è sa spartida vers 1500–1000 a.C. Ins smina che quest protofinlandais sa cumponiva da trais dialects: in dal nord, in dal sid ed in da l'ost. Las linguas baltic-finlandaisas èn sa spartidas enturn l'emprim millenni, han però influenzà vinavant ina l'autra. Ins po constatar ch'i dat en ils dialects dal finlandais dal sidvest bleras influenzas da l'eston.
Ils Estons han vivì blers tschientaners sut domini ester. Danais, Tudestgs, Svedais e Russ èn sa barattads durant ils ultims tschientaners, e l'eston è sa chapescha adina vegnì influenzà da las linguas da las pussanzas d'occupaziun. Uschia na fai betg smirvegliar che la gronda part dals pleds da l'eston furman ozendi pleds emprestads, derivan pia d'in'autra lingua.
A partir dal 15avel tschientaner è la part settentriunala da l'Estonia vegnida influenzada in temp fitg ferm da l'urden da chavaliers tudestg. Ils muntgs tudestgs vulevan intermediar als indigens la cretta cristiana ed han er sviluppà per quest intent la lingua da scrittira estona. Quella sa basa sin l'alfabet tudestg, agiuntond a quel supplementarmain il bustab õ che sumeglia l'ö, ma che vegn furmà pli lunsch enavos en la gula.
L'Estonia ha enconuschì ses temp da fluriziun suenter ch'ils Estons èn sezs sa declerads a l'entschatta dal 20avel tschientaner sco naziun independenta. Per l'emprima giada pudevan els uss discurrer libramain. Quai è stà l'èra d'aur da l'eston, e la lingua ha enconuschì in grond svilup.
La Segunda Guerra mundiala ha terminà quest'èra d'aur da l'emprim'independenza estona. A l'entschatta è l'Estonia vegnida integrada en il Reich tudestg, vers la fin da la guerra han alura ils Russ occupà il pajais e surpiglià la pussanza. Igl era scumandà da discurrer e d'instruir l'eston. Da quel temp han ins er fatg bleras midadas vi da la lingua, schizunt la structura da la frasa han ins adattà: il verb è vegnì mess a l'entschatta da la frasa.
Cur che l'Uniun sovietica è dada dapart a l'entschatta dals onns 1990, han ils Estons nizzegià la chaschun ed han, ensemen cun ils dus auters stadis baltics Lettonia e Lituania, reacquistà a moda paschaivla lur independenza (uschenumnada ‹revoluziun chantanta›). Per la segunda giada han ins proclamà la naziun democratica Estonia; l'isolaziun culturala è stada terminada.
Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]
_(7635941118).jpg)
- Vastused – Respostas
Jah – Gea
Ei – Na
Võib-olla – Forsa
- Tervitused – Salids
Tere – Hallo!
Tere hommikust – Bun di. (la damaun)
Tere päevast. – Bun di.
Head ööd. – Buna notg.
Kuidas läheb? – Co vai?
Mis toimub? – Tge marscha qua?
Mitte palju. – Betg bler.
- Hüvastijätud – Cumiads
Head aega. – A revair.
Hüvasti. – Tschau.
Homseni. – Fin damaun.
Hoiame ühendust. – Nus stain en contact.
Peatse jällenägemiseni. – A bainbaud.
- Kasulikud fraasid – Frasas nizzaivlas
Kas te võiksite juhatada mind tualettruumi? – Ma pudessas dir nua ch'è la tualetta? (curteschaivel)
Kus on tualettruum? – Nua è la tualetta?
Kui palju see maksab? – Quant custa quai?
Ma sooviksin piima. – Jau avess gugent latg.
Sameeldid mulle. – Jau t'hai gugent.
Ma armastan sind – Jau t'am.
- Vastused – Respostas
Hea – Bain
Halb – Mal
Tänan – Grazia
Palun – Anzi
Ina pitschna chanzun[modifitgar | modifitgar il code]
(L'emprima strofa da l'enconuschenta chanzun da Nadal ‹O Tannenbaum›)
Oh kuusepuu, oh kuusepuu
Kui haljad on su oksad!
Ei mitte üksi suisel a'al.
Vaid talvel ka siin külmal maal
Oh kuusepuu, oh kuusepuu
Kui haljad on su oksad!