Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Giapunais

Ord Wikipedia

Nua discurran ins giapunais e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Calligrafia giapunaisa

Il giapunais vegn surtut discurrì en il Giapun, nua che praticamain tut las persunas discurran questa lingua sco lingua materna. Daspera però er a Hawai ed en autras parts dals Stadis Unids (surtut a la costa da l'Ocean Pacific), en il Peru e sin bleras inslas dal Pacific.

Tut en tut discurran radund 127 milliuns umans giapunais sco lingua materna, vitiers vegn anc var 1 milliun persunas ch'han emprendì questa lingua sco lingua estra.

Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il giapunais dovra trais differentas scrittiras: kanji (pronunzià kandschi), hiragana e katakana.

La scrittira da maletgs kanji[modifitgar | modifitgar il code]

Pagoda davant il Mount Fuji, la pli auta muntogna dal Giapun

Tar quella sa tracti da las pli veglias letras; ellas derivan da la scrittira chinaisa, vesevan or pli baud sco pitschens dissegns ed èn vegnidas simplifitgadas cun il temp. Tar kanji sa tracti da pictograms: mintga segn ha ina muntada fixa. Blers segns da kanji giapunais han la medema muntada sco ils segns chinais ed èn ubain identics u sumeglian quels.

Fin l'entschatta dal 20avel tschientaner eran tut las scrittiras identicas en China, Taiwan ed il Giapun; ma pervi da las differentas refurmas da las scrittiras (simplificaziun da segns cumplitgads, fitg frequents) en China ed en il Giapun, vesan intgins kanji resp. hanzi (il num chinais) or auter e be en il Taiwan sa servan ins vinavant da las letras classicas.

La regenza giapunaisa ha fixà bunamain 2000 kanji per il diever quotidian. En la scola populara e scol'auta ston ins emprender tut quests segns, avant ch'ins possia terminar in studi universitar. Blers Giapunais sa deditgeschan er a la calligrafia, l'art da scriver bain.

Exempels per segns da kanji:

木 Quest segn represchenta ina planta. El munta ‹planta›.

林 Quest segn dublegia il segn per planta. El munta ‹guaudet›.

森 Quest segn sa cumpona da trais plantas. El munta ‹guaud›.

日 Quest segn stat per ‹sulegl›.

月 Quest segn stat per ‹glina›.

明 Quest segn è la cumbinaziun da ‹sulegl› e ‹glina› e munta ‹cler›.

一二三 Uschia vesan or ils segns per las cifras ‹in›, ‹dus› e ‹trais› (a partir da quatter na cuntinueschi però betg en questa moda, guarda sutvart).

La scrittira da silbas giapunaisa kana[modifitgar | modifitgar il code]

Tar quella sa tracti d'ina scrittira da silbas ch'è sa furmada cun simplifitgar ils segns kanji; mintga simbol stat per ina tscherta silba. I vegn fatg la differenza tranter hiragana, la varianta che vegniva duvrada pli baud da las dunnas e ch'è oz en diever per pleds giapunais, e katakana che vegniva duvrà pli baud dals umens e che serva oz a scriver pleds d'origin ester (danor chinais) ch'èn vegnids integrads en la lingua giapunaisa.

Exempel:

東京tō-kyō: Uschia scriv'ins la citad Tokio cun segns da kanji. L'emprim munta ‹ost›, il segund ‹chapitala›. Tokio munta pia ‹chapitala orientala›.

とうきょうto-u-ki-o-u: Uschia scriv'ins Tokio cun ils segns da hiragana. Uffants da scola giapunais emprendan l'emprim questa scrittira.

Romaji[modifitgar | modifitgar il code]

Romaji è il sistem che vegn utilisà per scriver pleds giapunais en l'alfabet latin. Quel vegn duvrà per gidar persunas ch'emprendan giapunais sco lingua estra ad exercitar la pronunzia dals pleds giapunais. Il stritg sin in vocal (a, e, i, o, u) munta che quel daventa lung. La pronunzia dals consonants (tut ils suns danor a, e, i, o, u) sa differenziescha tut tenor la metoda che vegn applitgada: sistem Hepburn ubain sistem Kunrei (che furma en il Giapun il sistem uffizial).

Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

La chapitala giapunaisa Tokio furma la regiun metropola populada il pli spess en tut il mund

Ins vesa a l'emprim'egliada che la scrittira giapunaisa è parentada stretgamain cun la chinaisa. Ils segns kanji han ins surpiglià dal chinais ed adattà. Intginas letras han ils Giapunais er sviluppà sez, ma per lunschor las bleras derivan oriundamain dal chinais. Ils segns da kana (hiragana e katakana) han ins sviluppà or dal kanji. Malgrà quai è la lingua giapunaisa en vardad fitg differenta dal chinais. Avant il 5avel tschientaner n'aveva il giapunais nagina scrittira, ma pervi dal contact cun la cultura chinaisa ha il Giapun surpiglia la scrittira chinaisa.

Ils origins da la lingua giapunaisa sezza èn ids a perder en il decurs da l'istorgia. Intgins linguists supponan ch'ella saja parentada cun la lingua coreana, perquai ch'i dat blers pleds che sa sumeglian, ma quai n'è betg segir. Medemamain suppon'ins ch'il giapunais saja parentà cun autras linguas or dal Pacific dal Sid. Forsa vegnan a la glisch in di dapli infurmaziuns davart l'istorgia da la lingua. Igl è però gia uss cler che questa lingua tutga en la gruppa da las linguas ural-altaicas ed è perquai parentada pli stretgamain per exempel cun il corean, mongolic, tirc e finlandais. Fitg baud han ins er gia surpiglià en il giapunais singuls pleds chinais sco per exempel ‹ishi› (crap, en chinais ‹shí›, u ‹uma› (chaval, en chinais ‹mǎ›).

Tranter ils scripturs giapunais è da menziunar Murasaki Shikibu ch'ha scrit enturn l'onn 1000 in dals emprims romans dal mund (‹L'istorgia dal prinzi Genji›). Il samurai Miyamoto Musashi ha scrit enturn il 1600 il ‹Cudesch dals tschintg rintgs› e Matsuo Basho (17avel tschientaner) è stà in maister da la furma da vers giapunaisa haiku.

Impurtants auturs dal temp modern èn Kyokutei Bakin (1767–1848), l'autur da ‹La legenda dals otg guerriers dals chauns›, il Giapunais catolic Endo Shusaku (1923–1996), Koji Suzuki (naschì il 1957), dal qual diversas ovras (t.a. ‹Il rintg›) èn vegnidas translatadas en bleras linguas ed han er furmà la basa per films. L'onn 1994 è Kenzaburo Oe, l'autur da ‹Il sbratg mit› e ‹La mimosa tropica scorta›, stà il segund purtader dal Premi Nobel da litteratura dal Giapun.

Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Uffants da scola a Nara, Giapun
Simpels salids

おはようございます! – Ohayō gozaimasu! – Bun di! (la damaun)

こんにちは! – Konnichiwa! – Bun di!

こんばんは! – Konbanwa! – Buna saira!

さようなら! - Sayōnara! – A revair!

また明日! – Mata ashita! – Fin damaun!

Simpels pleds

はい – hai – gea

いいえ – iie – na

猫 – neko – giat

犬 – inu – chaun

日本 – Nihon – Giapun

日本語 – Nihongo – lingua giapunaisa

月 – tsuki – glina

絵 – e – maletg

愛 – ai – amur

Furmas da curtaschia

すみません – Sumimasen – Perstgisa.

ありがとうございます – Arigatō gozaimasu – Grazia fitg.

ごめんなさい – Gomen nasai – I ma displascha.

大丈夫ですか? – Daijōbu desuka – Vai bain cun tai?

Cifras

1. 一 – ichi

2. 二 – ni

3. 三 – san

4. 四 – shi (yon)

5. 五 – go

6. 六 – roku

7. 七 – shichi (nana)

8. 八 – hachi

9. 九 – kyū (ku)

10. 十 –