Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Persian

Ord Wikipedia

Nua discurran ins persian e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Territori da derasaziun da la lingua persiana
Inscripziun vegl persiana en scrittira da cugn. Pli tard è quella vegnida remplazzada tras la scrittira araba

Il persian modern vegn surtut discurrì en l'Iran. En parts da l'Afghanistan sa numna il persian farsi-dari e sa differenziescha in pau areguard il stgazi da pleds.

Il tadschic stat uschè datiers dal persian che questa lingua vegn savens messa a pèr a quel.

Fin l'invasiun dals Mongols en il 13avel tschientaner era il persian la lingua dominanta en l'Asia Centrala.

En l'India ha il persian occupà dal 16avel fin la mesadad dal 19avel tschientaner il status d'ina lingua uffiziala.

Tut en tut discurran var 80 milliuns persunas persian sco lingua materna u segunda lingua; la gronda part dad els vivan en l'Iran u Afghanistan (dialect farsi-dari).

En la California (USA) datti intginas tschientmilli persunas che discurran persian.

Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il vegl persian duvrava ina scrittira a cugn e vegniva sgriflà en materialias sco crap u ton.

L'alfabet dal persian mesaun è sa sviluppà da l'alfabet arameic e vegniva scrit da dretga a sanestra.

Dapi ca. 1200 onns è en diever per il persian modern la scrittira araba (cf. survart; il segn per k vegn scrit en persian in pau auter, numnadamain ک). En il decurs dal temp han ins agiuntà a questa scrittira quatter segns supplementars:

پ – p

چ – tsch

ژ – j (sch)

گ – g

Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il persian è ina lingua indoeuropeica ed è pia parentada en ses origins cun linguas sco il latin, l'englais u il russ.

Il vegl persian era la lingua dal temp dals retgs dals Achemenids, sco Kyros, Dareios u Xerxes.

Il persian mesaun vegniva discurrì en il nordvest e sid da l'Iran da ca. 300 a.C. fin la derasaziun da l'islam.

Il persian modern è sa sviluppà suenter la derasaziun da la religiun islamica en la Persia, tranter il 7avel ed il 9avel tschientaner s.C. Ses origins sa chattan en l'Iran da l'Ost e l'Afghanistan.

La lingua da l'islam era l'arab; uschia èn blers pleds arabs arrivads en la lingua persiana, ensemen cun la scrittira araba.

Er il tirc ha influenzà il stgazi da pleds e la grammatica dal persian. Dal franzos, russ ed englais èn blers pleds moderns entrads en il persian odiern.

Tras campagnas militaras è il persian arrivà fin en l'India, nua che questa lingua è vegnida discurrida sut ils moguls fin la mesadad dal 19avel tschientaner.

Tge enconuschents auturs han scrit en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il pli enconuschent poet persian è segir Hafes da la citad Schiras. El ha vivì en il 14avel tschientaner. Ses num vul dir ‹in che sa ordadora il Coran›. La gronda part dals Iranais enconuschan almain intginas lingias da sias bundant 500 poesias. Pervi da lur lingua misteriusa vegnan questas poesias (ghazelas) gugent legidas sco oroscops. Per quest intent elegian ins ina poesia tenor il princip da la casualitad.

In ulteriur grond tranter ils poets persians è Firdausi da Tus. Avant milli onns ha el rimnà en ses Shahname (cudesch dals retgs) las veglias ditgas, mitus, legendas e rapports davart l'istorgia da la Persia. En quest connex duai sia dunna avair giugà in'impurtanta rolla, pertge ch'ella enconuscheva las istorgias dal persian mesaun ch'eran sa mantegnidas. Il Schahname cumpiglia 50 000 vers.

Tranter ils auturs moderns è da numnar Sadegh Hedayat ch'ha enritgì la litteratura persiana cun geners fin qua nunenconuschents sco la satira u l'istorgia curta.

In dals pli enconuschents auturs da la fin dal 20avel tschientaner è Ahmad Shamlou, il qual ha tranter auter translatà Il Pitschen Prinzi en il persian.

Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

مالس – Salam! – Hallo, bun di. (‹Pasch!›)

ظفاحادخ – Choda hafes! – A revair! (‹Sta cun Dieu›)

ديشخبب – Bebachschid! – Perstgisa!

ىسرم/ مرکشتم/نونمم – Mamnun! / Motaschakeram! / Mersi! – Grazia!

دنکن درد امشتسد – Daste schoma dard nakonad! – Grazia (fitg cordial, ‹Na possia Voss maun betg far mal!›)

دنکن درد امشرس – Sare schoma dard nakonad! – Gugent! (resposta fitg cordiala, ‹Na possia Voss chau betg far mal!›)

Singuls pleds

رتخد – Dochtar – figlia, mattatscha

ردارب – Baradar – frar

سوب – Bus – bitsch

بل – Lab – lef

مان – Nam – num

شوم – Musch – mieur

لاش – Schal – schal

نتفرگ – gereftan – tschiffar

مرگ – garm – chaud

رد – Dar – porta, isch

اپ – Pa – pe