Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Linguas dal mund/Talian

Ord Wikipedia

Nua discurran ins talian e quantas persunas discurran questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Derasaziun dal talian en l'Italia ed en las regiuns cunfinantas

Talian vegn discurrì en l'Italia ed en ils dus stadis pitschens che sa chattan medemamain sin la Peninsla da las Apenninas: San Marino e la Citad dal Vatican. En quest ultim, la sedia dal papa, è bain il latin la lingua uffiziala; ma en il mintgadi sa servan ins per ordinari dal talian.

Plinavant furma il talian ina da las quatter linguas uffizialas da la Svizra, sper tudestg, franzos e rumantsch. En Svizra vegn discurrì talian en il Tessin ed en las valladas meridiunalas dal Grischun.

Er en ulteriurs stadis vischins da l'Italia – en Frantscha, Slovenia e Croazia – datti intginas regiuns da cunfin nua che vegn per part discurrì talian.

Ultra da quai vegn il talian tgirà da bleras famiglias talianas emigradas en tut il mund, per exempel en Germania, en ils Stadis Unids, il Canada, la Brasilia, l'Argentina e l'Australia.

En tut il mund discurran var 70 milliuns umans talian sco lingua materna.

Tge scrittira dovra questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Il talian utilisescha l'alfabet latin. Intgins bustabs na dovran ins però betg propi per pudair scriver talian. Quels cumparan perquai be en fitg paucs pleds, tar ils quals i sa tracta bunamain adina da pleds esters. Igl èn quai ils bustabs h, j, k, w e x.

Tge savain nus davart l'istorgia da questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Dante Alighieri, in dals ‹babs› dal talian scrit

Il talian deriva dal latin, la lingua da l'Imperi roman ch'ha existì fin ca. 500 suenter Cristus. Suenter la fin da l'imperi èn dialects regiunals dal latin sa sviluppads adina dapli davent in da l'auter, furmond uschia las singulas linguas latinas (talian, franzos, spagnol, rumantsch etc.).

En il 14avel tschientaner han vivì trais poets fitg famus ch'han scrit en la ‹lingua dal pievel› (entant ch'i vegniva scrit avant per ordinari en latin) e gidà uschia a standardisar il talian:

  • Dante Alighieri ha scrit la ‹Divina Commedia› che consista da trais parts: Inferno, Purgatorio e Paradiso.
  • Francesco Petrarca ha scrit il ‹Canzoniere›, in ciclus da poesias drizzadas ad ina dunna ch'el amava adumbatten e che sa numnava Laura.
  • Giovanni Boccaccio ha scrit il cudesch ‹Decamerone›, tschient istorgias curtas fitg differentas, magari tristas, magari dramaticas, savens però fitg legras e da furbaz.

Dals auturs da pli tard sajan menziunads Alessandro Manzoni, dal qual è cumparì l'onn 1827 il roman ‹I Promessi Sposi›, ina da las pli famusas ovras talianas insumma. E Carlo Collodi, l'autur da ‹Pinocchio›, in dals pli enconuschents cudeschs d'uffants en tut il mund, il qual è cumparì a partir dal 1881.

Tge locuziuns pudessan esser utilas en questa lingua?[modifitgar | modifitgar il code]

Impressiun da Pisa

Ciao – Hallo/tschau

Buon giorno – Bun di

Buona sera – Buna saira

Buona notte – Buna notg

Buon compleanno – Tut il bun per l'anniversari

Buon appetito – Bun appetit

Come stai? – Co vai cun tai?

Bene grazie, e tu? – Bain, grazia, e cun tai?

Non molto bene – Betg uschè bain

Sono triste – Jau sun trist

Sono felice – Jau sun cuntent

Non ti preoccupare – Na ta fa nagins quitads

Posso aiutarti? – Ta poss jau gidar?

Arrivederci – A revair

Grazie – Grazia

Grazie tanto – Grazia fitg

Mi dispiace – I ma displascha

Scusa – Perstgisa

Scusi – Perstgisai