Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Noss sistem solar/Mars

Ord Wikipedia

Fatgs

  • Il Mars è cotschen pervi da la ruina en la crappa sin sia surfatscha.
  • La pli auta muntogna en il sistem solar è in vulcan dal Mars cun il num Olympus Mons.
  • Il Mars ha chapitschas da glatsch polaras tuttina sco la Terra.
  • Sin il Mars hai fitg vegls letgs da flums che regordan a canyons. Ils scienziads crain ch'i pudess esser culà là avant milliuns u milliardas onns aua.

[[Datoteca:.jpg]]

Il Mars è il quart planet davent dal sulegl. El è l'ultim dals planets sumegliants a la Terra, vul dir cun ina surfatscha da crappa.

Quant grond è il planet?[modifitgar | modifitgar il code]

Il Mars en colurs natiralas

Il Mars ha ina ladezza da 6805 km; ses diameter correspunda a 0,53 % da quel da la Terra. Ses volumen correspunda a ca. 15 % da quel da la Terra.

Co vesa or la surfatscha?[modifitgar | modifitgar il code]

Structura supponida dal Mars

La surfatscha dal Mars è sitga e plain pulvra. Las autas planiras da la part meridiunala dal Mars èn cuvertas cun dapli craters che las planiras da la part settentriunala. In dals craters è il Hellas Planitia gigantic cun in diameter da 2100 km.

En la regiun Tharsis Bulge sa chattan quatter immens vulcans. Quels n'èn betg pli ruts ora dapi in milliun onns. Il pli grond vulcan è l'Olympus Mons. El ha in'autezza da 27 km, quai che fa dad el la pli auta muntogna da l'entir sistem solar, bler pli aut ch'il Mount Everest. L'Olympus Mons ha in diameters da 540 km, uschia ch'el na po, pervi da sia grondezza, betg vegnir percepì da la surfatscha dal Mars en si'entira dimensiun.

Sin il Mars datti in immens canyon che vegn numnà Valles Marineris. Quel è bler pli grond ch'il Grand Canyon sin la Terra. Sia lunghezza munta a 4000 km, el ha ina profunditad da bunamain 7 km ed ina ladezza da fin a 200 km. I vegn supponì che la surfatscha saja rutta tar la furmaziun da la cuntrada Tharsis Bulge e che quai haja manà a la ruttadira da la Valles Marineris.

Igl existan er chapitschas da glatsch als dus pols. Quellas consistan da dioxid carbonic e d'aua schelada. La chapitscha al pol dal nord è pli gronda, quella al pol dal sid pli pitschna.

En intgins lieus hai chanals che vesan or sco sch'els fissan vegnids furmads tras erosiun d'aua. Forsa era il Mars ina giada in planet bletsch sco la Terra.

Pudessas ti viagiar en ina nav spaziala ed atterrar sin il Mars, sche chattassas ti là aria ed in'atmosfera, cumbain ina fitg fina. Sin il fund da la Valles Marineris è la pressiun da l'aria precis tuttina auta sco sin la pli auta muntogna dal mund, il Mount Everest. Ma ti na vulessas tuttina betg respirar l'aria, pertge ch'ella cuntegna be fitg pauc oxigen e bler dapli dioxid carbonic che l'atmosfera da la Terra. Dioxid carbonic è il gas che sorta dal lom cun trair flad. Malgrà quests problems vegnan umans a sgular in di sin il Mars e metter pe sin sia surfatscha.

Tge glinas ha il Mars?[modifitgar | modifitgar il code]

Impressiun da la surfatscha dal Mars
Il crater Victoria

Il Mars ha duas glinas, ellas sa numnan Phobos e Deimos. Ins suppona che questas duas glinas na giravan oriundamain betg enturn il Mars, mabain furmavan ina part da la tschinta d'asteroids. Cur che quests tocs èn s'avischinads al Mars, èn els vegnids tschiffads da sia gravitaziun ed han cumenzà a girar en orbits vaira stabils enturn il Mars. Sco tar la glina da la Terra sa chattan questas duas glinas cun il Mars en ina rotaziun liada e mussan a qual durant lur rotaziun adina la medema vart.

En la mitologia romana eran Phobos e Deimos ils figls dal dieu da la guerra Mars. Phobos munta tema. Phobos sa mova enturn il Mars pli datiers che tut las glinas dals auters planets da noss sistem solar. En intgins milliuns onns vegn Phobos probablamain a crudar sin la surfatscha dal Mars, al qual el s'avischina pli e pli pervi da disturbis en il traject. Deimos munta panica. Er Deimos era in figl da Mars. Deimos è ina da las pli pitschnas glinas ch'èn enconuschentas fin uss en il sistem solar.

Quant ditg dura in di sin quest planet?[modifitgar | modifitgar il code]

In di sin il Mars è mo minimalmain (in quarantavel) pli lung ch'in di sin la Terra.

Quant ditg dura in onn sin quest planet?[modifitgar | modifitgar il code]

In onn sin il Mars correspunda a bunamain dus onns sin Terra (687 dis).

Da tge consista il Mars?[modifitgar | modifitgar il code]

Il rover Curiosity sin il Mars (2015)

Ins suppona ch'il Mars possedia in nuschegl da fier cun pitschnas quantitads da zulper e nichel. Il mantè e la crusta sa cumponan da silicats.

Quant grev ma faschess la gravitaziun dal Mars?[modifitgar | modifitgar il code]

Stessas ti sin il Mars, fissas ti be dus tschintgavels uschè grev sco sin Terra. D'objects che ti vegnas apaina da purtar sin Terra, pudessas ti auzar il traidubel. Er pudessas ti siglir bunamain trais giadas uschè aut sco sin la Terra; ed i durass bler pli ditg fin che ti ta tschentassas, sche ti siglissas sin il Mars da la medem'autezza sco sin la Terra.

Tenor tgi è el vegnì numnà?[modifitgar | modifitgar il code]

Uschia pudess vesair or la colonisaziun futura dal Mars

Il Mars ha al tschiel nocturn ina colur cotschnenta. Per quest motiv al han ins numnà tenor il dieu da la guerra roman.