Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Noss sistem solar/Saturn

Ord Wikipedia

Fatgs

  • Sche ti chattassas ina bognera gronda avunda, nudass il Saturn en quella.
  • Intginas da las glinas dal Saturn influenzeschan la ladezza dals rintgs. Questas èn enconuschentas sco glinas-pastur.
  • Tut en tut consista il planet da gas, pudess però cuntegnair in nuschegl cumpact.

[[Datoteca:.jpg]]

Quant grond è il planet?[modifitgar | modifitgar il code]

Il Saturn en colurs natiralas, fotografà il 2004 da la sonda spaziala Cassini

Il Saturn ha in diameter da l'equator da 120 536 km ed è uschia lad sco 10 Terras en retscha.

Co vesa or la surfatscha?[modifitgar | modifitgar il code]

Il Saturn consista surtut da gas e liquids. Il planet pudess avair in fin mantè da crap e glatsch. L'atmosfera è segnada da sdrimas sumegliantas al Jupiter, però betg uschè ritgas da colurs.

Da tge consistan ils rintgs?[modifitgar | modifitgar il code]

Ils enconuschents rintgs da Saturn. Dal reminent: Il pitschen flatg blau sutvart a dretga è la Terra!

Ils rintgs dal Saturn consistan da tocs da crappa u da glatsch ch'èn fins sco pulvra u gronds sco chasas. Intgins da quests tocs pon schizunt avair in diameter da plirs kilometers. La singula tocca sa chatta però lunsch ina ord l'auter. I fiss pia simpel da sgular tras ils rintgs dal Saturn.

Da tge consistan las glinas?[modifitgar | modifitgar il code]

Las glinas dal Saturn èn per part be pauc pli grondas ch'ils pli gronds tocs da glatsch dals rintgs da Saturn. Perquai n'è il dumber precis da sias glinas betg enconuschent. Fin uss han ins scuvert 48 glinas ed ins scuvra anc adina ulteriuras. A 34 da quellas han ins dà in agen num.

Glinas-pastur[modifitgar | modifitgar il code]

Igl existan datiers u en ils rintgs da Saturn intginas pitschnas glinas en furma da tartuffel. Cun lur gravitaziun dirigian ellas – quasi sco pasturs – las parts dals rintgs. Perquai las numnan ins glinas-pastur. Fin uss èn enconuschentas sis, ma i pudess anc dar ulteriuras.

Mimas[modifitgar | modifitgar il code]

La glina Mimas consita per gronda part da glatsch cun in pau crappa. Ella ha in grond crater che vegn numnà Herschel. Quel ha in diameter da 130 km, quai ch'è circa in terz da la glina sezza.

Enceladus[modifitgar | modifitgar il code]

Questa glina consista da glatsch. Ella ha però ina pli gronda spessezza che las autras glinas da glatsch. Quai lascha supponer che ses intern cuntegnia crap. La surfatscha da la glina è segnada da regiuns gulivas, da sfessas e d'intgins craters. Las regiuns gulivas èn pli giuvnas. Lur craters èn scrudads ils ultims 100 milliuns onns. Survart ina planira guliva dal pol dal sid han ins scuvert vapur d'aua. Las sfessas e faudas inditgeschan sco tar Ganymed in'activitad tectonica. Tuttina sco sin la glina Europa existan intginas chadainas da muntognas. Sco sut la surfatscha dad Europa pudessi er dar qua oceans. Intginas da questas activitads pudessan derivar da las forzas da fluss e refluss da Dione. Quai deriva da quai che Enceladus sa mova duas giadas enturn il Saturn, durant che Dione gira ina giada enturn quel. Pervi da quai stiran Dione e Saturn vi dad Enceladus. A moda sumeglianta genereschan las forzas da fluss e refluss dad Europa e Ganymed l'energia per ils vulcans da Ios.

Tethys[modifitgar | modifitgar il code]

Tethys è ina glina da glatsch cun blers craters, tar ils quals tutga er l'immens Odysseus. Quel ha in diameter da 400 km, quai che correspunda ad ⅕ da Tethys. Pervi dal material da glatsch è il crater daventà cun il temp pli planiv. Plinavant datti sin Tetyhs ina lunga vallada cun num Ithaca Chasma. Quella ha ina profunditad da 3 fin 5 km, ina ladezza da 100 km ed ina lunghezza da 2000 km u da ¾ da la circumferenza da Tethys.

Duas ulteriuras glinas, Telesto e Calypso, sa chattan medemamain sin il medem orbit: Telesto davant, Calypso davos Tethys.

Dione[modifitgar | modifitgar il code]

Quatter da las glinas da Saturn: Titan (la pli gronda glina sin la fotografia), Dione (davantvart), Prometheus (il punct pitschen gist sutvart ils rintgs), Telesto (il punct pitschen sisum)

Dione consista d'ina gronda quantitad da glatsch e cuntegna forsa er in pau crappa en ses nuschegl. Sia surfatscha è cuverta cun blers craters. Quels èn planivs, perquai ch'il glatsch ha gia gulivà in pau lur furma. Ina vart da la glina è segnada da lingias cleras, alventas; tar quellas sa tracti da sfessas. Duas ulteriuras glinas sa chattan medemamain sin il medem orbit: Helene va ordavant, Polydeuces sa chatta davos Dione.

Rhea[modifitgar | modifitgar il code]

Rhea è ina glina da glatsch, sumegliant a Dione, cun in pau crap en il nuschegl. D'ina vart è la glina cuverta cun blers craters, da l'autra vart dattan en egl intgins territoris alvs traglischants da glatsch.

Titan[modifitgar | modifitgar il code]

Titan è la pli gronda glina dal Saturn e la segund gronda en l'entir sistem solar. El furma la suletta glina dal sistem solar che dispona d'in'atmosfera spessa. Quella consista da nitrogen, argon, metan e diversas colliaziuns organicas. Sia surfatscha è segnada da regiuns cleras e stgiras e da plitost paucs craters. Dentant ha la sonda Cassini chattà in grond crater d'ina ladezza da 440 km.

Hyperion[modifitgar | modifitgar il code]

Questa glina consista da glatsch cun pitschnas cumparts da crappa. Sia furma regorda ad in tartuffel. Ella undegia vi e nà enstagl da rotar sco las autras glinas enturn in'axa fixa.

Iapetus[modifitgar | modifitgar il code]

Iapetus consista bunamain dal tuttafatg da glatsch. La glina ha ina part clera, numnada Roncevaux Terra, segnada da craters. Daspera datti ina gronda surfatscha stgira cun num Cassini Regio, la quala cuvra la mesadad da Iapetus. Il material stgir pudess derivar da Phoebe. In pau da quel sa chatta sin il fund dals craters. En la regiun Cassini Regio ha la sonda Cassini chattà in immens crater ed ina chadaina da muntognas che s'extenda sur 1300 km enturn l'equator. Quella ha in'autezza da fin 13 km, quai è 1,5 giadas uschè aut sco il Mount Everest.

Phoebe[modifitgar | modifitgar il code]

Phoebe consista da glatsch e crappa. El ha ina cumparsa criva e stgira, perquai ch'ina stresa da material stgir cuvra sia surfatscha.

Ulteriuras glinas: Igl existan duas gruppas da glinas exteriuras pli pitschnas. Phoebe tutga tar la gruppa interna da questas duas.

Quant ditg dura in di sin quest planet?[modifitgar | modifitgar il code]

In di sin il Saturn correspunda a var 10 uras e 42 minutas sin la Terra.

Quant ditg dura in onn sin quest planet?[modifitgar | modifitgar il code]

Ils rintgs exteriurs da Saturn en colurs ultraviolettas

In onn sin il Saturn correspunda a 10 760 dis u 29,46 onns sin la Terra.

Da tge consista il Saturn?[modifitgar | modifitgar il code]

Il Saturn dispona probablamain d'in nuschegl da crap. Enturn quel s'extenda glatsch. Sin il glatsch sa chatta idrogen metallic en furma liquida e survart idrogen en furma da gas. I na dat nagin cunfin precis, nua che l'idrogen mida da la furma da gas en furma liquida.

L'atmosfera da Saturn consista per gronda part d'idrogen, plinavant da helium e d'auters gas. I pudess esser ch'i dat là plievgia da helium che croda tras l'idrogen.

Quant grev ma faschess la gravitaziun da Saturn?[modifitgar | modifitgar il code]

Sgulassas ti sur il Saturn en l'autezza dals nivels, vegnissas ti tratg engiu be cun in pau dapli forza che sin la Terra. Ils effects dal grond radius da Saturn e da sia massa guliveschan pli u main in l'auter, uschia che la forza è be in pau pli gronda.

Tenor tgi è el vegnì numnà?[modifitgar | modifitgar il code]

Il Saturn porta il num dal dieu roman da la semnada. Quel ha mussà als umans co cultivar la terra. El è il bab da Jupiter.