Utilisader:Mesoscaph/Cudeschs/Noss sistem solar/Tschinta d'asteroids

Ord Wikipedia

Fatgs

  • La massa totala da tut ils asteroids en la tschinta d'asteroids munta ca. 5 % dal pais da nossa glina e correspunda a la massa da la pli gronda glina da l'Uranus, Titania, ubain ad in terz da la massa dal Pluto.

[[Datoteca:.jpg]]

La tschinta d'asteroids è situada tranter ils orbits da Mars e Jupiter

La tschinta d'asteroids sa chatta tranter Mars e Jupiter. Ella consista da tocs crappa ch'èn bler pli pitschens che planets. Quests tocs vegnan numnads asteroids u planetoids. Els na sa laschan betg vesair be ad egl davent da la Terra, ma blers pon ins gia observar tras in perspectiv u in pitschen telescop.

Quant gronds èn ils asteroids?[modifitgar | modifitgar il code]

Il pli grond en la tschinta d'asteroids è Ceres cun in diameter da 1032 km. Il segund grond sa numna Pallas ed ha in diameter da 588 km. Ins ha er gia observà asteroids cun in diameter da main ch'in kilometer.

Il cunfin inuffizial sa chatta tar 50 meters, tut quai ch'è pli pitschen vegn numnà meteoroid. Entras telescops adina pli precis han ins er gia observà – surtut tar objects ch'èn s'avischinads fitg ferm a la Terra – tals ch'eran effectivamain pli pitschens che 50 meters e ch'èn sgulads datiers sper la Terra vi.

Ils quatter pli gronds asteroids en survista

Quants asteroids datti?[modifitgar | modifitgar il code]

Igl existan probablamain intgins milliuns asteroids en noss sistem solar. Var 90 % dad els sa chattan en la tschinta d'asteroids. In fitg grond dumber han ins gia classifitgà cun ina cifra, a var 12 000 han ins ultra da quai dà in num. Ma cumbain ch'i dat uschè blers asteroids, consista la tschinta d'asteroids per gronda part be da spazi vid. In viadi cun ina nav spaziala tras la tschinta d'asteroids na sa preschentass pia betg bler auter che quai ch'ins vesa magari en films da science fiction.

Tenor tge vegnan asteroids numnads?[modifitgar | modifitgar il code]

Ils emprims asteroids èn, sumegliant als pli gronds planets, vegnids numnads tenor eroxs e dieus da la mitologia. L'emprim ch'ins ha scuvert è vegnì numnà Ceres, tenor la dieua romana da la creschientscha da las plantas (surtut da la granezza) e da la charezza materna. Il segund asteroid ch'è vegnì scuvert porta il num da la dieua greca da la sabientscha, Pallas. Asteroids survegnan er ina cifra en la successiun da lur scuverta, pia è Ceres 1, Pallas 2 etc. Suenter ch'il dumber d'asteroids ch'ins ha scuvert è creschì pli e pli, è la reserva da nums mitologics stada exausta, uschia ch'ins è sa referì ad autras funtaunas per als numnar.

Intgins asteroids portan nums da pajais. L'asteroid 136 ha per exempel num Austria. Auters han ins numnà tenor plantas, sco per exempel 978 petunia. Blers han ins numnà tenor persunas viventas u mortas. En intgins cas èn asteroids vegnids numnads tenor il giat dal scuvrider, sco per exempel 2309 Mr. Spock. Talas attribuziuns da nums n'èn segir nagin bun exempel.

Oz dastgan ils scuvriders d'asteroids proponer in num. Quel daventa pir uffizial, suenter ch'intginas persunas al han examinà e controllà ch'el na saja betg problematic u memia sumegliant a nums existents. Essend ch'intgins observatoris tschertgan a moda automatisada suenter asteroids e ch'il sistem solar vegn retschertgà sistematicamain suenter asteroids che sa chattan datiers da la Terra, na survegnan blers novs asteroids gnanc in num, mabain be ina cifra sco denominaziun.

Tgi als ha scuvert?[modifitgar | modifitgar il code]

Giuseppe Piazzi ch'ha scuvert Ceres

Il prim da schaner 1801 ha Giuseppe Piazzi chattà plitost per casualitad l'emprim asteroid ed al ha numnà Ceres. L'emprim ha el pensà ch'i sa tractia d'in comet, silsuenter schizunt d'in nov planet. Cur ch'ins ha constatà ch'el saja memia pitschen per vegnir recepì sco nov planet, ha sir William Herschel (l'astronom ch'ha scuvert Uranus) furmà dal pled latin ‹aster› per ‹staila› e da la finiziun ‹-oid› che munta ‹sumegliant sco›, il nov pled ‹asteroid›, quai che munta tant sco ‹object sumegliant ad ina staila›.

951 Gaspra – l'emprim asteroid ch'è vegnì fotografà d'ina nav spaziala (Galileo, 1991)

Fin il 1807 han ins chattà trais ulteriurs asteroids, alura pir puspè l'onn 1830 – tras il chatschader d'asteroids stinà Karl Ludwig Hencke – in tschintgavel e sisavel. Dapi lura vegn scuvert almain in nov asteroid ad onn.

L'on 1891 èn ins sa servì per l'emprima giada d'ina fotografia dal tschiel stailì per chattar novs asteroids. Quai ha manà a la scuverta da blers auters asteroids. Ins fotografescha duas differentas notgs la medema part dal tschiel e cumpareglia alura las duas fotografias; ils asteroids enconuschan ins tras quai ch'els han midà en il fratemp lur posiziun envers las stailas.

Da tge consistan els?[modifitgar | modifitgar il code]

Trais quarts da tut ils asteroids consistan da crap cumpact che cuntegna carbon. Ils ulteriurs sa cumponan dals metals fier e nichel. La mesadad da quels cuntegnan quests metals en furma pura, il rest maschadà cun silicats. Mintga asteroid da metal pli grond cuntegna dapli fier che quai ch'è vegnì explotà sin Terra en tut l'istorgia da l'umanitad.

Ils scienziads èn fitg interessads da vegnir a savair co che asteroids èn construids, perquai che quai als po gidar a scuvrir co ch'il sistem solar è sa furmà. Pliras sondas han gia visità asteroids per als perscrutar.

Datti er asteroids ordaifer la tschinta d'asteroids?[modifitgar | modifitgar il code]

Partenza da la racheta che maina en l'univers la sonda spaziala Dawn cun la finamira da perscrutar la tschinta d'asteroids (2007)

Sco gia menziunà, sa chatta la gronda part dals asteroids en la tschinta d'asteroids, ma betg tuts. Intgins asteroids sa movan er pli datiers enturn il sulegl. Tals che vegnan fitg datiers da la Terra brischan en l'atmosfera sco meteors. Sch'els èn gronds avunda, pon els schizunt cuntanscher la surfatscha da la Terra; alura als numnan ins meteorits.

En la part exteriura dal sistem solar circulescha Pluto, il qual ins ha attribuì fin il 2006 als planets. Anc pli lunsch viadora en il sistem solar datti ina sort asteroids che vegnan numnads centaurs; ma igl è grev da constatar, sch'i sa tracta tar in singul centaur d'in asteroid, d'in comet ubain d'in object or da la tschinta da Kuiper. In exempel furma il centaur ch'ins ha scuvert sco emprim e che sa numna Chiron. Intgins scienziads considereschan quel sco comet e betg sco asteroid. Uffizialmain è el schizunt omadus: l'asteroid 2060 Chiron ed il comet 95P/Chiron!

Intgins asteroids vegnan er chattads sin puncts stabils che sa chattan 60° davant resp. 60° davos l'orbit da Jupiter e d'auters planets. Quests puncts vegnan numnads puncts da Lagrange ed ils asteroids respectivs trojans. Bleras pitschnas glinas d'intgins planets pudessan esser stadas pli baud asteroids, ils quals èn vegnids tschiffads da la gravitaziun dals planets cur ch'els èn s'avischinads memia fitg a quels.