Utilisader:Raschladiras/Cudeschs/Anton Filip Ganzoni/La diala da l'aua

Ord Wikipedia

Igl era ina giada, avant blers blers onns, in giuven cun num Guolf ed ina giuvna numnada Bella. Els s'amavan da cor e fissan gugent sa spusads, ma els eran tuts dus povrets e sfurzads dad ir a servir tar glieud estra per gudagnar lur da viver. In di ha Guolf ditg a Bella: «Per lung temp na vegn jau betg pli a vesair ad ir or sin il pastg la muaglia da nossa vischnanca. Qua na ma vul reussir nagut ed uschia vi jau partir damaun per l'ester per vesair, sche la fortuna na ma fiss betg là pli manaivla.» Bella ha spons bleras larmas, ma Guolf n'ha betg sa laschà volver da sia resoluziun. El ha però empruvà da confortar il meglier pussaivel sia spusa, l'empermettend da turnar bainbaud a chasa.

«Ebain», ha Bella ditg finalmain, «sche quai na po betg esser auter, sche va en num da Dieu! Ma oravant vulain nus anc parter tranter nus trais objects che mes bab m'ha laschà enavos cur ch'el è mort.» Ella è ida vi tar sia trucca ed ha prendì ora ina brunsinetta, in cuntè ed ina batgetta. «Questas trais chaussas n'èn anc mai idas or da nossa famiglia», ha ella ditg; «la brunsinetta ha il dun da far a savair cun ses tun als amis da ses possessur cur ch'al smanatscha privel. Il cuntè ha la forza da liberar dal striegn tut quai ch'el tutga; e la batgetta guida ed accumpogna ses patrun nua ch'el brama dad esser. Jau ta dun la brunsinetta ed il cuntè e tegn per mai la batgetta.»

Guolf, zunt cuntent da quai, l'ha engrazià ed ha prendì cumià. Bella al ha anc guardà suenter ditg bragind, fin ch'el è sparì davos las ultimas chasas.

In pèr dis suenter è Guolf arrivà en in lieu sper in lai. El è sa tschentà giu davant la porta d'in'ustaria ed ha udì là quai che dus viandants raquintavan in a l'auter davart la diala da l'aua. Quella steva sin l'insla, or amez il lai. Guolf ha dumandà: «Tgi è quella diala e tge èsi cun quella?» Ed el è vegnì a savair tras els che la diala abiteschia or sin l'insla dal lai vischin e ch'ella saja pli ritga che tut ils retgs dal mund; che gia bleras e blers sajan ids or ad empruvar da sa patrunar da quels tresors, ma che nagins na sajan turnads enavos.

A Guolf na gieva quest raquint betg pli or da chau. El è sa decidì dad ir tar la diala ad empruvar sia fortuna. Udind quai èn ils dus viandants sa snuids ed han fatg tut il pussaivel per al tegnair enavos. Ma Guolf è restà ferm tar si'intenziun ed è ì giu vers il lai. Là ha el chattà in bartgariel ch'al ha manà dalunga sin l'insla. Amez quella era in auter lajet plain rosas d'aua en flur. Giu sin il fund da quel abitava la diala da l'aua.

Guolf è ì enturn enturn il lejet ed ha scuvert d'ina vart tranter las channas ina pitschna bartga, construida en furma d'in cign che tegna il chau sut las alas sco sch'el durmiss. A noss Guolf pareva quai zunt mirveglius, n'avend el anc mai vis ina chaussa sumeglianta. El è muntà en la bartgina per la pudair contemplar pli bain. Ma apaina che ses pes l'avevan tutgà, sche è il cign sa dasdà. El è vegnì cun il chau sutor las alas, ses gronds pes han cumenzà a nudar e la bartga è s'allontanada spertamain da la riva. Guolf ha sbragì dal spavent ed è siglì en l'aua per nudar puspè a la riva. Ma il cign è ì sut l'aua, al ha tschiffà ed al ha tratg cun sai giu sin il fund dal lajet.

En tala moda è Guolf arrivà en l'abitaziun da la diala. Quai era in palaz fabritgà cun lindornas da mar. El surpassava tut las autras bellezzas. Ina stgala da vaider manava en quel e mintga stgalim sa metteva a chantar dalunga ch'in pè al tutgava. Enturn ed enturn eran curtins cun plantas da mar e prads d'ervas d'aua cun diamants enstagl da flurs.

Entrond en il palaz, ha Guolf chattà la diala anc en l'emprim sien. Ella era stendida ora sin in canapé dad aur e purtava in vestgì d'in tun verd sco l'aua. Sia chavallera naira, fatga en tarschola cun curals, pendeva fin giu tar ils pes e sia fatscha era alva e cotschna sco l'intern d'ina lindorna da mar. Guolf è sa fermà cun tutta curtaschia davant la giuvna graziusa. La diala è s'auzada, al ha dà il bainvegni ed al ha dumandà amiaivlamain tgi ch'el saja. Alura al ha ella manà en in'autra stanza ch'era fatga or da perlas ed al ha preschentà otg chaleschs dad aur cun en otg differentas sorts vin ed al ha envidà da baiver da quel. Anc mai en sia vita n'aveva il giuven bavì insatge uschè delizius ed el è vegnì striunà uschia da l'amabla diala. Quella al ha mussà sias ritgezzas, schend che tut ils stgazis da la mar vegnian manads tiers ad ella tras forzas magicas.

Guolf steva là sco mez nar. Il vin al aveva rendì allegher ed el ha ditg: «Tgi ch'è uschè ritg ha adina da quels ch'èn scuids sin el. O, sche jau avess be la milliavla part da questa gronda ritgezza, sche fiss jau pli che cuntent!»

La diala ha proponì sin quai: «Sche stà qua tar mai, jau vi daventar tia dunna, ed uschia vegns ti ad esser patrun da tut quai che ti bramas.»

Ils otg differents vins faschevan girar la testa a Guolf; el n'ha betg pli pensà a l'empermischun dada a Bella ed ha sa laschà surmanar da la diala.

Quella ha fatg preparar in bun past. Ella è entant ida en il curtin tar ina pestgera ed ha clamà: «He, muliner! he, cusunz! he, musicant!» ed uschia vinavant. E sin mintga clom nudava natiers in peschet ch'ella tschiffava cun ina rait d'atschal fin che quella è stada plaina. Alura è ella ida en ina stanza sper la salla da mangiar ed ha mess quels peschs en ina padella d'aur per als brassar. A Guolf però paravi sco sch'ils peschs – vegnind brassads – singluttassan.

«Tgi singlutta qua en en la padella?», è el s'infurmà.

«Quai è la laina che schluppegia», è la diala guntgida.

«Ma tge scutina qua?», ha el insistì.

«Il grass che coia en la padella», ha ella dà da crair.

Ma uss sbragivan las vuschinas cler e dad aut.

«Tgi sbragia qua?», ha dumandà Guolf.

«Quai èn ils grigls en il chamin», ha respundì la diala ed è sa messa a chantar uschè ferm ch'el n'ha udì pli nagut auter.

Ma quai ch'el aveva udì al ha spaventà e commuventà. El ha cumenzà a sa far reproschas pervi da sia ligerezza en fatscha a sia chara Bella. La diala al ha preschentà ils peschs brassads, al ha envidà da mangiar ed è ida per pliras sorts da buns vins. Entant ha Guolf prendì ses cuntè or da giaglioffa per al duvrar. Ma apaina ch'el aveva tutgà cun quel il plat dad aur, ha quel rut il striegn. Ils peschs èn stads dretg si ed èn daventads pitschens umans. L'in era in muliner, vestgì en alv, l'auter in cusunz cun chaltschiels blaus, il terz in musicant cun in mantè da saida cun faudas largias. Tuts ensemen han sbragì: «Guolf, ans salva, sche er ti vul vegnir salvà!»

Perplex da quai ch'el aveva vis ed udì, ha el exclamà: «Ma tgi essas vus umenins?»

«Nus essan umans sco ti», è stada la resposta, «ed essan er nus vegnids nà qua per daventar ritgs. Ma la diala da l'aua ans ha transfurmà il di suenter las nozzas en peschs e bittà en la pestgera. Er tai spetga in tal destin disfortunà.»

Sin quai è Guolf siglì ad aut. I al pareva gia da vegnir brassà en la padella dad aur. Perquai ha el empruvà da fugir anc avant che la diala turnia. Ma quella al ha inscuntrà sin isch ed avend ella udì tut, ha ella vulì prender vendetga vi dal giuven. Ella al ha tutgà cun la rait d'atschal e striunà en ina rauna ch'ella ha bittà en la pestgera.

En quel mument ha scalina la brunsinetta che Guolf purtava enturn culiez e Bella ha udì il clom, schebain ch'ella era lontan lontan da quel lieu. Quai è stà per ella sco ina furada en il cor. Ella ha dà in sbratg da dolur ed ha planschì: «Guolf è en privel!»

Senza dumandar nagin e senza far lungas, ha ella tratg en sia vestgadira da dumengias ed ha bandunà sia chasa, prendend cun sai la batgetta. Ella è arrivada tar ina cruschada. Là ha ella chatschà la batgetta en il terren ed ha pronunzià in pèr pleds magics. Sin quai è quella sa transfurmada en in chaval, sdreglià e munì cun sella e mastrins, cun ina plima blaua sur il frunt ed in bindel alv che sgulatschava davos las ureglias.

Bella è dalunga muntada a chaval ed è alura l'emprim ida be al pass, suenter al trot, suenter a galop ed a la fin uschè svelt che flums, plantas, chasas e clutgers sgulavan speravi sco ils bratschs d'in mulin a vent. Per Bella na gievi er uss betg anc spert avunda. Ella chatschava ses chaval adina dapli schend: «Il chaval n'è betg uschè svelt sco la randulina, la randulina betg uschè svelta sco il vent ed il vent betg uschè svelt sco il chametg; ma ti, mes chavalet, sgola, sgola, sche ti m'has gugent, pli spert che tuts ensemen!»

Il chaval, udind quai, è sa mess a sgular svelt sco in patratg ed è stà en in mument al pè d'in aut grip numnà Sigl dal tschierv. Sur quel vi n'era el betg bun da passar, uschè aut era quel.

Bella ha dalunga vis tge ch'i fascheva da basegn ed ha puspè ditg quels pleds magics. Sin quai èn sortidas alunas or dals flancs dal chaval. L'animal sgulant è sa transfurmà en in'evla e quella l'ha purtà en in mument sin il fil dal grip. Qua è el sa platgà e Bella ha vis be daspera in grond gnieu, en il qual steva a garnugl in umin nair. Vesend la giuvna, è el sa mess a sbragir ad auta vusch: «O chara giuvna! Salva mai, salva mai!»

«Ta salvar?», ha repetì Bella, «sche tgi es ti pia, mes char umin?»

«Jau sun l'um da la diala da l'aua. Ella m'ha striunà e mess na qua, perquai che jau na vuleva betg pli supportar pli ditg ses striegn. Jau stoss star qua, fin ch'insatgi ma deliberescha, ubain fin che jau hai cuà ora quests sis ovs da crap!»

Bella è sa messa a rir tut dad aut: «Ma, mes pluschainet! Co ta poss jau liberar?»

E l'umin: «Ti ma salvas, cun salvar Guolf ch'è en la pussanza da la diala.» Ed el ha cuntinuà: «Ti has basegn da duas chaussas: l'emprim stos ti ta travestgir dad um per che la diala na t'enconuschia betg e n'haja betg dubis. Alura emprovas ti da la prender davent la rait d'atschal ch'ella porta vi da sia tschinta e da la serrar per adina en quella.»

«Ma jau n'hai nagin vestgì dad um», ha Bella suspirà.

«En quest reguard vulain nus bain gidar», ha respundì l'umin. El ha tratg or quatter da ses chavels cotschens ed als ha suflà en l'aria, murmurond sut vusch intgins pleds. Qua èn vegnids or da quels chavels quatter cusunzs. In dad els purtava in giabus, il segund ina forsch, il terz ina guglia ed il quart in fier da stirar. Quels èn dalunga sa tschentads enturn il gnieu, han mess las chommas en crusch ed han fatg per Bella in vestgì cumplet. L'emprim fegl dal giabus ha dà ina bella rassa, il segund in tschop, dus auters han furnì bellas chautschas cun fauda, il corin dal giabus ha servì a far il chapè ed il moni a far ils chalzers. Bella fascheva ina paraduna en ses vestgì dad um. Ella ha anc sa laschà dar da l'umin intginas instrucziuns, è puspè muntada sin l'evla ed ha sa laschà manar sin l'insla da la diala.

Tar l'arrivada dal bel giuven en valì e saida è quella restada sco striunada. Ella ha manà Bella en la sala da perlas e l'ha servì buns vins. Bella ha chattà là sin maisa il cuntè da ses Guolf ed al ha mess en giaglioffa. Suenter èn ellas idas ensemen a spass or en il curtin ed èn sa fermadas dasper la pestgera. Bella ha fatg finta dad esser surpraisa da vesair tants peschins, e cur che la diala l'ha puspè envidà da vegnir e star tar ella, sche ha ella respundì: «Gea, gugent, ma m'empermetta l'emprim da pestgar in pau.»

La diala, na supponind nagut dal mal, l'ha dà vi la rait ed ha ditg riend: «Lain guardar tge che ti es bun da tschiffar!»

«Il diavel!», ha Bella exclamà, bittond la rait suravi la diala. «Stria infama, daventa uss quai che ti es da corp ed olma!»

La diala ha cumenzà a sbragir terriblamain, ma betg ditg, siond ella en curt temp transfurmada en in bulieu da tissi trid. Bella ha strenschì la rait d'atschal enturn il bulieu ed al ha bittà en in puz. Alura ha ella anc emplenì quel cun crappa ed è svelt turnada tar la pestgera.

Ma ils peschs eran gia siglids or da l'aua e la vegnivan encunter undegiond. Els clamavan: «Quai è l'um generus ch'ans ha salvà or da la rait d'atschal e da la padella d'aur!»

Bella aveva observà, datiers da ses puz, ina rauna che purtava enturn culiez ina brunsinetta. Il pover animalet deva grevs suspirs. Sminond tgi che quai pudess esser, ha ella prendì il cuntè or da giaglioffa e tutgà cun quel la rauna ch'è sa transfurmada giu dal flatg – en ses Guolf! Alura ha ella tutgà ils peschins ed er quels èn dalunga daventads quai ch'els eran stads avant.

In mument pli tard è vegnì natiers l'umin dal Sigl dal tschierv. Quel seseva en ses gnieu sco en ina charrotscha. Or dals sis ovs da crap eran vegnids sis baus che tiravan il gnieu. El ha engrazià a Bella tschientmilli giadas per il salvament or dal striegn e l'ha mussà – ensemen cun Guolf – ils tschalers dals tresors da la diala. Quels eran plains d'aur e pedras preziusas. Els dus han emplenì là lur giaglioffas, chapels e faziels cun da quellas ritgezzas. Alura ha Bella transfurmà sia batgetta en ina charrotscha cun alas ed els èn puspè turnads en lur vitget.

Uss han els pudì far nozzas. Guolf ha cumprà tut il funs ed ils stavels ch'eran venals en il conturn, blera muaglia, chavals, nursas e chauras. Els han bajegià ina bella chasa e vivì blers onns ensemen en pasch e bainstanza.