Utilisader:TranslaTeam/Cudeschs/Il filien nair

Ord Wikipedia

Il bel sulegl s'auzava sur munts e vals, bittava ses radis en clera maiestad en in'empernaivla, ma stretga vallada e dasdava a legra vita las creatiras ch'èn creadas per sa legrar da la splendur dal sulegl da lur vita. Da l'ur dal guaud, sco surtratg d'aur ed argient, giubilava la merlotscha ses marvegl «bun di»; or da flurs traglischantas en erva plain perlas resunava la chanzun d'amur monotona da la quaglia bramusa; sur pigns stgirs sautavan corvs en chalur lur trestgas ni sbragivan lur ninanana affectuus sur las tginas plain spinas da lur descendenza anc senza plimas.

Amez la spunda sulegliva aveva la natira tschentà in terren fritgaivel, protegì da vents e cuflas, ed amez quest famus sulom steva ina bella, magnifica chasa, circumdada d'in stupent curtin, nua ch'intgins mailers faschevan gronda parada en lur vestgì da flurs tardiv; per part steva anc l'erva abundanta, sauada da la funtauna avant chasa, per part aveva quella gia prendì la via en parsepen. Enturn enturn la chasa sa mussava ina splendur da dumengias ch'ins na po betg producir cun in pèr stritgadas da la scua la sonda saira tranter di e notg, mabain ch'è in attest, ina perditga d'ina schubradad preziusa, ertada da generaziuns e generaziuns, che vul esser cultivada mintga di, sco l'onur famigliara, a la quala ina sulett'ura nunprotegida po far flatgs sco da sang che restan inextinguibels tras entiras generaziuns e fan beffas da tuts meds da schubregiar.

Betg per nagut traglischava en la pli clera splendur questa terra benedida dal maun dal Segner e questa chasa bajegiada dals mauns dals umans; sur omaduas glischava oz ina staila vi dal tschiel cler, in impurtant di festiv. Igl era il di, nua ch'il figl era puspè ì tar il bab per guardar sche la stgala dal tschiel stettia anc, per la quala ils anghels van si e giu e l'olma da l'uman che banduna il corp e tschertga ses salid e sia prosperitad tar il bab là si e betg pli qua sin terra; igl era il di, nua che l'entira vegetaziun crescha si vers tschiel e flurescha en surabundanza, in simbol da si'atgna destinaziun a l'uman che sa repeta onn per onn. Miraculusamain sunavi e tunavi sur las collinas nà, ed ins na saveva betg, danunder che tut quest sunim pudess vegnir, i sunava e tutgava da tuttas varts; i vegniva da las baselgias là or en las largias valladas; da là annunziavan ils zains ch'il tempel da Dieu saja avert a tut quels, dals quals ils cors sajan preparads per la vusch ed il pled da lur Segner.

Dapertut enturn chasa sa mussava in cunfar plain vita. Sper la funtauna vegnivan plirs chavals stregliads cun grond'attenziun e premura, stupentas chavallas, circumdadas da lur pulains alleghers; al lad begl da la funtauna stizzavan ruassaivlamain las vatgas lur said, ed il mattet ha stuì prender duas giadas la scua ed il badigl, perquai ch'el n'aveva betg rumì davent schuber avunda ils fastizs da lur cumadaivladad. Cun plaschair e curaschi lavavan in pèr fantschellas robustas lur fatschas saunas, cotschnas e las fruschavan energicamain cun in toc lenziel dad atscha, entant ch'ellas avevan sturtiglià ils chavels dad omaduas varts sur las ureglias e purtavan en prescha e premura in pèr sadellas aua frestga en chasa, e dal chamin bass sburflava en gronds bufs ina fimera stgira aut e tut a dretg si en l'aria blaua.

Plaunsieu, gob e sa pusond sin sia channa da coller, gieva il tat enturn la chasa, observond tgeuamain il travagliar dals famegls e da las fantschellas, stritgava qua in chaval, dustava là ina vatga en sia garmaschia pesanta, mussava cun ses fist vi e nà al mattet sbaduà fastizs da strom e fain e tirava entant or dal satget profund da ses lung tschop la stgatla da zulprins, per envidar danovamain sia pipa che tirava be malamain, ma ch'el aveva tuttina da la damaun davent en bucca.

Sin il banc sper l'isch-chasa, sfruschà cun tuf e lavà en urden, seseva la tatta e tagliava in bel paun en ina gronda cuppa en talgias satiglias e mintgina d'ina grondezza raschunaivla, betg sco cuschinieras e fantschellas fan savens uschè inexactamain e taglian buccadas vi da las qualas ina balena stuess stenscher. In giaglinom bain nutrì ed arrogant e bellas columbas sa dispitavan per las mieulas a lur pes e, sch'ina paupra columbetta vegniva a la curta, bittava la tatta in tochet aposta per ella e la consolava cun pleds miaivels da la malvulientscha ed engurdientscha da tschellas.

Là, en la cuschina spaziusa e schubra schluppegiava in grond fieu da lain'alva ed en ina padella lada fracassava il café ch'ina dunna pompusa truschava cun la palutta da lain, entant ch'il mulin da café sgriztgava tranter las schanuglias d'ina fantschella ch'era gist sa lavada; ma sin l'isch-stiva steva ina dunna bella, in pau pallida cun il satget da café anc avert enta maun e scheva: «Ti, spendrera, na brassa oz il café betg uschè fitg e nair, uschiglio pudess la glieud crair che jau haja vulì spargnar el. La dunna dal padrin è terriblamain suspectusa e da pauca confidenza e commentescha e declera gugent tut a disfavur dals auters. Oz n'emporta quai nagut d'ina mesa glivra dapli u damain. E n'emblida gea betg da preparar a temp il vin chaud! Il tat vegniss a pretender che quai na saja nagin batten, sch'ins na purschess betg a las perditgas in bun vin chaud avant che ir en baselgia. Pia na spargna nagut vidlonder, has udì! Là en quel cuppin sin il banc-pigna è il safran e la scorsa-chanella e qua sin questa maisa il zutger, e vin prendas tant ch'i ta para d'esser mez memia bler; en occasiun d'in batten cun il past na dovr'ins mai sa far quitads ch'ins na vegnia betg a fin cun tut.»

Ins ha pia udì ch'i dettia oz da battegiar e silsuenter il past en chasa, e che la spendrera occupeschia l'uffizi da cuschiniera e quai uschè bain e prudent sco avant quel da dunna da part; ma ella sto sa duvrar sch'ella vul vegnir a fin cun tut a temp, avend da cuschinar tut quai ch'igl usit dumonda mo sin ina simpla platta da fieu.

Ord tschaler è vegnì cun in starmentus toc chaschiel enta maun in um grond e stagn, ha prendì dal buffet traglischant l'emprim plat che sa preschentava ed ha mess il chaschiel sisur per tschentar el en stiva sin la maisa da lain da nuscher brin. «Ma Benz, Benz!», ha la dunna bella, pallida clamà, «co vegniss la glieud a rir sche nus n'avessan per in tal di e past nagin auter e meglier plat!» Alura è ella ida vi sper l'autra stgaffa, anc pli bella e traglischanta, or da lain da tscharescher, nua che la vaschella la pli preziusa da la chasa splendurava davos vaiders clers. Là ha ella prendì in bel plat cun l'ur blau ed in bel e grond matg da flurs entamez e tut enturn sentenzas pli u main perdertas, sco per exempel:


O uman, pensa be al pretsch:

Trais bazs vala la pischada al pastrietsch.


Dieu fa grazia cu'l carstgaun,

Jau abitesch davos l'aclaun.


Giu l'enfiern là fai fitg chaud,

Il vaschler lavura baud.


La vatga maglia fain cun possa,

L'uman quel croda baud en fossa.


Sper il chaschiel ha ella tschentà ina stupenta tarschola, la famusa rauba da pasta bernaisa, entretschada sco quellas da las dunnas, d'in bel brin e mellen, da la farina la pli fina, truschada cun ovs e paintg, lunga sco in pop d'in onn e bunamain uschè greva, e dad omaduas varts da quella ha ella anc mess dus ulteriurs plats. E sin quels eran mantunads sco duas pitschnas turs las veschlas gustusas, sin l'in veschlas da Nadal, sin l'auter coccas da Pasca. Ina groma tratga alva, dira steva en bellas cuppas cun flurs e cuvertas sin pigna ed en ina cafetiera a trais pes traglischanta cun il viertgel mellen bugliva il café. Uschia spetgava l'ensolver sin ils padrins e la madritscha, in ensolver sco che prinzis han mo darar e nagins auters purs che mo ils bernais. Millis Englais curran tras la Svizra, ma betg in ha sagià in tal ensolver, gnanc in da quests lords en prescha e furtina, gnanc ina da questas ladies cun lur chommas marvas, schiradas.

«Sch'els mo vegnissan bainprest, tut è preparà», ha manegià la spendrera cun in suspir. «I cuzza en mintga cas in bel temp, fin che tut è finì e che mintgin ha gì il ses, ed il plevon è terriblamain punctual e dat crivas reprimandas, sch'ins n'è betg là ad uras.» «Il tat na lubescha er betg dad ir cun char e chaval», ha respundì la giuvna dunna. «El crai ch'in uffant ch'ins na portia betg, mabain mainia al sontg batten, daventia marsch e n'emprendia ils dis da sia vita mai da duvrar endretg sias chommas. Sche mo la madritscha fiss qua, quella perda il pli bler temp, ils padrins fan pli a la curta e pudessan en cas da basegn currer suenter.» La tema pervi dals padrins e la madritscha è sa derasada tras l'entira chasa. «Na vegnan els anc adina betg?», udiv'ins dapertut; da mintga chantun da la chasa guardavan e spiavan in pèr egls suenter ad els, ed il Tirc urlava a tutta forza, sco sch'el als vuless clamar natiers. Ma la tatta ha ditg: «Antruras era quai tut auter, lura savev'ins ch'ins stoppia s'auzar a temp in tal di e che Nossegner na spetgia sin nagin.» Finalmain è il mattet currì en cuschina cun la nova che la madritscha arrivia.

Ella è vegnida en in suaditsch e surchargiada cun regals sco in uffant da Bumaun. En in maun tegneva ella ils bindels nairs d'ina gronda tastga, ornada cun stupentas flurs, en la quala sa chattava ina gronda petta, zugliada en ina servietta alva sco la naiv, il regal per la dunna-chasa stada en pagliola. En l'auter maun purtava ella ina segunda tastga, in pau pli pitschna, che cuntegneva in vestgì per il pop ed intgins auters tocs a medem diever, sco bels chaltschiels alvs, e sut in bratsch aveva ella anc ina stgatla cun il tschupè e la schlappa cun ils stupents bindels da saida naira. Enturn enturn resunava in legraivel bainvegni, ed ella ha strusch gì temp da deponer la rauba avant che porscher il maun a dretga ed a sanestra. Da tuttas varts sa purschevan mauns servetschaivels per deliberar ella da ses burdis, e sin la sava da l'isch-stiva steva la giuvna dunna, e puspè in salidar che na vuleva prender nagina fin, enfin che la spendrera ha admonì d'entrar en stiva: ellas possian gea dir là en quai che l'usit dumondia.

E cun manieras curtaschaivlas ha la spendrera cumplimentà la madritscha davos maisa, e la giuvna dunna è vegnida cun il café, malgrà che la madritscha fascheva grondas ceremonias e sa dustava e pretendeva d'al avair bavì gia a chasa. La sora dal bab na concedissi mai ch'ella giess ord chasa gigina, quai na saja nagut per mattas giuvnas e fetschia mo donn ad ellas, pretendia l'onda. Ma quella saja gia sin ils onns, e las fantschellas na possian er betg a temp or da letg, e perquai saja ella s'entardada; sch'igl avess dependì mo dad ella, alura fiss ella gia daditg stada qua.

Enstagl da latg han ins mess ina groma dira en il café, e malgrà il sa dustar da la madritscha che scheva ch'ella n'haja insumma betg gugent il dultsch, ha la dunna tuttina bittà in toc zutger en ses café. Ditg e lung n'ha la madritscha er betg vulì conceder ch'ins snizzia pervi dad ella la tarschola, e tuttina ha la patruna-chasa mess in brav toc davant ella, il qual ella ha lura er mangià. Chaschiel na vuleva ella er nagin, quai na fetschia betg da basegn, scheva ella. Ella vegnia a manegiar ch'i saja mo chaschiel mez grass, e perquai na plaschia quel betg ad ella, ha ditg la dunna-chasa, e sin quai ha la madritscha stuì ceder. Ma veschlas na vuleva ella absolutamain naginas, ella na savessi gnanc nua metter quellas, scheva ella. Finalmain ha ella survegnì la resposta: ella craja be ch'ellas na sajan betg schubras e vegnia ad esser disada vi da pli bunas. Tge dueva ella far auter che mangiar in pèr veschlas?

Durant questas ceremonias da tuttas sorts aveva ella svidà en siervs pitschens e bain mesirads l'emprim cuppin, e lura è naschì in veritabel cumbat. La madritscha ha vieut il cuppin sutsura, na vuleva absolutamain avair nagina plazza pli per autras buntads ed ha ditg: ins duaja per l'amur da Dieu laschar ella cumbain, uschiglio vegnia ella anc a stuair sa grittentar. Sin quai ha la giuvna dunna ditg ch'i la displaschia terriblamain ch'il café gustia uschè mal, ch'ella haja recumandà chaudamain a la spendrera d'al far uschè bun sco pussaivel, e quai na saja pelvaira betg sia culpa, sch'el gustia uschè mal che nagin n'al possia baiver, e vi da la groma na possia er betg mancar, ella haja sgromà quella cun tanta attenziun sco ch'ella na fetschia betg mintga di. Tge dueva la paupra madritscha far auter che prender anc in cuppin?

La spendrera zappitschava gia dapi in'urella da l'impazienza, n'ha finalmain betg pudì tegnair a mastergn sia lieunga e ditg: «Sche jau poss gidar insatge, mo di, jau hai peda avunda!» «N'hajas po betg tanta prescha!», ha la dunna respundì. Mo la paupra madritscha, che fimava sc'ina chaldera, ha chapì la tucca, spedì uschè spert sco pussaivel il café chaud e ditg durant las curtas pausas, a las qualas la bavronda buglienta la sfurzava: «Jau fiss daditg pronta, sche jau n'avess betg stuì prender dapli che quai che jau rabitsch giuaden, ma jau vegn uss.»

Ella è s'auzada, ha svidà sias tastgas, surdà la petta, il vestgì e las autras chaussas ed in bel taler resch nov e zuglià en ina bella poesia cun stupents maletgs, sa perstgisond repetidamain da betg avair fatg meglier. Ma la dunna-chasa discurriva tranteren cun grondas exclamaziuns, ch'i saja sur tutta mesira da far tantas spesas, ch'ins na dastgia strusch prender, e sch'ins avess savì da quai, n'avess ins gnanc dastgà dumandar.

E lura è er la matta sa messa a sa fittar cun agid da la spendrera e da la cumar, ed ha fatg tut ses pussaivel per esser ina bella madritscha, dals chalzers e chaltschiels fin si tar il tschupè e la schlappa preziusa. La chaussa è vegnida discutada manidlamain, malgrà l'impazienza da la spendrera, pertge ch'a la madritscha n'era la chaussa mai endretg e baud quai, baud l'auter betg al dretg lieu. Qua è la tatta vegnida ed ha ditg: «Jau stoss tuttina er vegnir a guardar, tge bella madritscha che nus avain.» Dentant ha ella dà d'encleger ch'igl haja gia dà la segunda ensaina e che omadus padrins sajan là or en stiva-dador.

Qua or sesevan davaira ils dus padrins, in vegl ed in giuven, refusond danovamain il café ch'els pudevan avair mintga di, davos il vin chaud fimond, davos questa stupenta schuppa bernaisa, usitada da vegl ennà e preparada or da vin, flettas paun brassadas, ovs, zutger, chanella e safran – la spezaria gia en diever da noss vegls, sco il vin buglì, e che na dastga mai mancar ad in past ni en la schuppa, ni en il fratem, ni perfin en il té dultsch. Els faschevan tutt'onur a la tratga, ed il vegl padrin, al qual ins scheva cusrin, fascheva ses spass cun il giuven bab e scheva ch'els na vulessan betg spargnar oz el, e che, tenor il vin chaud, el cueschia quai er ad els, pertge che là n'hajan ins spargnà nagut, ins s'accorschia ch'el haja dà mardi passà al pot da Berna in satg da dudesch mesiras per purtar ad el il safran necessari. Ma i pareva ch'els na savevan betg tge ch'il cusrin vuleva dir cun quai, e perquai ha el cuntinuà: tschel di haja er ses vischin survegnì giuventetgna en chasa e lura dà al pot in grond satg e sis crizers cun la cumissiun da purtar ad el en quest satg per sis crizers da quella pulvra melna, ina mesira ni ina mesira e mesa, da la quala ins stoppia avair en tut las tratgas d'in past, quai dumondian e veglian sias dunnas absolutamain uschia.

Qua è la madritscha entrada sco in bel sulegl primavaun. Ils cumpars han dà ad ella il bainvegni ed envidà ella a maisa e tschentà davant ella in grond plat plain vin chaud, e quai duaja ella mangiar, temp haja ella anc avunda, durant ch'ins preparia il pop. La paupra matta sa dustava cun mauns e pes e pretendeva d'avair gia mangià per plirs dis e da betg pudair trair pli flad. Ma quai n'ha tut gidà nagut. Vegl e giuven animava ella cun beffas ed en vardad, fin ch'ella ha tschiffà il tschadun, e curius, in tschadun suenter l'auter ha anc chattà ses plazzet.

Entant è la spendrera vegnida cun il pop faschà bel e bain, ha mess si ad el il chapitsch retgamà ritgamain e cun il bindel da saida da colur rosa, e pusà il pitschen sin ses bel letgin, mess ad el il tschitsch dultsch en bucca e ditg: Ella n'haja betg l'intenziun da vulair entardar insatgi e mo manegià da metter tut en urden, ins possia lura anc adina ir cur ch'ins veglia. Tuts stevan enturn il pop ed al ludavan sco duaivel, e quai era davaira in bel e char poppin.

La mamma na sa legrava betg pauc dal laud e scheva: «Jau fiss vegnida uschè gugent cun vus en baselgia, per gidar a recumandar el a Nossegner; cur ch'ins è sez preschent cur che l'uffant vegn battegià, pens'ins tant meglier a quai ch'ins ha empermess. Dal rest na m'èsi propi betg cunvegnent che jau na dastg anc in'entir'emna betg ir davant chasa, gist uss ch'ins ha ils mauns plains lavur cun plantar e semnar.»

Ma la tatta ha ditg, uschè lunsch na sajan ins tuttina anc betg che la brit duess ils emprims otg dis ir en baselgia sc'ina paupra dunna, e la spendrera ha concludì ch'ella n'avess dal tuttafatg betg gugent sche dunnas giuvnas giessan cun lur uffants en baselgia. Ellas hajan adina tema che a chasa possia entant ir insatge a la malura, ch'ellas n'hajan betg la dretga devoziun en baselgia, e giond a chasa hajan ellas tanta prescha per che nagut na vegnia negligì ch'ellas sa stgaudian, e dapli ch'ina haja survegnì ina greva malsogna e saja perfin morta.

Qua ha la madritscha prendì l'uffant en ses letgin sin sia bratscha, e la spendrera ha cuvert il pop cun la bella cuverta da battegiar alva sc'ina naiv e cun stupentas barloccas nairas vi da tuts quatter chantuns, faschond tutt'attenziun da betg lavagar il bel tschupè da flurs al pez da la madritscha, ed ha ditg: «Sche giai pia en num da Dieu!» E la tatta ha mess ils mauns ensemen ed urà tgeuamain ina ferventa benedicziun. Ma la mamma è ida cun ils auters fin sin l'isch-chasa ed ha ditg: «Mes pop, mes char uffant, uss na ves jau tai trais entiras uras betg pli, co duai jau surpurtar quai!» E senz'auter èn las larmas siglidas ad ella en ils egls; spert ha ella sientà ellas cun ses fazielet ed è ida en chasa.

En tutta prescha è la madritscha ida giu per la spunda sin la senda vers baselgia, il frestg uffant en sia ferma bratscha, davostiers ils dus padrins, bab e tat, ma a nagin da quels na fissi vegnì endament da liberar la madritscha da ses burdi, schebain ch'il padrin giuven purtava sin ses chapè in stupent tschupè sco segn ch'el na saja ni maridà ni empermess, e ch'en ses egl traglischava insatge sco in grond e bel plaschair da la madritscha, natiralmain tut zuppà davos la culissa d'ina gronda ruassaivladad.

Il tat ha raquintà tge trid'aura ch'igl haja fatg, cur ch'ins haja purtà el en baselgia; da la granella e dals chametgs hajan quels che gievan en baselgia strusch cartì da pudair salvar lur vita. Silsuenter haja la glieud profetisà ad el da tuttas sorts pervi da quell'aura, intgins ina mort starmentusa, auters ina gronda ventira en la guerra, ed uss saja quai ì cun el en tutta ruassaivladad sco cun ils auters er, e cun ses settantatschintg na vegnia el ni a murir memia baud ni a far ina gronda ventira en la guerra.

Els avevan gia fatg dapli che la mesadad da la via che la giuvna è currida suenter ad els, la giuvna che dueva suenter il s. batten puspè purtar il pop a chasa, entant che bab e tat, ils padrins e la madritscha vulevan anc udir il predi segund in vegl e bel usit. Er la giuvna aveva fatg ses pussaivel per esser tant pli bella. Ma cun quella lavur era ella s'entardada e vuleva uss liberar la madritscha da l'uffant; questa n'ha però betg concedì, malgrà las admoniziuns e supplicas da tuttas varts. Quai era oramai ina memia buna occasiun per mussar al bel e giuven padrin, tge ferma bratscha ch'ella haja e tge ch'ella possia surpurtar. Ina dunna cun ferma bratscha è per in dretg pur bler pli confortabla che quella bratschetta delicata, flaivla e satiglia sco dus fists che mintga bischa bitta vi e nà; la ferma bratscha d'ina mamma è gia savens stada ina ventira per blers uffants, cur che lur bab è mort e che la mamma suletta stueva tegnair la torta e rabitschar il char dal manaschi or da rusnas e paltauns, en ils quals el era crudà.

Ma tuttenina èsi sco sch'insatgi tirass la madritscha per las tarscholas ni dess ad ella in pèr giu per il chau; ella fa in pèr pass enavos, dat l'uffant a la giuvna, stat enavos e fa fintas da metter en urden in liom. Lura vegn ella puspè suenter, va cun ils umens, sa maschaida en lur discurs, vul interrumper il tat, sviar el baud d'ina chaussa, baud d'in'autra, da la quala el discurra. Ma el tegna ferm, sco che la glieud veglia fa per il pli, e nua ruassaivlamain il fil da la conversaziun puspè là nua ch'el è rut. Uss sa volva ella al bab dal pop ed emprova da trair el cun da tuttas sorts dumondas en ina discussiun privata; ma quel è monoton, mit, e lascha adina puspè crudar il fil urdì. Forsa ha el ses agens patratgs, sco che mintga bab duess avair, cur ch'ins porta in da ses uffants al s. batten, e particularmain l'emprim mattet. Pli datiers ch'ins arrivava a la baselgia e pli blers che s'univan cun els; intgins spetgavan gia sper via cun ils cudeschs da psalms enta maun, auters siglivan en prescha giu per las sendas stretgas, e sumegliant ad ina processiun èn els entrads en vischnanca.

Datiers da la baselgia steva l'ustaria – quellas duas che stattan uschè savens en stretga connexiun e partan bella e trid'aura, e quai en tutt'onur. Qua han ins tschentà il pop sin ina maisa e fatg sitg ad el, ed il bab ha purtà ina mesira, malgrà las protestas da tuttas varts: ma el na duaja tuttina betg far quai, els hajan gea pir avant in mument gì tut quai ch'il cor possia dumandar e na possian nagut pli, ni da dir ni da rar. Dentant han tuts bavì cur ch'il vin e stà qua, e principalmain la giuvna. Quella vegn ad avair pensà ch'ella stoppia baiver cur ch'insatgi veglia dar vin ad ella, e quai na capitia betg savens en il decurs d'in lung onn.

Be la madritscha n'ha betg sa laschà muventar da prender in sitg, malgrà tut encuraschar che na vuleva prender nagina fin, enfin che l'ustiera ha ditg: Ins duaja tuttina laschar suenter cun quest sfurzim, la matta vegnia gea pli e pli sblatga ed in pèr guts da Hoffmann la fissan pli d'engrà che vin. Ma tals na vuleva la madritscha er betg, na vuleva strusch in magiel aua, ma ha la finala stuì sa laschar metter sin il fazielet intgins daguts or d'ina buttiglietta da bun'odur, tirond uschia senza culpa sin sai baininqual'egliada suspectusa, senza pudair sa giustifitgar, senza pudair sa laschar gidar. D'ina terribla tema pativa la madritscha e na la dastgava betg laschar sentir: Nagin na l'aveva ditg sin tge num che l'uffant duaja vegnir battegià, e tenor veglia isanza dueva la madritscha scutinar quel al plevon en l'ureglia cur ch'ella al surdeva l'uffant, essend che quel po tgunschamain stgamiar ils nums inscrits, cur ch'èn da battegiar blers uffants.

En la precipitaziun d'anc stuair regular tantas e tantas chaussas e chaussettas ed en la tema da vegnir memia tard, avev'ins emblidà la communicaziun da quest num, e si'onda, la sora da ses bab, l'aveva scumandà rigurusamain ed ina per tuttas giadas da dumandar quest num, sch'ella na veglia betg render sventiraivel l'uffant, pertge che apaina ch'ina madritscha dumondia il num da l'uffant, daventia quel per vita duranta – plain mirveglias.

Quest num na saveva ella pia betg, na dastgava betg dumandar el, e sche er il plevon dueva avair emblidà e dumandass el publicamain ni battegiass en sia furia e prescha il pop Barbara u Chatrina, co vegniss la glieud a rir qua, e tge turp e vargugna fiss quai per ils dis da sia vita! Quai pareva ad ella pli e pli starmentus; las chommas da la ferma matta tremblavan sco chaglias da fava en il vent, e da sia fatscha pallida daguttava il suaditsch sco d'ina chanal.

L'ustiera ha entant admonì da sa metter sin via, sch'els na veglian betg survegnir ina brava tucca e cumpliment dal spiritual; ma a la madritscha ha ella ditg: «Ti matta na supportas betg quai, ti es gea alva sc'ina chamischa gist lavada.» Quai saja pervi dal currer, ha quella manegià, i vegnia segir meglier, apaina ch'ella saja a l'aria frestga. Ma i na vuleva betg megliurar, ed en baselgia pareva la glieud ad ella tut naira, e qua è anc il pop sa fatg udir e d'ina maniera adina pli starmentusa. La paupra madritscha ha cumenzà a ninar el sin sia bratscha, adina pli e pli fitg, sco ch'il bragir creschiva, uschia che la feglia da ses tschupè al pez sgulava sin tuttas varts. Ma al pez sa sentiva ella pli e pli stretg e grev, ed ins udiva cleramain ses trair flad. E tant pli che ses pez s'auzava, tant pli aut sigliva l'uffant sin sia bratscha, e tant pli aut ch'el sgulava, tant pli creschiva ses sbragir, e tant pli ch'el deva sinzur, tant pli vehementamain legeva il plevon las uraziuns. Las vuschs rebattevan ad in rebatter vi da las paraids e la madritscha na saveva betg pli nua ch'ella era; i suflava e tunava enturn ella sco tantas undas da la mar e l'entira baselgia sautava cun ella per l'aria enturn.

Finalmain ha il plevon ditg «amen», ed uss era qua quest sgarschaivel mument, uss stuevi sa decider, sch'ella duaja daventar la beffa d'uffants e biadis; uss stueva ella prender davent la cuverta, porscher l'uffant al plevon e scutinar ad el il num en l'ureglia dretga. Ella ha scuvert e tanschì vi l'uffant, tremblond e palpitond, ed il plevon ha prendì el, n'ha betg guardà sin ella, n'ha betg dumandà cun egl pitgiv, ha mess trais dets en l'aua, bagnà il frunt dal pop ch'era tuttenina sa quietà e battegià betg Barbara u Chatrina, mabain Gion Battista, in brav e veritabel Gion Battista.

Qua èsi stà a la madritscha sco sche betg mo tut las muntognas da l'Emmental crudassan da ses cor, ma perfin il sulegl, la glina e las stailas, ed i pareva ad ella ch'insatgi prendess ella or d'ina pigna en fieu e flommas per tschentar ella en in bogn frestg. Ma durant l'entir predi tremblava sia membra e na vuleva betg sa quietar. Il plevon ha predegià energicamain, bel ed en urden, co che particularmain la vita da l'uman duaja esser nagut auter ch'in'ascensiun; ma tar ina vaira devoziun n'è la madritscha tuttina betg vegnida, e giond or da baselgia, aveva ella gia emblidà il text. Ella na pudeva strusch spetgar da pudair palesar si'anguscha secreta e la chaschun da sia fatscha pallida. Quai ha alura dà bler da rir, ed ella ha stuì udir betg paucas beffas e tuccas pervi da las mirveglias, e co che las dunnas hajan tema da quellas e las pendian tuttina vi da tut las mattatschas, entant ch'ellas na fetschian nagut als mattatschs. Perquai avessi ella senza tema pudì dumandar.

Ma bainbaud han bels ers d'avaina e pulits tochets da glin, in stupent prosperar sin prads ed ers occupà lur attenziun e captivà ils spierts. Els chattavan raschuns pli ch'avunda d'ir plaunsieu, da sa fermar in mument, ed entant aveva il bel sulegl da matg stgaudà els tuts betg mal ed arrivond a chasa, ha in magiel d'in vin frestg fatg bain ad in e scadin, malgrà las grondas ceremonias. Lura èn els tuts sesids davant chasa, entant che mintgin fascheva ses pussaivel en cuschina e ch'in bel fieu schluppegiava senza paus. La spendrera traglischava sco sch'ella vegniss gist or dal burnì. Gia avant las indesch han ins clamà a gentar, dentant mo la servitid, e tractà e paschentà quella ritgamain, e lura tramess ella davent, damai ch'ins era led che surtut ils famegls vegnissan or dals pes e giuadora.

Il discurs da quels davant chasa gieva vinavant ses passet, senza sa perder dentant dal tut. Avant mangiar disturban ils patratgs dal magun quels da l'olma; dentant na lascha nagin percorscher gugent questa disposiziun interna ed emprova da la cuvrir cun paucs e ruassaivels pleds davart chaussas indifferentas. Gia steva il sulegl amez l'arvieut celest, cur che la spendrera è cumparida sin l'isch, cun fatscha traglischanta ed anc adina cun in stupent bel scussal, purtond la nova legraivla ed a tuts bainvegnida ch'ins possia gentar, sche tuts sajan preschents. Ma blers dals envidads mancavan anc, ed ils mess ch'ins aveva gia tramess avant in mument per els, vegnivan sco ils famegls da l'Evangeli cun da tuttas sorts respostas, dentant cun questa differenza che propi tuts vegnian a vegnir, ma betg gist uss. L'in aveva anc da dar ordra als famegls, in auter aveva empustà glieud schurnaliera che dueva vegnir a discurrer cun el, ed in terz stueva anc ir insanua; ma spetgar na duajan ins betg sin els, ins duaja mo cuntinuar il past. Tuts èn bainprest stads d'accord da dar raschun a quest'admoniziun, pertge che sch'ins vuless spetgar sin tuts, pudess quai ir fin che la glina cumparia, manegiavan intgins. Bain marmugnava er la spendrera tranteren: i na dettia tuttina nagina pli gronda tuppadad che quest far spetgar; en sasez saja mintgin led da vegnir e quai tant pli spert, ma nagin na stuess s'accorscher. Uschia stoppian ins avair la fadia da metter tut a chaud; ins na sappia mai sch'ins haja avunda, ed ins na vegnia mai a fin.

Sche er la decisiun pervi dals absents è spert stada prendida, sche n'eran ins anc ditg betg a frida cun ils preschents, ed ins ha gì ina pulita bregia da cumplimentar els en stiva e davos maisa, pertge che nagin na vuleva esser l'emprim nà qua e nà là. Cur che finalmain tuts sesevan a maisa, è vegnida la famusa schuppa da charn, colurada e cundida cun safran e cun bellas flettas paun alv che la tatta aveva manizzà lien, e quai uschè dir ch'ins veseva pauc pli da la broda. Uss èn tuts sa scuverts, han tegnì ils mauns a Dieu, e mintgin ha urà per sasez, ditg e lung ed engrazià solennamain al Donatur da tut il bun. Pir uss ha mintgin tanschì plaunsieu suenter il tschadun da tola, sfruschà quel cun la bella, fina tuaglia e cumenzà a tschadunar la schuppa, exprimind in bun giavisch suenter l'auter: sch'ins avessi mintga di ina tala, na giavischass ins nagut auter. Cur ch'ins è stà a fin cun la schuppa, han ins puspè sfruschà e schubregià il tschadun cun la tuaglia, taglià in brav toc da la tarschola che fascheva la runda e spetgà sin il fratem da tscharvè, da charn-nursa e da dir asch en ina brava broda da safran. Suenter che quel è puspè stà mess a ruaus cun las grondas ceremonias d'ina vart e da l'autra, han ins servì sin gronds plats la charn d'arment frestga e fimentada, segund il bainplaschair da mintgin, cun fava e sniclas paira tosta e lura talgias da charnpiertg largias e stupents spinals d'in portg d'almain trais quintals, ina charn uschè cotschna ed alva e savurusa.

Quai è tut succedì plaunsieu, ed apaina ch'in nov giast vegniva, serviv'ins ad el da la schuppa davent tut las autras tratgas; mintgin stueva cumenzar cun la schuppa, sco ils auters, a nagin na vegniva regalà gnanc ina tratga. Tranteren empleniva Benz, il bab dal pop, diligentamain ils magiels or da bellas buttiglias alvas che cuntegnevan mintgina ina mesira ed eran ornadas ritgamain cun las armas da la famiglia e cun vers e proverbis. E nua ch'el na pudeva betg tanscher, supplitgava el ils auters da substituir el en ses uffizi, animava a dretga ed a sanestra da baiver ed admoniva savens e seriusamain: «Be svidai, el è qua per baiver!» E cur che la spendrera vegniva cun in'autra raziun, purscheva el ad ella ses magiel, ed auters purschevan er il lur, e sch'ella avess vulì far printgas cun tuts, avessi davairas dà in auter urden en cuschina.

Il giuven padrin stueva udir da tuttas sorts beffas ch'el na chapeschia betg d'animar la madritscha tar il baiver; sch'el na sappia betg far viva in pau meglier, na vegnia el mai a survegnir ina dunna. Sin quai manegiava lura la madritscha finalmain: O, il Gion Battista na vegnia a garegiar nagina, ils mats hajan ozendi tut autras chaussas en il chau ch'il maridar, e la gronda part na savessan gnanc pli maridar. Ma gea, manegiava il Gion Battista, quai vegnia bain ad esser uschia, pertge che las mattas d'ozendi sajan talas luschardas ch'ellas dettian charas dunnas, essend che la gronda part crajan ch'i saja suffizient sch'ins haja la stad in fazielet da saida blaua enturn chau e guants e pantoflas retgamadas l'enviern per daventar ina brava dunna; sche las vatgas na fetschian betg bain en uigl, lura stettian ins davairas mal, ma ins possia adina midar; ma sch'ins haja ina dunna che sfarlattia chasa e curt, sche saja bainbaud finì cun il tubaccar, pertge che quella stoppian ins tegnair. Perquai saja pli avantagius da patratgar suenter ad autras chaussas e betg al maridar e ch'ins laschia star las mattas per quellas ch'ellas sajan.

«Gea, gea, ti has davairas raschun», ha respundì il vegl padrin, in umet simpel ed en paupra vestgadira, ma il qual ins tegneva fitg en onur e titulava cusrin, perquai ch'el n'aveva nagins uffants, ma bain in pulit bain senza daivets e tschientmilli francs svizzers a tschains, «gea, ti has raschun, cun las dunnas na san ins oz pigliar a mauns nagut pli. Jau na vi betg pretender ch'i na dettia betg qua e là anc ina che sa co ch'ins tegna chasa, ma quellas èn oz pli che stgarsas. Ellas n'han nagut auter en il chau che narradads e luschezza, ellas sa fittan sco tants pavuns, stattan qua sco tantas cicognas mittas, e sch'ina duess lavurar in mez di, ha ella trais dis mal il chau e stat quatter dis en letg avant ch'ella è puspè en gamba. Cur che jau gieva a tramegl tar mia veglia, lura era quai anc tut auter, ed ins na duvrava avair nagina tema da survegnir en chasa in nar ni perfin in diavel, enstagl d'ina brava mamma-chasa.»

«He, he, padrin Battista», ha ditg la madritscha, la quala avess gia daditg gugent ditg in pèr pleds, ma n'è betg vegnida latiers, «ins pudess bunamain crair ch'igl haja mo da tes temp dà figlias da purs en urden. Ti n'enconuschas mo betg ellas e na fas er nagin stim dad ellas, sco ch'igl è er bel e deschent d'in um uschè vegl; ma i dat anc adina da quellas, uschè bain sco dal temp che tia veglia era anc giuvna. Jau na vi betg ma ludar, ma mes bab ha gia ditg pliras giadas che sche jau cuntinueschia en questa maniera, vegnia jau anc a far sumbriva a la mamma, e lezza è tuttina stada ina dunna fitg remartgabla. Uschè grevs portgs sco l'onn passà n'ha mes bab anc mai manà a fiera. Il mazler ha differentas giadas ditg ad el: El vulessi er avair quella matta ch'als haja engraschà. Ma dals mats d'ozendi pudess ins sa lamentar; per l'amur da Dieu, tge duai ins prender per mauns cun quels? Fimar tubac, ir per las ustarias enturn, metter il chapè da strom sin l'ureglia e spalancar ils egls sco portas-clavà, currer suenter a mintga gieu da tgeiels, a mintga festa da tir, a tut las nauschas schlunzras, quai san els; ma sch'in duai mulscher ina vatga u arar in er, lura è el sfinì, e sch'el prenda in isegl en maun, sa cumporta el malinschignaivel sc'in signur ni perfin sc'in scrivant. Jau hai gia declerà pliras giadas e prendì avant che jau na veglia nagin um, nun che jau saja lura dal tut segira d'ir a prà cun el, ed er sche l'in ni l'auter vegn bain anc a dar in toc puranchel, sche na san ins anc ditg betg, tge um ch'el vegn ad esser.»

Qua han ils auters dà ina risada, fatg beffas dad ella ch'ella è daventada tut cotschna, e dumandà: Quant ditg ch'ella manegia ch'ins stoppia prender in sin prova, fin ch'ins sappia segir tge um ch'el dettia.

Uschia hani cun rir e baterlar consumà bravamain charn, senza emblidar las sniclas da paira tosta, fin ch'il padrin vegl ha finalmain ditg: I al pari ch'ins haja per ina giada avunda, ch'ins duaja ir in pau davent da la maisa, las chommas daventian sut maisa tut marvas, ed ina pipa na gustia mai meglier che suenter ina tratga charn. Quest cussegl ha chattà sustegn general, malgrà ch'il bab e la mamma dal pop envidavan e talunavan: ins na duaja tuttina betg ir davent da la maisa; ina giada ch'ins saja s'absentà, na vegnian ins strusch pli a rabitschar natiers la glieud. «Mo nagina tema, cusrina!», ha manegià il cusrin, «sche ti mettas insatge propi bun sin maisa, survegns ti nus senza gronda bregia puspè vi da quella; e sche nus ans stendain in pau, lura vegni ad ir tant pli tgunsch cun sa metter puspè a mangiar.»

Ils umens han lura fatg ina runda tras ils uigls, bittà in'egliada en clavà per vesair sch'igl haja qua anc fain vegl danvanz, ludà la bella erva en curtin e guardà si per la pumera quant gronda che vegnia ad esser la benedicziun ch'ins possia sperar da quella.

Sut in pumer anc en flur è il cusrin sa fermà ed ha ditg: I deschia bain il meglier da sa metter qua en la sumbriva ed envidar ina pipa, qua saja bun e frestg, e cur che las dunnas hajan preparà insatge bun, na sajan ins betg lunsch davent. Bainspert è er la madritscha s'unida cun els, la quala aveva visità ed admirà cun las autras dunnas il curtin e l'iert cun sias eras semnadas. Er las autras dunnas èn vegnidas suenter a la madritscha, e l'ina suenter l'autra è sesida en l'erva, faschond tutt'attenziun da betg lavagar lur bellas mesalaunas, exponind però lur rassas sut cun la sdrima cotschen clera al privel da survegnir ina regurdanza da l'erva verda.

Il pumer, enturn il qual era sa champada l'entira cumpagnia, steva sur chasa, a l'entschatta da la spunda pauc taissa. L'emprim en egl deva la bella chasa nova; sur quell'or gieva l'egliada sur bels e ritgs bains purils e pli lunsch sur collinas verdas e vals stgiras fin la spunda situada visavi la vallada lada.

«Ti has qua ina stupenta e pompusa chasa, e tut è drizzà en bain ed en urden», ha ditg il cusrin, «uss stais vus famus qua ed avais er plazza per tut; jau n'hai mai chapì co ch'ins ha pudì star uschè ditg en in'uschè miserabla chasa, cur ch'ins ha daners e laina avunda per bajegiar, sco vus per exempel.» «Betg tribulescha, cusrin!», ha respundì il tat, «omadus n'èn betg da ludar, e lura è il bajegiar ina nauscha chaussa, ins sa bain co ch'ins cumenza, ma mai co ch'ins vegn a fin, e savens è anc quai ni tschai en via, dapertut insatge auter.»

«A mai plascha la chasa stupent», ha manegià ina dunna. «Nus stuessan er daditg bajegiar, ma nus starmentan adina ils custs. Ma apaina che mes um vegn, sto el examinar en urden vossa chasa; a mai paressi d'esser sco en tschiel, sche nus avessan ina tala. Ma dumandar stoss jau, e vus na vegnis betg ad esser permalads, pertge che vus avais qua gist en l'emprim post da la fanestra quest toc lain nair trid che dat uschè mala parita a l'entira chasa?»

Il tat ha fatg ina tschera seriusa, ha tratg anc pli ferm vi da sia pipa e finalmain ditg: Igl haja mancà laina cun drizzar si e damai ch'ins n'haja betg gist gì per mauns in auter, sajan ins sa servì en tutta prescha d'in da la chasa veglia. «Ma», ha remartgà la dunna, «quest toc lain nair era schizunt memia curt, ins ha gea anc stuì metter vitiers in toc sura e sut, e mintga vischin as avess dà da cor gugent in nov.» «Gea, ma a quai n'avain nus betg gist pensà e n'avessan er betg vulì disturbar adina danovamain noss vischins ch'avevan gia gidà nus avunda cun laina e manadiras», ha respundì il vegl.

«Taidla, tat», ha ditg il cusrin, «na fa naginas firlefanzas, mo di la vardad e raquinta e relata sinceramain! Jau hai gia udì a scutinar da tuttas sorts, ma il vair per propi n'ha mai nagin ditg a mai. Quai fiss uss gist l'occasiun, fin che las dunnas preparan il brassà, che ti ans faschessas cun quai in pau curturella, pia raquinta tut a moda sincera.» Il tat ha bain anc plazzà inqual vercla fin ch'el ha pudì sa decider; ma il cusrin e las dunnas n'han betg cedì fin ch'el ha finalmain empermess, dentant cun la clausula e reserva formala ch'el giavischia alura che quai ch'el raquintia stettia tranter els e na giaja betg pli lunsch. D'insatge uschia vi d'ina chasa sa spaventia blera glieud ed el na veglia betg pir en ses vegls onns anc far donn als ses.

*

«Mintga giada che jau contemplel quest toc lain», ha cumenzà il venerabel vegl, «stoss jau ma smirvegliar co che quai ha pudì daventar e succeder che umans èn vegnids or da l'Orient lontan, nua che l'umanitad duai avair prendì si'entschatta, fin qua ed han chattà en questa stretga val quest chantun, e stoss pensar quant che quels ch'èn sa sparpagliads u vegnids chatschads fin qua vegnan ad avair patì e tgi pomai ch'els vegnan ad esser stads. Jau sun savens m'infurmà da quai, hai dumandà vi e nà, ma na sun vegnì a savair nagut auter che quai che questa cuntrada saja stada abitada gia fitg baud, gea che Sumiswald duaja esser stà ina citad anc avant che Nossegner è vegnì sin quest mund; ma en scrit na stat quai nagliur.

Mo quai san ins ch'il chastè stat gia dapli che sistschient onns, il chastè ch'è oz l'ospital, e probablamain dal medem temp steva qua er ina chasa ch'appartegneva cun ina gronda part da la cuntrada al chastè e stueva pajar là las dieschmas ed ils tschains per ils funs, prestar lavur cumina, gea, ils abitants eran sclavs e senza agens dretgs, dals quals ozendi mintgin dispona, apaina ch'el è maioren. Ils umans pativan lura d'ina starmentusa malgiustia, ed in sper l'auter vivevan qua servs dals quals las fatschentas gievan fitg bain e tals che vegnivan squitschads grevamain, quasi a moda insupportabla, ed ils quals n'eran betg segirs da lur vita. Lur situaziun dependeva mintgamai da lur signurs; quels eran uschè differents e tuttina bunamain despots absoluts per lur glieud, e quella n'aveva e na chattava nagin, al qual ella avess pudì sa volver e planscher cun success. Quels ch'appartegnevan a quest chastè duain avair gì d'in temp mender che la gronda part da quels che tutgavan tar auters chastels. La plipart dals auters chastels tutgavan ad ina famiglia e gievan dal bab sin il figl; uschia s'enconuschevan il signur e sia glieud da giuven ensi e dapli ch'in era per sia glieud in vair bab.

Quest chastè percunter è vegnì gia baud en ils mauns da giunchers ch'ins numnava ils Tudestgs, e quel ch'aveva da cumandar qua numnav'ins il comtur. Quests superiurs midavan savens, e baud era qua in or da la Saxonia e baud in auter or da la Svevia; uschia na prosperava nagin'affecziun, e mintgin vegniva cun modas e manieras or da si'atgna terra.

Alura han els gì da cumbatter en Pologna ed en Prussia cunter pajauns, e là, schebain ch'els eran giunchers ecclesiastics, èn els bunamain sa disads ad ina vita pajauna ed han tractà autra glieud sco sch'i na dess nagin Dieu en tschiel; e cur ch'els vegnivan puspè a chasa, crajevan els anc adina d'esser en terra pajauna e manavan vinavant la medema vita. Pertge che quels che vivevan pli gugent allegramain en la sumbriva che da cumbatter sanguinusamain en in pajais ostil ni quels che stuevan medegiar lur plajas e fortifitgar lur corp vegnivan sin ils bains e chastels che l'Urden, uschia duai ins avair numnà questa societad da giunchers, possedeva en Germania ed en Svizra, e mintgin viveva suenter ses chau e ses plaschair. In dals pli miserabels duai esser stà Hans von Stoffeln da la Svevia, e sut quel sto quai esser succedì che vus vulais savair da mai e ch'è ì tar nus dal bab sin il figl.

A quest Hans von Stoffeln èsi dà en il chau da bajegiar là davos, sin il Bärhegenhubel in grond chastè; là nua ch'ins vesa anc oz, cur che la malaura sa paina, co ch'ils spierts dal chastè mettan a sulegl lur stgazis, là steva il chastè. Uschiglio bajegiavan ils giunchers lur chastels sin ils auts sur las vias, sco ch'ins bajegia uss ustarias sper las vias, omadus per pudair sblundregiar meglier la glieud, natiralmain en differenta moda. Ma pertge ch'il giuncher vuleva avair in chastè gist là, sin quest grip selvadi e trid, en ina cuntrada deserta, na savain nus betg, basta, el ha vulì quai, ed ils purs ch'appartegnevan al chastè han stuì bajegiar quel.

Il giuncher na dumandava nagut suenter las lavurs che las stagiuns prescrivevan, nagut suenter il fanar, nagut suenter la racolta da la granezza, nagut suenter l'arar e semnar ils ers. Tantas e tantas manadiras stuevan manar, tants e tants mauns lavurar, da tal e tal temp stueva la davosa platta esser sin il tetg, la davosa gutta chatschada en. E malgrà tut quai na regalava el gnanc ina mona da la dieschma, betg il mender quatrin dal tschains funsil, betg in pulaster da tschaiver, gea gnanc in ov da carnaval; misericordia n'enconuscheva el nagina ed er betg ils basegns da paupra glieud. El animava els a moda pajauna cun fridas, ingiurias ed insultas, e cur ch'in era stanchel, gieva in pau pli plaun ni vuleva perfin ruassar in mument, steva immediat il survegliader, il chastellan, davos el cun la giaischla, ed ins spargnava ni vegliadetgna ni flaivlezza. Cur ch'ils giunchers selvadis eran là si, avevan els lur plaschair, sche la giaischla schluppegiava bravamain, ed els faschevan anc en autra moda lur stuccas e malizia cun ils lavurers, e sch'els pudevan sfarfatgamain dublegiar la lavur da quels, na spargnavani betg quai e sa legravan grondamain da lur tema, da lur suaditsch.

Finalmain era il chastè a fin; ils mirs avevan ina grossezza da tschintg bratschs e nagin na saveva pertge che quel steva là si; ma ils purs eran leds ch'el steva finalmain, damai ch'el dueva star, che la davosa gutta er chatschada en e la davosa platta tschentada.

Els han sfruschà il suaditsch dals frunts, guardà enturn sin lur bains cun cor contristà e lura vis, suspirond, quant lunsch che quest edifizi fatal aveva entardà els en lur lavurs. Ma tuttina steva anc ina lunga stad davant els e Dieu sur els, e perquai han els prendì curaschi, tschiffà vigurusamain l'arader e consolà dunna ed uffants ch'avevan endirà naira fom ed als quals la lavur aveva parì ina nova crusch e paina.

Ma strusch avevan els gì manà l'arader sin l'er, è vegnì l'avis che tut ils purs dal bain duain ina saira a tala e tal'ura vegnir en il chastè a Sumiswald. Els temevan e speravan. Els n'avevan davairas anc retschet nagut dal bun dals possessurs ed abitants dal chastè actuals, mabain be sfarfatgadad, crivadad e direzza; ma ad els parevi nagut auter che gist e raschunaivel ch'ils signurs faschessan insatge per els per la nunditga, maidudida lavur cumina. E perquai ch'els pensavan en tala moda, crajevan blers ch'er ils signurs pensassan uschia e vegnissan a far ad els quella saira in regal ni annunziar in pulit relasch ni sbassament dal tschains.

La saira destinada eran els a temp davant il chastè, ma il cor batteva ad in batter, ed els han stuì spetgar ditg e lung en la curt, exponids a las beffas da la fameglia. Er quels famegls eran stads en terra pajauna, e cun tut quai vegni ad esser stà sco ozendi che mintga pupratsch d'in famegl crai da pudair spretschar e beffegiar vegls purs, en possess da lur bains dapi generaziuns e generaziuns.

Finalmain èn els vegnids cumandads en la sala dals chavaliers. Ina porta pesanta è s'averta davant els, e là en sesevan enturn ina maisa da ruver solida ils giunchers, nair brins en fatscha e cun chauns selvadis a lur pes, e sisum il von Stoffeln, in tarment um selvadi ch'aveva in chau sc'ina curtauna, egls sco rodas-char ed ina barba sco la coma d'in vegl liun. Nagin na vuleva ir ordavant, e l'in stuschava enavant l'auter. Qua han ils giunchers ris ch'il vin squittava or dals chaleschs, e sco tants furibunds èn ils chauns sa precipitads encunter ad els; pertge che cur che quels vesan membra tremblanta e temelitga, crain els che quella stoppia appartegnair ad ina selvaschina da chatscha. Mo ils purs na stevan betg gist allegher e fissan pli gugent stads a chasa, e l'in sa fultschava davos l'auter. Cur che finalmain chauns e chavaliers han taschì, ha il von Stoffeln auzà sia vusch che tunava sco or d'in ruver tschientenar: «Mes chastè è a fin, ma insatge manca anc; la stad è prest qua, e là si n'è nagin'alea che dess in pau sumbriva. En il decurs d'in mais stuais vus plantar ina tala, vus stuais prender dal Münneberg tschient faus sviluppads dal tut e tschentar els cun roma e ragischs là si sin il Bärhegen, e sch'in sulet manca, pajais vus quai cun possess e vita. Da baiver e da mangiar è preparà per vus là giu, ma damaun sto l'emprim fau star sin il Bärhegen.»

Cur ch'in ha udì a discurrer da baiver e mangiar, ha el cartì ch'il giuncher saja generus e da bun umor, ed ha cumenzà a pledar da lur lavurs necessarias e da la fom da dunna ed uffants e co che quella chaussa fiss meglier da far durant l'enviern. Qua ha la gritta scuflentà pli e pli il chau dal giuncher, e sia vusch ha resunà sco tun e chametg or d'ina chavorgia, schend ad els: «Apaina che jau sun generus, daventais vus arrogants ed insolents. Sch'in pur ha en Pologna la blutta pel, bitscha el al signur ils pes, ma vus ch'avais tetg e famiglia, muvel e fritg n'avais anc adina betg avunda. Ma jau as vi render in pau pli obedaivels e modests, ni che jau n'hai betg num Hans von Stoffeln, e sch'ils tschient faus na stattan betg là si en in mais, fatsch jau bastunar vus fin che betg in member n'è pli viv ed entir vi da vus, e vossas dunnas ed uffants fatsch jau bittar avant als chauns.»

Uss n'ha nagin pli gì il curaschi da dir mo in sulet pled ni quaidas da baiver e mangiar; mintgin vuleva esser l'emprim da s'absentar, ed els èn sa stuschads or da porta, strusch ch'els han gì retschet il cumond ravgentà, ed anc ditg han la vusch dal giuncher, la risada dals auters chavaliers, las beffas da la fameglia e l'urlim dals chauns tunà suenter ad els.

Suenter ina storta da la via, nua ch'ins na pudeva betg pli vesair els dal chastè anora, èn els sesids sper via ed han cridà pitramain; nagin n'aveva il curaschi d'ina vaira, franca gritta, pertge che la crusch e miseria avevan prendì ad els tut il curaschi, uschia ch'els n'avevan nagina forza pli da sa grittentar, mabain mo da sa lamentar. Trais uras lunsch duevan els manar natiers ils faus, cun roma e ragischs, sin vias sgarschaivlas e si per la taissaglia da la muntogna, e gist sin la spunda ed al pe da questa muntogna creschivan blers e bels faus, ma quels na dastgavan els betg tutgar! Entaifer in mais dueva la lavur esser fatga, dus dis trais, il terz di quatter faus stuevan els rabitschar cun lur biestga stanclentada tras la lunga val e si per la plaunca taissa. E latiers eri anc il mais da matg, nua ch'il pur sto sa duvrar sin ses er, quasi di e notg senza bandunar el, sch'el vul procurar paun e vivonda per l'enviern.

E sco ch'els sesevan qua e bragivan, senza savair tge pigliar a mauns, e che nagin na dastgava guardar sin l'auter per betg vesair sia tribulaziun, perquai che si'atgna al empleniva da chau fin pe, e che nagin na dastgava turnar a chasa cun questa nova e purtar la miseria e la tribulaziun a dunna ed uffants, steva tuttenina davant els in chatschader, lung e setg, en vestgadira verda, ch'i na savevan betg danunder che quel fiss vegnì. Sin ses stupent chapè tremblava ina plima cotschna sco il fieu, en sia fatscha naira flammegiava ina barbetta cotschna, e tranter ses nas crutsch e ses mintun giz è s'averta, quasi invisibla, sc'ina chavorgia sut in grip surpendent, ina bucca ed ha dumandà: «Tge munta quai, vus buna glieud, che vus sesais qua e bragis che la crappa pudess schluppar e la feglia crudar da la pumera?» Duas giadas ha el dumandà il medem e survegnì nagina resposta.

Qua è la fatscha naira dal chatschader verd daventada anc pli naira, la barbetta cotschna anc pli cotschna ch'i pareva da schluppegiar lien sco il fieu en la dascha, e la bucca è sa fatga satiglia e gizza sc'ina frizza, e sbrajattond las chommas ha el puspè dumandà cun gronda amuraivladad e dultschezza: «Ma vus buna glieud, tge as gida quai, sche vus sesais qua e bragis? Vus pudais bragir qua fin ch'i dat in nov diluvi ni che voss sbragir scrola las stailas dal tschiel, e cun tut quai as vegni ad esser gidà pauc. Ma sch'insatgi dumonda, tge che vus hajas, insatgi che manegia bain cun vus e pudess forsa er gidar, lura duessas vus tuttina respunder enstagl da bragir, e dir in pled raschunaivel, quai as vegniss a gidar bler meglier.»

Qua ha in vegliurd scurlà ses chau alv e ditg: «Na prendai betg en mal, ma quai ch'ans fa bragir na prenda nagin chatschader davent, ed ina giada ch'il cor da l'uman è plain miseria, na rabitscha el or betg pled pli.»

Sin quai ha il chatschader verd scurlà ses chau giz e ditg: «Bun tat, vus na pledais tuttavia betg tup, ma tuttina n'èsi betg uschia. Ins po dar fridas a tgi ni tge ch'ins vul, al crap ni al pumer, sche dat el sinzur, el plira. Perquai duai er l'uman plirar, el duai plirar da tut, duai plirar a l'emprim che vegn, e forsa gida gist l'emprim che vegn. Jau sun mo in simpel chatschader, ma tgi sa, sche jau n'hai betg a chasa ina ferma manadira per manar laina e crappa ni faus e pigns?»

Cur ch'ils paupers purs han udì il pled manadira, ha quel dasdà en lur cors ina sbrinzla da speranza, e tuts han guardà sin el, ed il vegliurd ha avert anc pli fitg sia bucca e ditg: «I n'è betg adina bain fatg da dir a l'emprim che vegn quai che paisa e strocla sin ses cor; ma damai che nus avain udì che ti manegias bain cun nus e sas forsa er gidar, sche vulain nus tegnair nagut discus davant tai. Nus avain patì malamain dus entirs onns pervi da quest chastè nov, ed i na dat nagina famiglia en l'entir signuradi che n'è betg en gronda miseria. Gist uss avain nus tschiffà nov curaschi, manegiond d'avair ils mauns libers per l'atgna lavur. Cun nov curaschi avain nus manà danovamain l'arader sin l'er, ma gist uss ha il comtur cumandà a nus da plantar là si, sper il nov chastè, en il decurs d'in mais ina nova alea che dettia ina brava sumbriva, e quai or da faus ch'èn creschids sin il Münneberg. Ma nus na savain betg co dumagnar a fin quai entaifer in mais cun nossa biestga strapatschada, e sche nus vegnissan er a fin, tge ans gidass quai? Nus na pudain betg arar e semnar e vegnin silsuenter a stuair murir da la fom, sche la dira lavur n'ans mazza betg avant. Questa nova na dastgain nus betg purtar a chasa e tschentar sin la veglia miseria anc la nova crusch.»

Qua ha il Verd fatg ina tschaira spir cumpassiun e misericordia, ha auzà smanatschond vers il chastè ses maun nair, lung e magher, e smaladì cun greva vendetga ina tala tirannia. Ma els veglia el gidar. Sia manadira, sco ch'ins na chattia nagin'autra en l'entir pajais, vegnia a transportar tut ils faus ch'els possian manar natiers, davent da Kilchstalden, da questa vart da Sumiswald, fin sin il Bärhegen, e quai per pitschna pajaglia, per far plaschair ad els e displaschair als giunchers.

Qua han ils povers umens gizzà grondamain las ureglias en vista ad ina tala offerta nunspetgada. Pudevan els sa cunvegnir areguard la pajaglia, eran als salvads, pertge che fin Kilchstalden pudevan els bain manar ils faus senza negliger lur lavur ed ir a la malura. Perquai ha il vegliurd ditg: «Sche di pia tge che ti dumondas, sinaquai che nus possian vegnir perina en questa fatschenta.» Qua ha il Verd fatg ina fatscha maliziusa; i sbrinzlava en sia barbetta, e ses egls eran uschè vivs e traglischavan sco egls da serps ed in rir turpegius steva en omadus chantuns da sia bucca, cur ch'el ha avert quella e ditg: «Sco ditg, jau na dumond betg bler, sulettamain in uffant betg battegià.»

Quests pleds han traversà ils umens sc'in chametg, in vel è crudà da lur egls, e sco tschiffads en in turnigl, èn els fugids tuts ensemen.

Qua ha il Verd dà ina gronda risada ch'ils peschs en il dutg èn sa zuppads e l'utschleglia fugida en il chagliom; e sin ses chapè tremblava la plima terriblamain e la barbetta sa zaccudeva si e giu.

«Ponderai bain ni dumandai vossas dunnas per cussegl; en trais notgs ma chattais vus puspè qua!» Uschia ha el clamà suenter als umens en fugia cun ina vusch terribla che ses pleds èn restads en lur ureglias, sco che frizzas cun crutschets restan rentads en la charn.

Tremblond vi da corp ed olma ed alvs sco lenziels gist lavads, èn ils umens fugids vers chasa; ma betg in avess guardà enavos suenter l'auter, betg in avess vieut il chau, betg per tut l'aur dal mund. E cur ch'els èn arrivads a chasa, en furia e scurrentads sco tantas columbas vers la columbera, persequitads dal sprer, è l'anguscha entrada cun els en tut las chasas, e pitschen e grond tremblava davant la nova ch'aveva mess ils umens en ina tala desperaziun.

E las dunnas èn sa schluitadas plain mirveglias suenter a lur umens, fin ch'ellas han gì rabitschà quels en quels chantuns, nua ch'ins po discurrer en tutta confidenza in pled raschunaivel. Qua ha mintga um stuì raquintar a sia dunna quai ch'els avevan udì en il chastè, ed ellas tadlavan cun ravgia e smaladicziun; els han stuì raquintar tgi ch'els hajan scuntrà e tge che quel haja proponì ad els. Alura ha ina terribla sgarschur tschiffà ellas, e lur cloms e sbratgs d'anguscha resunavan sur culms e vals, ed a mintgin parevi ch'il nausch avess garegià ses agen uffant.

Mo ina suletta dunna na sbragiva betg sco las autras. Quai era ina dunna cun in senn terriblamain pratic ch'abitava qua sin quest bain e che duai esser stada oriunda da Lindau. Ella aveva egls nairs, selvadis e na temeva ni Dieu ni ils umans. I saja gia stà fallà da betg refusar dalunga la pretensiun dal giuncher; sch'ella fissi stada là, avessi ella vulì dir a quel ses parairi, scheva ella. Udind ella alura dal chatschader verd e da sia proposiziun e co ch'ils umens sajan lura fugids sin tuttas varts, era ella mo fel e flomma pli ed ha blastemmà ed insultà ils umens per esser stads uschè temelitgs e perquai ch'els n'hajan betg guardà in pau pli resolut en fatscha al Verd, il qual fiss forsa er sa cuntentà cun in'autra pajaglia, ed essend la lavur per il chastè, na vegniss quai a far nagin donn a lur olmas, sch'il diavel faschess quella. Ella avess pudì schluppar da la gritta da betg esser stada cun els, e sch'i fiss mo stà per vesair ina giada il diavel en persuna e savair tge figura che quel fetschia. Perquai n'ha questa dunna er betg bragì, mabain ditg en sia ravgia dirs pleds a ses agen um ed encunter tut ils auters umens.

L'auter di, suenter ch'ils sbratgs da dolur avevan fatg plazza ad in schemim mit, sesevan ils umens ensemen e tegnevan cussegl, senza però chattar ina schliaziun. A l'entschatta eri raschieni da novas supplicas visavi il giuncher, ma nagin na vuleva ir tar el, nagin n'aveva venal sia pel e vita. In vuleva trametter tar el dunnas ed uffants cun larmas e plants, ma quel ha bainspert taschì, apaina che las dunnas han cumenzà a discurrer; pertge che da lezzas uras n'eran las dunnas betg da lunsch cur ch'ils umens tegnevan cussegl. Els n'han chattà nagin auter cussegl che da mussar en num da Dieu obedientscha; els vulevan far leger messas per gudagnar uschia l'agid da Dieu; els vulevan supplitgar lur vischins per lur agid discus e durant la notg, pertge ch'in'assistenza averta n'avessan lur signurs betg concedì; els vulevan parter la lavur, la mesadad dueva lavurar vi dals faus, l'autra mesadad semnar avaina e pavlar la biestga. Els speravan da rabitschar uschia e cun l'agid da Dieu mintga di almain trais faus sin il Bärhegen. Dal Verd na pledava nagin pli; sche er nagin na pensava ad el, na stat scrit nagliur.

Els han pia partì la lavur e preparà l'iseglia, e cur che l'emprim di da matg ha spluntà, èn ils umens sa radunads sin il Münneberg ed han cumenzà la lavur da buna veglia e cun curaschi. En in grond rudè stuevan els chavar enturn mintga fau, far tutt'attenziun a las ragischs e laschar sa metter la planta plaunsieu e cun tutta tgira per terra vi, per ch'ella na sa lavaghia betg e na prendia betg donn. Anc n'eri betg tard la damaun che trais faus stevan pronts per vegnir chargiads e manads davent, pertge che trais duevan mintgamai vegnir manads ensemen, sinaquai ch'ins possia sa gidar vicendaivlamain cun maun e biestga sin quella terribla via.

Ma gia steva il sulegl en il zenit ch'els n'eran anc betg cun ils trais faus or dal guaud, gia gieva el da rendì davos las muntognas e las manadiras n'eran anc betg passadas tras Sumiswald; pir l'autra damaun sa chattavan els al pe dal spelm, sin il qual steva il chastè, e nua ch'ils faus duevan vegnir plantads. I pareva sco sch'ina malasort tut atgna haja prendì possess dad els. Ina disgrazia suenter l'autra tutgava els: giufs e cumets, tretschas e tretschins, sugas e chadainas rumpevan, chars e stgerpa sfratgavan, bovs e chavals crudavan per terra ni na vulevan betg pli obedir e trair. Anc mender èsi ì il segund di. Nova miseria purtava adina nova bregia e paina, ed ils poverets schemevan sut ina lavur cuntinuada, e nagin fau n'era anc là si e nagin quart fau sur il vitg da Sumiswald or.

Il von Stoffeln sdiavlava sco in rustg; e pli ch'el blastemmava e pli grond che daventava il desaster e pli stinada e renitenta la biestga. Ils auters giunchers e chavaliers rievan e beffegiavan e na sa legravan betg pauc dal cunfar e zappitschar dals purs e da la ravgia dal von Stoffeln. Els avevan gia ris dal nov chastè da von Stoffeln, là si sin quel grip niv. E lura aveva el engirà: en in mais duai ina bella alea star qua si. Perquai smaladiva el, perquai rievan ils chavaliers ed als purs restava be il bragir.

Ina starmentusa afflicziun ha tschiffà quels; els n'avevan nagin char pli entir, nagina manadira franca e sauna ed en dus dis betg rabitschà trais faus en il lieu da destinaziun, ed exaurì tutta forza e possa.

La notg era sa derasada, nivels stgirs cuvrivan il firmament ed i chamegiava quest onn per l'emprima giada. Ils umens eran sa mess a seser sper la via, sper il medem caraun da la via, nua ch'els eran sesids trais dis avant, ma senza savair quai. Qua seseva er l'um da quella da Lindau cun dus famegls, e plirs auters sesevan sper els. Els vulevan spetgar qua sin faus che duevan vegnir da Sumiswald, vulevan reflectar nundisturbadamain sur lur miseria, vulevan laschar ruassar lur membra rutta da la stancladad.

Qua è s'avischinada ina dunna cun in grond chanaster sin chau, e quai en tala prescha ch'igl ha tschivlà bunamain sco cur ch'il vent mitscha tras las rusnas da las chombras. Igl era Christine, quella da Lindau, tar la quala ses um era vegnì ina giada ch'el era tratg cun ses signur e patrun sin il champ da battaglia. Ella na tutgava betg tar quellas dunnas ch'èn ledas da star a chasa, da far tgeuamain lur fatschentas e d'avair nagins auters quitads che per chasa ed uffant. Christine vuleva savair tge che giaja e passia, e sch'ella na pudeva betg dar ses cussegl, na pudevi betg ir bain ed en urden, pensava ella.

Perquai n'aveva ella betg tramess la fantschella cun la marenda, mabain prendì sezza il grev chanaster sin chau e tschertgà ditg e lung adumbatten ils umens; da quai è ella alura er sa lamentada pitramain, cur ch'ella als ha finalmain chattà. Ma durant far quai, n'è ella betg stada là cun ils mauns en crusch; ella era ina dunna che saveva anc pledar e lavurar a medem temp. Ella ha tschentà il chanaster giun plaun, ha prendì davent il viertgel da la padella cun la buglia, ha semtgà paun e chaschiel e plantà davant l'um ed ils famegls ils tschaduns en la buglia ed er envidà quels da prender che n'avevan anc survegnì nagut da chasa. Lura ha ella dumandà ils umens, tge ch'els hajan fatg oz e quanta lavur ch'ins haja prestà quels dis. Ma fom e pleds eran svanids als umens e nagin n'ha tanschì suenter il tschadun, e nagin n'ha dà ina resposta. Mo in fameglet nunponderà, al qual igl era tuttina sch'i pluveva ni deva sulegl durant la racolta, basta che l'onn gieva a fin e la pajaglia vegniva e tar mintga tschavera il da mangiar sin maisa, ha tschiffà il tschadun e raquintà a Christine che fin qua na saja anc nagin fau sa tschentà là si e che tut giaja sco sch'i fiss en striegn.

Qua ha Christine fatg zacras e ditg che quai sajan tut mo fantasias e ch'els sa cumportian sco tantas dunnas en pagliola; cun lavurar e plirar, cun cridar e sbragir na vegnian ins a rabitschar nagins faus sin il Bärhegen. Els survegnian mo quai ch'els meritian, sch'il giuncher laschia sentir sia nauschadad e sfarfatgadad; ma per amur da dunnas ed uffants stoppian ins prender auter per mauns questa fatschenta. Qua è tuttenina passà in lung maun nair sur il givè da la dunna nà, ed ina vusch gizza ha clamà: «Gea, ella ha raschun!» Ed amez tranter els steva cun fatscha beffegianta il Verd, e la plima cotschna sin ses chapè sgulatschava allegramain. Da l'anguscha èn ils umens siglids en pe e fugids sco paglia en il turnigl da la plaunca si.

Mo Christine n'ha betg pudì fugir ed ha experimentà co ch'ins survegn il diavel cun pel ed ossa, sch'ins al malegia vi da la paraid. Ella steva là sco scungirada e stueva vesair co che la plima cotschna sin il chapè e la barbetta cotschna siglivan si e giu en quella fatscha naira. Als umens ha il Verd tramess suenter in rir ch'è ì tras pel ed ossa, ma a Christine ha el fatg ina dultscha fatschetta e prendì ses maun s'enclinond gentilmain. Christine ha vulì retrair quel, ma ella n'ha betg pli pudì sa deliberar dad el, ed i pareva ad ella sco sche charn brischass tranter zangas da fieu e flomma. Ed el ha cumenzà a dir bels pleds ed ensemen cun ils pleds tremblava plain quaidas la barbetta cotschna si e giu. In'uschè bella dunnetta n'haja el gia daditg betg pli vis, ha el ditg, da quai haja el grond plaschair; ed el vesia er gugent cur che quellas sajan curaschusas, e gist quellas al sajan las pli charas che ristgian da star qua cur che lur umens prendian la fugia.

Udind a discurrer el en tala moda, pareva il Verd a Christine adina main sgarschaivel e terribel. Cun quel possian ins tuttina anc discurrer, pensava ella, ed ella na savessi betg pertge currer davent, ella haja gia vis bler pli schlaschads. Quest patratg sa fascheva valair adina dapli: cun quel pudess ins prender per mauns insatge, e sch'ins savess discurrer endretg cun el, sche vegniss el bain a far ad ins in plaschair, ni la finala pudess ins er manar el davos la chazzola sco auters umens er. El na sappia davairas betg, ha il Verd cuntinuà, pertge che la glieud haja ina tala tema dad el; el manegia gea uschè bain cun tut ils umans, e sch'ins saja uschè maltschec envers el, na stoppian ins betg sa smirvegliar sch'el na fetschia betg adina quai che la glieud haja il pli gugent.

Qua ha Christine prendì curaschi e ditg: el fetschia er tema a la glieud ch'i saja ina sgarschur. Pertge haja el dumandà in uffant betg battegià, el avessi bain pudì discurrer d'in'autra pajaglia, in uffant saja tuttina adina in uman, e nagin cristian na vegnia a dar or da maun in betg battegià. «Quai è la paja usitada per mai, e per in'autra na transport jau nagut, e tge dumond'ins suenter ad in tal uffant che nagin uman n'enconuscha? Uschè giuvens als dat ins anc pli gugent davent, perquai ch'ins n'ha anc gì nagin plaschair e nagina bregia cun els. Ma jau als hai pli giuvens e pli gugent; pli giuven che jau poss trair ed educar in uffant segund mia maniera, tant pli lunsch rabitsch jau el, e latiers n'hai jau da basegn da nagin batten e na vi er betg quel.» Qua ha Christine bain vis ch'el na vegnia a sa cuntentar cun nagin'autra paja. Ma en ella è er sa fatg adina pli cler e precis il suandant patratg: Fiss quel bain il sulet ch'ins na pudess betg engianar?

Perquai ha ella ditg: «Ma sch'ins vul gudagnar insatge, sto el sa cuntentar da la pajaglia ch'ins al po dar, e nus n'avain da preschent en nagina chasa in uffant betg battegià, ed en il decurs d'in mais na datti er nagin, ed entaifer quest temp ston ils faus esser furnids.» Qua ha il Verd fatg cun gronda galantaria bel bel e ditg: «Ma jau na pretend l'uffant betg ordavant. Jau sun pli che cuntent, uschè spert ch'ins m'empermetta da dar, betg battegià, l'emprim uffant che vegn a nascher.» Questa proposiziun n'ha plaschì betg mal a Christine, pertge ch'ella saveva ch'i na vegniss a dar durant lung temp nagin uffant sin l'intschess da ses signurs e patruns. Ed ina giada ch'il Verd avess mantegnì si'empermischun e ch'ils faus fissan plantads, na duvrass ins dar ad el nagut dal tut, ni uffant ni insatge auter; ins fetschia leger bravamain messas per protecziun e confiert e dasperas sias beffas dal Verd, manegiava Christine.

Perquai ha ella dalunga engrazià da cor per la buna offerta e ditg: «Quai vulain nus ponderar, ed jau vi discurrer lasura cun ils umens.» – «Qua na datti nagut da ponderar ni da discurrer», ha respundì il Verd. «Jau hai empustà vus sin oz, ed uss vi jau la resposta; jau hai anc da far en blers lieus e na sun betg qua mo per vus. Ti stos uss dir gea ni na, silsuenter na vi jau savair nagut pli da l'entira fatschenta.» Christine vuleva anc trair la chaussa a la lunga, pertge ch'ella na prendeva quai betg gugent sin sasezza; ella avess magari er fatg in pau la buna matta per gudagnar temp da suspensiun, ma il Verd n'era betg inclinà latiers ed ha insistì, schend: «Uss ni mai! Ma apaina ch'il contract è stabilì, e quai per in sulet uffant, vi jau transportar mintga notg tants faus sin il Bärhegen sco ch'ins vegn a metter avant mesanotg da quest maun al pe dal Kilchstalden; là als vegn jau a prender en consegna. Ed uss, bella dunnetta, na ponderescha betg memia ditg!», ha il Verd anc manegià, stritgond e splatschond charinamain sias vistas.

Ses cor batteva sco da rumper, ed ella avess preferì da metter ils umens en la buglia per silsuenter pudair dar ad els la culpa. Ma i fascheva prescha e nagin um n'era qua per prender la culpa sin el, ed ella carteva pli che mai d'esser anc in pau pli fina e mala ch'il Verd, ed in bun patratg vegnia bain anc a vegnir da pudair manar el per il nas. Perquai ha ella ditg: «Jau per mia persuna di gea, ma sch'ils umens na vulessan pir lura betg, n'èsi betg mia culpa, e ti na stos betg far patir mai persuenter.» – «Mo na! Sche ti empermettas da far tes pussaivel, sun jau pli che cuntent», ha il Verd respundì. E tuttina è ì uss a Christine in fraid tras corp ed olma, pertge che uss vegniva quel terribel mument, pensava ella, nua ch'ella stoppia suttascriver al Verd il contract cun ses agen sang. Ma il Verd vuleva far quai in pau pli lev ed ha ditg: Da bellas dunnas na pretendia el mai ina suttascripziun, cun in bitsch saja el cuntent. Sin quai ha el stendì sia bucca vers la fatscha da Christine, ed ella na pudeva betg fugir, era puspè sco striunada, airia, marva. La bucca gizza ha tutgà la fatscha da Christine, ed ella aveva il sentiment, sco sch'ins furass cun in fier giz e cotschen sc'in fieu tras magugl ed ossa, tras corp ed olma, ed in chametg mellen è passà tranter els ed ha mussà ad ella la fatscha diabolica, sghignanta dal Verd, ed ina tunada è ida fracassond sur els vi, sco sch'il tschiel fiss sa fendì.

Davent era il Verd, e Christine steva qua, sco sche ses pes avessan bittà en quel terribel mument profundas ragischs en il terratsch. Finalmain ha ella tuttina pudì mover sia membra, ma en ses intern sburflavi e tschivlavi sco sch'in flum stravagant rudlass sias undas sur in spelm aut sc'ina tur giu en ina chavorgia naira. E sco ch'ins n'auda betg l'atgna vusch en il ramplunar da l'aua, na saveva Christine er nagut dals agens patratgs en quest starmentus ramurim dal spiert e dal cor. Senza ponderar è ella fugida si per la plaunca, ed ella sentiva co che sia vista brischava pli e pli là nua che la bucca dal Verd l'aveva tutgà, ed ella ha cumenzà a sfruschar, a lavar, ma il brischament na vuleva betg tschessar.

Quai è stà ina paupra notg. En auts e chavorgias berglavi ed urlavi sco sch'ils spierts da la notg faschessan nozzas en stgira navaglia e ch'ils vents sunassan lur trestgas selvadias e lur saut crudaivels, ch'ils chametgs fissan ils tizuns ed il tun la benedicziun da nozzas. En questa stagiun n'avev'ins anc mai vis ed udì ina tala notg.

En ina stgira vallada era in tschert moviment enturn ina gronda chasa, e blers sa fultschavan sut ses tetg lad. Uschiglio chatscha durant l'urizi la tema per l'agen fieu il pur sut l'agen tetg, nua ch'el veglia premurusamain uschè ditg che la burasca na svanescha betg dal tschiel, e dosta e pertgira sia chasa. Ma uss era la miseria communabla pli gronda che la tema da la malaura. E quella miseria, quella crusch manava els ensemen en questa chasa, nua che quels stuevan ir sperasvi, ils quals l'orcan stgatschava dal Münneberg e quels che fugivan dal Bärhegen. En l'atgna miseria emblidavan els la sgarschur da la notg e pliravan e sa lamentavan da lur adversitad e fatalitad. Ed ultra da l'entira sventira era anc vegnì il tumult da la natira. Bovs e chavals eran sa spaventads, avevan rut char e charpent ed eran sa bittads en chavorgias e sur grippa giu, e blers povers purs schemevan en grondas dolurs, malamain blessads, ed auters, als quals ins stueva metter ensemen e faschar membra rutta, sbragivan terriblamain.

Ed en questa miseria fugivan en sgarschaivla anguscha er quels ch'avevan vis il Verd e raquintavan tremblond da si'appariziun repetida. E la fulla tadlava plain anguscha quai ch'ils umens raquintavan e sa fultschava or dal local spazius e stgir enturn il fieu, nua ch'ils umens sesevan, e sch'il vent tschivlava tras ils tetgals ni sch'il tun ramplunava sur la chasa, sbragivan tuts ensemen e manegiavan ch'il Verd pudess rumper tras il tetg e sa mussar amez tranter els. Ma cur ch'el n'è betg vegnì, che la tema d'el è tschessada, che la veglia miseria è restada e ch'il plirar dals malsauns creschiva ad in crescher, èn plaun a plaun vegnids quels patratgs che l'olma da l'uman en tribulaziun perda uschè gugent. Els han cumenzà a quintar quant pli gronda valur ch'els tuts ensemen represchentian ch'in sulet uffant betg battegià, ed han emblidà pli e pli che la culpa da la perdiziun d'ina suletta olma paisia milli giadas dapli ch'il salit e salvament da millis e millis umans.

Plaun a plaun èn quests patratgs sa fatgs udir ed èn sa maschadads en pleds clers cun il plirim dals malsauns. Ins ha dumandà pli detagliadamain suenter il Verd; blers èn stads malcuntents ch'ins n'haja betg dà in pau meglier pled e fatg ad el; engulà n'avess el tuttina nagin, e damain ch'ins al temia, e damain ch'el fetschia dal mal als umans. Els avessan forsa pudì gidar l'entira vallada, sch'els avessan gì ina mieula curaschi. Qua han ils umens cumenzà a sa perstgisar. Els na schevan betg ch'i na saja betg da far spass cun il nausch, ch'ins vegnia a stuair dar ad el l'entir chau sch'ins al porschia mo in'ureglia, mabain pledavan da sia statura sgarschaivla, dal terribel aspect dal Verd, da sia barbetta flammegianta, da la plima spir fieu sin ses chapè, auta sco la tur d'in chastè, e dal terribel tuffien da zulper ch'els n'avevan betg pudì suffrir.

Ma l'um da Christine, ch'era disà che ses pled survegniva forza pir cun il consentiment e l'approvaziun da sia dunna, scheva ch'els duain mo dumandar sia dunna, quella sappia dir ad els, sch'insatgi avessi pudì vertir, e che quella saja ina dunna curaschusa sappian els tuts. Qua han els tuts guardà enturn suenter Christine, ma nagin na l'ha vis. Mintgin aveva pensà mo a ses salvament e betg ad auters, ed essend che mintgin seseva uss a sitg, crajeva el il medem dals auters. Pir uss als èsi vegnì endament ch'els n'avevan betg vis pli Christine dapi quel terribel mument, ed a chasa n'era ella betg vegnida. Qua ha ses um cumenzà a plirar e tut ils auters cun el, pertge che tuts avevan il presentiment che mo Christine pudess e savess gidar.

Tuttenina è l'isch s'avert e Christine steva amez tranter els; ses chavels daguttavan, sias vistas eran cotschnas e ses egls brischavan anc pli stgir che uschiglio en in fieu inquietant. Ina cumpassiun generala, sco che Christine n'aveva anc mai chattà, ha beneventà ella, e mintgin vuleva raquintar ad ella, quai ch'ins haja pensà e ditg, e tge paina e fadia ch'ins haja gì pervi dad ella. Christine ha bainspert vis tge che quest baterlim dueva muntar ed ha zuppà si'ardur interna en pleds beffegiants, ha renfatschà als umens lur fugia precipitada e co che nagin n'haja mo pensà da gidar e proteger ina paupra dunna, e che nagin n'haja mo guardà enturn, tge ch'il Verd fetschia cun ella.

Qua è rut or in veritabel orcan da mirveglias, e mintgin che vuleva savair sco emprim, tge ch'il Verd haja fatg cun ella, ed ils pli davostiers sa stendevan tant sco pussaivel, per udir e vesair in pau meglier la dunna ch'era stada uschè datiers dal Verd. Ella na duessi dir nagut dal tut, ha Christine manegià a l'entschatta, ins n'haja betg merità quai per ella, ins l'haja tractà malamain sco estra en la vallada, las dunnas hajan dà ad ella in num turpegius, ils umens hajan bandunà ella dapertut, e sch'ella n'avess betg pensà in pau meglier che tut ils auters, e sch'ella n'avess betg gì in pau dapli curaschi che tut ils auters, na savess ins anc uss ni tge cumenzar ni tge far. Uschia ha Christine anc discurrì ditg e lung, ha ditg pleds crivs e dirs a las dunnas che n'hajan mai vulì crair ad ella ch'il Lai da Constanza saja pli grond ch'il puz dal chastè, e pli ch'ins vuleva sa perstgisar e dar raschun ad ella e pli ch'ella tegneva dir e pretendeva ch'ins vegnia mo a metter en mal ad ella tut quai ch'ella avess da dir e na savair nagin grà ad ella, er sche la chaussa giaja bain; ma sch'ella giaja mal, la vegnian ins a bittar a dies l'entira culpa e responsabladad.

Cur che finalmain l'entira radunanza steva qua davant Christine cun supplicas ed imploraziuns, quasi en schanuglias, e ch'ils blessads sbragivan e rugavan, parevi ch'ella sentiss cumpassiun e misericordia, ed ella ha cumenzà a raquintar co ch'ella n'haja betg temì e contractà cun il Verd. Ma dal bitsch n'ha ella ditg betg pled, ni co che quel haja brischà sia vista ni dal tumult en ses intern. Ma ella ha raquintà co ch'ins pudess tenor si'opiniun engianar il nausch. La chaussa principala saja ch'ils faus vegnian transportads sin il Bärhegen; ina giada ch'ils faus sajan là si, possian ins anc adina guardar, tge ch'ins veglia far, tant pli che nagin uffant na vegnia a nascher fin lura, tant sco ch'ella sappia.

A blers gieva durant questa raquintaziun in grond fraid giu per il dies, ma a tuts na plaschevi betg mal ch'ins pudess lura anc adina guardar tge ch'ins veglia far.

Mo ina giuvna dunnetta bragiva ad in bragir ch'ins avess pudì lavar ils mauns sut ses egls, ma ditg n'ha ella nagut. Ma ina venerabla veglia d'auta statura e cun ina fatscha che fascheva uschiglio respect ni schizunt tema, è sa messa amez ed ha ditg: «Quai fiss fatg senza tema da Dieu da vulair metter il sigir sin il malsegir e giugar cun la vita eterna. Tgi che sa lascha en cun il nausch na vegn betg pli liber dal nausch, e tgi che dat ad el in det, a quel prenda el corp ed olma. Or da questa miseria na po nagin auter gidar che mo Nossegner, ma tgi che banduna el en il basegn, quel sfundra e smerscha en putgà e tribulaziun.» Ma ils preschents han questa giada sdegnà ils pleds da la veglia ed intimà la giuvna dunnetta da taschair; cun bragir e plirar na saja en quest cas betg gidà, qua dovrian ins auter agid, avevi num.

Els èn alura bainprest stads d'accord d'empruvar la chaussa. Mal na possia quai strusch ir, er en il mender cas; i na saja betg l'emprima giada che umans hajan engianà ils pli mals spierts, e sch'els sezs na savessan nagut, sche vegnia bain il plevon a chattar cussegl ed agid. Ma en ses intern stgir sto pli ch'in avair pensà, sco ch'els han silsuenter er confessà: per in uffant betg battegià na vi jau tuttina betg ristgar memia blers daners e malempernaivladads.

Strusch è stada prendida la decisiun tenor l'avis da Christine ch'igl ha parì che tut ils turnigls dal vent veglian purtar davent la chasa e ch'entiras armadas da chatschaders selvadis passian sur ella vi. Ils posts da la chasa stremblivan, las travs sa sturschevan, e plantas sfratgavan cunter la chasa sco lantschas vi dal pez d'in chavalier. La glieud là en n'aveva betg in dagut sang pli en fatscha, la sgarschur aveva tschiffà tuts ensemen; ma la decisiun è stada e restada prendida, e cun chatschar dis han els cumenzà l'execuziun.

Bella e clera era la damaun, urizi e striegn svanids, las segirs tagliavan bler meglier ch'autras giadas, il terren era lom, e mintga fau crudava gist sco ch'ins vuleva, nagin char na rumpeva pli, ils bovs eran disposts, ferms e da buna veglia ed ils umans protegids da mintga disgrazia e sventira sco d'in maun invisibel.

Mo insatge era remartgabel. Sutvart Sumiswald na manava da lezzas uras anc nagina via fin entadim la vallada; là era anc palì ch'in aua sfranada nutriva e mantegneva; ins stueva ir si per la spunda e tras la vischnanca, sper la baselgia vi. Els gievan sco ils emprims dis cun trais faus mintga giada, per pudair sa gidar cun cussegl, forza e bovs, e stuevan oramai mo ir tras Sumiswald, ordador la vischnanca giu per il Kilchstalden nua che steva ina chaplutta, e sut la vischnanca, sin via guliva, pudevan els stgargiar ils faus. Apaina ch'els vegnivan si da la spunda e gievan sin via guliva vers la baselgia, na daventava la paisa dals chars betg pli leva, mabain adina pli e pli greva; els stuevan metter pliras manadiras vi da la chargia, tantas sco ch'els avevan, stuevan bastunar ellas senza misericordia, stuevan sezs metter maun vi dals radis da las rodas, ed ultra da quai sa spaventavan ils chavals ils pli ruassaivels sco sch'insatge invisibel stess ad els en via davant il santeri; e da la baselgia vegniva in stgir tun d'in zain, sco il tun sa pers d'in zain da bara lunsch davent, uschia ch'ina tscherta sgarschur tschiffava ils umens ils pli ferms e che la glieud e biestga tremblava mintga giada ch'i gievan vers la baselgia. Apaina ch'ins era passà, pudev'ins ir ruassaivlamain, stgargiar en tutta calma e puspè turnar quietamain per ina nova chargia.

Sis faus han els stgargià lez di al plaz destinà, sis faus èn l'autra damaun stads plantads là si sin il Bärhegen, e tras l'entira vallada n'aveva nagin udì in ischigl a sa volver en ses spol, nagin l'usità sbragir e smaladir dals viturins, nagin il sgrignir dals chavals, il berglar monoton dals bovs. Ma sis faus stevan là si, e tgi che vuleva pudeva vesair els, e quai eran ils sis faus ch'ins aveva stgargià là giu sut la spunda e nagins auters.

Il smirvegl era grond en l'entira vallada, e las mirveglias pruivan tar in e scadin. Surtut ils giunchers avevan grondas mirveglias, tge contract ch'ils purs hajan fatg ed en tge maniera ch'ils faus vegnian manads al lieu destinà. Els avessan gugent rabitschà or il secret dals purs a moda pajauna. Ma prest han els vis ch'ils purs sezs na savevan betg tut, essend ch'els eran betg mal en tema. Ed ultra da quai è er il von Stoffeln sa dustà in pau. A quel n'eri betg be tuttina co ch'ils faus vegnian sin il Bärhegen, il cuntrari, sch'ils faus vegnivan là si, na veseva el betg navidas ch'ils purs na vegnissan betg strapatschads. El ha bain vis che las beffas dals giunchers avevan surmanà el ad in'imprudenza, pertge che sch'ils purs gievan a la malura, sch'ils funs na vegnivan betg cultivads, tutgava a la signuria il pli grond donn, ed i stueva star tar quai ch'il von Stoffeln aveva ditg ina giada. Il surlevtg ch'ils purs eran sa procurads na plascheva ad el betg mal, ed el era dal tuttafatg indifferent ch'els hajan persuenter impegnà lur olmas; tge empurtavan ad el las olmas dals purs, ina giada che la mort avess prendì lur corps. Uss rieva el da ses chavaliers e protegiva ils purs da lur garmaschia. Ma quels vulevan tuttina sclerir questa fatschenta ed han tramess in pèr scutiers sco sentinellas. Quels han ins chattà l'autra damaun mez morts en foss, nua ch'in maun invisibel als aveva sdermanà.

Qua èn dus chavaliers sa rendids sin il Bärhegen, dus cumpogns curaschus ch'avevan prestà las pli grondas bravuras en terras pajaunas. La damaun als han ins chattà tut marvs per terra e cur ch'els han puspè pudì discurrer, han els ditg ch'in chavalier cotschen cun ina lantscha da fieu e flommas haja bittà els cun ils pes ensi. Qua e là na pudeva ina dunna plain mirveglias tuttina betg sa retegnair da guardar e spiar tras las sfessas e rusnas giu sin la via en la val cur ch'igl era mesanotg. Immediat suflava in vent tissientà da las sfessas e rusnas en; sia fatscha s'unflava ch'ins na veseva entiras emnas nagut pli ni da ses nas ni da ses egls, e la bucca era strusch pli da chattar. Sin quai è il spiunar passà a la glieud, e nagin uman n'ha pli guardà giu en la val, cur che la mesanotg giascheva sin ella.

Ina giada però era in um sin il letg da mort; el aveva basegn da confiert e da la davosa consolaziun, ma nagin n'aveva il curaschi d'ir per il plevon, pertge ch'igl era prest mesanotg e la via manava si per il Kilchstalden. Qua è in mattet innocent, char a Dieu ed als umans, senza cumond ed ord spir tema per il bab, ì a Sumiswald. Giond vers il Kilchstalden, ha el vis là co ch'ils faus s'auzavan da la terra, mintgin tratg da dus stgilats spir fieu, e dasperas chavaltgava in um verd sin in buc nair; el aveva ina giaischla da fieu enta maun, ina barba cotschna sc'in burnì ed ina plima flammegianta sin ses chapè. Uschia saja quest til ì en in batterdegl aut tras l'aria, sur rusnas, bots e spelms. Quai aveva il mattet vis, ma nagin n'ha fatg dal mal ad el.

Anc n'eran betg passadas trais emnas che novanta faus stevan sin il Bärhegen furmond ina bell'alea, pertge che tuts schermigliavan stupent e betg in era setgà. Ma ils giunchers ed er il von Stoffeln na gievan betg savens qua a spass, els sentivan mintgamai ina sgarschur misteriusa. Els avessan il pli gugent udì e vis nagut da questa fatschenta, ma nagin n'avess mess ina fin ad ella, e mintgin che sa consolava uschia: vai mal, lura porta l'auter la culpa.

Ma ils purs sa sentivan cun mintga fau pli leghers e cuntents, pertge che cun mintga fau creschiva la speranza da pudair cuntentar il signur e cugliunar il Verd; el n'aveva gea nagin pegn ed ina giada ch'il tschientavel era là si, tge dumandavan els alura anc suenter il Verd? Dentant n'eran els betg dal tut segirs da la chaussa; els temevan adina ch'el pudess far cun els in nausch spass e laschar els en empatg. Ils 25 da matg, il di da s. Urban, han els rabitschà ils ultims faus sut il Kilchstalden, ma nagin, ni pitschen ni grond, ni giuven ni vegl, vuleva durmir quella notg; ins na pudeva strusch crair ch'il Verd vegnia a finir la lavur be uschia, senz'uffant e pegn.

L'autra damaun, ditg avant ch'il sulegl è levà, era tut, giuven e vegl, en pe, e tuts sentivan la medema e curiusa tema. Ma ditg e lung n'ha nagin gì il curaschi d'ir sin la plazza nua ch'ils faus giaschevan; ins na saveva betg, sch'i fiss forsa preparà là ina trapla per quels che vulevan engianar il Verd.

In pasturet selvadi, ch'era vegnì cun las chauras or da l'alp, ha la finala ristgà la chaussa, è currì ordavant e n'ha chattà betg in fau pli, e nagina malizia n'è sa preschentada e sa mussada sin la plazza. Ma els n'èn anc betg sa fidads da la chaussa, ed il pasturet ha stuì ir ordavant ad els sin il Bärhegen. Là era tut en urden, tschient faus stevan en lingia e retscha, betg in era setgà, e nagin dad els sezs n'aveva la fatscha scuflada, a nagin duleva in member. Qua è la legria stada gronda en lur cors, ed els han beffegià bravamain il Verd ed ils chavaliers. Per la terza giada han els tramess davent il pasturet selvadi per far dir a von Stoffeln che sin il Bärhegen saja oramai tut en urden ed el possia vegnir a dumbrar ils faus. Ma lez aveva ina sgarschur ed ha fatg dir ad els ch'els duain far ch'els vegnian davent ed a chasa. Gugent avess el fatg dir ad els da puspè rumir davent l'entira alea, ma el n'ha betg fatg quai pervi da ses chavaliers; i na dueva betg avair num ch'el haja tema. Ma el na saveva nagut dal patg dals purs e tgi che pudess esser sa maschadà en questa fatschenta.

Cur ch'il pastur ha purtà questa resposta, èn lur cors sa scuflads anc pli fitg; ils giuvens, en lur garmaschia, han cumenzà a sautar per l'alea enturn, ed in giubilar sfarfatg rebatteva da chavorgia a chavorgia, da muntogna a muntogna e da la miraglia dal chastè da Sumiswald. Vegls ruassaivels admonivan e rugavan, ma ina giuventetgna stinada na fa betg stim da l'admoniziun bainmanegiada da la vegliadetgna, e sch'i dat lura ina sventira, la han ils vegls clamà natiers cun lur sa starmentar ed admonir. Quel temp n'è anc betg qua, nua ch'ins vesa e renconuscha che l'arroganza e l'impertinenza fan nascher la malura. La legria è sa derasada sur culms e vals, en tut las chasas, e nua che mo in tochet charn pendeva anc sin chamin, vegnivi cuschinà, e nua che mo in pauet paintg sa chattava giudim ina cria, vegnivi fatg veschlas.

La charn è sparida, las veschlas svanidas, il di era a fin, ed in auter di sa mussava al firmament. Adina pli e pli datiers vegniva quel di ch'ina dunna dueva parturir in uffant, e sco che lez di s'avischinava, creschiva er puspè la tema ch'il Verd vegnia danovamain a sa preschentar, pretender quai che tutgava ad el ni pronunziar ina smaladicziun.

Tgi sa e po mesirar la miseria e lamentaschun da la giuvna dunna che dueva parturir? Ses plant resunava tras l'entira chasa, tschiffava plaun a plaun tuts, l'in sco l'auter, e nagin na saveva dar in cussegl, bain però ch'i na saja betg da sa fidar da quel, cun il qual ins era sa laschà en. E pli datiers che quell'ura fatala vegniva e pli che la paupra dunnetta sa tegneva vi da Dieu ed embratschava betg mo cun sia bratscha, mabain cun corp ed olma e da tut cor la sontga Madonna, la quala ella rugava per agid en num da ses figl benedì. Ed ad ella eri adina pli e pli cler che la pli gronda consolaziun en mintga crusch, en vita e mort, saja da chattar en Dieu, pertge che nua che quel saja, dastgia il nausch betg esser e n'haja nagina pussanza.

Adina pli ferm e persvadì crajeva ella che sch'in servient da Nossegner fiss preschent a la pagliola cun il sontgissim, cun il s. corp dal Salvader, ed armà cun furmlas d'excommunicaziun vigurusas, na dastgass nagin malspiert s'avischinar, ed il plevon pudess immediatamain administrar al novnaschì il sacrament dal s. batten, sco che l'usit da lezza giada lubiva; lura fiss il pover uffant per adina or dal privel che la temerariadad dals babs aveva tratg sin el. Il medem patratg e la medema fai han er gì ils auters, e la miseria e la dolur da la povra giuvna mamma è ida a cor ad els; ma els sa turpegiavan da confessar e palesar al plevon lur contract cun il satan, e dapi lura n'era nagin pli ì a la confessiun ni aveva discurrì avertamain cun il plevon. Quel era in um fitg prus, cun il qual perfin ils chavaliers dal chastè na faschevan nagin spass, pertge ch'el scheva ad els la vardad. Ina giada che la chaussa saja fatga, na possia el betg pli impedir els, avevan ils purs pensà; ma uss n'era tuttina nagin gugent l'emprim a dir quai ad el, e la conscienza als scheva bain daco.

Finalmain è il cordoli ì talmain a cor ad ina dunna ch'ella è spert ida a palesar al plevon l'entira fatschenta ed il giavisch da la povra dunna. L'um prus ha tschiffà ina terribla tema, ma el n'ha betg pers temp cun baterladas; curaschusamain è el sa mess per ina povra olma en il cumbat cunter l'inimi pussant. El era in da quels che na teman betg la lutga criva e dira, essend ch'els vulan purtar ina giada la curuna da la vita perpetna ch'è mo per quels che cumbattan er valurusamain.

Enturn enturn la chasa en la quala la dunna gieva encunter a sia pli greva ura, ha el tratg cun aua benedida la lingia da la sontga scommunicaziun che nagins malspierts pon surpassar, ha benedì la sava da l'isch-chasa, l'entira stiva, e la dunna ha parturì ruassaivlamain, ed il plevon ha battegià il novnaschì senza nagin disturbi. Er ordadora regiva pasch e ruaus; las cleras stailas traglischavan vi dal tschiel serrain e cler, ed in vent miaivel schuschurava tras la pumera. Intgins vulevan avair udì in tschert sgrignim, ina nauscha risada da lunsch natiers; ma auters pretendevan che quai saja stà il clom da las tschuettas a l'ur dal guaud.

Ma tut ils preschents sa legravan grondamain e lur entira tema era svanida per semper, sco ch'els cartevan; damai ch'els avevan ina giada engianà il Verd, pudevan els engianar quel adina puspè cun il medem med.

Ins ha preparà in grond past ed envidà la glieud da lunsch enturn. Adumbatten admoniva il plevon da tralaschar quest mangiar e giubilar, da plitost sa starmentar ed urar, pertge che l'inimi na saja anc betg victorisà e Dieu n'haja betg perdunà. I pari che betg el possia dumandar dad els la penetienza d'expiaziun, mabain ch'in chasti terribel e grev smanatschia dal maun da Dieu sez. Ma els na tadlavan betg sin el ed al vulevan cuntentar cun spaisa e bavronda. Tut contristà è el ì davent, ha urà per quels che na savevan betg tge ch'els faschevan, ed è sa preparà da cumbatter cun far uraziun e giginar sc'in fidaivel pastur per la muntanera ch'al era confidada.

Amez la societad da festa seseva er Christine, ma tut quieta e curiusa, cun la fatscha sc'in fieu, l'egliada stgira, ed ins veseva magari ina tscherta convulsiun sin sia fatscha. Ella era stada preschenta a la pagliola sco spendrera cun experientscha, aveva servì da madritscha al sontg batten precipità, cun cor impertinent, senza tema. Ma cur ch'il plevon ha squittà l'aua benedida sur l'uffant e battegià el en num dal bab, dal figl e dal sontg spiert, hai parì ad ella sco sch'ins smatgass tuttenina in fier ardent cunter sia vista, nua ch'ella aveva retschet il bitsch dal Verd. En sgarschur e terrur andetga ha ella dà ina zaccudida e bunamain laschà crudar l'uffant giun plaun, e dapi lura n'è la dolur betg tschessada, mabain è sa fatga dad ura ad ura pli ardenta.

A l'entschatta seseva ella ruassaivlamain qua e tascheva; ella aveva supprimì la dolur e travagliava ils terribels patratgs secretamain en si'olma dasdada. Ma adina pli savens metteva ella il maun sin quest flatg spir fieu, nua ch'ina vespra tissientada pareva da seser e da furar ses guegl brischant tras magugl ed ossa. Ma essend che nagina vespra n'era da stgatschar, ma che las guegliadas brischavan adina pli e pli fitg, ch'ils patratgs daventavan adina pli terribels, ha Christine cumenzà a mussar sia vista, a dumandar tge ch'ins vesia là, ed ella dumandava adina danovamain, ma nagin na veseva insatge, e bainspert n'ha nagin pli vulì diminuir e scursanir l'agen plaschair e legrament cun guardar e spiar sin sias vistas. Finalmain ha ella anc pudì supplitgar ina veglietta. Gist chantava il cot, i chatschava dis, e qua ha la veglietta vis in pitschen flatg nair, quasi invisibel, sin la vista da Christine. Quai na saja nagut, ha la veglia ditg, quai vegnia prest a passar, ed è ida davent.

E Christine vuleva sa consolar, quai na saja nagut e vegnia prest a sparir; ma il mal n'è betg diminuì, ed il flatg creschiva ch'ins strusch s'accurscheva, e tuts al vesevan e dumandavan, tge flatg nair che quai saja sin sia vista. Els na pensavan betg pli lunsch, ma lur dumondas e discurs traversavan ses cor, dasdavan danovamain ils grevs patratgs, e puspè ed adina stueva ella pensar ch'il Verd aveva bitschà ella gist là, e ch'il medem brischament ch'era ì alura ad ella sc'in chametg tras pel ed ossa brischava e martirava ella oramai senza chalar. Ella ha pers la sien; las spaisas parevan d'esser fieu e flommas; senza ruaus curriva ella baud qua, baud là en tschertga da confiert e na chattava nagin; pertge che la dolur creschiva anc adina, ed il punct nair daventava adina pli grond e stgir ed intginas sdrimas nairas gievan dad el anora, e da la vart da la bucca pareva da s'auzar e crescher ina vaschia sin il flatg radund.

Uschia endirava e curriva Christine enturn dis or, notgs or e n'aveva palesà a nagin uman l'anguscha da ses cor e quai ch'ella aveva retschet là dal Verd; ma sch'ella avess savì en tge moda e maniera ch'ella pudess sa deliberar da questa paina, avess ella sacrifitgà ed unfrì tut en tschiel e sin terra. Ella era gia da natira ina dunna giagliarda, temeraria, ma uss en sia terribla dolur era ella sc'ina selvadia.

Qua èsi capità ch'in'autra dunna spetgava in uffant. Ma questa giada n'era la tema betg gronda e la glieud da buna veglia; sch'els be procurian a temp per il plevon, crajevan els da pudair far beffas dal Verd. Mo Christine na resentiva quai betg uschia. Pli datiers ch'il di da la pagliola vegniva e pli terribla ch'era l'ardur sin sia vista, pli sa scuflava e sa schlargiava il flatg nair. Quel stendeva or chommas cleras, distinguas, chatschava pails curts, e sin ses dies sa mussavan sdrimas e puncts traglischants, e la vaschia è sa midada en in chau, e da quel traglischavi e chamegiavi a moda tissientada, sco da dus egls. Tuts sbragivan sco or da senn, cur ch'els vesevan il filien da la crusch tissientà sin la fatscha da Christine, ed els fugivan en anguscha e sgarschur cur ch'els vesevan co ch'il filien era fermà vi da la fatscha e creschì or da quella. La glieud discurriva da tuttas sorts, l'in cussegliava quai, tschel puspè insatge auter, ma tuts pudevan cuir a Christine n'emportia betg tge ch'i saja, e tuts guntgivan e fugivan ella nua ch'els savevan e pudevan.

Ma pli che la glieud fugiva e pli che Christine deva suenter e gieva da chasa tar chasa. Ella sentiva bain ch'il diavel admoniva ella pervi da l'uffant empermess, e per far crair la glieud cler e net che l'unfrenda saja necessaria, gieva ella suenter a pitschen e grond en si'anguscha infernala, mortala. Ma quai na disturbava betg fitg ils auters; quai che turmentava Christine na fascheva ad els nagin mal, da quai ch'ella endirava era ella, tenor lur opiniun, sezza la culpa, e sch'els na pudevan betg pli fugir, schevan els ad ella: «Guarda ti, co che ti vul far bun quai! Nagin auter n'ha empermess in uffant, e perquai na vegn er nagin a dar in tal.» Cun pleds sgarschaivels è ella sa vieuta a ses consort. Quel è fugì sco ils auters, e cur ch'el na pudeva betg pli mitschar, deva el fraidamain curaschi e speranza a Christine, quai vegnia bain a meglierar, quai saja mo ina noda sco che blera glieud haja, ed ina giada che quella saja sa sviluppada endretg, chalia la dolur ed ins la possia lura prender davent levamain.

Ma entant na tschessava la dolur betg; mintga chomma dal filien era in'ardur d'enfiern e ses corp l'enfiern sez, e cur che l'ura da la pagliola è arrivada, parevi a Christine d'esser amez ina mar en flommas, sco sche cuntels da fieu furassan en ses magugl, sco sche turnigls da vents brischants passassan tras ses tscharvè. Ed il filien sa scuflava, sa drizzava ad aut, e tras las zaidlas curtas sbrinzlavan ses egls plain tissi. Ma cur che Christine na chattava nagina cumpassiun en sia terribla paina e che la dunna en pagliola vegniva pertgirada bain, è ella currida sco or da senn giu per la via, la quala il plevon stueva vegnir.

Quel vegniva cun passuns da la spunda si, accumpagnà dal caluster robust e stataivel. Il chaud sulegl e la taissa via na retardavan betg lur pass, pertge ch'i sa tractava da salvar in'olma, da dar ina vieuta ad ina nunditga sventira, e vegnind d'in malsaun lunsch davent, temeva il plevon d'arrivar memia tard. Sc'ina sturna en desperaziun è Christine sa bittada davant ses pes, ha embratschà sia schanuglia e rugà el da liberar ella da l'enfiern cun sacrifitgar l'uffant che na sappia ed enconuschia anc nagut da la vita. Il filien sa scuflava anc pli fitg e traglischava sc'in cotgel en la fatscha cotschna, unflada da Christine che bittava egliadas sgarschaivlas sin ils sontgs attributs e segns dal plevon. Ma quel ha spert stuschà da la vart Christine e fatg il segn da la sontga crusch; el ha bain vis qua l'inimi, ma ha desistì dal cumbat per spendrar in'olma. Christine è siglida si, currida suenter ad el ed ha empruvà il nunpussaivel. Ma il maun ferm dal caluster ha tschiffà e retegnì la desperada dal plevon ch'ha anc pudì proteger a temp la chasa, retschaiver l'uffant en ses mauns consecrads e metter el en ils mauns da quel che l'enfiern na po mai dumagnar e suttametter.

Là or, avant chasa, aveva Christine entant cumbattì in terribel cumbat. Ella vuleva tegnair l'uffant betg battegià en ses mauns, ella vuleva entrar en la chasa; ma umens ferms dustavan quai. Gronds suffels sa bittavan cunter la chasa, il chametg fustg sajettava enturn quella, ma il maun da Nossegner steva sur ella; l'uffant è vegnì battegià, e Christine curriva adumbatten e senza forza e pussanza enturn la chasa. Tschiffada d'in turment infernal adina pli selvadi, fascheva ella tuns che na parevan betg da vegnir or dal pez d'in uman; la biestga en uigl tremblava e sa liberava, rumpend ils sughets; ils ruvers en il guaud ramuravan or da spir orrur.

En chasa cumenzava il giubilar per la nova victoria, l'impotenza dal Verd, per il van sa duvrar da sia gidantra. Ma là or giascheva Christine en sgarschaivlas dolurs per terra; ed en sia fatscha hai cumenzà a far mal, sco anc nagina dunna en pagliola n'aveva sentì insacura, ed il filien sin sia vista sa scuflava adina dapli e brischava pli e pli fitg tras magugl ed ossa.

Qua hai parì a Christine sco sche sia fatscha vuless schluppar, sco sche quella parturiss cotgla ardenta che vegniss viva, che sa ruschnass sur sia fatscha, sur tut sia membra, sco sche tut vi dad ella vegniss viv e sa glischnass en ardur sur ses entir corp. E lura ha ella vis en la fustga glisch dal chametg nundumbraivels filiens nairs, cun chommas lungas e plain tissi, a currer sur sia membra, viadora en la notg, ed a quels currivan auters suenter senza fin. Finalmain è questa cursa infernala tschessada, l'ardur sin la vista e sa diminuida, il filien è sa tschentà e puspè daventà in punct nair, quasi invisibel, che guardava suenter cun egls stizzants a sia cuada infernala ch'el aveva parturì e tramess davent, sco segn ch'il Verd na sa laschia betg beffegiar.

Stancla e flaivla sc'ina dunna en pagliola, è Christine ida a chasa, e sche er l'ardur en sia fatscha na brischava betg pli uschè fitg, era il brischament en ses cor betg diminuì; sche sia flaivla membra dumandava e bramava er ruaus, il Verd na laschava ad ella nagin paus. Cur che quel ha insatgi en sias griflas, lura fa el tge ch'el vul.

Ma là en, en chasa, giubilavani e sa legravan e n'han ditg betg udì co che la biestga berglava e furiava en uigl. Finalmain han els tuttina fatg persenn quest tumult. Intgins èn ids en uigl per guardar tge ch'i dettia ed èn vegnids enavos, alvs sco tants lenziels, cun la nova che la pli bella vatga saja crappada e che las autras berglian e fetschian in tumult sco ch'els n'hajan anc mai vis. Qua na saja betg tut en urden, ed insatge dal tuttafatg particular sche betg surnatiral haja ses maun lien. Sin quai ha il giubilar prendì ina fin. Tuts èn currids or en uigl, nua che la biestga sbragiva ch'il berglar gieva sur culms e vals, ma nagin na saveva tge far. Encunter quest striegn han ins empruvà arts e meds mundans e religius, ma adumbatten; avant che chatschar dis aveva la mort bittà l'entir muvel en uigl cun ils pes ensi. Ma strusch ch'igl era vegnì qua calm, han els udì da tuttas varts autra biestga che berglava; els udivan co che la tribulaziun, il privel eran ruts en lur uigls e co che la biestga clamava en agid ils patruns en lur sgarschaivla tema ed anguscha.

Sco sche las flommas sburflassan gia or da lur tetgs, èn els en tutta prescha currids a chasa, ma agid n'han els purtà nagin; qua sco là regiva la mort e stendeva la biestga per terra vi, ed il plirar, sbragir e berglar da glieud e muvel emplenivan culms e vals, ed il sulegl che steva per bandunar la vallada en plaina legria, stueva guardar en ina starmentusa miseria e tribulaziun. E cur ch'el è puspè cumparì, ha la glieud finalmain vis co ch'i smugliava en ils uigls, nua che la muaglia era pirida, da nundumbraivels filiens nairs. Quels sa ruschnavan sur la biestga, sur il pavel, e tut quai ch'els tutgavan era tissientà, e quai ch'era anc en vita cumenzava a furiar, per prest vegnir ventschì da la mort. Nagin uigl nua ch'els eran entrads na pudev'ins liberar da quests filiens, i pareva ch'els creschissan or dal terratsch; nagin uigl nua ch'els n'eran anc betg penetrads na pudev'ins pertgirar e preservar dad els, nunspetgadamain sa ruschnavan els or da tut las paraids, crudavan entiras massas dal palantschieu sura. Ins chatschava la biestga sin pastgira, ed ins la chatschava mo en bucca a la mort. Pertge che apaina ch'ina vatga metteva ses pe sin ina pastgira, cumenzavi a buglir e smugliar giun plaun, e filiens nairs cun chommas lungas pruivan dal terratsch, starmentusas flurs alpinas, sa ruschnavan si per la biestga, ed in terribel bergliez da dolur resunava giu en la vallada. E tuts quests filiens sumegliavan il filien sin la vista da Christine, sco uffants sumeglian la mamma, e tals n'avev'ins anc mai vis.

Il berglar da la biestga era penetrà fin en il chastè, e pauc suenter èn er ils pasturs arrivads cun la nova ch'ils animals crappian da las morsas da quests animals tissientads. Il giuncher von Stoffeln bugliva da la gritta, cur ch'el ha udì co ch'in muvel suenter l'auter saja ì a frusta, tge contract ch'ins haja fatg cun il Verd, co ch'ins al haja engianà ina segunda giada e co ch'ils filiens nairs sumeglian il filien en fatscha da quella da Lindau ch'haja fatg il contract cun il Verd, suletta, e mai dà in rapport precis da tut quai. Qua è il von Stoffeln chavaltgà plain ravgia da la spunda si ed ha fatg zacras cun ils povers, ch'el na veglia betg perder in muvel suenter l'auter pervi dad els, ch'els stoppian bunifitgar quai ch'el haja pers, tegnair quai ch'els hajan empermess e purtar quai ch'els hajan fatg da libra voluntad. El na veglia betg stuair patir donn pervi dad els, ni ch'els stoppian pajar e remunerar el milli giadas. Els duain po dar adatg! Uschia ha el discurrì cun els, senza ponderar tge ch'el pretendeva dad els, ni ch'el sez aveva stimulà els latiers; el quintava mo quai ch'els avevan fatg.

A plirs eri gia vegnì endament ch'ils filiens sajan in chasti e turment dal nausch, in'admoniziun da tegnair il contract, e che Christine stuess savair da quest fatg insatge dapli, ma ch'ella n'haja betg ditg ad els tut quai ch'ella haja gì contractà cun il Verd. Perquai avevan els nova tema dal Verd e tremblavan e na faschevan naginas beffas pli, avevan er tema da lur signur e patrun terrester. Ma tge vegniss lur signur ecclesiastic a dir, sch'els cuntentassan tschels dus; vegniss el a lubir quai, e n'avess el alura nagina penetienza, nagin chasti per els? Ord spir tema èn alura ils umens ils pli respectads sa radunads en in clavà solitari, e Christine ha er stuì vegnir per dar in cler rapport da quai ch'ella aveva contractà.

Christine è vegnida sc'ina selvadia, plain quaidas da far vendetga, danovamain turmentada e martirada dal filien creschent.

Ma cur ch'ella ha vis co ch'ils umens sa starmentavan en lur tema ed indecisiun e che naginas dunnas n'eran preschentas, ha ella raquintà punct per punct quai ch'era succedì: Co ch'il Verd haja spert prendì ella per il pled e dà ad ella in bitsch en pegn, il qual ella haja resguardà sco mintg'auter bitsch. Ma cur ch'ins haja battegià l'emprim uffant, saja immediat, al medem lieu e sut painas infernalas, creschì siador il filien; e qual haja alura parturì filiens senza dumber e puspè sut dolurs infernalas, apaina ch'ins haja battegià il segund uffant e tegnì per nar il Verd; pertge che quel na sa laschia betg beffegiar senza chastiar, sco ch'ella sentia en millis mals mortals. Uss creschia il filien puspè, la dolur creschia, e sch'il proxim uffant na vegnia betg surdà al Verd, na possia nagin uman savair, quant gronda e sgarschaivla la paina imminenta vegnia ad esser e quant terribla la vendetga dal giuncher.

Uschia raquintava Christine, ed ils cors dals umens tremblavan e ditg na vuleva nagin discurrer. Plaunsieu èn lura paucs e stgirs tuns e pleds ruts siador or da las gulas plain tema, e sch'ins metteva ensemen quels, manegiavan els precis quai che Christine manegiava, ma nagin n'aveva dà ni vulì dar ses consentiment al cussegl da la dunna. Mo in è s'auzà ed ha manegià en curts e clers pleds: «A mai pari il meglier da sturnir Christine; ina giada che quella è morta, po il Verd sa tegnair vi da la morta, na po pretender nagut pli da nus, e nus avain ruaus.» Qua ha Christine ris sc'ina narra, è sa messa davant el, fatscha en fatscha, ed ha clamà: «Bun pia, qua sun jau, uss batta! A mai è quai pli che endretg, ma il Verd na vul betg mai, mabain in uffant betg battegià.» E sco ch'el haja nudà ella, possia el medemamain nudar quel che mettia maun vi dad ella. Qua ha quest tal sentì ina zaccudida en ses maun, el è sesì, ha tegnì sia bucca e tadlà il cussegl dals auters.

Cun discussiuns interruttas, cun las qualas nagin na scheva tut, mabain mintgin mo in pau che na dueva avair nagin'impurtanza, èn els finalmain stads d'accord da sacrifitgar il proxim uffant; ma nagin na vuleva porscher maun latiers, nagin na vuleva purtar l'uffant or sut il Kilchstalden, nua ch'els avevan stgargià ils faus. Nagin n'era sa nuspì da duvrar il diavel en avantatg general, sco ch'els manegiavan, ma da far si'enconuschientscha persunala na desiderava nagin. Qua è Christine sa purschida voluntarmain da far quai; essend ch'ella aveva gì da far ina giada cun il diavel, na pudeva quai ina segunda giada betg dar pli grond donn. Ins saveva bain er, tgi che duess parturir il proxim uffant, ma ins na scheva nagut da quai, ed il bab n'era betg stà preschent. En enclegientscha èn els alura ids in ord l'auter, cun ni senza dar pled e fatg.

Ina giuvna dunna ch'aveva plirà e bragì senza savair pertge quell'entira sgarschaivla notg, nua che Christine aveva dà novas dal Verd, spetgava il proxim uffant. Ils cas precedents na devan ad ella ni consolaziun ni curaschi, ed ina nunditga anguscha squitschava ses cor, ina tema ch'ella na pudeva betg stgatschar ni cun urar ni cun confessar. Ella aveva l'impressiun d'esser circumdada d'in silenzi suspectus; nagin na discurriva pli dal filien; tut las egliadas che tutgavan ella, parevan ad ella dubiusas, parevan da fixar l'ura nua ch'els pudessan prender possess da ses uffant e reconciliar il diavel.

Ella sa sentiva uschè flaivla e bandunada encunter quella pussanza inquietanta enturn ella. Ella n'aveva nagin auter agid e sustegn che sia sira, ina dunna prusa che tegneva cun ella; ma tge po ina dunna veglia encunter ina fulla selvadia? Ella aveva bain ses um ch'aveva empermess il blau dal tschiel; ma co plirava quel pervi da sia biestga e pensava gnanc a l'anguscha da la paupra dunna! Il plevon aveva bain ditg da vegnir uschè spert ed uschè baud ch'ins al clamass; ma tge pudeva succeder dal mument ch'ins trametteva per el enfin ch'el vegniva, e la paupra dunna n'aveva nagin mess pli fidà che l'agen um ch'avess duì esser ses protectur e defensur. E latiers abitava la paupra dunnetta anc en la medema chasa sco Christine, e lur umens eran frars ed ella n'aveva nagins auters stretgs parents, essend vegnida sco orfna en chasa! Ins po sa figurar l'anguscha ed il starment da la povra dunna che chattava, urond cun la mamma prusa, in pau fidanza e speranza, ma la quala svaniva cun ina giada cur ch'ella guardava en tscherts egls maligns.

Entant era la malsogna anc adina qua e mantegneva la tema e sgarschur. Bain crudava be qua e là in arment, sa mussavan ils filiens be darar. Ma apaina che la tema tschessava tar insatgi, apaina ch'insatgi pensava ni scheva: Il mal vegnia a tschessar da sasez ed ins duaja ponderar bain avant ch'ins fetschia entiert e putgà ad in uffant, s'inflammava la paina infernala da Christine, il filien sa scuflava sin schluppar, e tar quel, il qual aveva pensà ni discurrì en tala moda, rumpeva la mort cun nova furia e ravgia en ses muvel. Gea, pli datiers che l'ura destinada e spetgada vegniva e pli che la miseria pareva da crescher, ed els vesevan ch'els stuessan tegnair cussegl e prender ina decisiun co ch'els pudessan, segir e senza disdir, survegnir l'uffant en lur possess.

Il pli fitg temevan els l'um, ed els sa nuspivan da duvrar la forza visavi el. Qua ha Christine surpiglià da gudagnar el, ed ella al ha er gudagnà. Dentant na vuleva el betg avair en sez la detta, el vuleva cuntentar il giavisch da sia dunna ed ir per il plevon, ma senza prescha; e suenter quai che daventava en si'absenza na vuleva el gnanc dumandar. Uschia carteva el da cuschentar sia conscienza, e Dieu vuleva el cuntentar cun messas, e per l'olma dal pover uffant pudess ins forsa er anc far insatge, pensava el. Forsa pudess il prus plevon puspè carmalar el dal diavel, e lura fissan els tuts or da la fatschenta, avessan fatg lur duair e tuttina cugliunà il nausch. Uschia pensava l'um, e ch'i possia uss ir sco ch'i veglia, sche n'haja el en mintga cas nagina culpa da l'entira fatschenta, damai ch'el n'haja betg gì ils agens mauns lien.

Uschia era la paupra dunnetta vendida senza savair e sperava cun anguscha ses salvament, e dal cussegl dals umans era la stilettada en ses cor decidida – mo quai che quel là si aveva decidì, cuvrivan anc ils nivels che stattan davant l'avegnir.

Igl era in onn da temporals ed urizis, ed il temp da la racolta era arrivà. Tuttas forzas vegnivan impundidas per rabitschar la granezza da bell'aura sut tetg. Igl era in chaud suentermezdi. Ils nivels chatschavan nairas cornas sur las stgiras muntognas siador; las randulinas sgulatschavan en tema enturn il tetg, e la povra dunnetta sa sentiva uschè persula e bandunada en chasa, pertge che perfin la tatta era là or sin l'er per gidar, in pau pli cun la buna veglia che cun il fatg. Qua è la dolur ida ad ella sc'in cuntè cun dus tagls tras magugl ed ossa; i fascheva tut stgir e nair davant ses egls, ella sentiva che l'ura decisiva vegniva ed ella era persula. La tema ha chatschà ella or da chasa, e plaunsieu e grevamain è ella ida encunter l'er, ma bainspert ha ella stuì seser. Ella ha vulì clamar, ma sia vusch ha disditg, talmain struclava ad ella il pèz.

Cun ella era in pitschen mattet ch'emprendeva pir da duvrar sias chomminas, che n'era anc mai stà sin sias atgnas chommas sin l'er, mabain mo sin il bratsch da la mamma. E quest mattet ha la povra dunna stuì duvrar sco mess, senza savair sch'el chattia l'er e sche sias chomminas al portian fin là. Ma il fidaivel mattet ha vis en tge anguscha che la mamma era, ed el è currì ed è crudà, è s'auzà e currì vinavant, senza vesair co che las columbas e las giaglinas siglivan enturn ses pes, co che ses tschut curriva stuschond e giugond suenter ad el; el n'ha betg sa laschà entardar ed ha exequì fidaivlamain la missiun.

Bunamain senza flad è la tatta vegnida, ma l'um s'entardava: El stoppia mo anc ventscher da far la chargia, avevi num. Ma quai na vuleva prender nagina fin. Finalmain è el vegnì, e lura hai puspè cuzzà in'eternitad fin ch'el è plaunsieu sa mess sin via per ir per il plevon; ed en in'anguscha mortala ha la paupra dunna sentì co che l'ura s'approximava pli e pli spert.

Cun plaschair aveva Christine observà tut quai, là or sin l'er. Il sulegl stgaudava bravamain tar la greva lavur, ma il filien na brischava strusch pli e tut pareva d'ir ad ella bler pli lev or da maun las proximas uras. Legramain fascheva ella sia lavur e n'aveva nagina prescha d'ir a chasa, tant pli ch'ella saveva quant plaun ch'il mess era. Pir cur che la davos mona è stada chargiada e che gronds bufs annunziavan l'urizi vegnint, è Christine spert ida a chasa, nua che sia preda era oramai segira, sco ch'ella carteva. E giond a chasa, fascheva ella vi e nà impurtants segns a quels ch'ella scuntrava. Quels respundevan cun auters segns e purtavan spert la nova a chasa. Qua tremblava baininqual schanuglia e bleras paupras olmas vulevan urar en tema andetga e na pudevan betg.

Là en la stivetta schemeva e plirava la paupra dunna, e las minutas daventavan eternitads, e la tatta na pudeva betg cuschentar il plirim cun sias uraziuns e consolaziuns. Ella aveva bain serrà l'isch-chasa e stuschà grevas mobiglias davant quel. Uschè ditg ch'ellas eran persulas en chasa, eri anc da supportar; ma cur ch'ellas han vis che Christine vegniva a chasa ed udì a sa schluitar ella davant l'isch, cur ch'ellas han udì là or anc auters pass ed in scutinar adascus e stuì vesair che nagin plevon na sa mussava, nagin auter uman fidà, e ch'il mument uschiglio uschè desiderà vegniva pli e pli datiers, qua pon ins s'imaginar en tge anguscha che las povras dunnas eran, sco en ieli buglient, senza agid e senza speranza. Ellas udivan che Christine na bandunava betg l'isch-stiva, e la povra dunna sentiva tras l'isch las egliadas flammegiantas da sia nauscha quinada che brischavan tras corp ed olma.

Qua è penetrà tras l'isch l'emprim segn da vita d'in uffant, il qual ins ha stenschentà uschè spert sco pussaivel, ma memia tard. Cun in stausch violent e bain preparà è l'isch s'avert, e sc'in tigher sin sia rapina è Christine sa bittada sin la paupra parturidra. La tatta ch'è sa messa encunter a la burasca è crudada per terra vi. En sontg'anguscha materna è la giuvna mamma sa drizzada si, ma ses corp flaivel ceda e dat ensemen, il novnaschì è en ils mauns da Christine. In sgarschaivel sbratg rumpa siador dal cor da la mamma che vegn immediat zugliada en la stgira sumbriva dal svaniment.

Tema e sgarschur han tschiffà ils umens, cur che Christine è vegnida nauador cun l'uffant rubà. Els avevan il presentiment d'in terribel avegnir, ma nagin n'avess gì il curaschi d'impedir il malfatg, e la tema dal chasti dal nausch era pli pussanta, pli ferma che la tema da Dieu. Ma Christine na sa starmentava betg; sia fatscha traglischava sc'in fieu, sco che quella dal triumfader traglischa suenter la victoria. I pareva ad ella sco sch'il filien charezzass ella cun in piztgar miaivel; ils chametgs che la circumdavan sin sia via vers il Kilchstalden parevan ad ella legras chazzolas, il tun in empernaivel marmugnim e l'orcan plain vendetga in schuschurim amuraivel.

Hans, l'um da la paupra dunna, aveva tegnì be memia bain quai ch'el aveva empermess. Be plaunsieu era el ì sin via, aveva contemplà ruassaivlamain mintga er, guardà suenter a mintga utschè e spetgà sper l'aual ch'ils peschs siglian siador e tschiffian mustgins avant l'urizi che steva per cumenzar. Alura è el ì vinavant, ha fatg in pèr pass en prescha ed ha perfin cumenzà a currer; el sentiva insatge en el ch'al chatschava vinavant, che drizzava si ils chavels sin ses chau; igl era la conscienza che scheva ad el, tge ch'in bab meritass, il qual tradescha dunna ed uffant, igl era la charezza ch'el aveva tuttina anc per sia dunna e per il fritg da ses corp. Ma alura è el puspè vegnì retegnì d'insatge auter, e quai era la tema dals umans, la tema dal diavel e la charezza per quai che quel pudeva prender ad el. Lura è el puspè ì pli plaunsieu, plaun plaunet, sc'in uman che fa ses ultim viadi ch'al maina a la furtga. Forsa eri er uschia, pertge che baininqual na sa betg ch'el va sia davosa via, e sch'el savess, na faschess el betg quel u autramain.

I fascheva gia stgir, cur ch'el è arrivà a Sumiswald. Nivels stgirs sburflavan sur il Münneberg nà, grevs daguts da plievgia crudavan e sa perdevan en la pulvra, e dal clutger cumenzava il zennet ad admonir la glieud da pensar a Dieu e d'al rugar da betg trametter ses temporal sco tribunal sur els. Il plevon steva davant sia chasa, preparà tar mintga cursa, a la quala ses Segner, che sa manifestava sur ses chau, pudess clamar el, tar in moribund, tar ina chasa en flommas u insanua auter. Vesend Hans che vegniva da qua nà, ha el immediat savì ch'igl haja num da far il grev pass, ha tratg en ses mantè e tramess a dir al caluster che tutgava il zain ch'el duaja sa far remplazzar vi da la suga e vegnir immediat ad accumpagnar el.

Entant ha el offert a Hans in refrestg, fitg bainvegnì suenter ina tala cursa, cun quell'aria stipa, dal qual Hans n'avess betg gì da basegn, ma il plevon n'aveva nagin'idea da la malizia da l'uman. Ruassaivlamain è Hans sa recreà. Plaunsieu è lura er il caluster vegnì ed ha cun plaschair prendì part dal refrestg che Hans al ha purschì. Il plevon steva entant pront davant els, refusond il refrestg dal qual el n'aveva betg da basegn tar ina tala cursa e cumbat. Navidas ha el ditg da star si dal sitg ch'el aveva mess sin maisa, navidas ha el offendì ils dretgs dal giast, ma el enconuscheva in dretg che steva pli aut che l'ospitalitad, e perquai ha el sentì ina vaira gritta ad ir tras sia membra pervi da quest baiver traglinant.

El saja semtgà, ha el finalmain ditg, ina paupra dunna en anguscha spetgia, e sur ella stettia in sgarschaivel, terribel malfatg, ed el stoppia sa metter cun armas sontgas tranter quel e la dunna, perquai na duain els betg targlinar e vegnir, là si vegnia bain anc a dar insatge per quel che n'haja betg dustà sia said qua giu. Qua ha Hans, l'um da la dunna en spetga, manegià che quai na fetschia betg tanta prescha, a sia dunna giaja mintga chaussa in pau grev e plaunsieu. E sco per resposta sin quests pleds, ha flammegià in chametg en stiva che tuts èn stads tschorventads, ed il tun ha fracassà sur la chasa che mintga pitga vi da la chasa, mintga part en chasa ha stremblì. Qua ha ditg il caluster, suenter avair terminà sia benedicziun: «Tadlai co ch'i fa dador, ed il tschiel ha sez confermà quai che Hans ha ditg, numnadamain che nus duain spetgar. E tge gidassi sche nus giessan, vivs na vegnissan nus tuttina betg siador, ed el sez ha gea ditg ch'i na fetschia betg tala prescha tar sia dunna.»

E pelvaira, ina burasca era sa stgadanada sco ch'ins n'aveva anc mai vis da quai ch'ins pudeva sa regurdar. Or da tut las chavorgias e tut ils precipizis sburflavi siador, curriva ensemen da tuttas varts, sa rimnond e sa chatschond da tut ils vents sur Sumiswald, e mintga nivel daventava in'armada, ed in nivel cumbatteva l'auter, vuleva la vita da quel en in vair cumbat dals nivels, entant che l'urizi cuntinuava, e chametg sin chametg sa deliberava e sajettava giu sin la terra, sco sch'els vulessan furar in vau tras il center da la terra fin da l'autra vart. Ed il tun berglava senza chalar, plain gritta urlava l'orcan, ed ils nivels èn schluppads e crudads a bass en vairs torrents.

Durant che quest cumbat dals nivels era rut or uschè nunspetgà e vehement, n'aveva il plevon betg respundì al caluster e n'era betg sesì, ma in malruaus adina pli grond e ferm al aveva tschiffà, ed el sentiva in tschert desideri, ina premura da s'exponer al tumult dals elements, ma el n'è betg sa decidì pervi da ses cumpogns. Qua hai parì ad el sco sch'el udiss tras la terribla vusch dal tun il clom d'anguscha d'ina dunna che gieva tras magugl ed ossa. E qua è tuttenina il tun daventà per el ina terribla invectiva da Dieu pervi da ses retard, ed el è sa mess sin via, pudevan ils dus auters dir tge ch'els vulevan. Preparà e resignà a tut, è el ì viadora en quest urizi d'enfiern, en la furur da l'orcan, en ils torrents dals nivels; plaunsieu e da malaveglia èn ils dus auters vegnids suenter ad el.

I suflava, cuflava e sburflava sco sche quels suns e tuns stuessan s'unir a la davosa posauna ch'annunzia la fin dal mund, ed entiras monas da fieu e flommas crudavan sin la vischnanca, sco sche mintga chamona stuess brischar; ma il servient da quel che dat al tun sia vusch ed ha il chametg sco servitur e famegl, na dovra betg temair ses cunfamegl dal medem signur, e tgi che va per las vias da Dieu, po ruassaivlamain surlaschar il ses al tunar e chamegiar da Dieu. Perquai gieva il plevon senza tema tras la malaura vers il Kilchstalden; las sontgas armas consecradas purtava el gea cun el, e ses cor era cun Dieu.

Ma ils auters na vegnivan betg suenter cun il medem curaschi, pertge che lur cor n'era betg en il medem lieu; els na vulevan betg ir la via vers il Kilchstalden, betg cun ina tala malaura e tard en per la notg, e Hans aveva anc ses agen motiv, pertge ch'el na vuleva betg. Els rugavan il plevon da turnar enavos ed ir per autras vias; Hans enconuscheva pli curtas ed il caluster meglras, ed omadus avertivan el da l'aual ch'era creschì nunditg. Ma il plevon n'udiva nagut, na fascheva betg stim da lur discurs. Animà d'ina premura mirvegliusa, sa festinava el sin las alas da l'oraziun vers il Kilchstalden, ses pe n'ha battì cunter nagin crap, ses egl n'ha nagin chametg tschorventà; tremblond e lunsch enavos, cuverts, sco ch'els manegiavan, dal sontgissim ch'il plevon purtava, suandavan Hans ed il caluster.

Ma cur ch'els èn arrivads ordador la vischnanca, nua ch'il Kilchstalden sa sbassa giu en la val, è il plevon tuttenina sa fermà ed ha protegì ses egls cun il maun. Là sut la chaplutta traglischa en il cler dal chametg ina plima cotschna, e l'egliada penetranta dal plevon vesa in chau nair che sa drizza siador dal chagliom verd, e sin quest chau ballantscha la plima cotschna. E guardond anc pli stagn, percorscha el sin la spunda visavi ina gronda statura selvadia, sco chatschada da la buffada la pli furiusa, en plaina cursa vers quest chau nair, sin il qual la plima cotschna sgulatscha sc'ina bandiera.

Qua s'inflomma en spiert e cor dal plevon la sontga premura da cumbatter, quella premura che tschiffa tut quels ch'han consecrà lur cor a Dieu, apaina ch'els han il mender presentiment dal nausch, gist sco ch'il schermigliar vegn sur il sem cur che la vita penetrescha en el, ni en la flur cur ch'ella duai sa sviluppar, ni sur dal brav schuldà, cur che ses inimi auzà la spada.

E sco quel che mora da la said sa bitta en l'unda, l'erox en la battaglia, è il plevon currì giu per la spunda, è sa bittà en il pli valurus cumbat, siglì tranter il Verd e Christine che vuleva gist metter l'uffant en la bratscha da l'auter, ha sbragì tranter els ils trais pli auts e sontgs nums, ha tegnì il sontgissim davant la fatscha dal Verd, squittà e bagnà l'uffant cun l'aua sontga ch'ha er tutgà Christine. Qua svanescha il Verd cun in terribel sbratg da dolur e va en convulsiuns, sco en in nivel da fieu e flommas, fin che la terra s'avra ed al tragutta. E Christine, nudada da l'aua benedida, schirenta e va en cun in terribel tschivlar, sco launa en il fieu, sco chaltschina en l'aua, sa reducescha chamegiond fieu e flommas al nair, scuflentà, sgarschaivel filien sin sia fatscha che sa metta alura plain tissi, arrogantamain, sfarfatgamain amez la fatscha da l'uffant e sajetta egliadas plain gritta vers il plevon. Quel squitta aua sontga vers quel ch'i tschivla sco d'aua ordinaria sin in crap stgaudà.

Ma il filien crescha ad in crescher, stenda adina pli lunsch sias chommas nairas sur l'uffant e fa egliuns tissientads vers il plevon. Qua tschiffa quel, en sontg curaschi e fieu da cardientscha, il filien cun maun giagliard, ed i para ad el da brancar spinatschs ardents. Ma malgrà la dolur tegna el ferm, bitta la magliadira lunsch davent, prenda l'uffant e porta el en tutta prescha a sia mamma.

E damai ch'il cumbat era a fin, è er la battaglia dals nivels tschessada, ed els èn svelt sa retratgs en lur chombras stgiras; bainprest traglischava la vallada puspè en la glisch ruassaivla da las stailas, nua che pauc avant la pli selvadia lutga aveva fatg fracass, e bunamain senza flad è il plevon vegnì tar la chasa, en la quala il sgarschaivel delict era vegnì commess a la mamma ed a l'uffant.

Là era la mamma anc senza schientscha; cun il sbratg starmentus aveva ella atgnamain chalà da viver. Sper ella seseva urond la tatta che sa fidava anc da Dieu ch'el saja pli potent ch'il nausch diavel. Cun l'uffant ha il plevon restituì a la mamma er la vita. Cur ch'ella, sa dasdond, ha puspè vis ses pop, ha ella sentì in daletg ed ina legria sco che mo ils anghels en tschiel enconuschan, e sin la bratscha da la mamma ha il plevon battegià l'uffant en num da Dieu il bab, il figl ed il sontg spiert. Ed uss era el sdrappà per adina a la pussanza dal diavel, fin ch'el vuless sa surdar ad el voluntarmain. Ma d'in tal pass al pertgirava Nossegner, a la pussanza dal qual era uss surdada si'olma, entant ch'il corp è restà tissientà dal filien.

Prest è si'olma puspè spartida, ed il corpet era tut nudà cun tatgs nairs, sco brischads. La paupra mamma bragiva bain pitramain; ma cur che mintga part va nua ch'ella duai ir, l'olma tar Dieu, il corp en la terra, sa fa er la consolaziun prest valair, a l'in in pau pli spert, a l'auter in pau pli tard.

Strusch ha il plevon gì terminà ses sontg uffizi ch'el ha sentì curiusas punschidas vi dal maun e vi dal bratsch, cun il qual el aveva bittà davent il filien. El ha vis pitschens flatgs nairs sin il maun che creschivan ed unflavan, e la sgarschur da la mort ha traversà ses cor. El ha benedì las duas dunnas ed è currì a chasa per metter, sco fidaivel servient e cumbattant, en salv las sontgas armas nua ch'ellas tutgavan, en disposiziun ad in auter che vegniva suenter el. Ses bratsch unflava senza chalar, vaschias nairas sa scuflavan pli e pli ad aut, el lutgava cun la stancladad da la mort, ma el n'ha betg stuì succumber.

Arrivond al Kilchstalden, ha el vis Hans amez la via en dies, quest bab senza conscienza, dal qual ins na saveva betg nua ch'el saja. Sia fatscha era unflada e naira sc'in cotgel, ed amez quella seseva il grond filien, nair e sgarschaivel. Cur ch'il plevon è s'avischinà, è il filien anc sa scuflentà pli fitg, ils pails sin ses dies sa drizzavan plain tissi, ses egls sbrinzlavan e guardavan pitgiv sin el; el fascheva sc'in giat che sa prepara da siglir en fatscha a ses inimi mortal. Qua ha il plevon cumenzà a dir in'uraziun, ha auzà las armas sontgas, ed il filien è sa snuì ord tema, è sa ruschnà cun sias lungas chommas da la fatscha naira ed è sa pers en l'erva tschivlanta. Sin quai è il plevon ì directamain a chasa, ha mess il sontgissim en ses lieu e spetgà en dultscha pasch da si'olma, ma sut terriblas dolurs che stiravan ses corp a mort, sin ses Dieu, per il qual el aveva cumbattì en lutga valurusa, e Nossegner n'ha betg fatg spetgar el pli ditg.

Ma la medema dultscha pasch che regiva en quel che spetgava ruassaivlamain sin ses Segner, n'era betg da chattar entadim la vallada e si per las muntognas.

Dal mument che Christine era currida cun l'uffant rubà giu per las spundas e plauncas da la muntogna encunter al diavel, aveva ina starmentusa anguscha tschiffà tut ils cors. Durant la sgarschaivla malaura tremblavan ils umans da la tema da mort, pertge ch'els savevan bain en lur cors che quai fiss bain merità sch'il maun da Dieu vegniss exterminond sur dad els. E cur che la burasca è stada passada, è la nova ida da chasa a chasa, co ch'il plevon haja purtà enavos e battegià l'uffant, ma ch'ins n'haja vis ni Hans ni Christine.

Il di naschint ha vis mo fatschas sblatgidas, ed il bel sulegl n'ha dà nagin'autra colur ad ellas, pertge che tuts savevan pir memia bain ch'il pli starmentus vegnia anc a vegnir. Qua han ins lura udì co ch'il plevon saja mort cun vaschias nairas; ins ha chattà Hans cun ina sgarschaivla fatscha, e dal filien turpegius, en il qual Christine era stada midada e transfurmada, udiv'ins da tuttas sorts ditgas stravagantas.

Igl era in bel di per far la racolta, ma nagin uman na sa duvrava vi da la lavur; la glieud curriva ensemen, sco ch'ins fa per il pli suenter ina gronda disgrazia. Els sentivan pir uss endretg en lur olmas tremblantas tge che quai muntia, il vulair sa cumprar liber da miseria e paina terrestra cun in'olma immortala, els sentivan ch'in Dieu è en tschiel che prenda ina terribla vendetga per mintga malfatg, commess a paupers uffants che na pon e san anc betg sa defender. Uschia stevan els tremblond ensemen e pliravan, e tgi ch'era qua cun ils auters, na dastgava betg pli ir a chasa, e tuttina avevan els debattas e charplinas tranter els, ed in bittava la culpa sin l'auter e mintgin vuleva avair scusseglià ed admonì, e mintgin n'aveva nagut encunter ch'in brav chasti tutgass il culpant, ma sasez e sia chasa vuleva el avair preservà da mintga chasti. E sch'els avessan savì en lur terribla tribulaziun e dispita insatge d'ina nova, innocenta unfrenda, betg in avess gì la forza da betg commetter il malfatg, cun la speranza da spendrar sasez.

Qua ha in amez la fulla dà in starmentus sbratg. I pareva ad el sco sch'el fiss passà en in spinatsch ardent, sco sch'ins enguttass ses pe cun ina gutta da fieu vi dal palantschieu, sco sche fieu giess tras il magugl da si'ossa. La fulla è sa dividida, e tut ils egls guardavan sin quest pe che l'auter tegneva enta maun. Ma sin il pe seseva nair e gross il filien, guardond enturn plain tissi e malvulientscha. Qua è il sang s'enquaglià en las avainas da tuts, nagin na pudeva pli trair flad, mintg'egliada era stgira, turbla, ed il filien guardava ruassaivlamain e malignamain. Il pe è daventà tut nair, ed en ses corp aveva el in sentiment sco sche fieu ed aua sa cumbattessan tschivlond furiusamain. La tema ha siglientà ils faschs da la terrur, e la fulla è fugida sin tuttas varts. Ma en in dai ha il filien bandunà ses emprim post, è sa ruschnà a quest sur il pe, a quel al chaltgogn, ed in'ardur è ida ad els tras l'entir corp, e lur sbratgs terribels chatschavan ils fugitivs anc pli spert. Sco il suffel da la bischa, en tema mortala, sco il barlot da la chatscha selvadia, èn els fugids a chasa, e mintgin crajeva d'avair il filien sin ses chaltgogns, serrava e barricadava l'isch-chasa e na chalava tuttina betg da tremblar da la nunditga sgarschur.

In di dentant è il filien svanì, ed ins n'udiva nagin sbratg da mort pli. La glieud stueva bandunar las chasas barricadadas, ir per vivonda per glieud e biestga, ma els faschevan quai be en ina sgarschaivla tema da mort. Pertge che nua era uss il filien? Na pudeva quel betg puspè sa tschentar sin in pe, senza ch'ins pensass? E sch'in tschentava ses pe anc uschè precautamain e guardava cun tutt'attenziun, veseva el il filien tuttenina sin ses maun ni sin ses pe, che gieva sur sia fatscha vi, seseva nair e gross sin ses nas e fitgava sia terribla egliada en ses egls. Qua furavan spinas da fieu en si'ossa, l'ardur da l'enfiern vegniva sur el, fin che la mort al stendeva per terra vi.

Uschia era il filien prest nagliur, prest qua, prest là, prest giu en la vallada, prest si per las muntognas; el tschivlava tras l'erva, crudava dal palantschieu sura, sortiva dal palantschieu sut. Da bel mezdi, cur che la glieud seseva davos maisa, cumpareva el cun ses egliuns giudim la maisa, ed avant ch'ils umans avessan pudì spaventar e stgatschar questa sgarschur, era il filien currì sur tut lur mauns, seseva sisum la maisa, sin il chau dal bab-chasa, e sghignava sur la maisa vi e sur ils mauns che daventavan tut nairs. La notg crudava el a la glieud en fatscha, entupava ella en il guaud e visitava ella en uigl. Ils umans na pudevan betg evitar e fugir el, el era dapertut e nagliur; els na pudevan durant il di betg sa proteger dad el, e durant la notg n'eran els betg segirs davant el. Cur ch'els sa crajevan il pli segirs sut tschiel avert, sin la tschima d'in pumer, sa ruschnava in'ardur si per lur dies; els sentivan ils pes brischants dal filien en lur culiez, e quel sghignava sur lur givels en lur egls. El spargnava ni il pop en la tgina ni il vegliurd sin il letg da mort; quai era ina muria sco ch'ins n'aveva anc mai udì d'ina tala, ed il murir en tala moda era il pli starmentus ch'ins aveva experimentà insacura. E pli sgarschaivel ch'il murir era anc la nunditga tema dal filien ch'era dapertut e nagliur, il qual, apaina ch'ins sa carteva il pli segir, guardava tuttenina cun in'egliada mortala en fatscha ed egls ad in e scadin.

La nova da quest'orrur era bainspert penetrada en il chastè ed aveva er purtà là sgarschur e dispita, uschè lunsch che las reglas da l'urden concedivan quai. Il von Stoffeln na temeva betg pauc ch'er els vegnian a stuair empruvar quest desaster sco pli baud lur muvel, ed il plevon barmier aveva ditg differentas chaussas che dasdavan uss sia conscienza e si'olma. El aveva admonì repetidamain che tut il mal ch'el fetschia a ses purs, crodia enavos sin el, ma el n'aveva mai prendì serius quai, perquai ch'el crajeva che Dieu vegnia bain a savair far ina differenza tranter in chavalier ed in pur, uschiglio n'avess el betg creà quels dus uschè differentamain.

Ma uss temeva el tuttina ch'i pudess ir tenor quai ch'il plevon aveva ditg, deva nauschs pleds a ses chavaliers e manegiava che uss vegnia a vegnir in grev chasti pervi da lur discurs frivols. Ma er ils chavaliers na vulevan avair nagina culpa e l'in bittava a dies a l'auter e sche er nagin na vuleva or cun la tschantscha, manegiavan tuttina tuts che quella fatschenta resguardia propi mo il von Stoffeln, pertge che sch'ins considereschia la chaussa en urden, saja quel la culpa da tut il mal. E sper quel devan els er la culpa ad in giuven chavalier polonais ch'haja atgnamain manà ils discurs ils pli frivols davart il chastè ed instigà il pli fitg il von Stoffeln al nov edifizi ed a la grondiusa alea. Quel era anc fitg giuven, ma il pli selvadi da tuts, e sch'i deva insanua in fatg temerari, era el adina ordavant e l'emprim; el era sc'in vair pajaun e na temeva ni Dieu ni il nausch.

Quel s'accurscheva bain tge ch'ils auters manegiavan e na dastgavan betg dir, veseva er lur tema zuppada. Perquai ha el fatg beffas dad els e ditg: «Sche vus avais tema d'in filien, tge vulais lura far encunter draguns?» Lura è el sa vestgì e s'armà da pe fin chau ed è chavaltgà giu en la vallada, engirond da betg turnar avant che ses chaval n'haja betg zappitschà ed el smardeglià il filien en ses pugn. Chauns mez selvadis siglivan enturn el, il falcun seseva sin ses maun, la lantscha pendeva a la sella, il chaval fascheva leghers sigliots. In pau en tema, in pau en malvulientscha han ils auters guardà co ch'el è chavaltgà davent dal chastè, e pensà a las guardias nocturnas sin il Bärhegenhubel, nua che la forza da las armas terrestras aveva dà in'uschè miserabla prova encunter quest inimi.

El è chavaltgà sin l'ur dal guaud vers il bain puril situà il pli datiers, spiond enturn e sur el cun egl penetrant. Vesend la chasa e glieud tut enturn, ha el clamà ses chauns, liberà il chau dal falcun, entant ch'il stilet stgadanava libramain en ses futteral. Vulvend il falcun ses egls tschorventads vers il chavalier, spetgond ses segn e cumond, è el tuttenina siglì dal maun e si en l'aria, ed ils chauns, currids natiers, han immediat cumenzà ad urlar, han prendì las cuas tranter las chommas e davent. Il chavalier è siglientà suenter, ha clamà, ma ses animals n'ha el betg vis pli. Qua è el chavaltgà vers la glieud, vuleva s'infurmar, ed ils preschents han spetgà fin ch'el è stà vaira datiers. Lura han els sbragì sco or da senn ed èn fugids en il guaud ed en chavorgias, pertge che sin la chapellina dal chavalier seseva, nair e grond sco mai, il filien e sghignava malignamain e tissientà per la terra enturn. Senza savair, purtava il chavalier sin sasez quai ch'el tschertgava. En gritta furibunda ha el sbragì ed è chavaltgà suenter als umans, ha clamà adina pli vehementamain, siglientà ses chaval adina pli furiusamain, sbragì adina pli orrentamain, fin ch'el e ses chaval èn precipitads sur in spelm giu en la val. Là han ins chattà sia chapellina e ses corp, ed ils pes dal filien avevan brischà tras la chapellina e viaden en il tscharvè dal chavalier, nua ch'els avevan inflammà in terribel brischament ch'ha purtà ad el la mort.

Pir uss è la terrur penetrada endretg en il chastè. Ils abitants èn sa serrads en, e tuttina na sa sentivan els betg segirs; els tschertgavan armas spiertalas, ma na chattavan ditg e lung nagin ch'avess savì e dastgà manar els. Finalmain ha in plevon da lunsch davent sa laschà attrair cun daners e buns pleds. El è vegnì ed ha vulì marschar encunter al nausch inimi cun aua benedida e cun sontgas sentenzas. Ma latiers na sa fortifitgava e s'animava el betg cun urar e giginar; il cuntrari, gia la damaun marvegl seseva el a maisa cun ils chavaliers, na dumbrava betg ils chaleschs e sa laschava gustar la charn-tschierv e charn-urs. Tranteren raquintava el bler da sias bravuras spiertalas ed ils chavaliers da lur bravuras mundanas, e nagin che na dumbrava ils chaleschs, ed il filien era emblidà.

Ma tuttenina han la canera ed il raquintar prendì ina fin, ils mauns na pudevan strusch pli tegnair il chalesch ni la furtgetta, las buccas restavan avertas, las egliadas eran pitgivas e drizzadas sin in ed il medem punct; mo il von Stoffeln ha svidà ses chalesch e raquintà d'ina bravura en terra pajauna. Ma sin ses chau seseva in grond filien e bittava nauschas egliadas enturn la maisa, senza ch'il chavalier al avess sentì. Ma lura ha l'ardur cumenzà a currer tras ses tscharvè e sang, uschia ch'el ha sbragì sgarschaivlamain e manà in maun al chau, ma il filien n'era betg pli là, era currì en sia terribla spertadad sur las fatschas da tut ils chavaliers, ils quals na pudevan betg sa dustar. L'in suenter l'auter ha dà in sbratg, consumà da l'ardur, e dal chau blut dal plevon sghignava el giu en la terribla orrur. Cun il chalesch, che na vuleva betg bandunar ses maun, vuleva il plevon stizzar l'ardur, ma quella è ida ad el giu dal chau tras magugl ed ossa. Il filien fascheva beffas da si'arma e guardava da ses tron giu en la sgarschur, fin ch'il davos chavalier ha gì dà ses ultim sbratg ed è stà mort cun ses pli davos respir.

En il chastè èn mo paucs servients stads schanegiads, quels che n'avevan mai fatg beffas dals purs. Els han lura raquintà, tge starmentusa chaussa che quai saja stà. Il sentiment ch'ils chavaliers sajan vegnids chastiads mo segund merit na consolava tuttavia betg ils purs, e la sgarschur creschiva anc adina. Plirs empruvavan da fugir. Intgins vulevan bandunar la vallada, ma gist quels crudavan a la tortura dal filien. Ins ha chattà lur baras sin via. Auters fugivan si per las muntognas, mo il filien era pli spert là si ch'els sezs, e sch'els crajevan d'esser mitschads, seseva il filien ad els en la tatona ni en fatscha. Il monster daventava adina pli malign, pli infernal. El na surprendeva ils paupers umans betg pli andetgamain, na deva cun ses fieu e tissi betg pli nunspetgadamain la mort, na, el seseva avant l'uman en l'erva, pendeva sur el dal pumer e bittava egliadas tissientadas sin el. Lura fugiva l'uman, uschè lunsch sco che sias chommas al purtavan, e cur ch'el sa fermava senza flad, seseva il filien davant el e sghignava sin el plain tissi. Fugiva el e stueva danovamain retegnair ses pass, seseva il filien puspè avant el, e cur ch'el na pudeva betg pli fugir, pir lura sa ruschnava el plaunsieu vitiers e deva ad el la mort.

Qua empruvavan bain l'in e l'auter en lur desperaziun da far resistenza e da mazzar il filien cun bittar sin quel crappuna, cur ch'el seseva davant els en l'erva, e battevan cun mazzas e sigirs sin el, ma tut adumbatten; il pli grev crap n'al smardegliava betg, la segir la pli taglianta n'al blessava betg; cun ina giada seseva el en fatscha a l'uman ni sa ruschnava si per sias chommas. Fugia, resistenza, tut era invan. La mendra speranza era svanida, la desperaziun empleniva la vallada, seseva sin las muntognas.

Quest nausch diavel aveva schanegià fin uss mo ina suletta chasa e n'era mai sa mussà en quella. Quai era la chasa, en la quala abitava Christine, da la quala ella aveva rubà l'uffant. Ses agen um aveva ella surprendì sin ina pastgira solitaria, e là han ins chattà sia bara, tractada d'ina maniera sgarschaivla sco betg in'autra, ils tratgs da sia fatscha sfigurads da nunditga dolur; vi dad el aveva il filien sfarlattà si'entira terribla gritta e preparà il pli sgarschaivel revair al consort. Ma co che quai è daventà, n'ha nagin vis.

A chasa n'era ella anc betg vegnida; forsa vuleva ella spargnar quella fin il davos, ni forsa sa vargugnava ella; tgi mai po savair quai!

Ma la tema era penetrada qua betg main ch'en auters lieus.

La paupra dunnetta era puspè guarida e n'aveva betg gist tema per sasezza, ma tant pli per ses fidaivel mattet e sia soretta e vegliava sur dad els di e notg, e la buna tatta parteva ses quitads e ses vegliar. Ed ellas uravan ensemen tar Nossegner, per ch'el veglia tegnair averts lur egls durant vegliar, ch'el veglia sclerir e fortifitgar ellas per il salvament dals uffantets innocents.

Savens cur ch'ellas vegliavan uschia lungas notgs, parevi ad ellas da vesair a sbrinzlar e traglischar il filien en in stgir chantun, a sghignar en da fanestra. Lura era l'anguscha gronda, pertge ch'ellas na savevan betg tge far per proteger ils paupers uffants dal filien, e tant pli ferventamain rugavan ellas Nossegner per agid e cussegl. Ellas avevan preparà da tuttas sorts armas, ma cur ch'ellas han udì ch'il crap perdia ses pais e la segir ses tagl, han ellas puspè mess davent quellas.

Qua èn ils patratgs da la mamma sa fatgs adina pli clers, pli vivs: Sch'insatgi ristgass da pigliar il filien cun il maun, vegniss ins a pudair ventscher el. Ella aveva er udì da glieud ch'aveva empruvà da smatgar el enta pugn, damai che nagin crap na vuleva gidar, ma adumbatten. Ina terribla ardur che gieva tras maun e bratsch prendeva tut la forza e deva al cor la mort. Ella carteva bain da betg esser buna da smatgar il filien, ma pigliar el vegniss ella bain a pudair, e lura vegniss Dieu a dar ad ella tanta forza da serrar en el insanua e da prender ad el uschia sia forza e sia nauschadad infernala. Ella aveva gia pli ch'ina giada udì co che umens perderts hajan claus malspierts en ina rusna d'in grip ni d'in lain ed enguttà quella cun ina gutta, e ch'il spiert restia bandischà en quella rusna uschè ditg che nagin na tiria or la gutta.

Ed ella aveva in grond desideri, ina vaira brama d'empruvar da far il medem cun il filien. Ella ha furà ina rusna en il post da la fanestra da vart dretga cur ch'ella seseva sper la tgina, ha preparà in brav stapun che gieva precis en la rusna, consecrà quel cun aua benedida, mess il martè sin il banc sut la fanestra e rugà Nossegner di e notg da dar ad ella la forza necessaria tar l'ovra. Ma bainduras era il corp pli ferm ch'il spiert ed ina greva sien la serrava ils egls, e lura veseva ella en siemi il filien che seseva sghignond sin ils tschurrichels d'aur da ses mattet; ella sigliva si or dal siemi e stendeva ses maun vers il chau da ses uffant. Ma là n'era nagin filien pli ed in surrir miaivel gieva sur la fatschetta, sco che mo ils uffants rin cur ch'els vesan lur anghel protectur en siemi; ma per la mamma sbrinzlavan or da tuttas entgarnas ils egls plain tissi dal filien, e ditg e lung na saveva ella betg pli clauder ils egls.

Uschia aveva la sien puspè ina giada surprendì ella suenter avair veglià perseverantamain, e zuglià ella en ina stgira notg. Qua hai parì ad ella, sco sch'il prus plevon, ch'era mort cun spendrar il pop, curriss natiers or da gronds spazis universals e clamass da lunsch ad ella: «Dunna, ta dasda, l'inimi è qua!» Trais giadas ha ella pudì sa liberar dals stretgs lioms da la sien. Ma cur ch'ella ha avert stentusamain las grevas palpevras, ha ella vis co ch'il filien, scuflentà dal tissi, sa ruschnava plaunsieu si per il letg, encunter la fatscha dal mattet. Qua ha ella rugà Dieu per agid e tschiffà spert cun in maun il filien. Sco entirs flums da fieu èsi ì a la fidaivla mamma tras maun e bratsch fin en ses cor, ma la fidaivladad e charezza materna han struclà e claus il maun, e Dieu ha dà la forza d'endirar e surpurtar. Cun starmentusas dolurs mortalas ha ella stuschà il filien cun in maun viaden en la rusna preparada e cun l'auter tegnì sin quella il stapun e lura chatschà en quel fermamain cun il martè.

Ma là en tschivlavi e sburflavi sco cur ch'ils turnigls da l'aria sa dattan e sa bittan cun la mar; la chasa tremblava en ses davos fundaments, ma il stapun tegneva ferm, il filien era ed è restà piglià. La paupra, fidaivla mamma è anc sa legrada d'avair spendrà ses uffants, ha engrazià a Dieu per sia grazia e misericordia, e lura è ella morta sco tut ils auters; ma sia fidaivladad materna ha stizzà las dolurs, ed ils anghels han accumpagnà si'olma al tron da Dieu, nua ch'ins chatta tut ils valurus ch'han dà lur vita per auters, ch'han ristgà tut per Nossegner e per ils lur.

La muria naira era oramai a fin. Ruaus e vita èn puspè turnads en la vallada. Il filien nair n'ha nagin pli vis da lezs temps, pertge ch'el seseva en quella rusna, nua ch'el sesa anc oz.»

*

«Tge, là en quest lain nair?», ha la madritscha clamà ed è siglida si, sco sch'ella fiss sesida sin in furmicler. Sper quest lain era ella sa tschentada en stiva. Ed uss brischava ad ella il dies, ella sa vulveva, guardava davostiers, fruschava cun il maun si e giu e na chalava betg da temair ch'il filien sesia ad ella en la tatona.

Er als auters strenscheva il cor, cur ch'il tat ha taschì. In grond silenzi era vegnì sur dad els. Nagin na dastgava pli far in spass, e nagin na vuleva gugent crair la chaussa; mintgin vuleva l'emprim udir l'opiniun d'in auter, per pudair regular ses agen pled lasuenter – uschia sa sbaglian ins il pli pauc. Qua è lura la spendrera currida natiers, la quala aveva gia clamà pliras giadas senza survegnir resposta. Sia fatscha era cotschna sc'in burnì, sco sch'il filien fiss sa ruschnà là enturn. Ella ha cumenzà a dar tuccas e far caneras, perquai che nagin na vuleva vegnir, e sch'ella avess clamà anc pli fitg; quai pari ad ella tuttina ina curiusa chaussa che nagin na veglia sa metter a maisa, cur ch'ins haja cuschinà, e sche las tratgas na sajan lura betg pli sco ch'ellas duessan esser, saja ella la culpa; ella sappia bain, co che quai giaja. Ina charn grassa sco quella là en na possia nagin pli mangiar cur ch'ella saja fraida, e latiers saja quai anc malsaun.

Lura èn els vegnids, mo plaunsieu, e nagin na vuleva ir sco emprim en dad isch; il tat ha stuì ir ordavant. Quella giada eri main la maniera ed isanza usitada da betg vulair far la parita sco sch'ins pudess strusch spetgar da sa metter a maisa che plitost l'irresolutadad che surprenda tut quels che stattan avant l'isch d'in lieu starmentus, e tuttina n'era là en nagut terribel. Fin e cler traglischavan sin maisa las bellas buttiglias cun vin, gist emplenidas, dus stupents schambuns na faschevan betg mala parita, starmentus brassads-vadè e brassads-nursa fimavan sco tants chamins, pettas frestgas eran chatschadas tranteren, plats cun turtas e plats cun trais sorts veschlas stevan en retscha, ed er las crias cun il té dultsch na mancavan betg. Quai era in bel guardar, e tuttina na fascheva nagin grond'attenziun da tut quai, ma tuts guardavan enturn cun egls plain tema, sch'il filien na sbrinzlia betg insanua or d'in chantun ni sesia forsa schizunt sin in pompus schambun cun ses egls plain tissi. Dentant n'al han ins vis nagliur, e tuttina n'ha nagin fatg ils gronds cumpliments, las ceremonias usitadas – tge ch'ins pensia pomai da chargiar la maisa en tala moda, tgi che duaja mangiar tut quai, ins haja gia mangià e consumà pli ch'avunda –, mabain tuts sa fultschavan e sa serravan giudim la maisa, nagin na vuleva ir sisum.

Adumbatten supplitgav'ins ils envidads da sa metter plinensi e mussava ad els ils plazs vids, ma els stevan giudim sco enguttads; adumbatten empleniva il giuven bab ils magiels e scheva ch'els duain vegnir e far viva, i saja emplenì. Lura ha el prendì la madritscha per in bratsch e ditg: «Sajas ti la pli perderta e dà in bun exempel!» Ma cun tut sia forza, e quella n'era betg pitschna, è la madritscha sa dustada ed ha clamà: «Betg per in milliun ses jau pli qua si! I smuglia e piztga a mai dal dies si e giu, sco sch'ins al fruschass cun urticlas. E sche jau sesess là sper il post, sentiss jau quest sgarschaivel filien senza paus en la tatona.» – «Quai è tia culpa, tat», ha la tatta ditg, «pertge stos ti trair nanavant talas chaussas? Ozendi na fa nagin uman pli stim da talas fafanoias che pon tuttina far donn a l'entira chasa. E sch'ils uffants vegnan lura ina giada da la scola e bragian e pliran ch'ils auters uffants als renfatschian che lur tatta saja stada ina stria e bandischada en quest post, tge has ti lura persuenter?»

«Tascha, tatta, tascha!», ha respundì il tat. «Ozendi emblid'ins spert mintga chaussa e na tegna nagut pli endament uschè ditg sco antruras. Ins ha vulì che jau raquintia la chaussa, ed igl è adina meglier che la glieud audia la vaira vardad che da cuar or sez insatge; la vardad na porta nagina dischonur a nossa chasa. Uss vegni e sesi! Guardai, avant il stapun vi jau mez seser. Jau sun sesì qua bleras milli giadas senza tema e senza starment, e perquai er senza privel. Mo cur che nauschs patratgs sa faschevan sentir en mai, che pudevan porscher maun ed agid al diavel, lura ma parevi d'udir a filar davos mes dies, sco ch'il giat fila cur ch'ins fa termagls cun el, ch'ins stritga ses pail, ch'el sa senta uschè bain, ed a mai gievi da quai curius per il dies si e giu. Uschiglio na fa el betg mucs, ed uschè ditg ch'ins n'emblida betg Dieu qua or, sto el spetgar qua en.»

Qua han ils giasts sa fatg curaschi ed èn sesids, ma datiers dal tat na vuleva nagin vegnir. Pir uss ha il giuven bab pudì far ses duair e porscher las tratgas. A sia vischina, a la madritscha, ha el mess in starmentus toc brassà sin il plat. Quella ha taglià in tochet e lura mess il rest sin il plat da ses vischin, stritgond il toc cun il polesch da la furtgetta. Uschia ha il toc fatg la runda, fin ch'el è arrivà tar in ch'ha manegià ch'el al veglia salvar – nua che quel saja stà dettia anc dapli. Ed in auter toc ha cumenzà a far il gir. Durant ch'il giuven bab empleniva ils magiels ed envidava da prender e ch'ils giasts manegiavan che oz haja el in grev e stentus di, gieva la spendrera enturn cun il dultsch té, cundì bravamain cun safran e chanella, offriva a tuts e scheva: «Tgi ch'al ha gugent, duaja mo dir, igl ha avunda per tuts.» E sch'in scheva ch'el saja amatur, derscheva ella il té en il vin e manegiava: «Jau hai er gugent el, ed uschia pon ins surpurtar bler meglier il vin, uschia na fa quel nagin mal il chau.» Tut che mangiava e baveva. Ma strusch era la canera passada che sa fa adina sentir apaina ch'ins cumenza ina tratga nova, era tut puspè quiet, e las fatschas daventavan seriusas ed ins s'accurscheva senz'auter che tuts pensavan al filien. Cun tema ed a la mitta sa drizzavan tut ils egls vers il stapun davos il dies dal tat, e tuttina sa turpegiava mintgin da cumenzar a discurrer dal filien.

Qua ha la madritscha dà in starmentus sbratg e fiss bunamain dada giu da la sutga. Ina mustga era ida sur il stapun vi, ed ella aveva cret ch'il filien stendia sias chommas nairas or da la fora, e dal snuizi tremblava ses entir corp. Strusch ch'insatgi avess fatg beffas dad ella; percunter ha sia tema purschì l'occasiun bainvegnida da puspè cumenzar a discurrer dal filien, pertge ch'ina giada ch'ina chaussa ha tschiffà endretg noss'olma, na sa deliberescha quella betg uschè tgunsch da quai.

«Ma taidla, cusrin», ha il vegl padrin ditg, «n'è il filien dapi lura mai vegnì or da la rusna ed è dapi tants tschientaners restà là en?» – «Uss», ha la tatta manegià, «fissi meglier ch'ins chalass cun quai, ins n'ha gea discurrì l'entir suentermezdi da nagut auter.» – «Ha, mamma», ha il cusrin respundì, «lascha mo raquintar tes vegl! El ans ha fatg pulitamain curturella, e nagin uman n'as vegn a renfatschar quai ch'è capità, pertge che vus n'essas gea betg descendents da Christine. E ti na vegns betg da far sviar noss patratgs da questa chaussa, e sche nus na dastgain betg discurrer da quella, na discurrin nus er betg d'insatge auter, ed i na dat nagina curturella pli. Pia, tat, mo discurra, tia veglia vegn bain anc a cuir quai a nus!» – «Ma sche vus vulais avair sfurzà quai, sche pervi da mai, ma pli perdert fissi stà ch'ins avess uss cumenzà cun insatge auter e principalmain uss ch'i va encunter la notg», ha la tatta respundì.

Qua ha il tat cumenzà, e tut las fatschas èn puspè daventadas seriusas.

*

«Jau na sai betg bler pli, ma quai che jau sai, vi jau anc dir. Forsa che l'in ni l'auter sa anc ozendi prender in exempel londeror, e donn na vegniss quai segir a blers betg a far.

Cur che la glieud saveva ch'il filien era serrà en, ch'els eran puspè segirs da lur vita, als èsi stà sco sch'els fissan en tschiel ed il bun Dieu cun sia beadientscha amez els, ed uschia è ditg e lung tut ì bain ed endretg. Els sa tegnevan vi da Dieu e fugivan il nausch, ed er ils chavaliers ch'eran danovamain vegnids en il chastè avevan respect dal maun da Nossegner e tractavan miaivlamain lur purs e gidavan nua ch'els pudevan.

Ma questa chasa contemplavan tuts cun veneraziun, bunamain sc'ina baselgia. A l'entschatta sa snuivan els pelvaira, cur ch'els vesevan ella, vesevan la praschun da quest terribel filien e pensavan, quant levamain quel pudess sa liberar e la miseria cumenzar danovamain cun la pussanza dal diavel. Ma els han prest vis che la pussanza da Nossegner era qua pli gronda che quella dal diavel, ed en renconuschientscha a la mamma ch'era morta per tuts, gidavan els ils uffants e cultivavan lur bain senza pajament, fin ch'els sezs han pudì cultivar quel. Ils chavaliers vulevan conceder ad els da bajegiar ina chasa nova, per ch'els n'hajan betg da temair il filien, per cas che quel pudess sa liberar en la chasa nua ch'els abitavan. E blers vischins che na pudevan betg emblidar la sgarschur e terrur dal monster, pervi dal qual els avevan stuì tremblar tant, vulevan gidar.

Ma la veglia tatta na vuleva savair nagut d'in nov edifizi. Ed ella instruiva ed admoniva ses biadis: «Qua è il filien bandischà e claus da Dieu il bab, il figl ed il sontg spiert. Uschè ditg che quests trais sontgs nums valan e vegnan respectads en questa chasa, uschè ditg ch'ins mangia e baiva vi da questa maisa en quests trais sontgs nums, uschè ditg essas vus segirs dal filien e quel fermà en la rusna, e nagin schabetg na po midar insatge vi da quai. Qua vi da questa maisa, davos vus il filien, na vegnis vus mai ad emblidar, quant fitg che vus avais basegn da Dieu e quant pussant ch'el è. Uschia as admonescha il filien da betg emblidar Dieu e sto, malgrà il diavel, daventar per vus voss salid e vossa fortuna. Ma sche vus laschais e bandunais Dieu, e sche vus fissas tschient uras davent da qua, sche vegn il filien ni il diavel sez tuttina a chattar vus.» Ils uffants han prendì a cor quests pleds, èn restads en chasa, creschids si en tema da Dieu, e la benedicziun da Nossegner steva sur lur chasa.

Il mattet ch'era stà uschè fidaivel a sia mamma e la mamma ad el, è daventà in stupent giuven ed um che vegniva amà da Dieu e dals umans e ch'ha chattà la grazia e bainvulientscha dals chavaliers. Perquai è el er vegnì benedì cun bains terresters, ma n'ha entant betg emblidà Nossegner e n'è er betg daventà in ranver. El gidava gugent auters en lur tribulaziuns, sco ch'el giavischava er agid per sai en ses davos basegn, en sia davosa crusch, e cur ch'el era memia flaivel cun ses agen agid, era el in tant pli ferm defensur ed intercessur tar Dieu ed ils umans. E Dieu al ha benedì cun ina brava dunna, e tranter els regiva ina pasch imperturbabla, senza fin. Perquai prosperavan er lur uffants prusamain, ed omadus han tard chattà ina mort miaivla, paschaivla. Sia famiglia prosperava vinavant en tema da Dieu ed undraivladad.

Gea, sur l'entira vallada regiva la benedicziun da Nossegner, e sin ils funs ed en uigl prosperava la ventira e pasch tranter ils umans. La starmentusa ductrina als era ida a cor ed els sa tegnevan fermamain vi da Dieu. Quai ch'els faschevan, daventava en ses num, e sch'in pudeva gidar ad in auter, na perdeva el nagin temp. Nà dal chastè n'als daventava nagin mal, mabain bler dal bun. Pli e pli paucs chavaliers abitavan là, pertge che la dispita en terra pajauna sa fascheva adina pli greva e dira, uschia che mintga maun era bainvis che saveva manar in'arma. Ma quels ch'eran restads en il chastè, admoniva mintgadi il grond mortuari co ch'il filien aveva mussà sia pussanza a chavaliers e purs e co che Dieu regia cun la medema forza sur in e scadin che volvia il dies ad el, saja quai pur ni chavalier.

Uschia èn passads blers onns en ventira e benedicziun e la vallada era renumada avant tut las autras. Qua eran chasas magnificas cun grondas provisiuns e bravamain munaida en stgaffas e truccas, lur biestga era la pli bella da l'entir conturn, lur figlias eran famusas lunsch enturn e lur figls dapertut bainvis. E quest renum n'è betg setgà sur notg sco la chaglia da la sumbriva al bun Jonas, na, el ha prosperà da generaziun a generaziun; pertge ch'en la medema tema da Dieu ed en la medema onestadad dals babs vivevan er ils figls da generaziun a generaziun. Ma sco ch'il verm sa fora en il pairer e rui e mazza e fa setgar gist quel ch'è schuà e nutrì il meglier e che chatscha e flurescha e prosperescha il pli bain, gist uschia daventi er ch'il verm scuflenta e tschorventa ils umans, nua che la funtauna da benedicziun da Nossegner curra il pli abundantamain, ch'els emblidan en la gronda benedicziun lur Dieu, en la ritgezza quel ch'als ha dà ella, ch'els sumeglian ils Israelits ch'han er emblidà lur Dieu e sautà enturn il vadè d'aur strusch ch'el aveva gidà.

Uschia èn, suenter che bleras generaziuns eran stulidas, sa chasadas en la vallada la luschezza, la garmaschia e la superbia che dunnas estras avevan purtà natiers e creschentà. Lur vestgadira sa fascheva adina pli e pli pompusa, cliniez vesev'ins a traglischar, gea la luschezza sa fascheva schizunt vi dals sontgs attributs, ed enstagl che lur cors fissan sa tegnids durant l'uraziun prusamain vi da Dieu, pendevan lur egls arrogantamain vi da las culas d'aur da lur rusari. Uschia è lur servetsch divin daventà parada, pumpa e garmaschia, ma lur cors dirs per Dieu ed ils umans. Nagin na pensava pli als cumandaments da Dieu, e da ses servetsch e da ses servients faschev'ins mo beffas; pertge che nua che la luschezza è gronda e blers daners, là sa chasa gugent la presumziun da considerar sias quaidas per sabientscha e questa sabientscha superiura a quella da Dieu. Sco ch'els vegnivan pli baud tirannisads dals chavaliers, daventavan els uss dirs e crivs envers la servitid e la martiravan, e main ch'els lavuravan, tant pli spetgavan els lavur da famegls e fantschellas e tractavan els persuenter senza raschun sco tanta biestga; e che quels pudessan er avair lur olmas, per las qualas ins stuess avair quità gnanc pensavan els.

Nua ch'i dat blers daners e blera luschezza, cumenz'ins a bajegiar e l'in meglier e pli grondius e pli bel che l'auter, e sco che bajegiavan pli baud ils chavaliers, bajegiavan uss els, e sco ch'els vegnivan martirads pli baud dals chavaliers, spargnavan els uss ni servitid ni biestga cur ch'els vegnivan tschiffads da la passiun diabolica da bajegiar. Questa midada era medemamain vegnida sur questa chasa, entant che la veglia abundanza e ritgezza era restada.

Bunamain dus tschientaners eran passads dapi ch'il filien era serrà e fermà en la rusna. Da lez temp regiva qua sco patruna-chasa ina dunna maliziusa e robusta. Quella n'era betg da Lindau, ma ella sumegliava tuttina en bleras chaussa Christine. Ella era medemamain estra e plain luschezza e superbia ed aveva in sulet figl; l'um era mort avant onns sut ses regiment. Ses figl era in bel mat, aveva in bun cor ed era miaivel cun glieud e muvel. Ella al aveva fitg gugent, ma na laschava betg percorscher, survegliava el di e notg e tge ch'el fascheva n'era betg endretg, sch'ella n'aveva betg dà avant sia lubientscha; e cumbain ch'el era daditg creschì, na dastgava el betg ir cun auters mats ni a sautar senza che la mamma fiss vegnida cun el. Cur ch'ella ha finalmain cret ch'el saja vegl avunda, ha ella dà ad el ina dunna or da sia parentella e tenor ses chau e parairi. Uss aveva il pauper schani duas maistras enstagl da mo ina, ed omaduas eran tuttina loschas e garmadias e vulevan ch'er el fiss uschia, e sche Christen era tuttina miaivel ed uman, quai che steva ad el uschè bain, stueva el senz'auter sentir, tgi che cumondia las festas.

Gia daditg era la veglia chasa ad ellas ina spina en ils egls, perquai ch'ils vischins avevan chasas novas e n'eran tuttina strusch uschè bainstants sco els. Mintgin enconuscheva anc la legenda dal filien e quai che la tatta aveva ditg, uschiglio fiss la chasa daditg vegnida spazzada per bajegiar ina nova; ma tut la glieud sa dustava cun pes e mauns. Els però prendevan quai per scuidanza, la quala na pudess betg cuir ad els ina chasa nova, ed entant sa sentivan els adina pli e pli malsegirs en lur chasa. Sch'els sesevan qua a maisa, parevi ad els d'udir a filar in giat davos lur dies, ni che la rusna s'avria bufatgamain e ch'il filien prendia la mira sin lur tatona. Ad els mancava la cardientscha e sabientscha che stuppava la rusna, ed uschia creschiva lur tema d'in cuntin che la rusna pudess s'avrir. Perquai avevan els ina buna raschun da vulair bajegiar ina chasa nova, en la quala els na duvrassan betg temair il filien, sco ch'els manegiavan. La chasa veglia vulevan els surlaschar a la servitid ch'era tenor lur manegiar savens enta pes a lur luschezza e grondezza.

Fitg navidas è Christen sa decidì da far quai, pertge ch'el saveva quai che la veglia tatta aveva ditg e carteva ch'il bainstar e la ventira da la famiglia sajan liads vi da la chasa paterna. E dal filien n'aveva el nagina tema e cur ch'el seseva qua sisum davos maisa, aveva el l'impressiun da pudair far il pli prusamain si'uraziun. El s'externava gist sco ch'el manegiava, ma sias dunnas schevan ch'el duaja taschair, ed essend lur famegl, tascheva el, ma bragiva lura pitramain cur ch'ellas na vesevan betg.

Là, sur quest pumer, sut il qual nus essan sesids, dueva vegnir bajegiada ina chasa sco che nagin auter n'avess ina tala en l'entira cuntrada.

En lur malpazienza, perquai ch'ellas n'avevan nagin'idea dal bajegiar e na pudevan betg spetgar fin ch'ellas pudessan sa far da grondas cun la chasa nova, martiravan ellas malamain glieud e muvel, observavan gnanc las sontgas festas e na cuivan er la notg nagin ruaus ad auters, e nagin vischin n'avess pudì cuntentar ellas cun ses agid e sia lavur gratuita, ed ellas avevan mo blastemmas per el, cur ch'el gieva a chasa e per ses fatg.

Cur ch'ins ha tschentà il tschupè e chatschà l'emprima clavella en il post da l'isch, hai fimà or da la rusna, sco che fima strom bletsch cur ch'el duaja brischar. Qua han ils mastergnants scurlà seriusamain il chau e manegià adascus ed avertamain ch'il nov edifizi na vegnia betg a vegnir vegl; ma las dunnas han ris e fatg nagin'attenziun a tals segns. Cur che la chasa era finalmain sut tetg e la davosa gutta chatschada en, èn els sa chasads là cun in luxus ed ina pumpa maiudids, ed han alura dà ina festa ch'ha cuzzà trais dis e da la quala ils uffants dals uffants discurrivan anc en l'entir Emmental.

Ma durant tut ils trais dis duai ins avair udì en l'entira chasa ina curiusa canera, sco il filar d'in giat, cur ch'el è led e cuntent ch'ins al stritga il fol. Il giat, dal qual quai stueva vegnir, n'han ins però, malgrà tut tschertgar, betg chattà. Qua han lura betg paucs sentì ina tscherta tema ed èn fugids da la festa, malgrà la gronda magnificenza e splendur. Sulettamain las dunnas n'han udì nagut ni betg vulì far attenziun, pertge ch'ellas crajevan d'avair tut gudagnà cun la chasa nova.

Gea, tgi ch'è tschorv na vesa er betg il sulegl, e tgi ch'è surd n'auda er betg il tun. Perquai sa legravan las dunnas da la chasa nova, daventavan mintga di pli loschas, gnanc pensavan al filien e manavan en quella, cun sa fittar e mangiar, ina vita abundanta, senza lavur; nagin uman na pudeva far d'engrà ad ellas, ed a Dieu gnanc pensavani.

En la chasa veglia steva la servitid suletta, viveva sco ch'ella vuleva, e sche Christen vuleva er tegnair ella sut sia surveglianza, na vulevan las dunnas betg vertir quai e blasmavan el, la mamma principalmain ord luschezza, la dunna ord schalusia. Perquai n'era là giu er nagin urden e bainspert er nagina tema da Dieu, pertge che nua ch'i na dat nagin patrun, na datti nagina raschun, ed i va adina uschia. Sche nagin patrun na sesa sisum la maisa, sche nagin patrun gizza en chasa las ureglias e tegna endadens ed ordador las mastrinas ferm enta maun, lura crai immediat quel d'esser il pli grond che fa il pli tup, e quel d'esser il meglier che maina il discurs il pli turpegius.

Uschia gievi uss en chasa là giu, e l'entira servitid fascheva prest la parita d'ina rotscha giats cur ch'els fan il pli trid. Da far in'uraziun na savev'ins nagut pli, e perquai n'avev'ins er nagin respect pli ni da la pussanza e veglia da Dieu ni da sia charitad e ses duns. Sco che la luschezza da las patrunas na chattava nagins terms, na respectava l'arroganza bestiala da la servitid nagins cunfins. Ella profanava senza resguard il paun da mintgadi, bittava cun ils tschaduns la buglia d'avaina sur la maisa vi al chau d'in auter, gea, ella tartagnava e tschufragnava als auters la veglia da mangiar. Els tentavan e zaclinavan ils vischins, maltractavan la biestga, beffegiavan mintga servetsch divin, snegavan mintga pussanza superiura e turmentavan sin mintga moda e maniera il plevon ch'als aveva admonì seriusamain; curtamain, els n'avevan nagina tema pli ni avant Dieu ni dals umans e faschevan mintga di mender.

Famegls e fantschellas manavan la vita la pli turpegiusa, e tuttina maltractavan els sasezs vicendaivlamain tant sco pussaivel, e cur ch'ils famegls na savevan betg pli, co ch'els pudessan anc marterisar e torturar las fantschellas sin ina nova maniera, qua è vegnì endament ad in da tementar ellas cun il filien en la rusna. El ha bittà entirs tschaduns plain buglia ni latg sin il stapun e clamà: «Ti qua en, ti vegns bain ad avair fom, pertge che dapi tants tschientaners n'has survegnì nagut pli.» Qua han las fantschellas dà terribels sbratgs ed empermess tut quai ch'ellas pudevan, e perfin als auters famegls gievan sgarschaivlas snavurs ed orrurs.

Essend ch'il gieu è sa repetì impunidamain pliras giadas, ha el pers sia forza e vigur, las fantschellas na sbragivan betg pli, n'empermettevan nagut pli ed ils auters famegls han er cumenzà a far il medem. Qua ha l'auter cumenzà a furar cun ses cuntè en la rusna ed ha engirà giu chau e culiez ch'el tiria or il stapun e veglia vesair tge che saja qua en, ed els stoppian er ina giada avair insatge nov. Quai ha dasdà nova sgarschur ed il schani che fascheva quest bel gieu, steva qua sco lur patrun e pudeva sfurzar tut quai ch'el vuleva, principalmain da las fantschellas.

Ma el sto esser stà in curius uman e nagin na saveva, danunder ch'el fiss vegnì. El pudeva esser cret sc'in tschut e selvadi sc'in luf; era el persul cun ina dunna, era el in tschut miaivel, ma en societad, davant la cumpagnia, era el il luf stgarpant e fascheva sco sch'el avess en odi e detestass tuts ensemen e vuless cun pleds e fatgs sgarschaivels surpassar tut e tuts, e gist tals schanis duain esser il pli bainvis tar dunnatschas da tuttas sorts. Perquai sa nuspivan las fantschellas e mussavan tema dad el en la publicitad, ma persulas en sia societad al duain ellas tuttina avair gì il pli gugent da tuts. El aveva egls differents, ma nagin na saveva da tge colur, ed omadus odiavan l'in l'auter e na guardavan mai la medema via; ma sut lungas palpevras e sbassond umilitaivlamain l'egliada, era el bun da zuppentar quai. Ses chavels furmavan stupents ritschs, ma nagin na saveva, sch'els fissan cotschens ni mellens; a la sumbriva eran els d'in bel blond, mo al sulegl n'avess nagin stgilat gì in pail pli cotschen. El martirava ils animals sco nagin auter, e perquai temevan ed odiavan els quest famegl. Dals auters famegls manegiava mintgin ch'el saja ses ami, ed encunter mintgin instigava el ils auters. A las patrunas era mo el da tuts ensemen endretg; el sulet era savens si en chasa nova, ed entant faschevan las fantschellas là giu tut sutsura. Sco ch'el s'accurscheva da quai, furava el ses cuntè en il stapun e smanatschava, fin che las fantschellas eran ledas da ceder.

Dentant n'ha er quest gieu betg mantegnì ditg sia forza e ses effect. Las fantschellas èn sa disadas londervi ed han la finala ditg: «Sche fa pia, sche ti has il curaschi, ma ti na ristgas betg!»

Nadal s'avischinava, la sontga notg. Ma els na mussavan nagin interess per quai ch'ella deditgescha e consecrescha a nus ed eran sa cunvegnids da far ina legra saira, ina legra festa.

Là giu en il chastè viveva mo in vegl chavalier che sa futrava da la vita temporala; in chastellan malizius administrava tut a ses avantatg. Per ina bagatella avevan els cumprà da quel fin vin ungarais, pia da la terra nua ch'ils chavaliers stevan en gronda lutga. Da la forza e dal fieu dal nobel vin na savevan ed enconuschevan els nagut. Ina stravaganta malaura è s'annunziada cun chametg, tun ed orcan, sco darar uschiglio da quel temp, ch'ins n'avess gnanc chatschà in chaun sut pigna or. Quai n'avess dentant betg impedì els d'ir a baselgia, els na fissan er betg ids da bell'aura, avessan laschà ir il patrun persul. Dentant ha la burasca bain impedì auters da frequentar il servetsch divin; ma els èn restads a chasa sper lur vin famus.

Cumenzà han els la sontga saira cun blastemmar, smaladir e sautar, e cun chaussas anc pli tridas e stgandelusas. Alura èn els sa mess a maisa, pertge che las fantschellas avevan preparà stupentas tratgas, brassà-vadè e buglia alva ed autras bunas chaussas ch'ellas avevan pudì raffar ed engular. Lur brutala arroganza sa fascheva a moda pli e pli sgarschaivla; els profanavan e disfamavan mintga tratga, blastemmavan e vituperavan mintga chaussa sontga. Quest tal famegl beffegiava il plevon, rumpeva e distribuiva paun e baveva ses vin sco sch'el administrass la messa e la sontga tschaina, battegiava il chaun sut la pigna ed ha tant ditg e fatg ch'ils auters eran plains da tema ed anguscha, malgrà lur iniquitad ed irreligiusadad.

E betg avunda cun tut quai, ha el furà cun ses cuntè en la rusna ed engirà ch'el veglia mussar ad els anc autras chaussas. Ma damai che tschels na vulevan betg pigliar tema, perquai ch'el aveva fatg il medem gieu gia differentas giadas e ch'ins na pudeva betg drizzar or bler cun il cuntè vi dal stapun, ha el en sia sturnadad e narradad prendì in tarader e furà quel cun ina vaira ravgia en il stapun, engirond cun auta vusch ch'els stoppian ina giada vesair tge ch'el sappia e pajar charamain lur beffas e risadas, fin ch'ils chavels sa drizzian ad els sin il chau. Cun in terribel sbragim èn tuts sa precipitads vers el, ma avant ch'els avessan pudì dustar, ha el cun ina risada sc'in diavel sez, dà al tarader ina stratga energica.

En quel mument ha l'entira chasa tremblà d'ina starmentusa tunada; il delinquent nunponderà è rudlà sc'in toc lain en dies per terra vi; in torrent cotschen da fieu e flommas è rut or da la rusna, ed entamez seseva il filien, grond e nair e scuflentà dal tissi da tschientaners, e fitgava ses gronds egls tissientads sin ils tschorventads che stevan qua sco petrifitgads en lur anguscha mortala, senza pudair mover in det per fugir dal terribel monster che sa ruschnava plaunsieu e malignamain sur lur fatschas ed injectond ad els la mort ardenta.

Tras l'entira chasa è ì in starmentus planscher, sa lamentar e sbragir, ina canera sco tschient lufs na pon betg far cur ch'els vegnan turmentads da la fom. E bainspert èn vegnids ils medems sbratgs, las medemas lamentaziuns da la chasa nova, e Christen, che vegniva gist da la sontga messa si per la spunda, ha cret che bandits sajan ruts en chasa. Sa fidond da sia ferma bratscha, è el currì en agid als ses. El n'ha chattà nagins bandits, mabain la mort, cun la quala cumbattevan sia dunna e sia mamma, las qualas n'avevan gia nagina vusch pli en lur fatschas nairas, scufladas. Ses uffants durmivan ruassaivlamain, e lur fatschas frestgas eran saunas e cotschnas.

Qua ha Christen sentì il sgarschaivel presentiment da quai che pudeva esser succedì, ed è currì giu en la chasa veglia. Famegls e fantschellas giaschevan qua ventschids, sternids or per terra vi; la stiva era daventada lur letg da mort, averta la sgarschaivla rusna en il post, il tarader cun il stapun anc enta maun al famegl, sfigurà d'ina maniera orrenta. Uss saveva el, tge ch'era daventà qua, ed ad el fissi stà endretg, sche la terra fiss s'averta ed avess traguttì tut. Qua è insatge sa ruschnà or da davos la pigna ed è sa rentà vi dad el. In terribel presentiment al è ì tras pel ed ossa, ma i n'era betg il filien, igl era in pover mattet ch'el aveva prendì per l'amur da Dieu en chasa e laschà star ensemen cun quella servitid infama, perfida, sco ch'i daventa anc oz fitg savens ch'ins prenda uffants per l'amur da Dieu e surdat els als mauns dal diavel. Ma il mattet n'aveva gì nagina part da l'orrur e sgarschur da la servitid: el era fugì vi davos pigna, ed uschia aveva il filien schanegià el ch'el pudeva uss raquintar co che tut era ì e passà.

Durant ch'il mattet raquintava, purtavan l'aria e l'aura a l'ureglia da Christen or d'autras chasas sbratgs e cloms d'anguscha e desperaziun. Sc'ina quaida, creschida durant tschientaners, sgulava il filien tras la vallada, visitond l'emprim las chasas las pli ritgas, nua ch'ins pensava il pli darar a Dieu, ma tant pli als plaschairs dal mund e vuleva perquai savair il pli pauc dal tut da la mort.

Anc na chatschavi betg dis che la nova era gia ida da chasa a chasa: il vegl filien saja rut or e giaja danovamain, purtond la mort, per la vischnanca enturn; gia blers sajan morts, ed entadim la vallada s'auzian si vers tschiel cloms e sbratgs dals nudads che stoppian murir. Qua pon ins pensar, tge pliriez e miseria che gieva tras la terra, tge anguscha en tut ils cors, tge Nadal che quai era a Sumiswald! Al plaschair che quel porta uschiglio, na vuleva e pudeva nagin uman pensar, e l'entira calamitad vegniva dal malfatg dals umans. Ma la miseria daventava da di en di pli gronda, pertge ch'il filien era uss anc pli spert, anc pli tissientà che l'emprima giada. Baud era el a l'entschatta, baud a la fin da la vischnanca; si per las muntognas, giu en la vallada cumpareva el a medem temp. Pli baud aveva el nudà qua in a la mort, là in auter, ma uss bandunava el darar ina chasa senza avair tissientà tuts ensemen; pir cur che tuts sa sturschevan en dolurs mortalas, sa metteva el sin la sava da l'isch e guardava malignamain sin si'ovra, sco sch'el vuless dir: «Gea, quai è mi'ovra, jau sun puspè qua, malgrà ch'ins ha fermà e serrà en mai ditg e lung.»

I pareva ch'el savess ch'i fiss accordà ad el mo curt temp, ni ch'el vuless spargnar a sasez tant sco pussaivel la paina, e perquai ventscheva el en ina giada tants sco ch'el mo pudeva. Il pli gugent spiava e spetgava el sin ils tils da bara ch'accumpagnavan ils trapassadas a la baselgia. Baud qua, baud là, il pli gugent giu dal Kilchstalden, sa mussava el tuttenina amez il til ni guardava giu da la bara sin ils preschents. Qua s'auzava lura in starmentus sbragim d'anguscha dal til da bara si vers tschiel; in um suenter l'auter crudava per terra vi, enfin che nagin n'era pli en vita tranter els e ch'in entir mantun morts giaschevan enturn il vaschè, sco tants bravs schuldads enturn lur bandiera, surprendids da forzas superiuras. Nagins morts na vegnivan pli purtads a la baselgia, nagin na vuleva purtar els, nagin ir suenter bara; nua che la mort als surprendeva, laschav'ins senz'auter giaschair els.

La desperaziun aveva tschiffà l'entira vallada; la furia bugliva en tut ils cors e sburflava sgarschaivlas smaladicziuns nauador encunter il pauper Christen che dueva uss esser la culpa da tut il mal. Uss savevan tuts che Christen n'avess mai duì bandunar la chasa veglia, betg surlaschar la servitid a sasezza. Uss savevan tuts ch'il patrun è pli u main responsabel da sia servitid, ch'el duaja vegliar sur lur urar e mangiar, dustar la vita senza tema da Dieu, impedir ils discurs pajauns e la perversa diffamaziun da ses duns. Uss eran tuttenina a tuts passadas la luschezza e la superbia, vizis e passiuns ch'els bandischavan giufuns l'enfiern e n'avessan strusch cartì a Dieu d'avair purtà els uschè sdegnusamain anc avant paucs dis vi da sasezs. Tuts vulevan puspè esser modests e prus, purtavan la mendra vestgadira ed enta maun ils vegls sbittads rusaris e vulevan sa persvader d'esser adina stads uschè prus, e sch'i avessan insaco pudì, n'avessan els betg navidas er persvas Nossegner da lur buna fai.

Christen sulet tranter els tuts dueva esser in uman senza tema da Dieu, e smaladicziuns sco muntognas crudavan da tuttas varts sin el. Ed el era forsa il meglier tranter els tuts, ma sia buna veglia, sia bainvulientscha era liada a la voluntad da sias dunnas, ed in tal liom è pelvaira ina greva culpa per in e scadin, ed el na vegn strusch a pudair sa salvar d'ina greva responsabladad, perquai ch'el n'è betg sco che Dieu al vul. Quai veseva Christen er en, e perquai era el ni nausch ni arrogant; el n'era betg testard, n'insistiva betg e s'inculpava dapli che quai ch'el era culpant; ma cun quai na reconciliava el betg la glieud, il cuntrari, pir uss clamavan els tiers in a l'auter quant gronda che stoppia esser sia culpa, damai ch'el prendia tant sin sasez, sa suttamettia talmain e confessia sez ch'el na valia betg ch'ins spidia giun plaun per el.

El urava di e notg tar ses Dieu ch'el mettia ina fin a quest mal, ma quel daventava da di a di pli terribel. El ha pensà ch'el stoppia puspè far bun quai ch'el haja fallà, ch'el stoppia sa porscher sco unfrenda, far la medema chaussa che la basatta da sia basatta aveva fatg. El urava tar Dieu, fin ch'è dasdada e schermigliada cun forza en ses cor la decisiun da spendrar la vallada, da reconciliar ed expiar il mal, e tiers la decisiun è vegnì in constant curaschi, il qual na ballucca e na ceda betg, è adina pront a la medema chaussa, la damaun sco la saira.

Qua è el cun ses uffants tratg da la chasa nova giu en la chasa veglia, ha taglià in nov stapun per la rusna, laschà consecrar quel cun aua benedida e sontgs proverbis, ha tschentà il martè sper il stapun, è sesì sper ils letgs da ses uffants ed ha spetgà il filien.

Uschia seseva el qua, urava e vegliava e cumbatteva fermamain la greva sien e na guntgiva betg; ma il filien n'è betg vegnì, schebain ch'el sa mussava uschiglio dapertut, pertge che la muria creschiva anc adina, sco er la ravgia selvadia dals survivents.

Durant questa sgarschur dueva ina dunna mez selvadia vegnir en pagliola. Qua è la veglia tema vegnida sur la glieud ch'il filien pudess prender l'uffant nunbattegià, il pegn da lur vegl contract. La dunna sa desperava sco or da senn, n'aveva nagina fidanza en Dieu, ma tant pli odi e vendetga en ses cor.

Ins saveva co ch'ils vegls eran sa preservads avant tschientaners dal Verd, cur ch'in uffant dueva nascher; co ch'il plevon era la protecziun ch'els avevan tschentà tranter els e lur inimi etern. Ins vuleva er trametter per il plevon, ma tgi dueva esser il mess? Ils morts betg sepulids ch'il filien aveva raffà davent durant ils tils da bara barricadavan las vias, e sch'il mess che dueva ir per il plevon vuless er ir sur pizzas e muntognas – vegniss el bain a mitschar dal filien che pareva da savair tut? Tuts dubitavan e temevan. Qua ha finalmain l'um da la dunna en pagliola pensà ch'il filien possia mazzar el uschè bain a chasa sco sin via, e sche sia mort saja destinada, mitschia el dad ella ni qua ni là.

El è sa mess sin via; ma in'ura suenter l'autra è passada senza ch'il mess fiss turnà a chasa. La ravgia e la miseria daventavan pli e pli terriblas, la naschientscha vegniva pli e pli datiers. Qua è la dunna en la ravgia da la desperaziun siglida or da ses letg e currida vers la chasa da Christen, da quest smaledì giufuns ils enfierns, che seseva urond sper ses uffants e spetgava il cumbat cun il filien. Gia da lunsch davent resunavan ses sbratgs, e sias smaladicziuns tunavan encunter l'isch-chasa da Christen avant ch'ella avess pudì avrir quel e purtar ad ella il tun en stiva. Cur ch'ella è sa precipitada nauaden cun quella sgarschaivla fatscha, è el siglì si, sa dumandond l'emprim sche quai saja Christine en sia statura oriunda. Ma sin la sava da l'isch han las dolurs fermà la dunna en sia cursa, e sa sturschend e sa tegnend vi dal rom da l'isch, ha ella svidà in entir torrent da sias smaladicziuns sur il pauper Christen. El duaja esser il mess, sch'el na veglia betg esser smaledì cun ils uffants da ses uffants en tuttas perpetnadads.

Qua han las dolurs mess ina fin a ses smaladir, e la dunna mez selvadia ha parturì sin la sava da l'isch-stiva da Christen in pop, e tut quels ch'eran vegnids suenter ad ella èn fugids da tuttas varts, temend la pli gronda sgarschur. Ma Christen tegneva l'uffantet innocent en sia bratscha, durant ch'ils egls pitgivs, selvadis, plain tissi en la fatscha sfigurada da la dunna furavan el tras e tras, ed i pareva ad el ch'il filien vegniss or da quels nauadora, ch'el sez fiss quels. Qua ha el sentì ina forza divina en sasez, ed ina voluntad surumana al ha tschiffà. El ha bittà in'egliada spir charezza sin ses uffants, ha zuglià il novnaschì en in chaud vestgì ed è siglì sur la dunna cun ses terribels egls or e giu per la spunda, vers Sumiswald. El sez vuleva purtar l'uffant al sontg batten, sco expiaziun e penetienzia da la culpa che giascheva sin el, il capo da la famiglia e da la chasa; tut l'auter ha el surlaschà a Nossegner.

Baras impedivan sia cursa, precautamain stueva el tschentar ses pass. Qua ha in lev pe suatà el. Igl era quest pauper mattet, al qual i fascheva snavurs da stuair star cun quella dunna selvadia e ch'in instinct uffantil fascheva currer suenter al patrun. Ma sco spinas hai furà tras il cor a Christen, pensond che ses uffants sajan uss persuls cun quella dunna sturna. Ses pe n'è però betg sa fermà; el tendeva vers la sontga mira.

Gia steva el là giu al Kilchstalden ed aveva prendì en egl la chaplutta. Qua hai tuttenina sbrinzlà avant el sin via, insatge sa muveva en il chagliom; sin via seseva il filien, en il chagliom sa ballava cotschen in plimer, ed il filien è sa drizzà sco per dar in sigl. Qua ha Christen clamà cun auta vusch ils trais sontgs nums, dal bab, dal figl e dal sontg spiert, e sin quai hai dà in sgarschaivel sbratg or da las chaglias e la plima cotschna è svanida. Lura ha Christen mess il pop sin bratsch al mattet, e recumandond si'olma al Tutpussant ha el tschiffà cun ferm maun il filien che seseva anc en il medem lieu sco scungirà tras ils pleds sontgs.

In'ardur è passada ad el tras pel ed ossa, ma el ha tegnì ferm. La via era libra, ed il mattet scort è currì cun il pop tar il plevon, entant che Christen è turnà en tutta prescha a chasa sia, malgrà il fieu en ses ferm maun. Il tissi dal filien penetrava en tut sia membra e brischava sc'in fieu. Ses sang era sco burnida. La forza vuleva svanir, il flad star airi, ma el urava d'in cuntin, tegneva Dieu avant egl e surpurtava la brastgida infernala. Gia veseva el sia chasa. Cun la dolur creschiva sia speranza. La dunna era anc sin la sava da l'isch-stiva. Cur che quella al ha vis a turnar senza l'uffant, è ella currida encunter ad el sc'ina tigra, a la quala ins ha rubà ils pitschens, pertge ch'ella carteva al pli miserabel tradiment, na badava betg ses segns, n'udiva betg ses pleds raucs, mez stizs, è sa bittada en sia bratscha stendida ed è sa rentada vi dad el. En si'anguscha mortala ha el stuì trair suenter la sturna en chasa, ha stuì liberar cun tutta forza sia bratscha, avant ch'i al fiss stà pussaivel da stuschar e chatschar il filien en la veglia rusna e stuppar quella cun mauns murints.

Igl è reussì ad el cun agid da Dieu. Sia davos'egliada ha el anc gì per ses uffants che rievan uschè charinamain en lur sien. Uss ha el sentì in grond surlevtg, in maun superiur pareva da stenschentar la burnida, ed urond ad auta vusch ha el fermà ses egls a la mort. Quels ch'èn suenter entrads cun gronda tema e precauziun en chasa per tschertgar la dunna, han chattà sin sia fatscha pasch e legria. Cun smirvegl han els vis la rusna stuppada, ma la dunna han els chattà sternida or per terra vi, brischada e sfigurada da la terribla mort ch'ella aveva tratg sin sai tschiffond il maun da Christen. Anc stevan els qua e na savevan betg tge ch'era daventà, cur ch'il mattet è returnà cun l'uffant, accumpagnà dal plevon ch'aveva spert battegià l'uffant e vuleva uss, bain preparà e cun curaschi, ir encunter al medem cumbat, en il qual ses antecessur aveva pers victoriusamain sia vita. Ma Dieu na dumandava betg dad el in tal sacrifizi; in auter aveva gia prestà il cumbat.

La glieud n'ha betg chapì immediatamain, tge grond'ovra che Christen aveva fatg. Ma cur ch'els han finalmain chapì e cartì, han els urà plain allegria cun il plevon, engrazià a Nossegner per la vita regalada danovamain e per la forza ch'el aveva dà a Christen. Ma quel hani anc en la mort rugà per perdun da l'entiert ch'els avevan fatg ad el e decidì d'al sutterrar cun grond'onur, ed han lura er onurà en lur cors gloriusamain sia memoria, sco quella d'in sontg.

Els na savevan strusch tge pensar, suenter che quella terribla sgarschur che tremblava d'in cuntin en lur membra aveva tuttenina prendì ina fin e ch'els pudevan puspè cun plaschair e legria guardar si vers il tschiel blau, senza tema ch'il filien pudess entant sa ruschnar sur lur pes. Els han decidì da far leger e celebrar bleras messas e d'ir tuts ensemen en baselgia; ma oravant tut vulevan els sepulir ils dus morts, il Christen e si'inimia, e suenter duevan er ils auters chattar lur ruaus sin santeri, uschè lunsch sco che quai era pussaivel.

Igl è stà in di festiv fitg solen, cur che l'entira vallada è ida en baselgia, ed er en ils cors era ina gronda solennitad, uschia ch'ins ha confessà blers putgads, fatg blers propiests e vuts, e da quel di davent n'han ins betg pli vis in tal far e demanar extravagant, ni en las fatschas ni en la vestgadira.

Suenter avair spons bleras larmas en baselgia e sin santeri ed urà prusamain e lungamain, èn tuts ensemen or da l'entira vallada, tut quels ch'eran vegnids suenter bara – e vegnids eran tut quels che pudevan anc duvrar lur chommas – ids en l'ustaria tar il past da bara. Sco usità da vegl ennà, èn las dunnas ed ils uffants sa mess vi d'in'atgna maisa, e tut ils umens, giuvens e vegls avevan prendì plaz vi da la renumada maisa da tavlas ch'ins vesa anc oz en il Bären a Sumiswald. Quella maisa han ins tegnì en salv per regurdar al fatg ch'i vivevan lezza giada be pli duas dunsainas d'umens nua ch'ozendi vivan varga duamilli, en memoria che la vita dals duamilli stettia en ils medems mauns ch'han spendrà e salvà las duas dunsainas. Lezza giada n'èn ins betg s'entardà ditg vi dal past da bara; ils cors eran memia plains ch'ins avess anc gì plaz per ina spaisa e bavronda abundanta. Cur ch'els èn vegnids or da la vischnanca e si per in'autezza libra, han els vis ina cotschnur al tschiel, e cur ch'els èn arrivads a chasa, han els chattà la chasa nova brischada fin al funs. Co che quai era daventà, n'èn ins mai vegnì a savair.

Ma quai che Christen aveva fatg per els, n'han els mai emblidà e remunerà a ses uffants. Els han tratg si ed educà els prusamain ed onestamain en las meglras chasas. Nagin uman n'avess mess maun a lur rauba, schebain che Christen n'aveva relaschà nagin testament e nagin inventari. Ed uschia è lur rauba creschida cun ina bun'administraziun, e cur ch'ils uffants èn stads creschids, n'eran els betg engianads en lur fatg ed anc main en lur olmas. Els èn daventads glieud brava, onesta cun tema da Dieu che chattava grazia e misericordia avant Nossegner e bainvulientscha tar ils umans, ch'ha chattà benedicziun en lur vita ed anc dapli en tschiel. Ed uschia èsi restà en la famiglia, ed ins na temeva betg pli il filien, perquai ch'ins aveva tema dal Tutpussant. E sco ch'igl è stà fin qua, duai igl er restar – sche Dieu vul – uschè ditg ch'ina chasa stat qua, uschè ditg ch'ils uffants obedeschan e suondan lur geniturs sin lur vias ed en lur patratgs.»

*

Qua ha il tat taschì ed ils auters ditg e lung cun el. Intgins pensavan a quai ch'els avevan udì, auters crajevan ch'el veglia mo trair flad e lura puspè cuntinuar.

Finalmain ha il vegl padrin manegià: «Vi da quella maisa da tavlas sun jau sesì bleras giadas ed hai udì a raquintar da quella gronda muria, e che suenter quella tut ils umens da la vischnanca hajan chattà plazza avunda vi da quella suletta maisa. Ma co ch'igl è propi stà, na m'ha nagin savì dir. Ils ins schevan quai, ils auters puspè insatge auter. Ma di ina giada, nua has ti udì tut quai?»

«Ma bain», ha il tat respundì, «quai s'ertava dal bab sin il figl, e cur che la regurdientscha da tut quai è svanida tar l'autra glieud da la vallada, han ins tegnì quai fitg adascus en la famiglia e sa snuiva da palesar insatge ad auters. Sulettamain en la famiglia discurriv'ins anc surlonder, per che nagin member da quella n'emblidia mai, tge che quai haja da muntar, bajegiar ina chasa ni ruinar e destruir ina chasa; tge che porta benedicziun e tge che stgatscha quella. Ti vesas bain, quant navidas che mia veglia ha, sch'ins discurra avertamain da quai. Ma a mai pari ch'ins duess adina discurrer da quai e mussar quant lunsch che la luschezza e la grondaschia pon manar. Perquai na tegn jau questa chaussa er betg pli uschè dascus, e quai n'è betg l'emprima giada che jau hai raquintà ella a buns amis. Jau pens adina che quai ch'ha mantegnì nossa famiglia tants onns en ventira e prosperitad, na vegnia betg a dar donn ad auters, e ch'i na saja betg endretg da tegnair adascus quai che porta ventira e benedicziun da Dieu.»

«Ti has raschun, cusrin», ha il padrin respundì, «ma jau stoss tuttina anc dumandar quai: era quai propi la chasa veglia, la pli veglia, la quala ti has demolì avant set onns? Jau na poss strusch crair quai.»

«Na», ha il tat ditg. «En la chasa veglia en decadenza na pudev'ins gia avant traitschient onns betg pli abitar, e la benedicziun da Dieu sin ers e prads na chattava gia daditg betg pli plaz lien. E tuttina na vuleva la famiglia betg bandunar ella, e bajegiar ina nova na dastgavan els betg; els n'avevan betg emblidà, co ch'igl era ì cun l'autra. Uschia eran els en in grond empatg ed han la finala dumandà cussegl in um perdert che steva a Haslebach. Quel duai avair respundì: els possian bain bajegiar ina chasa nova al lieu da la veglia, ma betg insanua auter, e lura observar e conservar duas chaussas, il vegl lain, en il qual il filien saja claus, ed il vegl senn, quel ch'haja serrà il filien en il vegl lain; uschia vegnia er la veglia benedicziun ad esser e restar en la chasa nova.

Els han bajegià la chasa nova e tschentà alura lien cun urar e grond'attenziun il vegl lain, ed il filien n'è betg sa muventà, senn e benedicziun n'èn betg sa midads.

Ma er la chasa nova è cun il temp daventada veglia e memia pitschna, la laina marscha e morsa dals verms; ma quest post qua ha tegnì ed è uss dir sc'in fier. Mes bab avess gia duì bajegiar, ma el è sa dustà, ed uschia è la chaussa vegnida sin mai. Er jau sun ma dustà ditg e lung ed hai lura finalmain ristgà. Jau hai fatg sco ils auters, hai tschentà en la chasa nova il vegl lain, ed il filien n'è betg sa muventà. Ma jau vi tuttina confessar: ils dis da mia vita n'hai jau mai urà uschè ferventamain e prusamain sco il mument che jau tegneva enta maun quest toc lain fatal; mes maun, mes entir corp brischava, ed instinctivamain hai jau stuì guardar sche jau na survegnia betg nodas nairas sin mauns e cor, ed jau hai gì in grond pais giu dal cor, cur che tut è finalmain stà en ses lieu. Qua è mia persvasiun stada anc pli ferma che ni jau ni mes uffants ni ils uffants da mes uffants vegnian a stuair temair il filien, uschè ditg che nus hajan tema da Dieu.»

Qua ha il tat taschì; ma la snavur era anc preschenta, la quala era ida ad els si per il dies, cur ch'els han udì ch'il tat haja tegnì quest toc lain enta maun, e ch'els pensavan co ch'i pudess esser cun els, sch'els stuessan medemamain tegnair quel. –

Finalmain ha il cusrin ditg: «Igl è be donn e putgà ch'ins mai na sa, tge ch'è vair e betg vair da talas interessantas chaussas. Tut na pon ins strusch crair, ed insatge sto tuttina esser vidlonder, uschiglio na fiss er quest vegl toc lain betg qua.»

Ma il giuven padrin ha manegià: «Quai ha uss pauc da muntar, ch'i saja vair ni betg, emprender san ins tuttina adina londeror, e nus avain gì latiers uschè curturella ch'i ma para che nus sajan gist vegnids or da baselgia.»

«Uss na baterlai betg tant», ha la tatta ditg, «uschiglio cumenza mes vegl anc ina nova istorgia. Uss mangiai e bavì er ina giada, igl è propi ina vargugna, co che nagin na vul pli baiver ni mangiar, e tuttina avain nus fatg noss pussaivel per cuschinar tut en urden.»

Ed uschia han ins lura er mangià e bavì bravamain e tranteren tegnì betg paucs discurs raschunaivels, fin che la glina steva gronda e clera sc'in aur vi dal tschiel, che las stailas eran vegnidas or da lur chombras per admonir ils umans ch'i saja temp er per els d'ir a durmir en lur chombrettas.

Ils umans han bain vis ils admoniders misterius, ma els sesevan qua uschè paschaivlamain e sco da chasa, e mintgin sentiva in ferm batter sut ses tschop, sch'el pensava d'ir a chasa, e schebain che nagin na scheva insatge, na vuleva tuttina nagin esser l'emprim.

Finalmain è la madritscha s'auzada cun cor battent per sa metter sin via vers chasa e l'entira cumpagnia cun ella. Cun blers «Dieu paja» e buns giavischs han els bandunà la chasa ospitaivla per accumpagnar la madritscha, malgrà las supplicas a tuts ensemen da star anc in pau, essend ch'i na fetschia gea betg fitg stgir.

Bainspert era tut quiet enturn ed en la chasa. Ella steva qua en gronda pasch e traglischava uschè cler e bel en la splendur da la glina giu per la vallada. Cun premura e miaivladad pertgirava ella la brava glieud en lur dultscha sien, sco che mo quels san durmir che portan la tema da Dieu ed ina buna conscienza en lur pèz, la quala nagin filien nair, mabain sulettamain il miaivel sulegl vegn a dasdar or da lur sien. Pertge che nua ch'in tal senn è da chasa, na dastga il filien betg sa mussar ni da di ni da notg. Ma tge pussanza ch'el survegn, cur ch'il senn sa mida, sa mo quel che sa tut e dat a mintgin sias forzas, als filiens sco als umans.


Adattaziun per la funcziun da cudeschs da Vichipedia
Quest text è vegnì surpiglià a moda integrala da la versiun rumantscha da Vichisource, la biblioteca libra. Per consultar il document en ses context original p.pl. visitar la suandanta pagina:
   » Il filien nair