Utilisader:TranslaTeam/Cudeschs/Scrit en il sablun/Terra ed olma

Ord Wikipedia

Las paletschas ed il cros
[modifitgar | modifitgar il code]

Mai n'hai jau bavì in magiel da vermut amar, senza che ses gust fiss stà a la fin dultsch sco mel. Mai na sun jau rampignà d'in taiss trutg siador, senza vegnir remunerà cun la vista d'ina vallada verdenta. E mai n'hai jau pers in ami en la tschajera spessa, senza al chattar puspè cun l'alva dal di.

Quant savens hai jau zuppà mias dolurs e painas sut il mantè da la pazienza – pensond che quai saja meritaivel e da niz; ma cur che jau auzava il mantè, sentiva jau che las dolurs eran sa midadas en plaschair e las painas en fortuna.

Quant savens m'ha insatgi accumpagnà tras quest mund vesaivel, ed jau hai pensà per mai: Quant pesant e tgutg che mes accumpagnader è! Ma strusch che nus avevan cuntanschì il mund dals misteris, stueva jau constatar che jau aveva giuditgà malgist e che mes accumpagnader era anzi fitg spiertus e sabi.

E quant savens sun jau stà aiver dal vin da l'engion da mamez: Jau pensava che jau saja ina vulp en societad d'in agnè; ma cur che jau ma svegliava da quest'aivrezza, constatava jau che nus eran omadus umans.

Nus umans – vus gist tuttina sco jau – ans laschain tschorventar tras las furmas exteriuras ed essan tschorvs per l'essenzial e vardaivel ch'è zuppà.

Sch'insatgi stgarpitscha, schain nus ch'el saja crudà. Sch'el esitescha, pretendain nus ch'el na sappia betg tge far. Balbegia el, al tractain nus da mit, suspira el, manegiain nus ch'el saja sin murir. Vus ed jau – nus ans laschain impressiunar da las paletschas dal jau, da sia furma exteriura. Nus n'avanzain betg fin tar ils plaschairs ch'il spiert intermediescha, damai che nus essan circumdads da luschezza e na prendain betg per enconuschientscha la vardad ch'è en nus. Jau di a vus ed a mai – ed i po esser che mes pled è ina mascra che zuppenta mia vaira fatscha –: Noss egls vesan be la tschajera, davos la quala sa zuppa l'essenzial che nus duessan atgnamain pertschaiver; e nossas ureglias audan be in ramurar che surtuna tut quai che nus duessan atgnamain chapir cun noss cor.

Sche nus vesain in policist che maina in um en praschun, na duessan nus betg concluder memia spert da quai, tgenin dad els ch'è criminal. Vesain nus in um cuvert cumplainamain cun sang ed in auter, dal qual ils mauns han flatgs da sang, fissi malprudent da concluder dalunga, tgi ch'è l'assassin e tgi ch'è l'unfrenda. Sche nus udin a chantar l'in ed a suspirar l'auter, duessan nus ans laschar temp avant che decider, tgenin dad els ch'è pli fortunà.

Frar, n'emprova mai da giuditgar la natira d'in uman tenor quai che sa mussa vers anora. Na tegna mai in da ses pleds u ina da sias acziuns per in segn da sia moda da pensar. I pudess esser che quel che ti na chapeschas betg ha difficultads da s'exprimer u da sa far chapir. Tuttina po ses spiert mussar a quel ch'enclegia ina via e ses cor po esser in lieu da revelaziun. I po esser che quel che ti spretschas pervi da sia fatscha trida e sia moda da viver ligera è in dun dal tschiel ed ina sbrinzla da Dieu.

Forsa has ti ina giada chaschun da passar il medem di en in palaz ed en ina chamona; ti bandunas il palaz plain admiraziun e la chamona plain cumpassiun. Ma sche ti pudessas stgarpar il vel che tes senns taissan a basa d'exteriuradads, alura luass tes respect dalunga fin ad ina restanza da malputgà e tia cumpassiun faschess plazza ad in sentiment da stima.

I po esser che ti entaupas tranter la damaun e la saira d'in di dus umens: L'emprim discurra cun tai cun ina vusch en la quala rebatta il ramurar dal stemprà, entant che ses moviments represchentan la snavur d'in'armada. Il segund però discurra da bass e temelitg, cun vusch tremblanta e pleds esitants. Alura attesteschas ti a l'emprim curaschi e resolutezza, al segund però flaivlezza ed intschertezza. Ma sche ti fruntas puspè sin els dus, suenter ch'il destin als ha tschentà davant grevas decisiun u schizunt davant la pretensiun d'unfrir sasez per in'idea, alura poi esser che ti scuvras che la temerariadad apparenta n'è nagina valurusadad e la timiditad reservada nagina mancanza da curaschi.

Forsa vesas ti, sche ti guardas in di or da la fanestra da tia chasa, da vart dretga da la via ina mungia e da vart sanestra ina giuvna dunna fittada fin sum. Tes emprim patratg vegn bain ad esser quant nobla che l'ina saja e quant ordinaria l'autra. Ma sche ti taidlas in mument cun egls serrads, vegns ti ad udir a scutinar il vent: questa sa scungira cun uraziuns, l'autra ma spetga plain desideri, ed en il cor dad omaduas hai plazza per mai.

Igl è pussaivel che ti viageschas enturn sin quest mund en tschertga da quai ch'ins numna civilisaziun e progress. Sin quest viadi arrivas ti en ina citad cun palazs pompus, autas chasas signurilas e vias ladas. Ils umans da questa citad curran en prescha sin tuttas varts; ils ins traversan tunnels sutterans, ils auters sgolan sur la citad vi, els telefoneschan e telegrafeschan, e tuts èn vestgids a moda eleganta, sco sch'els sa participassan ad ina festa.

Intgins dis suenter ta maina tia via en in'autra citad cun chasas pitschnas, invisiblas e giassas stretgas. Cur ch'i plova là, sumeglia la citad in'insla flottanta en ina mar da belma e morast, e cur ch'il sulegl glischa là, è l'entira citad enzugliada en in nivel da pulvra. Ils abitants da quella èn glieud simpla, els van plaunsieu e lavuran ruassaivel, ed els ta guardan cun egliadas che paran da pertschaiver insatge ch'è lunsch davent da tai.

Ti bandunas lur citad cun spretsch, schend adascus a tatez: La differenza tranter questas duas citads è sco quella tranter vita ed agonia. Qua giascha la pussanza, sumegliant al fluss da la mar – e là è la flaivlezza, sumegliant al refluss. Qua ves'ins l'ardur da la primavaira e da la stad, là la letargia da l'atun e da l'enviern. Qua resent'ins la vivacitad e perseveranza da la giuventetgna che sauta en iert, là la flaivlezza ed airiadad dals vegls che giaschan sin la tschendra. Sche ti pudessas però considerar questas duas citads en la glisch da Dieu, vesessas ti en ellas duas plantas en in curtin che sumeglian ina l'autra. Forsa scuvras ti alura er lur vardad, numnadamain che tut quai che ti has tegnì en l'ina per progress e civilisaziun èn be vaschias d'aua traglischantas che sa dissolvan en nagut, e che quai che ta pareva en l'autra citad sco letargia, è sia natira zuppada ch'ha durada e persistenza.

La vita na sa splega betg a la surfatscha, mabain en il zuppà. I na dependa betg da la pelletscha exteriura da las chaussas, mabain da lur cros a l'intern, ed ils umans n'enconusch'ins betg vi da lur fatschas, mabain vi da lur cors. Religiun na sa restrenscha betg a quai che lur tempels exponan e lur rituals e tradiziuns predegian, mabain a quai che sa zuppa en las olmas e tge propiests che vegnan mess en la pratica.

L'art na consista betg en l'auzar e sa sbassar d'ina melodia ch'ins auda, er betg en ils suns dals zains d'ina poesia ch'ins taidla e betg en las lingias e colurs d'in maletg ch'ins contempla. Anzi consista quel en lezzas pausas da taschair che s'extendan tranter l'auzar e sa sbassar da la melodia; el consista en quai ch'entra en tai dals patratgs quiets, betg pronunziads dal poet, ed en quai ch'in maletg ta revelescha sco pli bel e pli elevà che quai che sias lingias e colurs èn ablas da far.

Frar, ils dis e las notgs na consistan betg be da lur furma exteriura. Ed jau che ma mov en il rudè da dis e notgs, ma chat en ils pleds che jau ras or davant tai be tant enavant sco che quels fan palais a tai mes intern che tascha. Na ma tegna pia betg per nunsaviaivel, avant che ti has scuvert mia natira zuppada; e na ma considerescha betg sco scheni, avant che ti m'has liberà da la savida emprestada; na ma fa betg la reproscha d'esser ranver ed egoistic avant che ti vesas mes cor; e na ma numna betg generus, avant che ti has emprendì a conuscher quels ch'han profità da mia generusadad. Ma numna pir in amant, suenter che ti has sentì mi'amur cun tut la glisch ed il fieu ch'ella cuntegna; e na pensa betg che jau saja liber, avant che ti has tutgà mias plajas da sang.


Mi'olma sut la chargia da ses fritgs
[modifitgar | modifitgar il code]

Mi'olma porta ina greva chargia da fritgs. Datti insatgi ch'als racolta, als mangia e sa rinforza vi da quels? Na datti tranter ils umans gnanc in ch'ha giginà e ch'è uschè buntadaivel da rumper ses giginar per ma liberar da la chargia da mia surabundanza?

Mi'olma glischna per terra sut la chargia dad aur ed argient. Na datti nagin tranter ils umans ch'emplenescha sias tastgas cun quai e ma liberescha da mes burdi?

Mi'olma va suror dal vin da l'eternitad. Na datti nagin ch'è arsentà, ch'al derscha en e baiva per dustar sia said?

In um a l'ur da la via. El stenda encunter al passant ses maun emplenì cun pedras preziusas e cloma: Hajas cumpassiun e prendai da mes bains! Sajas misericordaivels e partì mes possess cun mai! Ma la glieud va sperasvi senza far stim dad el. Fiss el be in murdieu che tegness vi in maun vid, tremblant, il qual el tirass enavos vid e tremblant! Fiss el be schirà e tschorv ed ils umans passassan indifferent sper el vi! Ma el è bainstant e generus. El ha mess si sia tenda en il desert vast, nunenconuschent, al pe da la muntogna. Mintga saira envida el in fieu per retschaiver a moda ospitaivla viandants ed als preparar in past. El trametta ses servients a tschertgar sin las sendas nocturnas, stgiras vagants e persunas ch'èn sa persas per las ospitar e regalar ritgamain. Ma las sendas èn ranveras; ellas al dattan nagin ch'el pudess beneventar e far regals.

Fiss el be in vagabund che gira enturn en il pajais, en ses maun in fist e vi dal bratsch ina sadella da tgirom per prender aua al bigl-cisterna. E cur che la saira arriva, al manassan las cruschadas ensemen el cun ses cumpogns, ils auters vagabunds. El sa tschentass sper els e partess cun el il paun d'almosna.

La figlia dal retg pussant è sa dasdada or da ses sien. Ella è stada si da ses letg ed ha tratg en ses vestgids da purpur; alura è ella sa vestgida cun perlas e safirs, ha springi mustgat savurus sin ses chavels e bagnà ses mauns en l'ambra savurusa, liquida. Uschia è ella passada en l'iert dal chastè ed è ida là a spass, ed ils daguts da ruschè han bagnà l'ur da ses vestgì purpur. En il silenzi da la notg è la figlia dal retg pussant ida tras ils curtins paradisics en tschertga da ses amant. Ma en il reginavel da ses bab n'ha sa laschà chattar nagin che l'amava.

Fiss ella la figlia d'in pastur che pertgirass las nursas da ses bab en las vals. La saira vegniss ella enavos en la chamona da ses bab – ils pes cuverts cun pulvra e circumdada da la savur da las vignas ch'era restada en las faudas da ses vestgì. Cur che la notg arriva ed ils abitants dal conturn dorman, la manassan ses pass là nua che ses amant spetgass sin ella.

Ubain fiss ella ina mungia en ina claustra che brischass ses cor sco intschains, uschia che l'aria fiss emplenida da la savur da ses cor, e ses spiert brischass sc'ina chandaila e scleriss e stgaudass l'aria. Ella stess en schanuglia, approfundada en l'uraziun, ed ils spierts zuppads purtassan sias uraziuns en las chombras da stgazi da l'eternitad, nua che vegnan tegnidas en salv las uraziuns dals servients da Dieu, ensemen cun las painas dals amants e las inspiraziuns da quels che sa tiran enavos en la solitariadad.

Fiss ella be ina veglia che sesa en il sulegl e sa stgauda vi da ses radis che partan questa damaun cun ella. Quai fiss meglier che d'esser la figlia dal retg pussant che na chatta en l'entir reginavel da ses bab nagin al qual ses cor munta il paun da la vita e ses sang il vin da la vita.

Mi'olma porta ina greva chargia da fritgs. Datti sin il mund insatgi ch'ha fom, als racolta e sa rinforza vi da quels?

Mi'olma va suror dal vin da l'eternitad. Datti insatgi ch'è arsentà, ch'al derscha en e baiva per sa dustar la said?

Fiss jau be ina planta che na fluriss betg e na purtass nagins fritgs, pertge che las painas da fritgaivladad betg duvrada èn pli amaras che la suffrientscha da la nunfritgaivladad! E las painas d'in ritg, dal qual ins na prenda nagut, èn pli grondas che la desperaziun d'in pover che na retschaiva nagut.

Fiss jau in bigl sià or, en il qual ils umans bittan crappa. I fiss meglier che d'esser ina funtauna d'aua frestga sper la quala quels ch'han said passan senza stizzar lur said. Fiss jau be in bischen smardeglià, sin il qual ins passa cun ils pes. I fiss meglier che d'esser ina ghitarra cun cordas d'argient en ina chasa da la quala il possessur n'ha nagins mauns ed ils abitants èn surds.


Set staziuns
[modifitgar | modifitgar il code]

Mi'olma m'ha crititgà set giadas.

.

L'emprima giada, cur che jau hai empruvà da m'auzar sin donn e cust dals umiliads.

.

La segunda giada, cur che jau hai fatg finta d'ir zop davant ils schirads.

.

La terza giada, cur che jau aveva d'eleger tranter grev e lev – ed hai dà la preferenza al lev.

.

La quarta giada, cur che jau hai fatg in sbagl e sun ma consolà cun ils sbagls d'auters.

.

La tschintgavla giada, cur che jau hai tolerà flaivlezza ed hai attribuì quai a la fermezza da mia pazienza.

.

La sisavla giada, cur che jau hai auzà l'ur da mes vestgì, sinaquai che la pulvra da la vita na tschufrognia betg quel.

.

E la setavla giada, cur che jau hai intunà ina chanzun en laud da Dieu ed hai tegnì il chant per ina virtid.


Mi'olma m'ha admonì
[modifitgar | modifitgar il code]

Mi'olma m'ha admonì ed instruì d'amar quai ch'ils umans odieschan e da stimar quels ch'els discrediteschan. Ella m'ha explitgà che l'amur n'è betg ina distincziun per quel che ama, mabain per quel che vegn amà.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, ma pareva l'amur d'esser sco in fil satigl, stendì tranter dus pals vischins.

Ma uss ves jau ella sco ina gloriola – senz'entschatta e senza fin –, che circumdescha mintga creatira e ch'extenda successivamain, fin ch'ella cumpiglia ed unescha tuts en sia glisch.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da scuvrir la bellezza zuppada en sias furmas e colurs. Ella m'ha instruì da contemplar uschè ditg ed uschè attent quai ch'ils umans chattan trid, fin ch'i ma revelescha sia bellezza.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, vesev'jau la bellezza sco in tizun tremblant amez colonnas da fim. Ma il fim è sa schlià ed jau n'hai vis nagut auter che las flommas.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da tadlar las vuschs che vegnan furmadas ni dals lefs ni da la gula.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, eran mias ureglias muttas. Ellas udivan be canera e sbragizi. Ma uss cumenz jau a tadlar en il silenzi, jau aud ils cors da quel a chantar cantatas ed imnis ed a revelar ils misteris da l'eternitad.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da baiver quai che na sa lascha betg pressar ed emplenir en magiels ch'ins prenda enta maun e cun ils quals ins tutga ses lefs.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, era mia said ina pitschna flomma che flammegiava sin ina collina da tschendra, la quala jau pudeva stizzar cun in sierv aua or d'ina funtauna. Ma uss è la brama mes bitger, ina terribla said è mes vin e mia solitariadad è mi'aivrezza. Mia said è insaziabla. Ed en questa paina d'ina said che na sa lascha betg stidar sa chatta in daletg che na passa mai.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da tutgar quai ch'è senza figura e corp e che na sa lascha anc betg eruir or da la tschajera. Ella m'ha instruì ch'il sa tutgar saja la mesadad dal chapir, pertge che nus tschiffain quai che nus desiderain.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, ma cuntentava jau cun insatge chaud cur che jau aveva fraid, cun insatge fraid cur che jau aveva chaud e cun l'in u l'auter cur che jau n'aveva ni fraid ni chaud. Uss però evapurescha mes moviment en fina tschajera che penetrescha tut quai che vegn vesaivel en la stgaffiziun e s'unescha cun tut quai ch'è invisibel.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da respirar las savurs che nagina planta na derasa e nagina brastgida n'irradiescha.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, era jau nar suenter las savurs dals curtins, dals flacuns e dals intschensers. Ma uss percepesch jau savurs che na derivan ni dal fieu ni dal squittar quellas. Jau respir savurs ch'i na dat en nagin paradis da quest mund e che nagin zefir sufla en quest mund.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì d'esser pront cur ch'il nunenconuschent ed il privel cloman suenter mai.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, ma sentiva jau be pledentà sche jau enconuscheva la vusch da quel che clamava, ed jau passava be sin vias che jau aveva examinà e che ma parevan levas.

Ma uss è l'enconuschent per mai in chaval, il qual jau ascend en tschertga dal nunenconuschent, ed il lev è sco ina stgala, sin ils stgalims da la quala jau pass per cuntanscher il privel.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da betg parter en il temp e dir: quai è stà ier, quai vegn ad esser damaun.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, m'imaginava jau il passà sco in temp che na turna betg e l'avegnir sco in temp che sa chatta en ina lontananza nuncuntanschibla. Ma uss hai jau realisà ch'en in mument dal preschent è cuntegnì l'entir temp cun tut ils giavischs e las aspectativas e cun tut il realisà ed accumplì ch'el zuppa en sai.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da betg cunfinar in lieu cun dir: qua, là e vi là.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, aveva jau l'impressiun da m'allontanar d'in lieu, sche jau ma muveva vers in auter. Ma uss hai jau realisà ch'il lieu en il qual jau ma chat, enserra tut ils auters e ch'il punct che jau occupesch sin in toc via, è a medem temp l'entira via.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da vegliar, entant ch'ils abitants da mia part da la citad dorman, e d'ir a durmir, cur ch'els sa sveglian.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, na veseva jau mai ils siemis da mes vischins, damai che jau durmiva; ed els na pudevan er betg vesair mes siemis durant lur cupid. Ma uss dorm jau e sgulatsch en il mund dals siemis, entant ch'els m'observan svegliads; silsuenter siemian els, entant che jau ma legrel vi da lur sa deliberar e restar en il mund dals siemis.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì da betg esser intgantà d'in laud e da betg ma starmentar d'ina reproscha.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, dubitava jau davart la valur da mias acziuns, fin ch'insatgi arrivava a las ludar u crititgar. Ma uss hai jau realisà che las plantas flureschan la primavaira e che lur fritgs madiran la stad, senza ch'ellas sa stentan da vegnir ludadas. Ed ellas perdan lur feglia l'atun, èn nivas e scuvertas l'enviern, senza temair ina renfatscha.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì e m'ha confermà che jau na stun betg pli ad aut ch'ils murdieus e che jau na val betg pli pauc ch'ils gronds e pussants dal mund.

Avant che mi'olma m'ha instruì quai, parteva jau ils umans en duas categorias: en umans ch'èn flaivels ed als quals vala mia cumpassiun u mes spretsch, ed en umans ch'èn ferms, als quals jau suond u cunter ils quals jau rebellesch. Ma uss hai jau realisà che jau sun ina creatira singula ed a medem temp il crap da construir or dal qual è stgaffida l'entira umanitad. Mes esser è lur esser, mes pensar lur pensar e mia determinaziun lur determinaziun. Sch'els fan sbagls, sun jau conculpabel; sch'els fan dal bun, sun jau er losch sin quai; sch'els sa rebelleschan, ma rebellesch jau cun els; e cur ch'els sa retiran, ma retir jau cun els.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì che la lampa che jau port n'è betg per mai. Ella m'ha instruì che la chanzun che jau chant na nascha betg en mes cor. Sche jau vom en la glisch, na vul quai betg dir che jau saja glisch. E sche jau sun ina lauta cun cordas tendidas, na munta quai betg che jau saja il sunader da lauta.

.

Mi'olma m'ha admonì ed instruì, frar, gist tuttina sco che ti'olma admonescha ed instruescha tai che nus essan sumegliants in a l'auter. La differenza tranter nus dus è che jau discur cun perseveranza da quai ch'è en mai, entant che ti taschas davart quai. E tes taschair è ina sort virtid.


La terra
[modifitgar | modifitgar il code]

Cunter veglia, sfurzadamain e sa dustond nascha la terra or da la terra.

Alura va ella enturn loschamain sin terra.

Ella erigia palazs, chastels e tempels.

Ella producescha legendas, ductrinas e leschas.

La finala stanclentan las ovras da la terra la terra. Ed ella taissa or da las fatamorganas da la terra fantasias e siemis. Alura daventan las palpevras da la terra grevas, ed ella sa durmenta – quiet, profund ed etern.

E la terra di a la terra: Jau sun l'origin e la fossa, ed jau vegn ad esser l'origin e la fossa fin che las stailas ed il sulegl brischan a tschendra.


Ier, oz e damaun
[modifitgar | modifitgar il code]

Jau hai ditg a mes ami: Guarda co ch'ella sa posa cunter ses bratsch. Ier pusava ella anc cunter il mes.

Mes ami ha respundì: E damaun vegn ella a sa pusar vers mes bratsch.

Jau hai ditg: Guarda, co ch'ella sesa sper el. Ier seseva ella anc sper mai.

El ha respundì: E damaun vegn ella a seser da mia vart.

Jau hai ditg: Guarda, co ch'ella baiva il vin or da ses magiel. Ier bagnava ella ils lefs vi da mes magiel.

El ha replitgà: E damaun vegn ella a baiver or da mes magiel.

Jau hai ditg: Guarda be, co ch'ella al guarda plain affecziun. Ier guardava ella sin mai uschia.

Mes ami ha respundì: E damaun vegn ella a regalar a mai egliadas amuraivlas.

Jau hai ditg: Taidla, ella al scutina pleds plain passiun en l'ureglia. Ier eran quels anc drizzads a mai.

El ha respundì: E damaun vegn ella a dir a mai en l'ureglia pleds passiunads.

Jau hai ditg: Guarda be, co ch'el al serra en la bratscha. Ier giascheva jau anc en sia bratscha.

El ha replitgà: E damaun vegn ella ad embratschar mai.

Jau hai ditg: Tge curiusa dunna!

Mes ami ha respundì: Ella è sco la vita che tut ils umans possedan, sco la mort che victorisescha tut ils umans, e sco l'eternitad ch'unescha tut ils umans.


L'accumpliment
[modifitgar | modifitgar il code]

Ti vuls savair, frar, cura che l'uman è accumplì. Taidla tge che jau di!

L'uman s'avischina a l'accumpliment, cur ch'el sa chapescha sco l'univers illimità e la mar infinita, sco in fieu ch'arda d'in cuntin ed ina glisch che splendura adina. Cur ch'el sa senta sco il vent, ch'el suflia u betg, sco ils dutgs, ch'els chantian u suspirian, sco las plantas, cur ch'ellas èn en fluriziun la primavaira u perdan la feglia d'atun, sco las muntognas che s'auzan vers tschiel e las valladas profundas e sco ils ers, ch'els portian fritg u sajan nuncultivads.

Sch'in uman è abel da sentir tut quai, sa chatta el a mesa strada vers l'accumpliment. Vul el però cuntanscher la finamira da l'accumpliment, sto el sa sentir sco in uffant ch'ha basegn da sia mamma, sco il vegl che porta la responsabladad per sia famiglia, sco in giuvenil stratg vi e nà tranter ses sfadiar e sias passiuns, e sco in creschì che batta cun ses passà e cun ses avegnir. El sto esser sco in che ura en ses eremitadi, in malfatschent en sia cella, in erudit tranter ses cudeschs e palpiris, in nunsaviaivel tranter la stgiradetgna da sias notgs ed il stgir da ses dis, sco ina mungia sto el esser tranter las flurs da sia cretta e las spinas da sia solitariadad, ina pitauna tranter sia flaivlezza e sia veglia, in pover en si'amarezza e resignaziun sco er in ritg en ses giavischs e si'obedientscha e la finala il poet tranter la tschajera da sias sairas ed ils radis da si'aurora.

Sch'in uman è bun da resentir tut questas furmas dad esser, cuntanscha el l'accumpliment e vegn ad esser ina sumbriva da la sumbriva da Dieu.


O terra
[modifitgar | modifitgar il code]

Quant bella e pumpusa che ti es, terra!

Cun tge ardiment e noblezza che ti ta surdas a la glisch, ta suttamettas al sulegl!

Quant squisit è tes vestgì da sumbrivas e quant tener tes vel da stgirezza!

Quant amuraivlas èn las chanzuns da ti'aurora e quant starmentus tes cloms da tias notgs!

Quant perfetga e sublima es ti, terra!

.

Jau sun chaminà tras tias planiras ed hai ascendì tias muntognas, hai percurrì tias valladas, sun raivì sin tia grippa ed entrà en tias taunas e grottas. Jau hai sentì tes siemis en la planira, tes aut senn en las muntognas, tes ruaus en las valladas, tia resolutezza sin la grippa e tia discreziun en las grottas e taunas.

Ti es allegra en tia pussanza, sublima en tias bassas e senza prepotenza en tias autezzas. Ti es miaivla en tia resolutezza ed averta en tia discreziun.

.

Jau sun navigà sin tias mars ed hai percurrì tes flums, sun suandà ils curs dals flums ed hai tadlà la perpetnadad da fluss e refluss. Tranter tias collinas e chadainas da muntognas hai jau udì las chanzuns d'epocas passadas ed en tias chavorgias e sin tias spundas a conversar tai a moda famigliara cun la vita.

Ti es la lingua da la perpetnadad e ses lefs; ti persunifitgeschas las cordas da la perpetnadad e ses dets, ils patratgs da la vita e lur annunzia.

La primavaira m'ha sveglià e m'ha carmalà en tes guauds, nua che tes suspirs s'auzan sco intschains. Tias stads m'han envidà da pussar sin tes funs, nua che ti stgaffeschas cun gronda stenta ina benedicziun da fritgs. Tes atun m'ha manà en las vignas, nua che tes sang cula sco vin. E tes envierns m'han laschà ruassar sin tes letg che la naiv ha surtratg en alv.

E ti es la savur da sia primavaira, la generusadad da sia stad, la surabundanza da ses atun e la purezza da ses enviern.

.

Ina notg seraina hai jau avert las fanestras e portas da mi'olma e sun sortì, plain giavischs e lià tras las chadainas da mes egoissem. Jau hai vis tai, terra, observond las stailas che surrievan si per tai. Qua sun jau vegnì liber da mias chadainas e da mes pais e sun vegnì conscient che tes cosmos è il refugi da mi'olma. Ils giavischs da noss'olma èn tes giavischs, lur pasch è tia pasch e lur fortuna è la pulvra dad aur che las stailas sternan sur tai vi. Ed in'autra giada sun jau sortì tar tai ina notg nivlusa, cur che jau pativa da mia negligientscha e marventada. Jau hai quità che ti sajas terribla ed immensa. Armada cun il stemprà cumbattevas ti tes passà tras tes preschent. Ti has destruì e stgatschà il setgà e sflurì en tai, sinaquai ch'i fetschia plazza al nov e ch'il flaivel ed antiquà vegnia remplazzà tras fermezza.

.

Qua hai jau realisà che las leschas dals umans suondan tias leschas: lur ritmus è tes ritmus, lur reglas da vita èn tias reglas da vita. Quel al qual ses stemprads na rumpan betg ils roms setgads e morts, vegn a murir da lungurella e stuffientada, e quel dal qual sia revolta e sullevaziun na stgatschan betg sia blera feglia ch'è vegnida passa, vegn a stenscher da marschadetgna e surabundanza. E tgi che na zuglia betg en emblidanza quai ch'è vegnì senza vita e nunduvrabel da ses passà, vegn a sepulir ils fritgs da ses passà sut in ponn da bara.

.

Quant generusa es ti, terra, e quant gronda è tia pazienza!

Quant ferma è tia cumpassiun cun tes figls ch'han stgamià lur vardad cunter deliri e ch'èn pers tranter quai ch'els han cuntanschì e quai ch'els han manchentà.

Nus faschain canera e ti surris.

Nus t'abandunain e ti ans perdunas.

Nus blastemmain e ti benedeschas.

Nus profanain e ti sanctifitgeschas.

Nus durmin senza siemiar, e ti siemias schizunt cur che ti es alerta. Nus blessain tes pèz cun spadas e frizzas, e ti cuvras nossas plajas cun ieli e balsam. Nus semnain ossa, mauns e chavazzas, e ti laschas crescher londeror paplas e saleschs.

Nus ta dain en conservaziun nossas restanzas umanas, e ti empleneschas noss irals cun graun e noss torchels cun vin.

Nus cuvrin tia fatscha cun sang, ti però lavas nossas fatschas a las auas dal flum dal parvis.

Nus explotain tias resursas mineralas e fabritgain or da quellas chanuns e bumbas, e ti prendas si nossas restanzas e las transfurmas en rosas e gilgias.

Quant surabundants èn tes duns e tias bunas ovras, terra, è quant incumparabla tia buntad!

Tge es ti, terra, e tgi es ti?

N'es ti betg in pitschen graunin or dal nivel da pulvra ch'è vegnì leventà sut ils pes da Dieu, cur che quel è passà da la levada da l'univers a la fin dal mund? U es ti anzi ina sbrinzla ch'è sgulada ad aut da la fuaina da l'eternitad?

Es ti il sem ch'è vegnì bittà sin il terren da l'eter, sinaquai ch'il terratsch s'avria, grazia a la dinamica da tes intern, e la planta divina s'auzia or da l'eter?

N'es ti betg in dagut da sang en las avainas dal tutpussant u in dagut da suaditsch sin ses frunt?

Es ti in fritg che madira plaunsieu sut il sulegl, in fritg vi da la planta da l'enconuschientscha, las ragischs da la quala tanschan en las profunditads da la perpetnadad e la roma e las frastgas da la quala s'extendan en las autezzas da la perpetnadad?

U es ti in giuvel che dieu metta en il mauns d'ina dieua? Es ti in uffant al pèz dal tschiel u ina veglia dunna, saziada da la sabientscha dals dis e da las notgs ch'ella passenta vegliond e spetgond?

.

Tge es ti, terra, e tgi es ti?

Ti es jau, terra. Ti es mia vesida e mia percepziun. Ti es mes intelletg, mia fantasia e mes siemis. Ti es mia fom e mia said; mia bavronda, mia spaisa e mia legria! Ti es mia ligerezza e mi'attenziun. Ti es la bellezza en mes egls, la brama en mes cor e l'immortalitad en mi'olma.

.

Ti es jau, terra. E sche jau na fiss betg, na fissas ti er betg.


La solitariadad e la retratgadad
[modifitgar | modifitgar il code]

La vita è in'insla en ina mar da solitariadad e retratgadad.

La vita è in'insla, da la quala la grippa èn ils giavischs e las plantas ils siemis, las flurs l'abandun e las funtaunas la said. Ella sa chatta amez ina mar da solitariadad e retratgadad.

.

Tia vita, frar, è in'insla ch'è spartida da tut las autras inslas e territoris. Cumbain che ti tramettas navs e bartgas ad autras rivas, e cumbain che flottas e flottiglias cuntanschan tias rivas, es ti tuttina in'insla separada, persula tras tes patir, isolada tras tes plaschair, lontana tras tia brama e nunenconuschenta tras tes misteris.

Jau t'hai vis, frar, a seser sin ina muntogna d'aur, cuntent sco in retg d'esser uschè ritg, e ti surpassavas il chant dal poet, schend che mintga graunin aur furmia in fil che collia il pensar dals umans cun tes pensar e cumbineschia lur inclinaziuns e tendenzas cun las tias.

.

Jau t'hai vis a manar sco conquistader truppas cunter ina fortezza nunaccessibla, la quala ti has destruì e conquistà.

Ma guardond ina segunda giada, hai jau scuvert davos ils mirs da tes stgazis in cor che tremblava en sia solitariadad e retratgadad sco che trembla in che mora da la said che sesa en sia chabgia dad aur e perlas fatga sezza ma n'ha nagin'aua.

Jau t'hai vis, frar, a seser sin il tron da l'onur, circumdà d'umans che glorifitgavan tes num, ludavan tias ovras e guardavan sin tai sco sch'els sa chattassan en preschientscha d'in profet ch'auzass lur olmas e spierts fin ch'els circumdassan cun el las stailas ed ils planets. Ti als guardavas e tia fatscha reflectava la beadadad e l'intgant da la pussanza ed i fascheva l'impressiun sco sche ti fissas per els quai che l'olma è per il corp.

Guardond però ina segunda giada, hai jau vis in ‹jau› solitari a star sper tes tron, e quel pativa da si'alienaziun e stenscheva vi da sia solitariadad; jau al hai vis a stender ils mauns sin tuttas varts, sco sche quels supplitgassan d'avair cumpassiun e rugassan spierts invisibels per in'almosna. Alura al hai jau vis a guardar sur ils chaus dals umans or vers in lieu lontan, in lieu ch'è dal tuttafatg vid ed en il qual na sa chatta nagut auter che sia solitariadad e retratgadad.

Jau t'hai vis, frar, inamurà en ina bella dunna, co che ti spundevas tes cor che luava sin la verscha da ses chavels e cuvrivas sias palmas-maun cun bitschs. Ella t'ha guardà inamurada, sias egliadas plain tenerezza, e sin ses lefs giascheva la dultschezza da la maternitad. Quai hai jau ditg a mamez: l'amur ha schlià la solitariadad da quest um e terminà ses esser sulet; el è returnà tar il spiert universal ch'attira tras l'amur quai ch'era sa schlià dad el en la videzza ed en l'emblidanza.

Ma jau t'hai vis ina segunda giada ed hai scuvert en las faudas da tes cor inamurà in cor solitari ch'emprova adumbatten da derasar sin il chau d'ina dunna quai ch'è zuppà en el; ed jau hai scuvert davos ti'olma amanta in'autra olma solitaria che sumegliava il nivel ch'empruvava adumbatten da daventar larmas en ils mauns da si'accumpagnadra.

Tia vita, frar, è ina chasa solitaria, lunsch davent da tuttas chasas e da tuts vivents. E tia vita interna è ina chasa che sa chatta giud via da las apparientschas exteriuras, a las qualas ils umans dattan tes num. Sche tia chasa è stgira, na la pos ti betg sclerir cun las glischs da tes vischin; sch'ella sa chatta en in desert, na la pos ti betg spustar en in curtin en fluriziun ch'in auter ha emplantà; sch'ella sa chatta sin il piz d'ina muntogna, na la pos ti betg transferir en ina val ch'ils pes dals auters han planivà.

Tia vita spiertala, frar, è segnada da solitariadad e retratga, e senza questa solitariadad e lezza retratga na fissas ti betg quai che ti es e na fiss jau betg quai che jau sun. Senza questa solitariadad e retratgadad avess jau pensà udind tia vusch che jau discurria, e vesend tia fatscha avess jau pensà da vesair mamez en in spievel.


Mes taschair è in imni
[modifitgar | modifitgar il code]

Mes taschair è in imni, mia fom in'intemperanza; mia said è aua e mes vegliar aivrezza.

.

Mes quitads èn nozzas, mi'alienaziun inscunter; mes intern sa revelescha, mes exteriur sa zuppenta.

.

Quant savens sun jau ma lamentà da mes quitads, entant che mes cor sa gloriava dad els, e quant savens hai jau ris, entant che mia bucca rieva.

.

Quant savens m'hai jau giavischà in ami, entant ch'el era gia da mia vart, quant savens hai jau desiderà insatge, entant che quai sa chattava gia en mes possess.

.

Quant savens ha la notg naira che gieva a fin chatschà dapart mes siemis, e l'aurora als ha puspè rimnà.

.

Jau hai contemplà mes corp tras il spievel da mias ideas, qua al hai jau vis sco spiert, il qual vegn restrenschì tras il pensar.

.

En mai viva quel che m'ha stgaffì e ch'ha fatg abundant mes cor; en mai viva la mort e la fossa, la regiuvinaziun e la resurrecziun.

.

Na fiss jau betg vivent, na fiss jau er betg mortal; e senza il bramar da mi'olma, na m'avess la fossa betg desiderà.

.

Cur che jau hai dumandà mi'olma, tge che la perpetnadad fetschia cun ils giavischs che nus avain rimnà, ha ella respundì: Jau sun la perpetnadad!