Di da Son Valentin

Ord Wikipedia
Chaglia decorada per il di da Son Valentin

Il di da Son Valentin che ha mintgamai lieu ils 14 da favrer vala en blers pajais sco di da l’amur. Las ragischs da questa festa èn da chattar en la liturgia ecclesiastica: il di da Son Valentin festivav’ins en inqual baselgia l’arrivada da Jesus sco spus da las nozzas celestialas.

Popular è il di daventà entras il commerzi cun flurs ed oravant tut pervi da la reclama correspundenta dals flurists. Uschia vegnan maschedads elements tradiziunals e moderns, sumegliant sco quai è il cas tar l’usit da Halloween (ch’è vegnì importà da l’Irlanda via ils Stadis Unids en il decurs dals onns 1990).

La legenda[modifitgar | modifitgar il code]

Son Valentin

La tradiziun dal di da Son Valentin vegn oz per il pli manada enavos sin l’uvestg Valentin da Terni ch’è mort sco martir. Plirs lieus en la Germania pretendan ch’els tegnian en salv sias reliquias, tranter auter la citad Krumbach en il circul da Günzburg (Bavaria). Era la baselgia da Sontga Maria in Cosmedin a Roma manegia che las reliquias da Son Valentin sajan exponidas là.

En il terz tschientaner suenter Cristus è Valentin daventà uvestg da la citad taliana Terni (antruras Interamna). Tenor la ditga ha el ensinà cristians inamurads, tranter quels era schuldads cha’avessan gì da restar nunmaridads tenor cumond da l’imperatur. Vinavant raquinta la ditga che Valentin regalavia als pèrs maridads flurs or da ses curtin. Las lètgs ch’el ha ensinà sajan stadas sut ina buna ensaina. Sin cumond da l’imperatur Claudius II è el vegnì stgavazzà ils 14 da favrer 269 pervia da sia cardientscha cristiana.[1]

In’amplificaziun da la ditga collia la mort da Valentin cun ils 15 da favrer, il di da la festa Lupercalia. Quai era il firà da la dieua romana Juno (grec: Hera), la dunna da Jupiter (grec: Zeus) e protectura da la lètg. Las mattas gievan quel di en il tempel da Juno a retschaiver in orachel d’amur che dueva gidar a chattar il dretg partenari; ed ils umens giuvens tiravan in cedel cun il num dad ina giuvna nunmaridada. Ils pèrs che sa furmavan uschia gievan ensemen en sortida – per guardar sche Amor als tutgia cun sias frizzas. Tar blers aristocrats valeva quest usit popular percunter sco immoral. Per sa distanziar dal pievel cumin regalavan els a lur dunnas flurs. Uschia èn veglias tradiziuns plaun a plaun sa maschedadas cun l’istorgia dal martir cristian.

La ditga da l’uvestg da Terni sa differenziescha da quella da Valentin da Rezia (Grischun). Lez n’ha betg manà ensemen pèrs inamurads, mabain vala sco patrun cunter malsognas sco per exempel epilepsia u svaniment.

L’usit[modifitgar | modifitgar il code]

Charta per il di da Son Valentin, ca. 1910

La gronda popularitad da la data dals 14 da favrer en la regiun anglosaxona deriva d’ina poesia da Geoffrey Chaucher, Parlement of Foul(e/y)s (‹Parlament dals utschels›). Questa poesia è probabel vegnida scritta per ina festa da Son Valentin a la curt dal retg Richard II l’onn 1383. En questa poesia vegn descrit co ch’ils utschels sa radunan il di da Son Valentin enturn la dieua da la natira per che mintgin chattia in partenari.

En l’Engalterra vegn furmà dapi il 15avel tschientaner pèrs che dattan in a l’auter pitschens regals u deditgeschan in a l’auter poesias. La colliaziun cun il regalar flurs pudess ir enavos sin la dunna dal poet Samuel Pepys. L’onn 1667 aveva ella reagì sin ina brev da ses um cun regalar in matg flurs. Dapi lura è la colliaziun da brev e flurs vegnida imitada da la societad britannica.

Emigrants englais han prendì cun els quest usit en ils Stadis Unids. Entras schuldada americana è’l sa derasà suenter la fin da la Segunda Guerra mundiala en Germania. L’onn 1950 è vegnì organisà a Nürnberg l’emprim bal dals 14 da favrer. Uschia è il di da Son Valentin vegnì introducì uffizialmain.

Propi enconuschent è il di daventà entras la reclama dals flurists e da l’industria da dultscharias. Ozendi datti confect, cartas, parfums e blers auters products commerzials da Son Valentin. Il pli impurtant regal èn e restan dentant las flurs. Oravant tut ils pretschs da las rosas creschan correspundantamain a chaschun da questa festa.

En ils differents pajais èn sa furmads da tuttas sorts usits. En Finlanda per exempel vegn il di da Son Valentin festivà sco di da l’amicizia. Quest di vegn surdà a quels ch’èn simpatics ad ins ina charta u in pitschen regal, e quai per il pli anonim. En las regiuns tudestgas da l’ost ed en las regiuns slavas dal vest datti enturn il di da Son Valentin ina festa che vegn numnada ‹nozzas dals utschels›. Tar quella festa tutga era la chanzun populara Die Vogelhochzeit. Sumegliant al Parlement of Foul(e/y)s vegn descrit en questa poesia co ch’ils utschels sa radunan il di da Son Valentin enturn la dieua da la natira per che mintgin chattia in partenari.

En il fratemp è l’usit er sa derasà sin auters continents e furma ina part da la cultura globala. En il Giapun èsi usit che las dunnas regalan ils 14 da favrer a lur umens, lur collavuraturs e schefs tschigulatta. Perencunter retschaivan ellas ils 14 da mars, a chaschun da l’uschenumnà White Day u era St. White’s Day, tschigulatta alva dals umens. Entant fascinescha l’usit era adina dapli glieud da la Republica populara da la China che viva tenor il stil da viver dal vest. En Brasilia – per finir cun ina particularitad da l’emisfera sid – vegn la festa da Son Valentin festivada ils 12 da fanadur.

Vesair era[modifitgar | modifitgar il code]

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Mario Steinebach: Der Valentinstag ist keine Erfindung der Blumenhändler Report zur Theorie über den Bischof von Terni, en: Informationsdienst Wissenschaft, cumparì tar innovations-report.de, ils 8 favrer 2001

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  • Usits en autras terras – survista d’usits en autras terras che stattan en connex cun il di da Son Valentin