Ludwig van Beethoven

Ord Wikipedia
Ludwig van Beethoven; maletg idealisant da Joseph Karl Stieler (1820)
Signatura da Beethoven
Signatura da Beethoven

Ludwig van Beethoven (battegià ils 17 da december 1770 a Bonn, electurat da Cologna; † 26 da mars 1827 a Vienna, Imperi da l’Austria) è stà in cumponist da la classica viennaisa. El ha manà a fin il svilup da quella e preparà la via a la romantica.

Vita[modifitgar | modifitgar il code]

Bonn (1770–1792)[modifitgar | modifitgar il code]

Derivanza e famiglia[modifitgar | modifitgar il code]

Chasa natala da Beethoven a Bonn

Ils antenats da Ludwig van Beethoven da vart dal bab derivavan da Mechelen en il Brabant flam. Cun ses tat Ludwig van Beethoven (1712–1773) è documentà l’emprima giada in musicist en questa famiglia. Quel è vegnì clamà il 1733 sco chantadur da bass a la curt da l’electurat a Bonn; il 1761 al ha il prinzi electur Maximilian Friedrich elegì sco dirigent da la curt. Ses figl Johann (1740–1792) è daventà chantadur da tenor en la musica da la curt ed ha ultra da quai s’acquistà renum sco scolast da musica.[1] Il 1767 ha el maridà la giuvna vaiva Maria Magdalena Leym nata Keverich (* 1746). Da la lètg èn resortids set uffants, dals quals be trais han survivì la vegliadetgna d’uffant pitschen: Ludwig, Kaspar Karl (1774) e Nikolaus Johann (1776). La naschientscha d’in frar da medem num l’avrigl 1769 ha pli tard rendì Ludwig van Beethoven malsegir areguard sia vegliadetgna effectiva.[2]

Sco segund uffant è Ludwig van Beethoven vegnì battegià ils 17 da december 1770 en la baselgia da s. Remigi da quel temp. (La baselgia è brischada l’onn 1800 e n’è betg da sbagliar cun la baselgia da s. Remigi odierna ch’è vegnida bajegiada en in auter lieu). Naschì è el probablamain ils 16 da december en l’abitaziun da la famiglia en la chasa nr. 515 (oz chasa nr. 20) en la Bonngasse.

Cumbain che Beethoven aveva pir trais onns cura che ses tat è mort il 1773, ha el idealisà quel sco figura d’identificaziun da la famiglia.

Furmaziun ed educaziun[modifitgar | modifitgar il code]

Johann van Beethoven ha percurschì gia baud il talent da ses figl ed ha procurà per ina furmaziun musicala solida, a la quala han er contribuì collegas da l’orchester da la curt: l’organist Gilles van den Eeden, il chantadur Tobias Pfeifer, ils violinists Franz Georg Rovantini e Franz Ries ed auters. Da l’instrucziun da musica da Johann van Beethoven vegn ditg ch’el saja daventà violent envers ses figl; schebain quests rapports sa refereschan a singuls schabetgs u descrivan in stadi cuntinuant n’è betg enconuschent.[3]

Il 1782 è il cumponist e dirigent Christian Gottlob Neefe daventà il successur da van den Eeden sco organist da la curt. Neefe ha per part dà a Beethoven lecziuns da clavazin e da cumposiziun ed ha intermedià la publicaziun d’emprimas cumposiziuns da clavazin. Sch’igl è però giustifitgà d’al attribuir la rolla extraordinaria sco magister da Beethoven sco quai ch’i vegn fatg en la litteratura, sto vegnir mess en dumonda.[4] En connex cun la reorganisaziun da la musica curtaisa tras Maximilian Franz, il successur dal prinzi electur Max Friedrich ch’era mort, èsi vegnì il 1784 tar ina ruptura tranter Beethoven e Neefe.

En la vegliadetgna da set onns è Beethoven sa preschentà l’emprima giada en la publicitad. Il 1782 è el daventà il substitut da Neefe a l’orgla e dus onns pli tard è el vegnì engaschà sco organist en plazza fixa. Ultra da quai ha el sunà en l’orchester da la curt al cembalo ed a la viola da bratsch.

Ludwig van Beethoven en la vegliadetgna da 13 onns

L’instrucziun scolastica da Beethoven n’ha strusch surpassà las enconuschientschas fundamentalas sco leger, scriver e far quint. Temporarmain ha el però gì supplementarmain lecziuns privatas en latin, franzos e talian.[5] Inspiraziun spiertala ha el ultra da quai retschet da vart da ses amis che derivavan dal circul burgais a Bonn. Da menziunar èn surtut il student da medischina e medi da pli tard Franz Gerhard Wegeler sco er la famiglia von Breuning, cun la quala Beethoven ha tgirà ina relaziun quasi famigliara. L’amicizia cun Wegeler e cun Stephan von Breuning ha durà, malgrà tschertas crisas, per vita duranta.

A la curt dal prinzi electur Maximilian Franz regiva in clima liberal. Ideas illuministicas vegnivan tranter auter tgiradas en ils circuls da l’Urden dals illuminats, ina societad secreta che steva datiers dals framassuns. Divers musicists da la curt eran commembers da la Loscha da Bonn, la quala vegniva presidiada da Neefe. Suenter il scumond dals illuminats il 1785 èn ils commembers da Bonn da quella s’organisads en la Societad da lectura e da recreaziun. Tras Eulogius Schneider ch’instruiva a l’Universitad da Bonn è Beethoven er vegnì gia baud en contact cun las ideas da la Revoluziun franzosa.[6]

Viadi da studi a Vienna[modifitgar | modifitgar il code]

Il 1784 ha Neefe scrit davart Beethoven ch’el vegnia «segiramain a daventar in segund Wolfgang Amadeus Mozart sch’el cuntinuescha uschia sco ch’el ha cumenzà».[7] Tar Maximilian Franz, prinzi electur dapi il 1784 ed in grond admiratur da la musica da Mozart, è questa valitaziun dada sin terren fritgaivel. Sustegnì da Max Franz, è Beethoven sa mess la fin december 1786 en viadi vers Vienna, nua ch’el dueva daventar il scolar da cumposiziun da Mozart. Sa mettend Beethoven suenter ca. trais mais en viadi da return, ha el fatg staziun a Regensburg, Minca ed Augsburg. Il matg 1787 è el puspè returnà a Bonn.[8] I n’è betg enconuschent, schebain igl ha insumma dà in inscunter cun Mozart; per in’instrucziun tras ses ideal manca mintga mussament e correspundentamain è il prinzi electur stà trumpà dals resultats dal viadi.[9] Il motiv per il nunsuccess dal plan n’è betg enconuschent.

Davos onns a Bonn e cumià da la citad[modifitgar | modifitgar il code]

Returnà a Bonn è Beethoven fruntà sin ina situaziun famigliara ch’era sa midada a moda dramatica. Il stadi da sanadad da la mamma che suffriva d’etisia (tuberculosa) era sa pegiurà fermamain. Ella è morta ils 17 da fanadur 1787. Il bab ha pers pli e pli la controlla da ses consum d’alcohol ch’era gia stà avant vaira aut; la finala n’è el betg pli stà abel d’avair quità da ses trais figls. Il 1789 è el vegnì suspendì da ses uffizi; a Ludwig sco figl il pli vegl è vegnida surdada la cumpetenza da disponer davart la mesadad da la pensiun da ses bab, uschia ch’al è facticamain vegnida adossada la rolla dal chau da famiglia.

Mez settember 1791 è Beethoven viagià sco musicist da la chapella da la curt da Bonn ad in inscunter suprem da l’Urden teutonic a Mergentheim. Il viadi è vegnì fatg sin dus bastiments ch’èn navigads sur il Rain ed il Main fin a Miltenberg. Beethoven, che vegniva numnà da ses amis pervi da ses teint brinent e ses egls nairs ‹Spagnol›, ha agì qua sco gidanter da cuschina. Da Miltenberg ha il viadi cuntinuà en charrotscha fin a Mergentheim, nua che Beethoven è sa trategnì fin la fin d’october 1791.[10]

Tras quai ch’el era entrà en l’Urden teutonic, è il cont Ferdinand Ernst von Waldstein, ch’era oriund da Vienna, arrivà a Bonn. El è daventà l’emprim promotur aristocratic da Beethoven ed al ha intimà da scriver novas cumposiziuns. Plinavant ha el fatg valair si’influenza sin il prinzi electur, animond quel da cuntinuar cun la promoziun da Beethoven.

Sin ses return d’in viadi en l’Engalterra ha Joseph Haydn fatg il fanadur 1792 staziun a Bonn. Cun questa chaschun è vegnì fixà in segund segiurn da studi da Beethoven a Vienna. Suenter che Mozart era mort en il fratemp, dueva el – tenor ina remartga da Waldstein – retschaiver «il spiert da Mozart or dals mauns da Haydn».[11] Gia il november dal medem onn è Beethoven sa mess en viadi vers Vienna.

L’emprima decada viennaisa (1792–1802)[modifitgar | modifitgar il code]

Reorientaziun[modifitgar | modifitgar il code]

Il giuven cumponist durant ses emprim temp a Vienna

L’accumulaziun da divers eveniments ha gì per consequenza ch’il viadi da studi da Beethoven a Vienna dueva daventar in segiurn da lunga durada e definitiv. Curt suenter l’arrivada da Beethoven en la chapitala habsburgaisa è mort ses bab (ils 18 da december 1792). Il 1794 han truppas franzosas occupà la Renania e la curt dal prinzi electur ha stuì fugir. Uschia n’ha betg be manca a Beethoven la pussaivladad da returnar a Bonn a pratitgar sia professiun, mabain er ils pajaments da salari da vart dal prinzi electur èn crudads davent dal tuttafatg. La primavaira 1794 è la finala er ses frar Kaspar Karl sa domicilià a Vienna ed il december 1795 è suandà il frar Johann.

A Vienna ha Beethoven bainprest chattà il sustegn d’amaturs da musica aristocratics ch’al han gidà a fitgar pe en la nova patria. Sper il prinzi Franz Joseph Maximilian von Lobkowitz e Gottfried Freiherr van Swieten ha surtut il prinzi Karl Lichnowsky giugà in’impurtanta rolla. En sia chasa è Beethoven vegnì en contact cun ils circuls da musica viennais ed ha emprendì a conuscher il violinist Ignaz Schuppanzigh che dueva attribuir sco interpret a moda essenziala a la derasaziun da sia musica. In tschert temp ha Lichnowsky er mess a disposiziun a Beethoven in’abitaziun en sia chasa.

A partir da l’onn 1800 ha Lichnowsky pajà a Beethoven in salari annual da 600 rentschs, stgaffind uschia per ils proxims onns il fundament per in’existenza artistica independenta.[12]

Instrucziun tar Haydn ed auters[modifitgar | modifitgar il code]

Sco quai ch’ins era sa cunvegnids, ha Beethoven pudì prender lecziuns da cumposiziun tar Haydn. Quest’instrucziun ha durà da l’arrivada da Beethoven a Vienna (il november 1792) fin curt avant il viadi da Haydn en l’Engalterra (il schaner 1794).[13] La relaziun tranter il magister renumà ed il scolar stinà e segir da sasez n’è betg restada senza differenzas d’opiniuns e conflicts; uschia per exempel cura che Haydn ha exprimì resalvas envers il trio da clavazin op. 1 nr. 3 da Beethoven ch’al pareva memia grev da chapir.[14] Cumbain che Beethoven duai avair ditg ina giada davart ses magister ch’el n’haja «mai emprendì insatge dad el»[15], sche han las ovras da Haydn tuttina influenzà a moda durabla il svilup da Beethoven sco cumponist, e quai surtut sin ils champs da la sinfonia e da la musica da chombra.

I para però tuttina sco sche Beethoven fiss stà malcuntent cun Haydn en sia funcziun sco magister. Adascus ha el numnadamain er prendì lecziuns tar Johann Baptist Schenk. A partir dal 1794 ha el studegià cuntrapunct tar Johann Georg Albrechtsberger e dad Antonio Salieri ha el sa laschà instruir en la cumposiziun da chant.

Pianist e cumponist[modifitgar | modifitgar il code]

A l’entschatta èn ils success da Beethoven sco cumponist stads colliads stretgamain cun sia carriera sco virtuus al clavazin. Durant ils emprims diesch onns a Vienna ha el scrit 20 da sias 32 sonatas da clavazin, tranter quellas la Grande Sonate pathétique op. 13 en c-mol e las duas sonatas op. 27, da las qualas la segunda è vegnida enconuschenta sut il num ‹Sonata da clerglina› (che na deriva betg da Beethoven); l’agiunta al titel ‹quasi una fantasia› fa allusiun al fatg che l’improvisaziun al clavazin furmava per il cumponist in’impurtanta funtauna d’inspiraziun.

Ils 29 da mars 1795 è Beethoven sa preschentà l’emprima giada sco pianist davant la publicitad viennaisa (cun ses concert da clavazin en B-dur op. 19). Dà spezialmain en egl è el era pervi da sias excellentas abilitads da fantisar libramain. Il 1798 ha il giuven virtuus fatg in viadi da concerts ch’al ha tranter auter manà a Prag, Dresden e Berlin. La turnea è vegnida iniziada da Lichnowsky ed è suandada la ruta dal viadi ch’il prinzi aveva fatg il 1789 cun Mozart.[16] Ils concerts duevan daventar in grond success tant artistic sco finanzial.

Las emprimas cumposiziuns che Beethoven ha laschà stampar èn stads ils trais trios da clavazin ch’el ha scrit il 1794/95 e munì cun il nr. dad opus 1. Durant ils proxims onns è Beethoven sa fatschentà cun dus ulteriurs geners centrals da la classica: il quartet d’artgists e la sinfonia. Tranter il 1798 ed il 1800 ha el cumponì, suenter in studi intensiv dals quartets da Haydn e da Mozart, in’emprima seria da sis quartets, ils quals el ha deditgà sco op. 18 al prinzi Lobkowitz. Pauc pli tard, il 1800 e 1802, è Beethoven sa preschentà sco sinfonicher. L’emprima sinfonia op. 21 en C-dur è stada deditgada a van Swieten, la segunda op. 36 en D-dur al prinzi Lichnowsky.

Malsogna da l’udida[modifitgar | modifitgar il code]

Il success creschent da Beethoven tant sco pianist sco er sco cumponist è vegnì perturbà d’in disturbi ordvart gravant: ca. vers il 1798 èn sa mussads emprims sintoms da la malsogna d’udida, la quala dueva la finala manar a la surdadad cumpletta. Tenor in agen rapport da Beethoven dal 1801 duai il mal esser sa pegiurà entaifer paucs onns[17][18]; i para però sco sch’igl avess dà ina pli lunga fasa da stagnaziun.

Davart ils motivs che duevan manar a la surdadad vegn speculà en numerus tractats scientifics.[19] Sco raschuns pussaivlas vegnan t.a. en dumonda in’atrofia dals gnervs da l’udida u in’otosclerosa.

La sminuziun da l’udida n’ha betg be muntà in privel per la carriera da Beethoven sco musicist, mabain ha er restrenschì ses contacts socials. La malsogna ha manà ad ina gronda crisa persunala, en il decurs da la quala el ha schizunt pensà a suicidi. Beethoven ha fatg palais ses stadi da l’olma en l’uschenumnà Testament da Heiligenstadt[20], in document ch’el ha scrit l’october 1802 a la fin d’ina cura a Heiligenstadt che n’aveva medemamain betg purtà il success giavischà.

Ils onns da mez a Vienna (ca. 1802 – ca. 1812)[modifitgar | modifitgar il code]

Profilaziun sco cumponist[modifitgar | modifitgar il code]

Beethoven il 1803

Ils onns da mez a Vienna, ils quals il biograf Maynard Solomon numna la ‹perioda eroica›[21], furman la fasa la pli productiva da Beethoven, e quai malgrà che si’udida era gia restrenschida. Da quel temp aveva Beethoven sviluppà in agen stil incumparabel.

Sis da las nov sinfonias ha Beethoven cumponì tranter l’atun 1802 ed il 1812, tranter quellas ovras uschè enconuschentas sco la terza sinfonia ‹Eroica›, la 5avla sinfonia u la 6avla sinfonia pastorala. Ultra da quai ha el scrit il quart e tschintgavel concert da clavazin sco er la versiun finala dal terz concert da clavazin, plinavant il concert da violina op. 61 ed ils tschintg quartets d’artgists ‹mesauns› op. 59 nr. 1–3, op. 74 ed op. 95.

Er l’emprima versiun da sia suletta opera ‹Fidelio› ha Beethoven cumponì durant questa fasa. Il 20 da november 1805 è ella vegnida represchentada l’emprima giada (sut il titel oriund ‹Leonore›); pli tard l’ha Beethoven però anc surlavurà duas giadas.

Ses pli grond success da fin là ha Beethoven cuntanschì il 1813/14 cun las represchentaziuns d’ina ovra ch’el aveva scrit aposta per il Congress da Vienna: ‹La victoria da Wellington u la Battaglia sper Vittoria› (op. 91). Questa cumposiziun ha tematisà la victoria decisiva dals Englais cunter las truppas napoleonicas ed ha uschia tutgà il spiert dal temp.

Influenzas franzosas[modifitgar | modifitgar il code]

La Revoluziun franzosa e Napoleun Bonaparte han fatg sin Beethoven ina grond’impressiun ed èn s’effectuads cumprovadamain sin ses operar.

Uschia aveva Beethoven previs oriundamain d’agiuntar al titel da la terza sinfonia ‹Eroica› il supplement ‹intitulata Bonaparte› ubain ‹scritta sin Bonaparte›. Tenor in’anecdota duai Beethoven avair stritgà plain gritta quest’agiunta suenter che Napoleun aveva curunà sasez il december 1804 sco imperatur.[22] Pli probabel è la midada dal titel però d’attribuir al fatg che Beethoven n’ha la finala tuttina betg fatg il viadi a Paris ch’el aveva planisà.[23]

Er la tematica che Beethoven ha elavurà en si’opera ‹Fidelio› deriva d’ina opera da revoluziun franzosa, numnadamain da ‹Léonore ou L’amour conjugal› da Jean Nicolas Bouilly. Ed en sia 5avla sinfonia en c-mol op. 67 ha el recepì elements da l’uschenumnada musica da revoluziun; igl è quai in stil, il qual cumponists franzos sco André-Ernest-Modeste Grétry, Étienne-Nicolas Méhul e Luigi Cherubini avevan sviluppà a la fin dal 18avel tschientaner.[24]

Mecens e situaziun finanziala[modifitgar | modifitgar il code]

En il decurs dals onns è la relaziun tranter Beethoven e ses pli impurtant mecen d’enfin qua, il prinzi Lichnowsky, sa pegiurada cuntinuadamain. L’atun 1806 èn las tensiuns escaladas a chaschun d’in segiurn da Beethoven sin il chastè Hradec sper Opava (Tschechia), la sedia dal prinzi. Ca. a medem temp, il 1806 u 1807, ha il prinzi – ch’aveva da quel temp obligaziuns finanzialas fitg autas – chalà d’assegnar al cumponist la paja annuala.[25]

Da quel temp disponiva Beethoven sper la paja dal prinzi bain d’entradas respectablas or da contracts cun chasas edituras e concerts; ma quellas na muntavan nagina segirezza finanziala da lunga durada. Perquai è Beethoven s’annunzià il december 1807 – senza success – tar la direcziun dal teater da la curt imperiala per ina plazza ed ha er tratg en consideraziun da bandunar Vienna.[26] La chaschun da far quai ha el gì cura che Friedrich Ludwig III cont Truchsess zu Waldburg al ha clamà il november 1808 sco dirigent a la curt da Jérôme Bonaparte a Kassel.[27]

Tras in’iniziativa dad Ignaz von Gleichenstein e da la contessa Marie Erdödy, che tutgavan tar il circul d’amis il pli stretg da Beethoven, èsi reussì d’al tegnair a Vienna. Il prim da mars 1809 han l’archiduca Rudolph ed ils prinzis Franz Joseph Lobkowitz e Ferdinand Kinsky garantì al cumponist per decret ina paja annuala fixa, e quai sulettamain sut la cundiziun che Beethoven abiteschia vinavant a Vienna. La speranza da Beethoven da cuntanscher uschia l’independenza finanziala na dueva però betg s’accumplir dal tuttafatg: la primavaira 1811 hai dà ina svalitaziun dal daner, l’onn proxim è mort il prinzi Kinsky, ed il prinzi Lobkowitz steva il 1813 curt avant il bancrut. Tras quai è Beethoven stà necessità da reclamar avant dretgira che la paja vegnia er concedida vinavant.[28]

Inscunter cun Bettina Brentano e Goethe[modifitgar | modifitgar il code]

Johann Wolfgang von Goethe, purtret dal 1808/1809

La stima da Beethoven per Johann Wolfgang von Goethe ha cumenzà a s’exprimer dapi ils onns 1790 surtut en sias cumposiziuns da chanzuns. Il 1809/1810 ha l’occupaziun cumpositorica cun il poet culminà en ils ciclus da chanzuns op. 75 ed op. 83 sco er en la musica tar il gieu da teater ‹Egmont› op. 84.

Durant la primavaira e stad 1810 ha Bettina Brentano, la sora dal poet Clemens Brentano, passentà in segiurn a Vienna. Ella è vegnida en contact cun Beethoven ed ha profità da si’amicizia cun Goethe per proponer in inscunter tranter las duas persunalitads d’artist. Er Bettina Brentano sezza ha elavurà pli tard sia relaziun tar Beethoven en furma poetica; faschond quai stilisticamain a moda fitg abundanta, ha ella contribuì essenzialmain a derasar il maletg romantic da Beethoven.[29]

A l’inscunter tranter Beethoven e Goethe èsi la finala vegnì il fanadur 1812 (ils 19, 20, 21 e 23), cura che omadus èn sa trategnids en il bogn da cura boemian Teplitz. Las reacziuns dals dus artists èn plitost stadas maschadadas. Ils 19 da fanadur ha Goethe scrit a sia dunna: «Pli concentrà, resolut ed orientà vers l’intern n’hai jau anc emprendì a conuscher nagin artist. Jau chapesch detg bain, co ch’el sto cumparair in pau curius envers il mund.»[30] Ed ils 12 da settember 1812 ha Goethe scrit da Karlsbad a ses ami Carl Friedrich Zelter, il manader da la Berliner Sing-Akademie: «Beethoven hai jau emprendì a conuscher a Teplitz. Ses talent m’ha impressiunà. Ma sia persunalitad sa preschenta deplorablamain a moda dal tuttafatg sfranada; el n’ha bain betg dal tut tort, sch’el è da l’avis ch’il mund saja detestabel, ma tras quai fa el quel ni per sai ni per auters pli plaschaivel. El è però da perdunar e da deplorar fitg, perquai che si’udida al banduna – quai che fa forsa main donn a la vart musicala da ses esser che a la sociala. El ch’è gia uschiglio da natira laconica, daventa quai tut a dubel tras questa menda.»[31] Beethoven sez ha scrit ils 9 d’avust da Franzensbad a ses editur Härtel: «A Goethe plascha l’aria curtaisa fitg, dapli che quai ch’i descha ad in poet. I na dovra betg vegnir ditg qua dapli davart la ridiculezza dals virtuus, sche poets che duessan valair sco ils emprims magisters da la naziun pon emblidar tut l’auter pervi da questa glischur.»[32]

Relaziuns tar dunnas e l’‹amanta immortala›[modifitgar | modifitgar il code]

Antonie Brentano che blers perscrutaders resguardan sco l’‹amanta immortala›

Tenor Franz Gerhard Wegeler duai Beethoven bain esser stà «inamurà fitg savens»[33], ma quai sa referescha be ad ina curta perioda durant ils onns 1790, cura che Wegeler era a Vienna. El rapporta tranter auter da las relaziuns dal cumponist cun Johanna von Honrath e Maria Anna Wilhelmine von und zu Westerholt-Gysenberg. Dunnas han però giugà en plirs reguards in’impurtanta rolla en la vita da Beethoven: sco amias e persunas da confidenza, ma er sco interpretas da sia musica.

Tranter las amias tar las qualas Beethoven ha tgirà il pli lung ed intensiv contact, tutga la contessa Marie von Erdődy (1779–1837). Beethoven ha deditgà ad ella pliras da sias ovras. Sper si’abitaziun en la citad possedeva ella ina chasa a Jedlesee, en la quala Beethoven duai avair abità in temp il 1815.

A moda spezialmain amiaivla è Beethoven vegnì recepì da la famiglia ungaraisa Brunsvik. Las soras Therese, Josephine, Charlotte e lur frar Franz èn s’entupads l’emprima giada il 1799 cun il cumponist. Sut insistenza da la mamma ha Josephine maridà anc la stad 1799 il cont Joseph von Deym, è ida a star a Vienna ed ha gì cun quel quatter uffants. Da quel temp era Beethoven il magister da clavazin da Josephine. L’entschatta 1804 è il cont Deym mort tut nunspetgadamain. Sinaquai è sa sviluppada ina relaziun d’amur tranter Beethoven e Josephine. Tranter il 1804 ed il 1809 ha Beethoven scrit ad ella almain quattordesch brevs, per part d’in cuntegn fitg passiunà. Las brevs documenteschan però er il conflict tranter ils sentiments ch’els avevan in per l’auter ed ils sforzs da la realitad enturn els: Josephine aveva da tgirar quatter uffants ed en cas d’ina nozza cun Beethoven ch’era da derivanza betg nobla avess ella pers l’avugadia. Sut pressiun da sia famiglia è Josephine sa retratga l’atun 1807 da Beethoven. Ina segunda lètg è sa sviluppada a moda fitg disfortunada e la finala è Josephine daventada malsauna. Therese, ch’è stada vinavant en contact cun Beethoven, ha nudà il 1817: «Patescha Josephine betg forsa pervi dal mal da Luigi? Sch’ella fiss daventada sia dunna – tge avess ella pudì far da l’erox!» Ed il 1848 ha Therese scrit en ses diari: «Jau fortunada hai giudì sur uschè blers onns il contact intim, spiertal cun Beethoven. L’ami da chasa e dal cor da Josephine! Els eran naschids in per l’auter e fissan omadus anc en vita sch’els fissan s’unids.» Numerus perscrutaders da Beethoven èn da l’avis ch’i sa tractia tar Josephine da l’‹amanta immortala› da Beethoven.

Sur las soras Brunsvik ha Beethoven er emprendì d’enconuscher il 1801/02 lur cusrina contessa Giulietta Guicciardi (1782–1856), en la quala el è stà inamurà in temp. El era però conscient ch’ina lètg na vegnia betg en dumonda pervi da las differenzas dals stans. Ultra da quai era ella gia spusada cun il cont Wenzel von Gallenberg, il qual ella ha maridà il 1803. Beethoven ha deditgà ad ella il 1802 la ‹Sonata quasi una Fantasia›, op. 27 nr. 2 ch’è enconuschenta sco ‹Sonata da clerglina›.

Cun la pianista franzosa Marie Bigot ha Beethoven surtut gì contact il 1807. L’um da quella era bibliotecar tar il fautur dal cumponist, il cont Andrej Rasumowsky. Beethoven ha regalà a Marie l’autograf da sia famusa ‹Appassionata›, la quala sa chatta oz en la Bibliothèque nationale de France a Paris.

Probablamain la primavaira 1808 è Beethoven vegnì l’emprima giada en contact cun la chantadura Elisabeth Röckel, la sora dal tenor Joseph August Röckel ch’aveva surpiglià il 1806 en l’inscenaziun da ‹Fidelio› la partida da Florestan. I vegn supponì che Beethoven haja deditgà ad ella ses enconuschent toc da clavazin ‹Für Elise›.

In’ulteriura dunna en la vita da Beethoven è stada Therese Malfatti. Beethoven l’ha emprendì a conuscher il 1809 tras ses ami Ignaz von Gleichenstein, il qual ha maridà il 1811 la sora da Therese. La primavaira 1810, en vista a la nova lètg da Josephine Brunsvik, planisava Beethoven apparentamain da dumandar Therese Malfatti da maridar. Per quest intent ha el fatg procurar ses ami Franz Gerhard Wegeler a Bonn ina copia da ses attest da batten. Refusond Therese Malfatti la dumonda – sia famiglia era medemamain encunter per resguards dal stan – ha Beethoven surmuntà quai relativamain tgunsch ed è vinavant stà collià amiaivlamain cun Therese.

Il matg 1810 ha Beethoven emprendì a conuscher tras Bettina Brentano sia quinada Antonie Brentano. Quella è sa trategnida tranter il 1809 ed il 1812 a Vienna per vender il vast relasch da ses bab Johann Melchior Edler von Birkenstock ch’era mort. Tranter ils consorts Franz ed Antonie Brentano ed il cumponist è sa sviluppada ina relaziun amicabla, la quala Antonie numna en ses diari in’«affinitad electiva». En ina brev dal mars 1811 a sia quinada Bettina scriva ella che Beethoven «la saja daventà in dals pli chars umans» e ch’el la visitia «quasi mintga di». Divers perscrutaders èn da l’avis che la brev da Beethoven a l’‹amanta immortala› saja stada drizzada ad Antonie Brentano.

La brev a l’‹amanta immortala› che Beethoven ha scrit ils 6/7 da fanadur 1812 a Teplitz durant in viadi en ils bogns da cura da la Boemia vala sper il Testament da Heiligenstadt sco la pli impurtanta testimonianza persunala dal cumponist. El la drizza ad ina dunna che na vegn betg menziunada cun num. Curt avant, ils 3 da fanadur, eri vegnì a Prag tar in inscunter che dueva esser decisiv per l’avegnir da la relaziun. Sco ch’i resorta vinavant da la brev han ils dus confessà in a l’auter lur amur e speran da pudair sa liar per adina; ma apparentamain è quai collià cun gronds impediments. L’identitad da l’‹amanta immortala› è contestada tranter ils perscrutaders da Beethoven.

Crisa e davos onns da vita (ca. 1812–1827)[modifitgar | modifitgar il code]

Crisa da vita[modifitgar | modifitgar il code]

Purtret da Beethoven dal 1815

A partir da l’onn 1812 è la situaziun da viver da Beethoven sa pegiurada decididamain. Sper ils eveniments fatals enturn l’‹amanta immortala› al han occupà quitads materials en connex cun il contract da rentas; ed ultra da quai ha la malsogna da l’udida manà cun il temp a la surdadad cumpletta. A partir da ca. il 1813 fascheva Beethoven diever da corns acustics per communitgar cun ses ambient; e dapi il 1818 èn documentads uschenumnads carnets da conversaziun, en ils quals ils partenaris da discussiun nudavan lur expectoraziuns.[34] Pervi da ses impediment d’udida vaira avanzà n’al eri betg pli pussaivel da sa preschentar sco pianist.

Ils 15 da november 1815 è mort il frar da Beethoven Kaspar Karl laschond enavos in figl da nov onns. Beethoven han sinaquai manà cun sia quinada Johanna in dir cumbat giuridic areguard l’avugadia da ses nev Karl. En sia funcziun temporara sco bab nutrider ha Beethoven fatg naufragi cun vulair suttametter ses protegì a sias finamiras d’educaziun exageradas.

Novs plans cumpositorics e davosas ovras[modifitgar | modifitgar il code]

Durant il temp da sia crisa persunala è er sa midà il stil cumpositoric da Beethoven. Il 1813 e 1814 è el l’emprim stà fatschentà cun la cumposiziun da ‹Wellingtons Sieg› e cun transfurmar si’opera da ‹Leonore› a ‹Fidelio›. Ils proxims onns è el anc sa deditgà ina giada intensivamain a la sonata per clavazin. El ha cumponì las sonatas op. 90 (1814), op. 101 (1815–1817) ed op. 106 (‹Hammerklavier-Sonate›, 1817–1818). A medem temp ha Beethoven creà las duas sonatas per cello op. 102 (1815), il ciclus da chanzuns ‹An die ferne Geliebte› op. 98 (1816) sco er la transfurmaziun da duas poesias da Goethe en ina cantata cun il num ‹Meeresstille und glückliche Fahrt› per chor ed orchester op. 112.

Entant che Beethoven era s’occupà durant intgins onns quasi exclusivamain cun ovras per furmaziuns pli pitschnas, è sa preschentada il 1819 la chaschun da puspè prender per mauns in’ovra pli gronda. Ses mecen dapi blers onns e scolar da clavazin, l’archiduca Rudolph, dueva vegnir intronisà il mars 1820 sco archuvestg da Olmütz (tschec Olomouc). Beethoven è vegnì incumbensà da scriver ina gronda messa festiva. Ma il process da cumposiziun da la Missa solemnis op. 123 è sa tratg a la lunga, uschia che Beethoven l’ha pir pudì terminar la fin 1822 / entschatta 1823.

Sper la messa ha Beethoven lavurà vi da las 33 variaziuns sur in valzer dad Anton Diabelli op. 120, in ciclus per clavazin ch’era vegnì inizià da l’editur da musica e cumponist Diabelli. Quel aveva tramess ses valzer a divers cumponists cun la supplica d’attribuir variaziuns per in’ediziun collectiva. Ultra da quai ha Beethoven cuntinuà da quel temp sia seria da las ultimas sonatas da clavazin cun op. 109, 110 e 111.

Suenter ina pausa da bundant diesch onns è Beethoven er puspè sa deditgà al gener da la sinfonia. La primaudiziun da la 9avla sinfonia op. 125 ils 7 da matg 1824 è stada in grond success. La preschentaziun è vegnida dirigida da Michael Umlauf, Beethoven al ha assistì al pult dal dirigent.[35]

La finala è sa sviluppada tranter la primavaira 1824 e l’atun 1826, cumenzond cun il quartet d’artgists op. 127, ina davosa gruppa da tschintg quartets d’artgists. Il stausch inizial per realisar quella aveva dà in’incumbensa da cumposiziun da l’amatur da musica russ Nikolai Borisowitsch Galitzin. Ulteriura motivaziun ha Beethoven retschet tras il return dal violinist Ignaz Schuppanzigh a Vienna. Quel era stà dapi il 1816 en viadi e ses ensemble aveva represchentà per l’emprima giada quasi tut ses quartets d’artgists da pli baud. Il quartet d’artgists en F-dur op. 135 è stà l’ultima ovra che Beethoven ha terminà.

Amis ed enconuschents[modifitgar | modifitgar il code]

In dals numerus domicils da Beethoven a Vienna (1817)

Tras la surdadad progredinta è Beethoven stà dependent ils ultims onns da sia vita dal sustegn d’amis ed enconuschents. Beethoven aveva bain persunal da chasa (cuschiniera e chasarina), ma grondas dispitas cun ils emploiads han manà repetidamain a desditgas d’ina u da l’autra vart.

Gia pli baud aveva Beethoven profità da persunas da ses ravugl d’amis per laschar far cumissiuns u auters servetschs. Uschia per exempel il 1817/18 da la construidra da clavazins Nanette Streicher nata Stein. La relaziun amicabla cun la famiglia da construiders da clavazins Stein aveva gia cumenzà a chaschun d’in segiurn ad Augsburg il 1787. Nanette Streicher è s’occupada repetidamain dal tegnairchasa ed ha er intermedià tranter il cumponist e ses persunal da chasa.

Il 1822 cumpara per l’emprima giada Anton Schindler en il circul d’enconuschents da Beethoven. Schindler tschertgava la vischinanza da Beethoven ed è sa purschì a quel sco factotum. Sia maschaida da submissiun servila ed agir autocratic ha adina puspè manà tar Beethoven a malaveglia e spretsch. Suenter la mort da Beethoven è Schindler sa patrunà da documents or da ses relasch, uschia d’ina part dals carnets da conversaziun. Schindler ha scrit ina da las emprimas biografias da Beethoven.[36] La credibilitad da quella è però dispitaivla; per suttastritgar sias pretensiuns è el numnadamain er sa servì da falsificaziuns.[37]

La stad 1825, suenter la ruptura cun Schindler, ha Karl Holz, il segund violinist dal quartet da Schuppanzigh, surpiglià la funcziun dal secretari persunal e cussegliader.

Gist ils ultims onns da sia vita è la relaziun da Beethoven tar ses ami da giuventetgna Stephan von Breuning, il qual era arrivà il 1801 a Vienna, puspè daventada pli impurtanta. Il settember 1826 è Breuning daventà conavugà dal nev Carl ed el èsi er stà a s’occupar da Beethoven durant ils ultims mais che quel era grev malsaun.

Famiglia[modifitgar | modifitgar il code]

Johann, il frar da Ludwig van Beethoven, era arrivà a Vienna tar ina tscherta bainstanza sco apotecher. Il contact tranter ils dus frars, che n’era mai propi stà fitg stretg, è s’intensivà cura che Beethoven ha emprestà il 1822 da Johann ina summa pli gronda. Ils proxims onns ha il cumponist adina puspè sa laschà cussegliar da ses frar en dumondas finanzialas.

Ils 8 d’avrigl 1820 ha la dretgira d’appellaziun attribuì definitivamain a Beethoven l’avugadia da ses nev Karl, sut la cundiziun ch’el vegnia sustegnì d’in conavugà. Quai n’ha però betg pudì mitigiar las tensiuns tranter aug e nev – ils 6 d’avust 1826 ha Karl empruvà da sa prender la vita. Sinaquai è Beethoven sa retratg da l’avugadia.

Malsogna e mort[modifitgar | modifitgar il code]

La fossa da Beethoven sin il santeri central a Vienna

Gia dapi ca. ses 30avel onn da vita pativa Beethoven savens da malsognas. Igl èn avant maun descripziuns da differents sintoms sco diarrea, mal il venter, colicas, fevra u inflammaziuns. Sco motivs sa laschan trair en consideraziun malsognas acutas, ma er ina u pliras malsognas cronicas.[38] Tranter auter vegnan supponids ina tissientada da plum, brucellosa ed in consum d’alcohol exagerà. Ils biografs da Beethoven han constatà che l’artist baveva regularmain vin alv bunmartgà, il qual ils viticulturs dultschivan cun zutger da plum enstagl da zutger da channa ch’era bundant pli char. L’onn 2000 èn vegnids intercurids chavels d’in ritsch ch’era vegnì taglià giu a Beethoven avant la sepultura. L’analisa chemica dal Health Research Institute a Naperville/Illinois ha inditgà in’auta concentraziun da plum, quai che conferma la tesa d’ina tissientada da plum. Examinaziuns vi da fragments da la chavazza ch’èn vegnidas fatgas pli tard han però inditgà ina concentraziun da plum betg nuschaivla per la sanadad.

Pli vegl che Beethoven è vegnì e pli savens ed intensiv ch’èn sa mussads ils sintoms da sia malsogna. La stad 1821 ha ina greva mellania inditgà ina zirrosa epatica. Beethoven ha tschertgà in remedi mitigiant cun far curas da bogn e segiurns en la champagna. L’ultim al ha manà ils 29 da settember 1826 – ensemen cun ses nev – sin il bain rural da ses frar Johann a Gneixendorf. Il return a Vienna ha gì lieu l’entschatta december d’aura fraida ed umida en la charrotscha averta, quai ch’ha manà a malcostas. Curt temp suenter esser sa revegnì da quella, èn sa mussads grevs sintoms da la zirrosa epatica en furma d’aua en las chommas ed il bassventer e d’ina mellania. Sinaquai n’ha Beethoven betg pli pudì bandunar il letg. Suenter pliras puncziuns e tractaments senza success da vart da plirs medis è Beethoven mort ils 26 da mars 1827.

La sepultura ha gì lieu ils 29 da mars sin il santeri da Währing sut gronda participaziun da la populaziun da Vienna: radund 20 000 persunas duain avair prendì part dal til da bara.[39] Il pled da bara è vegnì preparà da Franz Grillparzer e prelegì da l’actur Heinrich Anschütz. Franz Schubert, che dueva suandar Beethoven be in onn pli tard en fossa, al ha rendì sper Grillparzer la davosa onur sco in dals 36 portatizuns.

La bara da Beethoven è vegnida exhumada duas giadas: il 1863 per mesirar l’ossa e fotografar la chavazza ed il 1888 per al metter en in’autra fossa, numnadamain en il guaudet d’onur dal santeri central a Vienna. Quest ultim til è danovamain stà accumpagnà d’in grond pievel.

Il cumponist[modifitgar | modifitgar il code]

Muntada[modifitgar | modifitgar il code]

Monument da Beethoven a Bonn

Beethoven vegn considerà oz sco il cumponist ch’ha cumplenì la classica viennaisa e preparà la via a la romantica. Surtut en las furmas centralas da la classica viennaisa, la sinfonia, la sonata per clavazin ed il quartet d’artgists, ha el creà ovras ch’han sviluppà in’immensa muntada entaifer l’istorgia da la musica. Tranter auter ha Beethoven tschentà impurtants craps da fundament per ils elements sinfonics che duevan daventar en l’ulteriur svilup da l’istorgia da la musica caracteristics per ils concerts solistics.

L’entretschament dals elements formals da la sonata ha el sviluppà ad ina perfecziun nuncuntanschida. Ed er ina concentraziun da las sinfonias e dals concerts solistics da l’aspect quantitativ vers l’aspect qualitativ po vegnir attribuida a Beethoven.

En l’emprima perioda da ses operar era el anc sa fundà fermamain sin l’ovra da Haydn e Mozart; silsuenter ha el chattà ses stil tut agen. Gia ses antecessurs avevan individualisà fermamain las vuschs instrumentalas; Beethoven ha sviluppà vinavant las furmas ch’el ha surpiglià a novas dimensiuns che correspundevan a las novas ideas. Il menuet, ch’era fin qua segnà d’ina tempra aristocratic-curtaisa, ha el elavurà al scherzo plain vita. Ed il finale, tar il qual i sa tractava avant Beethoven per ordinari d’in epilog liger, ha el posiziunà da nov sco la culminaziun dal svilup da l’entira ovra; areguard la forza e l’amplezza surpassa quel savens l’emprima part da l’ovra. Il segund element innovativ ha furmà l’unitad dal patratg musical che sa lascha enconuscher en tut sias singulas parts. Quai che s’exprima en tschertas ovras gia en il titel (p.ex. en las sonatas per clavazin ‹Pathétique›, ‹Appassionata› e ‹Les Adieux›, en l’‹Eroica› ed en la ‹Pastoral-Sinfonie›) sa lascha applitgar sin la gronda part da sias ovras instrumentalas: ch’ils stadis da l’olma che vegnan represchentads en las singulas parts stattan en in connex intern in cun l’auter.

Ses cudeschs da skizzas mussan cun tge lavur nunstanclentaivla e cun quantas emprovas ch’el è sa sfadià da dar a sias ovras la furma ch’al cuntentava. Ins è impressiunà, sco ch’ha formulà O. Jahn, «davart sia moda da volver vi e na betg mo singuls motivs e melodias, mabain ils pli pitschens elements da quels e da giavinar or da tut las variaziuns imaginablas la meglra furma pussaivla. Ed ins na chapescha betg, co ch’ha pudì sa furmar da talas mieulas musicalas in entir talmain organic (...). Savens fan questas skizzas in’impressiun palpanta e targlinanta; quant pli crescha alura l’admiraziun areguard l’autocritica scheniala ch’ha fatg eleger, suenter avair examinà tut, cun segirtad suverana il meglier londerora.»[40]

Il temp a Bonn[modifitgar | modifitgar il code]

Las emprimas ovras eran anc sa sviluppadas durant che Beethoven era da chasa a Bonn. Igl èn quai en tut diesch cumposiziuns dal temp 1782–1785 ch’èn sa mantegnidas fin oz; cun l’intenziun d’al vulair stilisar ad in uffant schenial, eran quellas vegnidas publitgadas bunamain tuttas. Ultra da quai èn enconuschentas radund trenta ovras dals onns 1787–1792, da las qualas eran però vegnidas publitgadas a ses temp be ina. Bleras dad ellas ha Beethoven inserì pli tard en autras ovras. Ils singuls tocs da quest’emprima epoca eran anc segnads fermamain dal stil da Neefe e da Sterkel e s’orientavan a l’ideal da Mozart. Ils ultims onns a Bonn ha Beethoven alura dà agens accents cumpositorics en sias chanzuns, cantatas, arias e variaziuns; per part laschan quellas gia sminar la lavur analitica dal cumponist da pli tard. Las ovras en stil da sonata èn percunter main individualas e restan per gronda part fragment. Questa furma che dueva daventar uschè centrala per Beethoven ha el apparentamain elavurà pir durant ses temp viennais.

Emprima epoca da l’operar original[modifitgar | modifitgar il code]

L’emprima fasa cumpositorica ch’è segnada d’in stil original per propi cumenza cun ils trais trios per clavazin op. 1 (1795) e finescha ca. cun ils onns 1800–1802.

Da quest’epoca fa er part l’emprima sinfonia. Beethoven l’ha cumenzà en la vegliadetgna da 29 onns e terminà l’onn proxim. La sinfonia è vegnida preschentada l’emprima giada ils 2 d’avrigl 1800, e quai cun grond success. Elements fitg innovativs per quel temp eran las cumposiziuns per clavazin (tant en furma dal concert sco er da la sonata e variaziun); qua è Beethoven sa distinguì betg mo tras sia tecnica, mabain er areguard la structuraziun e sutdivisiun da l’entira cumposiziun en singulas parts.

Segunda perioda d’activitad[modifitgar | modifitgar il code]

Sco segunda fasa da producziun sa laschan definir ils onns 1800–1802 fin il 1814. Da quella fan surtut part sinfonias e sonatas per clavazin.

‹Eroica› e ‹Fidelio›[modifitgar | modifitgar il code]

Cun la terza sinfonia ha Beethoven chattà la furma d’ina sinfonia plitost monumentala ed eroica.[41] Questa sinfonia, ch’era oriundamain deditgada a Napoleun, è vegnida preschentada l’emprima giada l’avust 1804 en il palais viennais dal prinzi Joseph Maximilian von Lobkowitz.

Il 1805 ha gì lieu la primaudiziun da la suletta opera che Beethoven ha scrit. Sco bleras autras ovras è er quella vegnida surlavurada pliras giadas. Entitulada oriundamain ‹Leonore›, l’ha Beethoven renumnà en la terza versiun ‹Fidelio› (cun l’uvertura en E-dur). En quest’ultima versiun è ella vegnida represchentada il 1814. Il cumponist n’è betg ì qua novas vias; ma l’opera mantegna sia muntada pervia dal cuntegn profund e la qualitad da la musica.

Sinfonias nr. 5 c-mol, nr. 6 E-dur e nr. 7 A-dur[modifitgar | modifitgar il code]

Cumenzament da la 5avla sinfonia

La 5avla sinfonia da Beethoven vegn er numnada ‹Sinfonia dal destin›. Il cumponist l’ha scrit en ina greva fasa da sia vita. Davart ils marcants quatter tuns inizials duai Beethoven avair ditg: «Uschia splunta il destin vi da la porta.» (Istorichers da musica refusan però questa ‹legenda› sco attribuziun posteriura). Ils 22 da december 1808 è ella vegnida represchentada per l’emprima giada, e quai ensemen cun la 6avla sinfonia, il quart concert per clavazin e parts da la messa en C-dur.

Tar la pastorala na sa tracti betg da musica programmatica per propi, sco che quai vegn savens pretendì, mabain – tenor Beethoven sez – «plitost d’ina expressiun da la sensibladad che da pictura». Chapida en quest senn, sa chatta la sinfonia anc adina sin il terren da la classica. Franz Liszt, ch’ha scrit las emprimas cumposiziuns sinfonicas d’in caracter poetic, è plitost sa referì sviluppond quest nov gener a las uverturas da Beethoven, sco per exempel ‹Coriolan› u ‹König Stephan›. Igl è però correct che la tematica da la pastorala, numnadamain ils lioms cun la natira, dueva daventar in dals elements centrals da la romantica. Questa proxima èra musicala è sa mussada sco l’epoca da las sinfonias ‹poeticas› per propi. Medemamain ha l’art da la romantica mess l’accent sin l’intern da l’uman, pia sin ses sentir e sin sias intenziuns. En quest senn po la pastorala da Beethoven tuttavia valair sco precursura da la romantica. Quai suttastritga er il fatg ch’el ha schlargià la furma sin tschintg parts ed integrà instruments che n’eran uschiglio betg da chasa en l’orchester sinfonic dal temp da la classica (p.ex. il piccolo). Igl èn quai innovaziuns che mussan decididamain en direcziun da la romantica, quai che dueva sa manifestar a moda anc pli clera en la 9avla sinfonia cun ses caracter triumfal. Ultra da quai èn er intgins dals topos programmatics da la pastorala (‹il stemprà› e.a.) vegnids reprendids dal temp da la romantica.

En la 7avla sinfonia en A-dur op. 92 dal 1812 anticipescha Beethoven musicalmain las guerras da liberaziun antinapoleonicas da pli tard. Tar sia primaudiziun il december 1813 ha il public reagì sin quai cun gronda euforia. Questa sinfonia è segnada d’in tschert patriotissem e na renviescha betg a moda uschè clera en direcziun da l’epoca da la romantica sco las sinfonias precedentas. Tuttina sa distingua l’ovra tras novaziuns areguard las armonias e la polifonia. La part centrala è la segunda, l’allegretto, quai ch’è nunusità. Quel è segnà d’in ritmus festiv, chaminant, sco d’in til da bara da milliuns. Tenor ils agens pleds da Beethoven è questa part deditgada a quels «ch’ans han unfrì uschè bler».

Ultima perioda d’activitad[modifitgar | modifitgar il code]

Durant ils onns 1814 fin 1818 ha la producziun da Beethoven laschà suenter in pau. Da quest temp resortan be singulas cumposiziuns pli grondas, per exempel la sonata en A (1815) ed il ciclus da chanzuns. La malsogna e dispitas chasanas han franà sia fantasia. Ma suenter avair surmuntà quest temp da decuraschament è Beethoven sa mussà en divers reguards sco in’autra persuna ed in auter cumponist: Suenter esser sa serrà vers anora, era ses sentir orientà anc pli ferm sin il mund intern; en consequenza da quai tschiffa si’expressiun musicala a moda anc pli directa che avant. L’unitad da cuntegn e furma n’è per part però betg pli uschè perfetga sco pli baud, mabain segnada d’in mument subjectiv.

Las ovras principalas da questa terza epoca èn la ‹Missa solemnis› (1818–23), la quala Beethoven sez ha considerà sco si’ovra la pli cumplenida, e la novavla sinfonia en d-mol (1823–24). Ultra da quai tutgan en quest temp: l’uvertura ‹Zur Weihe des Hauses›, op. 124 (1822), las sonatas da clavazin op. 106 en B-dur (1818), op. 109 en E-dur, op. 110 en As-dur (1821) ed op. 111 en c-mol (1822), las ‹Diabelli-Variationen›, plirs tocs pli pitschens per clavazin e chant e la finala ils davos gronds quartets d’artgists op. 127 en Es-dur (1824), op. 130 en B-dur ed op. 132 en a-mol (1825), op. 131 en cis-mol ed op. 135 en F-dur (1826). Ils quartets d’artgists tardivs derivan da l’occupaziun da Beethoven cun la tecnica da cumposiziun da Johann Sebastian Bach, en spezial cun las fugas da quel. Tuttina na mussan ils tocs betg vers il passà, mabain vers l’avegnir. En spezial ses op. 133 (‹Grosse Fuge›) era surprendentamain modern per ses temp e n’è strusch vegnì chapì durant l’entir 19avel tschientaner.

Blers sbozs, tranter auter quel per ina dieschavla sinfonia en c-mol e per in quintet d’artgists en C-dur èn ultra da quai vegnids a la glisch en il relasch dal cumponist.

9avla sinfonia[modifitgar | modifitgar il code]

Il 1824 ha Beethoven accumplì la 9avla sinfonia. La davosa part cun il chor che chanta sco finale la sonorisaziun da la poesia da Schiller ‹An die Freude› è spezialmain enconuschenta. Il tema da questa part furma la basa da l’imni europeic. La sinfonia exprima il cumbat d’in cor uman che brama, turmentà da stentas e paina, il di da l’allegrezza sublima, il qual n’al è tuttina betg dà en tutta clerezza e purezza. Las emprimas trais parts cun lur grondiusa architectura, instrumentalisaziun ed elavuraziun dals temas èn stads directivs per ils sinfonichers da la romantica fin tar Gustav Mahler. La primaudiziun da la 9avla sinfonia, ensemen cun parts da la Missa solemnis, ha gì lieu ils 7 da matg 1824. Cumbain che Beethoven n’ha betg pli pudì manar sez la preschentaziun, vuleva el sustegnair il dirigent cun indicaziuns dal tempo. L’orchester aveva però survegnì l’ordra da betg suandar quellas.

Sinfonia nr. 10[modifitgar | modifitgar il code]

Curt avant sia mort ha Beethoven anc lavurà vi da sia 10avla sinfonia, però senza pudair terminar quella. Da l’emprima part existan bleras skizzas e notizias. Barry Cooper ha elavurà quellas ad in’emprima part. Er da la terza part, in scherzo energic, existan skizzas che dateschan dal 1825.[42]

Ovras (tscherna)[modifitgar | modifitgar il code]

Ovras d’orchester[modifitgar | modifitgar il code]

Sinfonias

  • 1. Sinfonie C-Dur, op. 21, 1799/1800 (primaudiziun: 2 d’avrigl 1800)
  • 2. Sinfonie D-Dur, op. 36, 1802 (primaudiziun: 5 d’avrigl 1803)
  • 3. Sinfonie Es-Dur, op. 55 [Eroica], 1803/1804 (primaudiziun: 7 d’avrigl 1805)
  • 4. Sinfonie B-Dur, op. 60, 1806 (primaudiziun: 15 da november 1807)
  • 5. Sinfonie c-Moll, op. 67 [Schicksalssinfonie], 1800–1808 (primaudiziun: 22 da december 1808)
  • 6. Sinfonie F-Dur, op. 68 [Pastorale], 1807/1808 (primaudiziun: 22 da december 1808)
  • 7. Sinfonie A-Dur, op. 92, 1811/1812 (primaudiziun: 8 da december 1813)
  • 8. Sinfonie F-Dur, op. 93, 1811/1812 (primaudiziun: 27 da favrer 1814)
  • 9. Sinfonie d-Moll, op. 125 cun chor final sur la poesia da Friedrich Schiller An die Freude, 1815–1824 (primaudiziun: 7 da matg 1824)
  • Wellingtons Sieg, op. 91, 1813

Concerts da clavazin

  • Konzert für Klavier und Orchester Es-Dur, WoO 4, 1784
  • Klavierkonzert Nr. 1 C-Dur, op. 15, 1795–1801
  • Klavierkonzert Nr. 2 B-Dur, op. 19, 1788–1801
  • Klavierkonzert Nr. 3 c-Moll, op. 37, 1800–1803
  • Klavierkonzert Nr. 4 G-Dur, op. 58, 1804–1807
  • Klavierkonzert Nr. 5 Es-Dur, op. 73, 1809

Ulteriuras ovras concertantas

  • Romanze für Violine und Orchester G-Dur, op. 40, edì il 1803
  • Romanze für Violine und Orchester F-Dur, op. 50, edì il 1805
  • Violinkonzert D-Dur, op. 61, 1806
  • Tripelkonzert für Klavier, Violine und Violoncello C-Dur, op. 56, 1804–1805
  • Konzert für Oboe und Orchester F-Dur, Hess 12
  • Chorfantasie in c-Moll für Klavier, Chor und Orchester, op. 80, 1808–1809

Uverturas

  • Coriolan-Ouvertüre c-Moll, op. 62, 1807
  • Uvertura Zur Namensfeier, op. 115, 1815
  • Leonoren-Ouvertüre nr. 1, op. 138

Operas ed autras ovras da tribuna[modifitgar | modifitgar il code]

Opera

  • Leonore (1. versiun, cump. 1804/1805)
  • Leonore (2. versiun, cump. 1805/1806)
  • Fidelio (3. versiun da Leonore, cump. 1814)

Ballets

  • Musik zu einem Ritterballett, opus WoO 1, 1790–1791
  • Die Geschöpfe des Prometheus, op. 43, 1800–1801

Musica da tribuna

  • Egmont, op. 84, 1810
  • Die Ruinen von Athen, op. 113, 1811
  • König Stephan, op. 117, 1811
  • Die Weihe des Hauses, op. 124, 1822
  • Leonore Prohaska, WoO 96, 1815

Ovras vocalas[modifitgar | modifitgar il code]

Oratoris[modifitgar | modifitgar il code]

  • Christus am Ölberge, op. 85 (1803)

Messas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Messe in C-Dur, op. 86 (1807)
  • Missa solemnis D-Dur, op. 123 (1819–1823)

Cantatas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Kantate auf den Tod von Kaiser Joseph II. (WoO 87)
  • Kantate zur Erhebung von Leopold II. (WoO 88)
  • Meeresstille und glückliche Fahrt per 4 vuschs cun orchester, op. 112 (1815) [tenor poesias da Goethe]
  • Der glorreiche Augenblick, cantata per 4 vuschs solistas, cor ed orchester, op. 136 (1814)

Chanzuns[modifitgar | modifitgar il code]

  • Schilderung eines Mädchens, WoO 107
  • An einen Säugling, WoO 108
  • Der freie Mann, WoO 117
  • Otg chanzuns, op. 52 (Urians Reise um die Welt, Feuerfarb’, Das Liedchen von der Ruhe, Maigesang, Mollys Abschied, Die Liebe, Marmotte, Das Blümchen Wunderhold)
  • Ich liebe dich so wie du mich, WoO 123
  • La partenza, WoO 124
  • Adelaide, op. 46
  • Abschiedsgesang an Wiens Bürger, WoO 121
  • Kriegslied der Österreicher, WoO 122
  • Opferlied, WoO 126
  • Neue Liebe, neues Leben, WoO 127
  • La tiranna, WoO 125
  • Sis chanzuns da Gellert, op. 48 (Bitten, Die Liebe des Nächsten, Vom Tode, Die Ehre Gottes aus der Natur [Die Himmel rühmen], Gottes Macht und Vorsehung, Bußlied)
  • Lebensglück, op. 88
  • Der Wachtelschlag, WoO 129
  • An die Hoffnung, op. 32
  • Elegie auf den Tod eines Pudels, WoO 110
  • Als die Geliebte sich trennen wollte (Empfindungen bei Lydiens Untreue), WoO 132
  • In questa tomba oscura, WoO 133
  • Sehnsucht, WoO 134
  • Andenken, WoO 136
  • Der Jüngling in der Fremde, WoO 138
  • Lied aus der Ferne (la part dal clavazin è identica cun WoO 138)
  • Gesang aus der Ferne WoO 137
  • Der Liebende, WoO 139
  • Sis chants, op. 75 (Kennst du das Land, Neue Liebe, neues Leben [2. versiun], Aus Goethes Faust, Gretels Warnung, An den fernen Geliebten, Der Zufriedene)
  • Quatter arietas ed in duet, op. 82 (Dimmi, ben mio, che m’ami, T’intendo sì, mio cor, L’amante impaziente [Arietta buffa], L’amante impaziente [Arietta assai seriosa], Odi l’aura che dolce sospira)
  • Trais chants da Goethe, op. 83 (Wonne der Wehmut, Sehnsucht, Mit einem gemalten Band)
  • An die Geliebte (1. versiun)
  • An die Geliebte, WoO 140 (3. versiun)
  • Der Bardengeist, WoO 142
  • Des Kriegers Abschied, WoO 143
  • Merkenstein, WoO 144 (1. sonorisaziun)
  • Merkenstein, op. 100 (2. e 3. sonorisaziun)
  • Das Geheimnis, WoO 145
  • An die Hoffnung, op. 94 (2. sonorisaziun)
  • Sehnsucht, WoO 146
  • An die ferne Geliebte. In ciclus da chanzuns dad Aloys Jeitteles, op. 98 (Auf dem Hügel sitz’ ich, spähend, Wo die Berge so blau, Leichte Segler in den Höhen, Diese Wolken in den Höhen, Es kehret der Maien, es blühet die Au, Nimm sie hin denn, diese Lieder)
  • Der Mann vom Wort, op. 99
  • Ruf vom Berge, WoO 147
  • So oder so, WoO 148
  • Resignation, WoO 149
  • Abendlied unterm gestirnten Himmel, WoO 150
  • Ariette (Der Kuß), op. 128
  • Aus den Liedern verschiedener Völker, WoO 158
  • Numerusas elavuraziuns da chanzuns popularas

Ovras da clavazin[modifitgar | modifitgar il code]

En il center da ses operar stattan las 32 sonatas per clavazin. Ultra da quai ha Beethoven scrit variaziuns sur agens temas e tals dad auters cumponists, da las qualas las variaziuns da Diabelli tutgan tranter las pli impurtantas ovras da clavazin insumma.

Stgazis tut spezials tranter ils tocs per clavazin furman las 24 Bagatellen en op. 33, op. 119 ed op. 126. Populars è surtut il toc Für Elise ed il rondo Die Wut über den verlorenen Groschen (op. 129).

Musica da chombra[modifitgar | modifitgar il code]

Quartets d’artgists[modifitgar | modifitgar il code]

  • Sis quartets d’artgists, op. 18
    • Streichquartett Nr. 1 F-Dur, op. 18 nr. 1
    • Streichquartett Nr. 2 G-Dur, op. 18 nr. 2
    • Streichquartett Nr. 3 D-Dur, op. 18 nr. 3
    • Streichquartett Nr. 4 c-Moll, op. 18 nr. 4
    • Streichquartett Nr. 5 A-Dur, op. 18 nr. 5
    • Streichquartett Nr. 6 B-Dur, op. 18 nr. 6
  • Trais quartets d’artgists, op. 59 (Rasumovsky-Quartette)
    • Streichquartett Nr. 7 F-Dur, op. 59 nr. 1
    • Streichquartett Nr. 8 e-Moll, op. 59 nr. 2
    • Streichquartett Nr. 9 C-Dur, op. 59 nr. 3
  • Streichquartett Nr. 10 Es-Dur, op. 74 (Harfenquartett)
  • Streichquartett Nr. 11 f-Moll, op. 95
  • Streichquartett Nr. 12 Es-Dur, op. 127
  • Streichquartett Nr. 13 B-Dur, op. 130
  • Streichquartett Nr. 14 cis-Moll, op. 131
  • Streichquartett Nr. 15 a-Moll, op. 132
  • Große Fuge B-Dur, op. 133
  • Streichquartett Nr. 16 F-Dur, op. 135

Quartets da clavazin[modifitgar | modifitgar il code]

  • Drei Klavierquartette, WoO 36 (1785)
    • Nr. 1 Es-Dur
    • Nr. 2 D-Dur
    • Nr. 3 C-Dur

Trios da clavazin[modifitgar | modifitgar il code]

  • Trio für Klavier, Flöte und Fagott, WoO 37 (ca. 1783)
  • Triosatz Hess 48 Es-Dur (ca. 1790–1792)
  • Trio WoO 38 Es-Dur (1791)
  • Trais trios op. 1 (1795)
    • Op. 1 Nr. 1 Es-Dur
    • Op. 1 Nr. 2 G-Dur
    • Op. 1 Nr. 3 c-Moll
  • Trio B-Dur für Klavier, Violine/Klarinette und Violoncello (1798), op. 11 (Gassenhauer)
  • Ciclus da variaziuns sur in agen tema en Es-dur, op. 44 (1800)
  • Dus trios op. 70 (1808)
    • Op. 70 Nr. 1 D-Dur (Geistertrio)
    • Op. 70 Nr. 2 Es-Dur
  • Trio op. 97 B-Dur (1811)
  • Trio op. 121a g-Moll/G-Dur (cump. 1803?/rev. 1816) – variaziuns sur la chanzun da Wenzel Müller Ich bin der Schneider Kakadu
  • Triosatz in B-Dur, WoO 39 (1812)

Elavuraziuns tras Beethoven

  • Trio op. 38 für Klavier, Klarinette/Violine und Violoncello (1802/1803), elavuraziun dal septet op. 20
  • Elavuraziun da la segunda sinfonia op. 36 per trio da clavazin (1805)

Sonatas da violina[modifitgar | modifitgar il code]

  • Trais sonatas op. 12 (1797/1798)
    • Sonate Nr. 1 in D-Dur, op. 12 nr. 1
    • Sonate Nr. 2 in A-Dur, op. 12 nr. 2
    • Sonate Nr. 3 in Es-Dur, op. 12 nr. 3
  • Sonate Nr. 4 in a-Moll, op. 23 (1800/1801)
  • Sonate Nr. 5 in F-Dur, op. 24 (1800/1801) (Frühlingssonate)
  • Trais sonatas op. 30 (1802)
    • Sonate Nr. 6 in A-Dur, op. 30 nr. 1
    • Sonate Nr. 7 in c-Moll, op. 30 nr. 2
    • Sonate Nr. 8 in G-Dur, op. 30 nr. 3
  • Sonate Nr. 9 in A-Dur, op. 47 (1803) (Kreutzersonate)
  • Sonate Nr. 10 in G-Dur, op. 96 (1812)

Sonatas da violoncello e variaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  • Duas sonatas op. 5 (1796)
    • Op. 5 Nr. 1 F-Dur
    • Op. 5 Nr. 2 g-Moll
  • Sonate A-Dur, op. 69 (1808)
  • Duas sonatas op. 102 (1815)
    • Op. 102 Nr. 1 C-Dur
    • Op. 102 Nr. 2 D-Dur
  • Variaziuns per clavazin e violoncello
    • Dudesch variaziuns sur in tema or da l’oratori da Händel Judas Maccabäus, G-dur, Kinsky-Halm WoO 45 (1796)
    • Dudesch variaziuns sur il tema Ein Mädchen oder Weibchen or da l’opera da Mozart Die Zauberflöte, F-dur, op. 66 (1798)
    • Set variaziuns sur il tema Bei Männern, welche Liebe fühlen or da l’opera da Mozart Die Zauberflöte, Es-dur, Kinsky-Halm WoO 46 (1801)
  • Sonate für Horn/Violoncello und Klavier, op. 17 (1799)

Ulteriuras ovras da musica da chombra[modifitgar | modifitgar il code]

  • Septett in Es-Dur für Klarinette, Horn, Fagott, Violine, Viola, Violoncello, Kontrabass, op. 20
  • Trio für zwei Oboen und Englischhorn, op. 87
  • Thema und Variationen für zwei Oboen und Englischhorn, WoO 28 (tenor Reich mir die Hand, mein Leben or da Don Giovanni da Mozart)
  • Ulteriura musica da chombra per artgists (e clavazin)
  • Trais equals per quatter posaunas
  1. Alexander Wheelock Thayer: Ludwig van Beethovens Leben. Nach dem Original-Manuskript deutsch bearbeitet von Hermann Deiters. Lipsia 1917, p. 452.
  2. Alexander Wheelock Thayer: Ludwig van Beethovens Leben. Nach dem Original-Manuskript deutsch bearbeitet von Hermann Deiters. Lipsia 1917, p. 121.
  3. Beethoven aus der Sicht seiner Zeitgenossen, ed. da Klaus Martin Kopitz e Rainer Cadenbach, Minca 2009, nr. 695.
  4. Jürgen May: Neefe als Teilhaber an Beethovens Ruhm, en: Christian Gottlob Neefe (1748–1798). Eine eigenständige Künstlerpersönlichkeit. (Tagungsbericht Chemnitz 1998), ed. da Helmut Loos, p. 237–253.
  5. Knud Breyer, artitgel Fremdsprachenkenntnisse, en: Heinz von Loesch e Claus Raab (ed.): Das Beethoven-Lexikon. Laaber 2008, p. 264.
  6. Sieghard Brandenburg: Beethovens politische Erfahrungen in Bonn. En: Helga Lühning, Sieghard Brandenburg (ed.): Beethoven. Zwischen Revolution und Restauration. Bonn 1989, p. 3–50.
  7. Beethoven aus der Sicht seiner Zeitgenossen, ed. da Klaus Martin Kopitz e Rainer Cadenbac, Minca 2009, nr. 534.
  8. Dieter Haberl: Beethovens erste Reise nach Wien – Die Datierung seiner Schülerreise zu W.A. Mozart, en: Neues Musikwissenschaftliches Jahrbuch 14 (2006), p. 215–255.
  9. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 14.
  10. Carlheinz Gräter: Hohenloher Raritäten – Geschichte und Geschichten. Silberburg-Verlag, 2010.
  11. Max Braubach (ed.): Die Stammbücher Beethovens und der Babette Koch. Bonn 1970, p. 19.
  12. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 65.
  13. Gustav Nottebohm: Generalbass und Kompositionslehre betreffende Handschriften Beethovens und Seyfrieds Buch ‹Ludwig van Beethovens Studien im Generalbass› usw. En: Beethoveniana. Lipsia: Peters 1872, p. 154–203, qua p. 171.
  14. Franz Gerhard Wegeler, Ferdinand Ries: Biographische Notizen über Ludwig van Beethoven. Koblenz 1838, p. 84.
  15. Franz Gerhard Wegeler/Ferdinand Ries: Biographische Notizen über Ludwig van Beethoven. Koblenz 1838, p. 36.
  16. Jürgen May: Beethoven and Prince Karl Lichnowsky. En: Glenn Stanley (ed.): Beethoven Forum, tom 3 (1994), p. 29–38.
  17. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 65.
  18. Hans-Peter Zenner: Beethovens Taubheit: «Wie ein Verbannter muß ich leben». En: Deutsches Ärzteblatt, nr. 99 (42), 2002.
  19. Cf. Knud Breyer, artitgel Taubheit, en: Heinz von Loesch, Claus Raab (ed.): Das Beethoven-Lexikon. Laaber, Laaber 2008, p. 760–762.
  20. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 106.
  21. Maynard Solomon: Beethoven. Biographie. (Transl. dad Ulrike von Puttkamer). Francfurt a.M. 1987.
  22. Franz Gerhard Wegeler/Ferdinand Ries: Biographische Notizen über Ludwig van Beethoven. Koblenz 1838, p. 78.
  23. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 152.
  24. Ulrich Schmitt: Die Revolution im Konzertsaal. Zur Beethoven-Rezeption im 19. Jahrhundert. Mainz e.a. 1990, p. 191–220.
  25. Jürgen May: Beethoven and Prince Karl Lichnowsky. En: Glenn Stanley (ed.): Beethoven Forum, tom 3 (1994), p. 29–38.
  26. Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Tom 1, nr. 302 e 303.
  27. Cf. Klaus Martin Kopitz: Beethovens Berufung nach Kassel an den Hof Jérôme Bonapartes. Eine Spurensuche. En: Die Tonkunst, ann. 5, nr. 3, fanadur 2011, p. 326–335.
  28. Martella Gutiérrez-Denhoff: «o unseliges Dekret». Beethovens Rente von Fürst Lobkowitz, Fürst Kinsky und Erzherzog Rudolph. En: Beethoven und Böhmen. Beiträge zu Biographie und Wirkungsgeschichte Beethovens, ed. da Sieghard Brandenburg e Martella Gutiérrez-Denhoff. Bonn 1988, p. 91–145.
  29. Renate Moering: Bettine von Arnims literarische Umsetzung ihres Beethoven-Erlebnisses. En: Der ‹männliche› und der ‹weibliche› Beethoven. (Bericht über den Internationalen musikwissenschaftlichen Kongress vom 31. Oktober bis 4. November 2001 an der Universität der Künste Berlin), ed. da Cornelia Bartsch, Beatrix Borchardt e Rainer Cadenbach. Bonn 2003, p. 251–277.
  30. Cità tenor Massin 1955/1970, p. 208.
  31. Cità tenor Massin 1955/1970, p. 210.
  32. Cità tenor Massin 1955/1970, p. 209.
  33. Franz Gerhard Wegeler/Ferdinand Ries: Biographische Notizen über Ludwig van Beethoven. Koblenz 1838, p. 117.
  34. Karl-Heinz Köhler, Grita Herre, Dagmar Beck (ed.): Ludwig van Beethovens Konversationshefte. 11 toms, Lipsia 1968–2001.
  35. Alexander Wheelock Thayer: Ludwig van Beethovens Leben. Auf Grund der hinterlassenen Vorarbeiten und Materialien weitergeführt von Hermann Deiters. 5avel tom (ed. da Hugo Riemann), Lipsia 1908, p. 90.
  36. Cf. p.ex. l’ediziun Anton Schindler: Biographie von Ludwig van Beethoven. Münster 1940.
  37. Grita Herre, Dagmar Beck: Anton Schindlers fingierte Eintragungen in den Konversationsheften. En: Zu Beethoven. Aufsätze und Annotationen, tom 1, ed. da Harry Goldschmidt, Berlin 1979, p. 11–89.
  38. Hans Bankl e Hans Jesserer: Die Krankheiten Ludwig van Beethovens. Pathographie seines Lebens und Pathologie seiner Leiden. Vienna 1987.
  39. Alexander Wheelock Thayer: Ludwig van Beethovens Leben. Auf Grund der hinterlassenen Vorarbeiten und Materialien weitergeführt von Hermann Deiters. 5avel tom (ed. da Hugo Riemann), Lipsia 1908, p. 495.
  40. O. Jahn: Gesammelte Aufsätze, p. 243.
  41. Carl Dahlhaus: Ludwig van Beethoven und seine Zeit, p. 45ss. e 110ss.
  42. Beethovens Skizzen zu einer Sinfonie.

Funtaunas biograficas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Franz Gerhard Wegeler, Ferdinand Ries: Biographische Notizen über Ludwig van Beethoven. Bädeker, Koblenz 1838.
  • Franz Gerhard Wegeler: Nachtrag zu den biographischen Notizen über Ludwig van Beethoven. Bädeker, Koblenz 1845.
  • Anton Schindler: Biographie von Ludwig van Beethoven. Aschendorff, Münster 1860.
  • Gerhard von Breuning: Aus dem Schwarzspanierhause. Erinnerungen an L. v. Beethoven aus meiner Jugendzeit. Rosner, Vienna 1874.
  • Ludwig van Beethoven: Briefwechsel. Gesamtausgabe, ed. da Sieghard Brandenburg, 7 toms, Henle, Minca 1996–1998.
  • Karl-Heinz Köhler, Grita Herre, Dagmar Beck (ed.): Ludwig van Beethovens Konversationshefte. 11 toms, Lipsia 1972–2001.
  • Maynard Solomon (ed.): Beethovens Tagebuch 1812–1818. Beethoven-Haus, Bonn 2005.
  • Klaus Martin Kopitz: Ein unbekanntes Gesuch Beethovens an Kaiser Franz I. En: Bonner Beethoven-Studien, tom 6 (2007), p. 101–113.
  • Beethoven aus der Sicht seiner Zeitgenossen in Tagebüchern, Briefen, Gedichten und Erinnerungen. Ed. da Klaus Martin Kopitz e Rainer Cadenbach, cun la participaziun dad Oliver Korte e Nancy Tanneberger, 2 toms, Henle, Minca 2009, ISBN 978-3-87328-120-2.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Joseph Schmidt-Görg: Ludwig van Beethoven (1770–1827). En: Rheinische Lebensbilder, tom 4, ed. da Bernhard Poll. Rheinland Verlag, Cologna 1973, p. 119–140.
  • Ludwig Nohl, Beethovens Leben, 3 toms, Vienna-Lipsia 1864, 1867, 1877.
  • Ludwig Nohl: Beethovens Tod. Eine documentarische Chronik. En: Ludwig Nohl: Musikalisches Skizzenbuch, Minca 1866, p. 209–312.
  • La Mara [Ida Maria Lipsius]: Beethovens Unsterbliche Geliebte. Das Geheimnis der Gräfin Brunsvik und ihre Memoiren. Breitkopf & Härtel, Lipsia 1909.
  • Alexander Wheelock Thayer: Ludwig van Beethovens Leben. Elav. da Hermann Deiters e Hugo Riemann, 5 toms, Lipsia 1917–1922 (Directmedia Publishing, Berlin 2007, ISBN 978-3-89853-334-8) tar zeno.org.
  • La Mara [Ida Maria Lipsius]: Beethoven und die Brunsviks. Nach Familienpapieren aus Therese Brunsviks Nachlaß. Siegel, Lipsia 1920.
  • Paul Bekker, Beethoven. Deutsche Verlagsanstalt, Stuttgart 1922.
  • Ludwig Schiedermair: Der junge Beethoven. Lipsia 1925.
  • Theodor von Frimmel: Beethoven-Handbuch. Lipsia 1926.
  • Romain Rolland: Beethovens Meisterjahre. Von der Eroica bis zur Appassionata, Berlin 1930.
  • Otto F. Beer: Zehnte Symphonie, Volksbuchverlag, Vienna 1952.
  • Jean und Brigitte Massin: Ludwig van Beethoven. Club Français du Livre, Paris 1955 (versiun tudestga: Beethoven. Materialbiographie, Daten zum Werk und Essay. Minca 1970).
  • Georg Kinsky, Hans Halm: Das Werk Beethovens. Thematisch-Bibliographisches Verzeichnis seiner sämtlichen vollendeten Kompositionen. Henle, Minca/Duisburg 1955.
  • Walter Riezler: Beethoven. Atlantis, Turitg 1962.
  • Jean und Brigitte Massin: Recherche de Beethoven. Fayard, Paris 1970.
  • H.C. Robbins Landon: Beethoven. Universal Edition, Turitg 1974, ISBN 3-7024-0092-3.
  • Maynard Solomon: Beethoven. Biographie. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Francfurt a.M. 1990, ISBN 3-596-25668-2.
  • Carl Dahlhaus: Ludwig van Beethoven. Approaches to his Music. University Press, Oxford 1991.
  • Ernst Pichler: Beethoven. Mythos und Wirklichkeit. Amalthea, Vienna 1994.
  • Stefan Kunze (ed.): Ludwig van Beethoven. Die Werke im Spiegel seiner Zeit. Gesammelte Konzertberichte und Rezensionen bis 1830. Laaber, Laaber 1996, ISBN 3-89007-337-9.
  • Hans-Josef Irmen: Beethoven in seiner Zeit. Prisca, Zülpich 1998.
  • Barry Cooper: Beethoven. University Press, Oxford 2000.
  • Angelika Corbineau-Hoffmann: Testament und Totenmaske. Der literarische Mythos des Ludwig van Beethoven. Weidemann, Hildesheim 2000, ISBN 3-615-00211-3.
  • Martin Geck: Ludwig van Beethoven. Rowohlt, Reinbek 2001, ISBN 3-499-50645-9.
  • Carl Dahlhaus: Beethoven und seine Zeit. 4. ed., Laaber, Laaber 2002, ISBN 3-921518-87-3.
  • Andreas Rücker: Beethovens Klaviersatz – Technik und Stilistik. 2 toms, dissertaziun, Francfurt a.M. e.a. 2002 (Europäische Hochschulschriften, retscha XXXV/tom 219), ISBN 3-631-39262-1.
  • Jost Hermand: Beethoven. Werk und Wirkung. Böhlau, Cologna/Vienna 2003, ISBN 3-412-04903-4.
  • Heinz von Loesch, Claus Raab (ed.): Das Beethoven-Lexikon. Laaber, Laaber 2008, ISBN 978-3-89007-476-4.
  • Albrecht Riethmüller, Carl Dahlhaus, Alexander L. Ringer (ed.): Ludwig van Beethoven. Interpretationen seiner Werke. 2 toms, ediziun speziala, Laaber, Laaber 2008, ISBN 3-89007-304-2.
  • William Kinderman: Beethoven. Oxford University Press, Oxford [e.a.] 2009, ISBN 978-0-19-532836-3.
  • Rita Steblin: «A dear, enchanting girl who loves me and whom I love». New Facts about Beethoven’s Beloved Piano Pupil Julie Guicciardi. En: Bonner Beethoven-Studien, tom 8 (2009), p. 89–152.
  • Lewis Lockwood: Beethoven. Seine Musik – sein Leben. Metzler, Stuttgart/Weimar 2009, ISBN 978-3-476-02231-8.
  • Klaus Martin Kopitz: Beethoven, Elisabeth Röckel und das Albumblatt ‹Für Elise›. Dohr, Cologna 2010, ISBN 978-3-936655-87-2.
  • Michael Lorenz: Die ‹Enttarnte Elise›. Elisabeth Röckels kurze Karriere als Beethovens ‹Elise›. En: Bonner Beethoven-Studien, tom 9, Beethoven-Haus, Bonn 2011, p. 169–190.
  • Jan Caeyers: Beethoven. Der einsame Revolutionär. Eine Biographie. Beck, Minca 2012, ISBN 978-3-406-63128-3.
  • Rudolf Buchbinder: Mein Beethoven. Leben mit dem Meister. Residenz, St. Pölten e.a. 2014, ISBN 978-3-7017-3347-7.
  • Kurt Dorfmüller, Norbert Gertsch, Julia Ronge (ed.): Ludwig van Beethoven. Thematisch-bibliographisches Werkverzeichnis. Revidierte und wesentlich erweiterte Neuausgabe des Werkverzeichnisses von Georg Kinsky und Hans Halm. 2 toms, Henle, Minca 2014, ISBN 978-3-87328-153-0.
  • Klaus Martin Kopitz: Beethovens ‹Elise› Elisabeth Röckel. Neue Aspekte zur Entstehung und Überlieferung des Klavierstücks WoO 59. En: Die Tonkunst, ann. 9, nr. 1 dal schaner 2015, p. 48–57.
  • John E Klapproth: The Immortal Beloved Compendium. Everything About The Only Woman Beethoven Ever Loved – And Many He Didn’t. Charleston, SC: CreateSpace 2016.