Absolutissem

Inscenaziun dal regent absolut en il purtret da Louis XIV da Hyacinthe Rigaud (vers il 1700). Il retg franzos sa metta en posa segir da sasez e munì cun tut las insignias; el accentuescha uschia sia revendicaziun da pussanza che sa basa sin legitimaziun divina.

Cun absolutissem (er monarchia absoluta; lat. absolutus: ‹liberà, distatgà›, en il senn da legibus absolutus = ‹distatgà da las leschas›) vegn designada en monarchias ina furma guvernamentala ch’è segnada d’in regent ch’agescha or d’agen plainpudair, pia senza cumpetenza da cundecisiun pli gronda da vart dals stans u d’instituziuns democraticas. Questa furma guvernamentala ha Jean Bodin descrit a moda sistematica ed empruvà da giustifitgar.

A medem temp designescha il term ‹absolutissem› in’epoca da l’istorgia europeica premoderna, la quala è stada segnada da questa furma guvernamentala. I sa tracta dal temp tranter las guerras confessiunalas dal 16avel e l’entschatta dal 17avel tschientaner e las revoluziuns da la fin dal 18avel tschientaner.

Dapi la fin dal 20avel tschientaner vegn messa en dumonda la noziun sco descripziun d’epoca; da quel temp han numnadamain, sper ils principadis absolutistics, er flurì republicas sco ils Pajais Bass u monarchias constituziunalas sco l’Engalterra. Per quest motiv vegn en il fratemp dà la preferientscha a la noziun ‹temp dal baroc›, la quala includa sper differenzas politicas er apparientschas religiusas, filosoficas ed esteticas contemporanas.

Stadis che vegnan regids a moda absolutistica datti er en il temp preschent. Quai è per exempel il cas tar il papa en il Stadi dal Vatican u tar il retg da l’Arabia Saudita, dals quals il domini sa referescha a princips religius.

Emprova d’ina tipisaziun: segns caracteristics da l’‹absolutissem›

Friedrich II da la Prussia – represchentant da l’absolutissem illuminà

Sco segn distinctiv dal svilup ch’ha manà a l’absolutissem vegn considerà il process da statalisaziun; quel sa manifestescha en la furmaziun d’in’armada permanenta, en in apparat da funcziunaris che dependa exclusivamain dal regent, en l’integraziun da la baselgia en il stadi sco er en il sistem economic mercantilistic. Ultra da quai è il maletg da sasez dals prinzis barocs sa midà, quai ch’ha intensivà la vita curtaisa; quella dueva culminar en la curt da Versailles da Louis XIV.

Il monarc absolut pretendeva bain per sai la pussanza statala illimitada e nundividida, pia senza ch’ils stans u il parlament coopereschian. Ils teoretichers da la monarchia absoluta sco Thomas Hobbes u Jean Bodin han però er accentuà ils cunfins dal domini: ses agir dueva correspunder a las pretensiuns da la religiun, dal dretg natiral e tut tenor er ad ina constituziun statala. Ma il monarc na dueva betg esser suttamess ad in dretg positiv.

En la fasa tardiva, che vegn per ordinari numnada ‹absolutissem illuminà›, ha il prinzi vesì sasez sco ‹emprim servient dal stadi› e mess ad ir ina politica da refurma orientada al bainstar general. Quella è tranter auter sa manifestada en furma da toleranza religiusa, refurmas en dumondas da l’educaziun e dals fatgs da scola sco er en mesiras che servivan a meglierar la giurisdicziun.

Anc adina vegn l’absolutissem surtut percepì sco furma guvernamentala ch’ha culminà en l’Europa dal temp dal baroc. Questa tipisaziun deriva da l’istoriograf Wilhelm Roscher ch’ha empruvà l’emprima giada en il 19avel tschientaner da periodisar il ‹temp da l’absolutissem› e d’attribuir a l’epoca da l’illuminissem ina posiziun per sai. El ha sviluppà la tesa d’in progress ch’haja cumenzà cun in ‹absolutissem confessiunal›, che saja sa sviluppà ad in ‹absolutissem curtais› e che saja ì a finir en in ‹absolutissem illuminà›. L’exempel classic per l’‹absolutissem curtais› furma il retg franzos Louis XIV. Pli tard saja sa furmà da l’absolutissem sco tal in ‹absolutissem illuminà›, en rom dal qual il bainstar da tuts saja daventà la finamira principala dal regent che regiva uschiglio sco monarc absolut. Sco exempel classic per questa furma vala Friedrich II da la Prussia ch’ha ditg da sasez ch’el saja l’emprim servient dal stadi.

Sper questa sutdivisiun tradiziunala da l’epoca è il model da Roscher vegnì applitgà adina dapli sin champs specifics da l’istorgia dal temp modern tempriv. Uschia han ins cumenzà a discurrer da l’absolutissem pratic, birocratic, german, roman etc. senza reflectar a fund questa terminologia u render attent a las differenzas cumplexas.

Sur lung temp è la noziun ‹temp (u epoca) da l’absolutissem› vegnida applitgada incontestadamain sin la fasa da l’istorgia europeica che tanscha da la Pasch vestfalica (1648) fin l’erupziun da la Revoluziun franzosa (1789). Vers la fin dal 20avel tschientaner han ins però relativà l’idea d’in exercizi da la pussanza illimità dal ‹regent absolut› senza nagin resguard da las forzas ch’eran cuntrarias a la centralisaziun; enstagl han ins cumenzà a dumandar «suenter ils tratgs betg absolutistics entaifer l’absolutissem» (Gerhard Oestreich). Sco cuntramoviment dal ‹temp da l’absolutissem› vegn considerada l’epoca da l’illuminissem (da la quala blers tratgs caracteristics èn gia sa sviluppads dal temp che vegn designà tradiziunalmain sco ‹absolutistic›).

En il fratemp vegn schizunt discurrì dal ‹mitus absolutissem›. La tesa principala en quest connex è quella che er la pussanza politica en Frantscha dal temp da Louis XIV n’avess mai pudì sa far valair senza in’economia da clientella, elitas tradiziunalas e structuras regiunalas e localas decentralas. A medem temp vegn mess en dumonda sche l’Engalterra furmia propi in cas spezial en congual cun l’ulteriura Europa ‹absolutistica›. Da l’autra vart crititgeschan intgins scienziads ch’i vegnia pratitgà uschia in revisiunissem e ch’i dettia actualmain «la tendenza da demontar dal tuttafatg il maletg da l’absolutissem da pli baud».

Absolutissem curtais

En il term da l’‹absolutissem curtais› vegn attribuì al retg sur ses stadi in domini absolut per grazia da Dieu. Tenor quel viva el ad ina curt pumpusa e decida er areguard la religiun da ses subdits. El sa stenta da radunar ils nobels da ses pajais a la curt, betg mo per survegnir els sut sia controlla, mabain er per manar els en sia independenza tras ils auts custs da la vita curtaisa ch’ils blers pudevan be sa prestar grazia a las generusas donaziuns da vart dal monarc. Il sistem da puniziun prevesa chastis fitg severs, inclus la tortura. La serviladad e la lavur tributara existan vinavant. L’aristocrazia e la baselgia giaudan privilegis sco per exempel l’exempziun da taglia. Il stadi dispona da grondas quantitads da daners e da metals prezius.

Sco furma la pli exprimida da quest absolutissem curtais vegn considerada la curt da Louis XIV a Versailles. La vita curtaisa fitg pumpusa ha fatg daventar dependenta l’aristocrazia dal retg, pertge che quel pajava las festas ed emprestava als nobels daners. Uschia pudeva il retg reger independent da l’aristocrazia. Il clerus influenzava el tras vasts sustegns a favur da la baselgia. Ultra da quai sa referiva el al fatg dad esser in ‹regent per grazia da Dieu›. Il terz stan controllava Louis tras ils prinzis e tras la favur da la burgaisia superiura, uschia ch’el aveva er pussanza sur la classa sociala dals lavurants. En pli vegniva il pli pitschen dubi areguard l’autoritad dal monarc chastià a moda ordvart severa.

Quest maletg da la curt sco ‹element da disciplinar e da sacralisar› vegn però mess en dumonda schizunt per la Frantscha. Uschia èn intgins istorichers da l’avis che Louis XIV haja cuntanschì ina pussanza absoluta sco ‹roi-soleil› be en la represchentaziun. La dependenza e las colliaziuns dal prinzi ‹absolutistic› cun ils stans, creditaders, artists e las baselgias n’hajan però – surtut ordaifer la Frantscha – betg laschà sa sviluppar in sistem serrà. En spezial tar ils principadis pli pitschens e tar stadis ecclesiastics na sa lascha betg discurrer d’in domini ‹absolutistic›.

Absolutissem illuminà

Entaifer l’absolutissem illuminà resguarda il retg sasez sco «emprim servient dal stadi». Sia curt vegn manada a moda pli simpla per pudair augmentar l’effizienza da l’apparat statal. L’influenza da l’aristocrazia e dal clerus (baselgia) sin il terz stan è pli pitschna; al pievel vegn concedida la libra elecziun da la religiun. La serviladad vegn scumandada, la lavur tributara reducida e per surpassaments da las leschas èn previsas puniziuns main severas. La ritgezza dal stadi furma ses terren e funs. Realisaziun pratica ha questa concepziun dal stadi chattà en la monarchia habsburgaisa sut Maria Theresia e ses figl Josef II ed en Prussia sut Friedrich II.

Legitimaziun filosofica da l’absolutissem

Il frontispizi dal ‹Leviathan› da Hobbes mussa il suveran che regia sur il pajais, las citads e tut ils abitants. Ses corp consista dals umans ch’han consentì al contract social. La spada ed il bastun da paster en ses mauns simboliseschan l’uniun da la pussanza seculara ed ecclesiastica. Agiuntà è in citat or dal cudesch da Giob: «Nagina pussanza sin terra sa lascha cumparegliar cun la sia».

Ils regents sezs sa legitimavan per ordinari cun far valair ch’els hajan retschet lur pussanza per grazia da Dieu. Il teoreticher dal stadi franzos Jean Bodin (1529–1569) percunter è gia sa stentà fitg baud – sco resposta sin las scrittiras dals monarchomacs (ils publicists calvinistics che crititgavan la monarchia absoluta) – da fundar quella a moda teoretica. Bodin ha l’emprim formulà la tesa da la suveranitad da la pussanza, tenor la quala il stadi – represchentà tras il monarc – haja l’incumbensa da manischar ils interess communabels da pliras chasadas ed exequeschia perquai lur pussanza suverana. En quest senn furmia il stadi ina pussanza absoluta, indivisibla e perpetna. Vinavant ha el tractà en sia scrittira ‹Les Six Livres de la République› la pretensiun da tutpussanza dal suveran, sin il qual ils sistems guvernamentals absolutistics da pli tard èn sa fundads. Bodin na conceda però als regents nagin dretg despotic, mabain pretenda en sias ovras da respectar il dretg natiral, las leschas divinas e la protecziun da la famiglia e dal possess.

Sviluppà vinavant la legitimaziun da l’absolutissem ha il teoreticher dal stadi Thomas Hobbes en si’ovra ‹Leviathan› dal 1651. Tenor sia teoria banduna l’uman il stadi natiral (ch’è segnà da la libertad, ma er dal cumbat tranter ils umans) e sa renda en ina societad che vegn regida d’in suveran. Quest suveran ed ils umans fan in contract social en il qual ils umans daventan subdits e surdattan lur dretgs da libertad individuals al suveran. Quai fa l’uman or d’agen interess, damai ch’il suveran al conceda persuenter protecziun a l’intern e vers anora. Quest suveran sa chatta ordaifer il dretg per pudair decider libramain. Il suveran po er esser in monarc. Cun ses ‹Leviathan› è Hobbes daventà il fundatur da la filosofia dal stadi moderna. La legitimaziun politica da l’absolutissem pratic en Frantscha n’èn percunter betg sa referì ad el, mabain è sa basa sin dretg divin; tras quai dueva l’idea da la suveranitad roiala vegnir surelevada sur tut il terrester.

En Germania han Samuel von Pufendorf e Christian Wolff sviluppà cun lur dretg natiral in’autra via per legitimar la pussanza. Els èn partids d’in contract da pussanza dubel: L’emprim saja stà il contact social ch’haja laschà nascher il stadi sco tal. Il segund haja alura furmà il contract da surdada da la pussanza al regent futur. Quai haja pussibilità da tansferir l’entira pussanza en il senn absolutistic, ma er da fixar leschas da basa che limitavan la pussanza u che faschevan dependenta quella dal consentiment d’autras instanzas. Tras quai pudeva il regent vegnir obligà d’ademplir finamiras statalas prioritaras areguard la segirezza interna u exteriura ed il bainstar social. En cas ch’il regent sviava memia fitg da l’intent primar dal stadi u violava la lescha da basa, existiva uschia er in dretg da resistenza cunter il regent.

Pitgas da la pussanza

Il regent sa basava sin sis pitgas da la pussanza: sin si’armada permanenta, la giustia e polizia, l’administraziun cun il retg a la testa, l’aristocrazia a la curt, la baselgia naziunala ed il mercantilissem:

L’armada

L’armada permanenta dueva segirar la pussanza dal monarc a l’intern ed ensemen cun la flotta da guerra er a l’exteriur. La Frantscha aveva il 1664 radund 45 000 ed il 1703 gia bunamain 400 000 umens sut las armas ed era daventada uschia la pli ferma pussanza militara da l’Europa. Per stenschentar da bell’entschatta sullevaziuns da subdits u da nobels che s’opponivan, duvrava Louis XIV in’armada efficazia che steva a disposiziun da tut temp, pia betg mo da temps da guerra, mabain er da pasch. L’autoritad militara superiura giascheva en ils mauns dal retg. Ma surtut vuleva Louis XIV far da la Frantscha la pussanza egemoniala en l’Europa. L’armada è vegnida equipada cun armas modernas ed – in novum da quel temp – cun unifurmas unitaras ed è vegnida suttamessa ad in dril sever e reglà fin en ils detagls. Ils custs ch’il vast apparat militar ha chaschunà e las bleras guerras ch’il retg manava han strapatschà massivamain la bilantscha dal stadi, quai che dueva manar pli tard al bancrut dal stadi.

Organisaziun dal stadi

Legislativa e giudicativa

Il retg concentrava tut la pussanza en sia persuna. El manava las fatschentas da la regenza, relaschava las leschas ed era a medem temp il derschader suprem. Dentant è Louis XIV vegnì sustegnì durant ses entir temp d’uffizi da radund 17 ministers che furmavan impurtantas persunas da confidenza; quels derivavan adina pli savens da famiglias burgaisas, damai che Louis XIV era da l’avis che quels sajan pli diligents e cumpetents. Ultra dals ministers existiva in apparat da radund 4000 funcziunaris ch’administravan l’entir pajais.

Sco legislatur steva il retg sur la lescha (legibus absolutus: ‹schlià/liberà› da las leschas); sco derschader pudeva el intervegnir en las decisiuns d’instanzas pli bassas. La regenza pudeva il retg surlaschar ad in primminister sco per exempel Richelieu u Mazarin, u er surpigliar sez sco per exempel Louis XIV suenter la mort da Mazarin (1661). In impurtant dictum da Bodin en quest connex sa cloma: ‹Maiestas est summa in cives ac subditos legibusque absoluta potestas.› (‹La suveranitad dal stadi è la pussanza ch’è la pli auta envers ils burgais e subdits e ch’è schliada da las leschas.›)

Taglias ed administraziun

Temids il pli fitg entaifer la populaziun eran ils ‹intendants› ch’incassavan per Louis XIV las taglias e dirigivan la polizia. La paja dals intendants creschiva per ordinari cun l’autezza da las taglias ch’els consegnavan al retg. Perquai han els gì il num d’esser ils ‹chauns da sang› dal retg.

La populaziun sa divideva en trais stans: clerus, aristocrazia e burgais inclus ils purs. La chargia fiscala divergiava da stan tar stan. Tut ils stans avevan da pajar la capitation (taglia persunala). Cun in pajament unic da 24 milliuns glivras è il clerus sa liberà l’onn 1710 per adina da la taglia persunala. Lur suletta contribuziun consistiva dapi lura da taglias indirectas facultativas (don graduit). La noblezza (pir dapi il 1749) ed ils burgais e purs stuevan pajar sper la taglia persunala il vingtième (ventgavel). L’aristocrazia pajava quel però be darar, damai ch’ella na vuleva betg sa laschar metter a pèr cun ils burgais e purs.

Ils territoris franzos sa laschavan sutdivider en Pays d’élections (territoris sut administraziun d’intendants), Pays d’états (provinzas cun atgna administraziun da taglia) e Pays conquis (territoris ch’eran vegnids suenter il 16avel tschientaner tar la Frantscha). En ils Pays d’élections e Pays conquis sa drizzavan las entradas dals intendants tenor las classas da taglia fixadas dal retg. Excepziuns devi be en situaziuns spezialas sco temps da guerra, cura ch’il stadi duvrava dapli daners. A las administraziuns en ils Pays d’états vegniva prescritta ina summa ch’ellas avevan d’incassar. Per gronda part pudevan quellas disponer sezzas, a tge gruppas che vegnivan imponidas tge tariffas da taglia. Vers la fin dal temp d’uffizi da Louis XIV vegnivan er quellas dirigidas d’intendants; quels avevan però be da retschaiver ils daners.

La cultura curtaisa

Chastè da Versailles

Il monarc e sia curt furman il center da la vita sociala e culturala. L’aristocrazia curtaisa era obligada da sa participar a la vita curtaisa, vul dir da prender part e d’organisar sez festas, chatschas ed inscenaziuns fitg charas, da purtar la moda la pli nova e d’eriger ensembles da chastels e parcs pompus. Quai tut ruinava bunamain ils nobels e serviva a privar els da la pussanza politica: Avend uschia basegn dal sustegn finanzial dal monarc, daventavan els dependents da quel. Intellectuals ed artists vegnivan medemamain liads a la curt (en furma d’aliments resp. dal mecenat). Tutta furma da cundecisiun da vart dals subdits na vegniva betg tolerada en il stadi.

La baselgia naziunala catolica

Savens vegn pretendì che Louis XIV eri dal temp da l’absolutissem er il chau da la baselgia catolica en Frantscha. Quai n’è però betg correct, damai che betg il retg era il chau da la baselgia, mabain il papa cun sedia a Roma. Bain ha Louix XIV empruvà cun ils artitgels gallicans da limitar fermamain l’influenza dal papa sin la baselgia naziunala franzosa. E la baselgia da sia vart mussava sia loialitad envers il retg cun proclamar en l’entir pajais da la scantschala ch’il regent absolutistic exequeschia sia pussanza per grazia da Dieu. Uschia vegniva dà a mintga grevezza che vegniva imponida dal regent terrester l’impressiun sco sch’i sa tractass d’ina chargia che vegnia adossada da Dieu sez.

Tranter ils subdits sa chattavan er protestants (p.ex. ils Ughenots), ma questas confessiuns na tolerava il regent absolutistic betg, damai ch’el considerava be il catolicissem sco ‹dretga› religiun. Da l’autra vart devi er stadis absolutistics protestants, sco per exempel il Danemarc cun la confessiun evangelic-luterana sco religiun naziunala.

Mercantilissem

Il mercantilissem era segnà d’ina politica economica centralistica, sistematica, dirigida tras il stadi. Las entradas publicas che vegnivan generadas en questa moda eran necessarias per finanziar il stadi (l’armada permanenta, l’administraziun, l’alimentaziun da l’aristocrazia e la politica d’expansiun). I sa tracta d’ina furma economica che s’orientava als basegns da l’armada e da la curt.

Flancà da la politica da l’exteriur vegnivan prendidas las suandantas mesiras:

• Augment da l’export, reducziun dals imports (politica da duana, construcziun da manufacturas), stenta da daventar economicamain independents d’auters stadis.
• La flotta da guerra e mercantila vegn schlargiada per segirar e promover l’import da materias primas ed il commerzi.
• Extensiun da la rait da traffic: erecziun da vias, punts e chanals.
• Controllas da qualitad.
• Fundaziun da colonias cun participaziun da societads commerzialas (surdada da responsabladad, concurrenza automatica tranter las societads); las colonias duevan però vegnir tegnidas en dependenza economica absoluta da la Frantscha.

Origin e svilup

Ils origins da l’absolutissem èn da chattar en la fasa da transiziun tranter il temp medieval tardiv ed il temp modern tempriv. La societad europeica da quel temp era dividida en plirs stans. Ils stans privilegiads entaifer l’urden social disponivan da dretgs da cundecisiun politica. A basa da situaziuns da partenza sumegliantas (che sa manifestavan però en instituziuns fitg differentas) èn sa sviluppadas en l’Europa differentas furmas da l’absolutissem. In tratg communabel da tut ils stadis europeics è l’emprim stà quel che tutta pussanza guvernamentala pudeva be derivar dal regent suprem. En ils sistems feudals dal temp medieval eran las funcziuns da pussanza anc repartidas sin ils divers titulars privilegiads (aristocrazia, clerus e citads), als quals il regent las aveva concedì. Entaifer il stadi absolutistic ha percunter il regent sez (in prinzi u retg) exequì adina dapli tut il domini territorial. Quai è per exempel sa mussà en quai che l’administraziun vegniva dirigida a moda centralistica. Surtut en l’Europa Centrala, dal Vest e dal Nord (p.ex. en Spagna, Frantscha, Svezia e Brandenburg-Prussia) ha l’absolutissem furmà tranter il 15avel ed il 17avel tschientaner in impuls decisiv per il svilup dal stadi europeic modern. En Frantscha èn las structuras da l’absolutissem sa manifestadas a moda tut speziala; ma l’absolutissem en Frantscha sa differenziava per part er fitg da quel en auters stadis.

L’absolutissem en singuls stadis

Engalterra

Retg Charles I da l’Engalterra

Cuntrari a la situaziun en Frantscha ed en Spagna n’ha l’absolutissem mai pudì sa far valair dal tuttafatg en l’Engalterra. En rom da cumbats ch’han perdurà sur tschientaners e ch’èn savens stads violents avevan ils subdits s’acquistà e francà lur dretgs envers il retg. Gia cun la Magna Charta dal 1215 han l’aristocrazia ed il clerus fatg valair lur interess envers il retg englais. En la Curia Regis èn ils nobels e chavaliers sa radunads dapi il 12avel tschientaner pliras giadas ad onn per sa cussegliar. Da quest cussegl roial è plaunsieu sa sviluppà in parlament. En il 14avel tschientaner è il parlament englais sa dividì en il House of Commons ed en il House of Lords. En il House of Lords sesevan la noblezza auta ed il clerus aut. Il House of Commons sa cumponiva dals aristocrats dals ducadis e dals represchentants da las citads.

Surtut sut ils retgs James I e ses successur Charles I èn sa manifestadas en l’Engalterra tendenzas absolutisticas. Els han empruvà da restrenscher tant sco pussaivel ils dretgs dal parlament. James I è sa basà sco retg da l’Engalterra sin la baselgia naziunala anglicana, da la quala la gronda part dals uvestgs era medemamain persvasa d’ina roialitad per grazia da Dieu. A medem temp ha ella refusà la ductrina puritana tenor la quala il retg na dueva betg pudair far squitsch sin ses subdits en dumondas da conscienza. Charles I ha insistì anc pli fitg che ses bab sin l’existenza da dretgs roials divins ed è sa stentà da sa reconciliar cun la baselgia catolica. En rom da sia politica da restauraziun ha el ignorà repetidamain il parlament cun imponer taglias senza il consentiment da quel. La demananza absolutistica da Charles I ha provocà la resistenza energica dal parlament, en il qual sesevan numerus puritans. Sco pass decisiv dueva sa mussar l’onn 1628 l’elecziun dad Oliver Cromwell en la chombra bassa. Quel appartegneva a la Gentry ed era in puritan che fascheva part dal moviment radical dals Independents. Il medem onn ha il parlament suttamess al retg la Petition of Right, la quala el ha acceptà sut squitsch finanzial. La Petition of Right ha tranter auter pretendì ch’il retg desistia da taglias imponidas ed ha instituì mesiras da protecziun cunter arrestaziuns arbitraras. L’onn proxim ha Charles I però ordinà da schliar il parlament ed ha regì en tut indesch onns (fin il 1640) de facto sco regent absolutistic, sa basond sin cussegliaders sco l’Earl of Strafford e l’archuvestg William Laud.

Vulend Charles I laschar metter a ferm commembers opponents dal House of Commons, è prorutta il 1642 la guerra civila englaisa. En rom da quella n’èn betg mo sa manifestadas las tensiuns tranter il retg da tenuta absolutistica e la chombra bassa, mabain er ils cuntrasts tranter anglicans, puritans presbiterans e catolics. Da vart dal parlament cumbattevan surtut las forzas burgaisas ed ils puritans protestants cun Oliver Cromwell a la testa. Grondas parts da l’aristocrazia, ils catolics ed ils aderents da la baselgia naziunala anglicana han percunter sustegnì il retg.

La finala ha l’armada da Cromwell victorisà la schuldada dal retg. Tras ses success militars e grazia el sustegn finanzial da vart da la burgaisia era l’influenza da Cromwell creschida fitg ferm. El ha incumbensà si’armada d’arrestar divers deputads presbiterans e fidaivels al retg. Ultra da quai èn blers deputads vegnids impedids d’entrar en il parlament (l’uschenumnà ‹Pride’s Purge›). Ils deputads restants han ordinà sin iniziativa da Cromwell in process cunter Charles I. La chombra bassa, en la quala sesevan be pli aderents da Cromwell, ha decidì d’accusar Charles I; sinaquai è quel vegnì sentenzià ed executà publicamain il 1649.

Suenter il 1649 è s’etablì in domini da las forzas puritanas-republicanas sut Lord Protector Oliver Cromwell. Gia dus onns suenter sia mort è la monarchia vegnida restabilida sut Charles II; e danovamain èn proruts conflicts tranter il retg ed il parlament, per part er per motivs religius. Sut ses successur catolic James II è il conflict sa pegiurà e dueva ir a finir en sia substituziun tras il parlament en rom da la Glorious Revolution dal 1689. Sut il retg William III e ses successurs è la finala s’etablì in urden constituziunal che sa basava sin ina cooperaziun tranter il parlament ed il monarc; quest urden statal furmava in unicum en l’Europa dal 18avel tschientaner.

Frantscha

En Frantscha è l’absolutissem chattà si’expressivitad cumplaina en l’emprima mesadad dal 17avel tschientaner, cumbain ch’igl aveva gia dà sut ils retgs François I (1515–1547) ed Henri II (1547–1559) tentativas da centralisar la direcziun dal stadi e da concentrar quella en lur mauns. Ma l’erupziun da la Guerra dals Ughenots dueva interrumper questas emprimas tendenzas. Pir sut Henri IV (1589–1610), il qual ha terminà las guerras da religiun, ha cumenzà a s’etablir l’absolutissem per propi, e quai en furma d’ina concentraziun da tutta pussanza statala (legislativa, executiva e giudicativa) en ils mauns dal retg. In collavuratur decisiv dal retg è stà il politicher Sully sco superintendant da las finanzas; cun reorganisar ils fatgs da las finanzas e cun agids economics ha el gidà a surmuntar las devastaziuns da las guerras da religiun ed ha procurà al pajais nova bainstanza.

Suenter che Henri IV è vegnì assassinà l’onn 1610 e suenter ina curta vieuta en la politica sut sia vaiva Maria de’ Medici, è cumparida ina persuna sin la tribuna da la politica mundiala, la quala dueva gidar a moda decisiva a furmar l’absolutissem: cardinal Richelieu. Sco persuna da confidenza dal nov retg Louis XIII aveva Richelieu davos sai la cumplaina autoritad e confidenza roiala ed ha cumenzà a stgatschar a moda consequenta l’auta noblezza – surtut or dal circul da la famiglia roiala – or dals impurtants gremis e cussegls dal reginavel. Sia finamira eri da sparter la politica statala dals interess particulars da l’aristocrazia. Er èsi stà el ad intensivar la pratica da trametter intendants (cumissaris roials) en las singulas provinzas per surpigliar l’emprim champs parzials (p.ex. las taglias) da la lavur dals guvernaturs aristocratics; questa tendenza dueva la finala Louis XIV cuntinuar e perfecziunar.

Suenter la mort dal cardinal, e malgrà che la politica da quel era stada malvisa, ha ses successur en l’uffizi dal minister principal Jules Mazarin cuntinuà sin la via enchaminada. Mazarin, in scolar attent da Richelieu, ha manà vinavant las tendenzas antiaristocraticas ed è stà confruntà en la Fronde – ina successiun da sullevaziuns e guerras burgaisas ch’han fatg stremblir la Frantscha tranter il 1648 ed il 1652 – cun ina culminaziun critica en la resistenza da l’auta aristocrazia cunter questa politica. Suenter la mort da Mazarin il 1661 ha Louis XIV surpiglià persunalmain las fatschentas da la regenza ed ha perfecziunà il sistem da l’absolutissem franzos. En il chastè da Versailles, ch’è vegnì engrondì e transfurmà a partir dal 1616 en sia residenza principala, ha el etablì ina vita curtaisa pumpusa, la quala ha attira l’(auta) aristocrazia e lià quella a la persuna dal retg, damai che la vita a la curt era fitg chara e la noblezza stueva far debits per pudair viver confurm a sia posiziun sociala. Da questas difficultads finanzialas ha il retg profità cun laschar vegnir tiers sustegn be a quellas persunas che sa trategnevan en sia vischinanza.

Pli tard ha el schizunt relaschà in sforz da preschientscha per tut ils guvernaturs da sias provinzas; las incumbensas da quels èn uss vegnidas transferidas consequentamain als intendants, ils quals dependevan dal tuttafatg dal retg. In ulteriur success da sia politica ha furmà la privaziun da la pussanza dals parlaments; tar quels sa tractavi atgnamain da dretgiras, las qualas pretendevan però er dretgs da cundecisiun legislativs.

Il temp da furmaziun da l’absolutissem ‹classic› en Frantscha coincida pia precisamain cun ils temps d’uffizi da las trais persunas-clav Richelieu, Mazarin e Louis XIV.

En quasi tut ils stadis è il temp da l’absolutissem stà collià cun refurmas da l’economia, da l’administraziun, dal dretg e dals fatgs da taglia – ils cunfins vers l’absolutissem illuminà èn fluctuants. La finamira da las refurmas è stà d’augmentar l’effizienza dal stadi (raschun da stadi). Per quest intent ha Jean-Baptiste Colbert, il minister da finanzas ed in dals cussegliaders principals dal regent franzos Louis XIV, sviluppà la furma economica dal mercantilissem.

Ord vista da Louis XIV eran tut ils umans subdits. Als aristocrats restavan però intgins privilegis socials. Els na stuevan betg pajar taglias ed auts posts en l’armada u en la baselgia eran be averts ad els. Er avant dretgira vegnivan els tractads en moda privilegiada en congual cun persunas betg noblas. En questa societad da stans na devi strusch pussaivladads d’avanzar. En Frantscha – sco er en ils blers auters pajais europeics – sa cumponivan ils stans dal temp da l’absolutissem sco suonda:

• emprim stan: clerus (ca. 0,5 % da la populaziun)
• segund stan: aristocrazia (ca. 1,5 % da la populaziun)
• terz stan: famiglias burgaisas, commerziants ritgs, funcziunaris bass, advocats, medis, mastergnants, schuldads, serviturs e famiglias da purs
• ordaifer ils stans: schurnaliers, fantschellas, impedids etc.

Danemarc-Norvegia

Retg Frederik V (1746–1766) vegn onurà tras las allegorias dal Danemarc e da la Norvegia

Il pli consequent è l’absolutissem vegnì realisà a Danemarc-Norvegia.

Preistorgia

Dapi l’Uniun da Kalmar eran il Danemarc e la Norvegia unids sut in retg. La faida dals conts aveva fatg vegnir talmain en las stretgas il Danemarc che l’aristocrazia ha suttamess a Christian III l’onur roiala, desistind quasi dal tuttafatg da sia pussanza e da ses privilegis. A chaschun da si’elecziun ha il retg empermess a la noblezza danaisa d’incorporar la Norvegia en il Reginavel danais en furma d’ina provinza. Quest’empermischun n’ha el però betg tegnì: la Norvegia è restada in stadi independent sut curuna danaisa. Ma la capitulaziun electorala da Christian III dueva tuttina furmar il punct da partenza da l’absolutissem danais-norvegiais. La cumplenida da quel dueva avair lieu sut Frederik III.

Dal 1657 fin il 1660 ha durà la guerra tranter il Danemarc e la Svezia. Il cussegl dal reginavel e l’aristocrazia – ch’avevan cuntanschì pervi da la capitulaziun electorala grond’influenza sin il decurs da quella – eran sa mussads sco cumplettamain surdumandads. Finanzialmain era il Danemarc quasi ruinà. L’atun 1660 èn ils stans danais sa radunads a Kopenhagen per debattar davart la crisa. La mesadad eran aristocrats, in terz burgais ed in sisavel spirituals. Ils purs, la maioritad da la populaziun, n’eran betg represchentads. La burgaisia ed ils spirituals han offert al retg la successiun ereditara; quest pass sa drizzava cunter l’aristocrazia ch’aveva possedì fin qua il dretg d’eleger il retg. La resistenza dals nobels cunter questa midada ha il retg rut cun agid dal militar ch’era preschent a Kopenhagen. Ils 13 d’october ha l’uvestg Svane von Seeland offert al retg en num da tut ils trais stans la roialitad ereditara, la quala quel ha acceptà. Tras quai era sia capitulaziun electorala dal 1648 vegnida messa ord vigur; ils 17 d’october al è vegnì restituì il document, ils 18 d’october al han tuts engirà fidaivladad. L’aristocrazia ha mantegnì ses privilegis economics, ma ha pers tutta influenza politica. Il retg ha bain elegì ina cumissiun or dals trais stans che dueva elavurar ina nova constituziun, ma ha la finala relaschà ils 10 da schaner 1661 in’atgna constituziun senza nagina participaziun da terzs. En quella hai num ch’ils subdits hajan rendì l’onur al retg sco signur ereditar absolut e suveran ed al hajan surdà tut ils dretgs che tutgan ad ina maiestad, inclus «la regenza absoluta» (quai che n’era però betg stà il cas: ad el era be vegnì rendì onur sco retg ereditar). En il decurs da l’enviern da l’onn 1661 è il document vegnì publitgà per suttascripziun e segnà da 987 spirituals, 381 burgais e 183 aristocrats. Il 1662 è il document vegnì tramess en la Norvegia, en l’Islanda e sin las Inslas Feroe per suttascripziun. Sin la primavaira ha il retg annunzià ina visita en la Norvegia, en il decurs da la quala al dueva vegnì rendì onur sco retg ereditar. Per la Norvegia n’era quai nagin problem, damai che la roialitad ereditara era fixada là da vegl ennà en la constituziun. Al lieu dal retg ha alura però ses figl vegl Christian prendì encunter l’onuraziun. E cuntrari a la situaziun en il Danemarc han er ils purs prestà tras represchentants il sarament d’undrientscha. Ils 7 d’avust han ils represchentants dals stans suttascrit la ‹sancziun pragmatica› dal retg. La vigur legala da quest document è però contestada. Sogner fa valair ch’il cussegl dal reginavel danais haja er represchentà la Norvegia ed agì en num da la Norvegia. Mestad percunter renda attent al fatg ch’il cussegl haja pers sia pussanza da represchentar la Norvegia en quel mument che quel aveva dà enavos al retg il document da la capitulaziun electorala. En tutta cas era l’absolutissem realisà uss tras e tras.

Concepziun legala

En il dretg danais e norvegiais, tenor il quals ils giurists dal 18avel tschientaner s’orientavan, hai num ch’il regent sco retg ereditar absolutistic e signur dal Danemarc e da la Norvegia haja sco sulet la pussanza absoluta da relaschar leschas. Tenor questa concepziun na pudeva el betg be metter en vigur prescripziuns tenor plaschair, mabain er excluder da quellas tge persunas ch’el vuleva. Per ils subdits muntava quai ch’els duevan respectar il retg sco chau suprem sin terra che stat sur tut las leschas umanas e che n’è suttamess a nagina derschader.

Sco suletta restricziun era il retg lià a la Confessiun dad Augsburg (artitgel I); en pli al eri scumandà da sparter il reginavel (artitgel XIX). Igl è quai stà la suletta introducziun da l’absolutissem en tut l’Europa en furma d’ina lescha scritta.

Bain era il regent retg ‹per grazia da Dieu›, sco ch’el titulescha sasez en il titel da la lescha roiala; ma la pussanza absolutistica al era vegnida surdada dal pievel. Tar la surdada da la pussanza e l’engirament sa tractavi d’in contract da submissiun, sco ch’el era vegnì sviluppà en il dretg natiral da Hugo Grotius. El ha legitimà l’absolutissem en quai ch’il pievel sco corporaziun (‹corp›) possia surdar ses dretgs da pussanza ad ina singula persuna en tge dimensiun ch’el veglia, pia er dal tuttafatg. Er Jean Bodin e Henning Arnisaeus èn vegnids identifitgads sco model per tschertas formulaziuns en la lescha roiala (‹Kongeloven›). Questa teoria da la surdada da dretgs è er sa manifestada il 1814, cura che la Norvegia è vegnida relaschada or dal stadi cumplessiv danais-norvegiais (en consequenza da la Pasch da Kiel). Christian Frederik ha sinaquai scrit en ses manifest dals 19 da favrer 1814 ch’il «pievel norvegiais è relaschà da ses engirament envers (...) retg Frederik VI e ch’al è perquai restituì il dretg cumplain d’in pievel liber ed independent da disponer sez davart la constituziun da sia regenza». Quai correspunda a la teoria da Hugo Grotius areguard l’absolutissem e la teoria dal contract: «Il segn segir è quel che la pussanza dal stadi croda, apaina che la chasa regenta e sa stizzada, puspè enavos a mintga singul pievel per sai.»

Realisaziun en la societad

Suenter che la constituziun è vegnida adattada, hai anc gì num da far valair las novas determinaziuns absolutisticas en la societad. Da quai ha fatg part, sco element il pli impurtant, il dretg dal retg d’instituir e relaschar tenor plaschair persunas en uffizis. Tras quai al èsi stà pussaivel da prevegnir a moda effizienta a la furmaziun da centers da pussanza ordaifer sia sfera e persuna.

En la pratica han ils retgs absolutistics dal Danemarc fatg a chaschun d’acts legislativs mo per part diever da lur pussanza absolutistica. Per ordinari han els instituì cumissiuns che s’occupavan mintgamai da novas regulaziuns; en quellas eran represchentads ils differents interess.

Enturn il retg è sa furmà cun il temp in circul da trais u quatter aristocrats che manavan en il zuppà las fatschentas. Ils represchentants da las famiglias Bernstorff, Reventlow e Schimmelmann èn uschia sa sviluppads a la pli auta aristocrazia ed han fatg tras questa posiziun gudogns prestigius; suenter il 1800 è l’influenza politica da questas famiglias sa diminuida, ma els han dominà vinavant la cultura da salun danaisa.

Malgrà la ductrina che la pussanza absolutistica vegnia surdada al retg tras il pievel, è la legitimaziun religiusa da l’autoritad roiala stada impurtanta en connex cun las stentas da disciplinar la societad. A partir dal 1659 è vegnì imprimì al pievel danais e norvegiais che Dieu sez haja gidà Frederik III d’abatter l’attatga svedaisa dals 11 da favrer dal medem onn sin Kopenhagen. E tenor la lescha roiala dal 1665 aveva Dieu sez inspirà il pievel da surdar al retg la pussanza absolutistica. Tut quai dueva mussar al pievel che las finamiras dal retg e las finamiras da Dieu sajan identicas. Perquai vegniva il retg danais venerà pli ferm en la baselgia danaisa che Louis XIV en la baselgia franzosa. Uschia ha il retg danais quasi emplenì il vacum ch’era sa furmà suenter ch’era vegnida abolida l’aduraziun dals sontgs. En il decurs dal temp è la litteratura da veneraziun panegirica daventada adina pli vasta. Per relaziuns deplorablas n’era betg il retg responsabel, mabain uffiziants incapabels u intrigants avevan falsifitgà sias bunas intenziuns. Per indoctrinar questa retorica d’onuraziun sa preschentavan bleras chaschuns, per exempel l’anniversari dal regent, il 1749 il 30avel giubileum da l’intronisaziun da la famiglia dad Oldenburg u il 100avel giubileum da l’introducziun da l’absolutissem.

In ulteriur instrument per far valair mesiras disciplinaras furmava la baselgia. En consequenza da la refurmaziun era l’independenza da la baselgia schliada ed ils spirituals eran daventads in apparat d’uffiziants ch’era fidaivel al retg. Il retg e ses teologs han francà in’ideologia roiala teocratica. En il cudesch da messa dal 1688 eran previsas durant il servetsch divin numerusas oraziuns per il retg. Ils predis vegnivan dads avant da la chanzlia roiala e da la facultad teologica. Uschia è l’unitad da la ductrina vegnida garantida sur 200 onns cun ina rigiditad ordvart consequenta, e quai fin ch’il pietissem ha provocà l’ortodoxia. En il center da la ductrina na steva betg be la defensiun cunter il catolicissem ed il calvinissem, mabain er cunter ideas divergentas da vart da circuls luterans en Germania. Per part èn vegnidas scumandadas scrittiras e brischads cudeschs ed apostats èn vegnids bandischads. Sa derasond a l’entschatta dal 18avel tschientaner il pietissem er a la curt roiala, ha il retg formulà in pietissem statal ch’era liant per tuts. Cura che Hans Nielsen Hauge ha fundà en la Norvegia ina baselgia independenta, ha la baselgia absolutistica anc mussà ina giada tut sia forza repressiva: impraschunament, scumond da reuniun e da las scrittiras respectivas ed in lung e vast process ch’ha absorbà ils apostats. Quai eran ils instruments classics da l’absolutissem da supprimer tendenzas criticas. Uschia ha la Norvegia furmà ord vista religiusa il pajais il pli omogen da tut l’Europa. Pir il 1784 ha la facultad teologica terminà sia funcziun sco polizia ideologica.

In ulteriur instrument per mantegnair la pussanza ha furmà la manipulaziun da la publicitad. Las circularas ed ils decrets roials eran dividids en scrittiras publicas e secretas. L’autoritad suprema decideva er tge novitad che dastgava vegnir publitgada. E las universitads survegliavan tut la litteratura stampada. La censura furmava in med effizient per diriger l’opiniun publica. Famusa è daventada la resposta da Frederik VI (1699–1730) sin ina petiziun ch’intendeva da schluccar la censura: «Noss’attenziun sco bab da la patria è adina stada quella da far tut quai che stat en nossa pussanza roiala da procurar per in bainstar dal pievel e dal stadi. Perquai n’è nagin auter che nus abel da giuditgar tge ch’è propi da niz ed il meglier per tuts dus.»

Sontg Imperi roman

En il Sontg Imperi roman n’ha mai existì in absolutissem a nivel da l’imperi sco tal, mabain be a nivel dals singuls stadis commembers. Il regent tudestg-roman è numnadamain stà lià da tut temp a la collavuraziun dals Stans da l’Imperi; dapi la Pasch vestfalica eran quels er ils purtaders da la suveranitad.

Absolutissem en il temp preschent

En intgins stadis èn sa mantegnidas fin oz monarchias absolutas. Savens vegnan il Stadi dal Vatican, Brunei, l’Arabia Saudita, Oman, Katar e Swasiland designadas sco monarchias absolutas.

Litteratura

Infurmaziuns da basa e concepts da retschertga

• Perry Anderson: Die Entstehung des absolutistischen Staates. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1984, ISBN 3-518-10950-2.
• Ronald G. Asch, Heinz Duchhardt (ed.): Der Absolutismus – ein Mythos? Strukturwandel monarchischer Herrschaft in West- und Mitteleuropa (ca. 1550–1700). Böhlau, Cologna 1996, ISBN 3-412-06096-8.
• Peter Baumgart: Absolutismus ein Mythos? Aufgeklärter Absolutismus ein Widerspruch? Reflexionen zu einem kontroversen Thema gegenwärtiger Frühneuzeitforschung. En: Zeitschrift für historische Forschung, tom 27, 2000, p. 573–589.
• Richard Bonney: L’absolutisme (= Que sais-je?, tom 2486). PUF, Paris 1989, ISBN 2-13-042616-6.
• Dagmar Freist: Absolutismus (= Kontroversen um die Geschichte). Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2008, ISBN 978-3-534-14724-3.
• Nicholas Henshall: The Myth of Absolutism. Change and Continuity in Early Modern European Monarchy. Longman, Londra 1992, ISBN 0-582-05618-7.
• Ernst Hinrichs: Fürsten und Mächte. Zum Problem des europäischen Absolutismus. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2000, ISBN 3-525-36245-5.
• Leonhard Horowski: Das Europa der Könige. Macht und Spiel an den Höfen des 17. und 18. Jahrhunderts. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 2017, ISBN 978-3-498-02835-0.
• Georg Seiderer: Über die Rechtmäßigkeit politischer Herrschaft: Die Staatslehre des Absolutismus. In: Welt und Kulturgeschichte, tom 9: Zeitalter des Absolutismus. Zeitverlag 2006, ISBN 3-411-17599-0, p. 162–172.
• Lothar Schilling (ed.): Absolutismus, ein unersetzliches Forschungskonzept? Eine deutsch-französische Bilanz. = L’absolutisme, un concept irremplaçable? (= Pariser Historische Studien, tom 79). Oldenbourg, Minca 2008, ISBN 978-3-486-58095-2.
• Martin Wrede: Absolutismus. En: Friedrich Jaeger (ed.): Enzyklopädie der Neuzeit, tom 1. Metzler, Stuttgart / Weimar 2005, coll. 24–34.

L’epoca en survista

• Heinz Duchhardt: Barock und Aufklärung (= Oldenbourg Grundriss der Geschichte, tom 11). 4. ed. Oldenbourg, Minca 2007, ISBN 978-3-486-49744-1.
• Walther Hubatsch: Das Zeitalter des Absolutismus 1600–1789. 4. ed. amplifitgada, Westermann, Braunschweig 1975, ISBN 3-14-160357-X.
• Johannes Kunisch: Absolutismus. Europäische Geschichte vom Westfälischen Frieden bis zur Krise des Ancien Régime (= UTB, tom 1426). Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1999, ISBN 3-8252-1426-5.
• Rudolf Vierhaus: Staaten und Stände. Vom Westfälischen bis zum Hubertusburger Frieden 1648 bis 1763. Propyläen, Francfurt a.M. 1990, ISBN 3-548-33143-2.
• Fritz Wagner: Europa im Zeitalter des Absolutismus und der Aufklärung (= Handbuch der europäischen Geschichte, ed. da Theodor Schieder, tom 4). Union, Stuttgart 1968; 3. ed.: Klett-Cotta, Stuttgart 1996, ISBN 978-3-12-907560-9.

Singuls pajais

• Günter Barudio: Absolutismus – Zerstörung der ‹libertären Verfassung›. Studien zur ‹karolinischen Eingewalt› in Schweden zwischen 1680 und 1693 (= Frankfurter Historische Abhandlungen, tom 13). Steiner, Wiesbaden 1976.
• Fanny Cosandey, Robert Descimon: L’absolutisme en France. Histoire et historiographie (= Points Seuil, tom 313). Edition du Seuil, Paris 2002, ISBN 2-02-048193-6.
• Kersten Krüger: Absolutismus in Dänemark. Ein Modell für Begriffsbildung und Typologie (1979). Restampà en: id.: Formung der frühen Moderne. Ausgewählte Aufsätze (= Geschichte: Forschung und Wissenschaft, tom 14). Lit, Münster 2005, ISBN 3-8258-8873-8, p. 145–178.
• Petr Maťa, Thomas Winkelbauer (ed.): Die Habsburgermonarchie 1620 bis 1740. Leistungen und Grenzen des Absolutismusparadigmas. Franz Steiner, Stuttgart 2006, ISBN 3-515-08766-4.
• Olaf Mörke: Die Diskussion um den ‹Absolutismus› als Epochenbegriff. Ein Beitrag über den Platz Katharinas II. in der europäischen Politikgeschichte. En: Eckhard Hübner, Jan Kusber, Peter Nitsche (ed.): Rußland zur Zeit Katharinas II. Absolutismus – Aufklärung – Pragmatismus. Böhlau, Cologna / Weimar / Vienna 1998, ISBN 3-412-13097-4, p. 9–32.
• Volker Press: Vom ‹Ständestaat› zum Absolutismus. 50 Thesen zur Entwicklung des Ständewesens in Deutschland. En: Peter Baumgart (ed.): Ständetum und Staatsbildung in Brandenburg-Preußen. Ergebnisse einer Fachtagung. Berlin 1983, p. 319–326.
• Sølvi Sogner: Krig og fred 1660–1780 (= Aschehougs Norges historie, tom 6). Oslo 1996, ISBN 82-03-22019-3.
• Günter Vogler: Absolutistische Herrschaft und ständische Gesellschaft. Reich und Territorien von 1648 bis 1790 (= UTB, tom 1898). Ulmer, Stuttgart 1996, ISBN 3-8252-1898-8.
• Adam Wandruszka: Zum ‹Absolutismus› Ferdinands II. En: Mitteilungen des Oberösterreichischen Landesarchives, tom 14, 1984, p. 261–268.

Colliaziuns

• Absolutismus in Thüringen (PDF; 82 kB)
• Document danais da l’absolutissem e da la roialitad ereditara