Caribica

La Caribica è ina regiun situada en la part occidentala, tropica da l’Ocean Atlantic al nord da l’equator. Sco part dal subcontinent da l’America Centrala consista quella da las inslas e gruppas dad inslas situadas en la Mar Caribica e dal territori da mar situà tranter quellas. En il vest tanscha la Caribica fin en il Golf da Mexico.

Il num da la Caribica deriva dal pievel dals Caribs, sin ils quals ils conquistaders spagnols èn fruntads sin las Pitschnas Antillas (latin ante ilium, ‹inslas situadas davantvart›). La regiun vegniva e vegn er numnada India dal Vest, damai ch’ins ha cret dal temp che quella è vegnida scuverta ch’ins sa chattia sin via directa vers l’India.

Geografia e populaziun

Tenor la cunfinaziun da l’Organisaziun idrografica internaziunala sa chattan las inslas da la Caribica, ordinadas en furma d’artg, entaifer la Mar Caribica.^[1] Questa furma davent da la Peninsla Yucatán fin la part settentriunala da l’America dal Sid quasi in rectangul. Ultra da quai sa chatta davant la costa da Belize il segund grond sistem da grips da curals dal mund, il Belize Barrier Reef. La pli auta elevaziun da la Caribica furma il Pico Duarte cun 3098 m s.m. che sa chatta en la Republica Dominicana. Las pli grondas cascadas èn ils Mt. Carmel Falls.

En l’entira Caribica vivan radund 40 milliuns umans da derivanza fitg differenta sin ina surfatscha totala da ca. 220 000 km². Sper las fitg pitschnas cumparts restantas d’etnias autoctonas vivan sin las differentas inslas surtut umans d’origin african ed europeic, creols sco er Inds (surtut sin Trinidad e Tobago) e Chinais. Il spagnol cun radund 70 % e l’englais cun radund 24 % furman las linguas principalas da la Caribica, daspera vegn er discurrì franzos (surtut a Haiti), ollandais e diversas furmas da creol u caribian (surtut en il mintgadi).

L’aspectativa da vita en la regiun ha muntà il 2013 en media 72 onns. 26 % da la populaziun eran pli giuvens che 15 onns, 9 % pli vegls che 65 onns. L’emigraziun è per ordinari in pau pli gronda che l’immigraziun, tuttina è la spessezza da la populaziun relativamain auta cun 180 abitants per km².^[2]

Impurtantas instituziuns da furmaziun en la Caribica – che vegnan purtadas da numerus stadis en la regiun e cun sedia sin differentas inslas – furman l’University of the West Indies ed il Centre for Hotel and Tourism Management. Il turissem è ina da las pli impurtantas funtaunas d’entrada dals stadis caribics. Daspera existan en il sectur dals servetschs da finanzas bleras oasas fiscalas, surtut sin las Inslas Cayman.

La cuschina da la regiun è oravant tut segnada da peschs, leguminosas e spezarias.

Geologia

La Mar Caribica fa da sia vart part da la Mar Mediterrana Americana e cuntanscha en il Foss da Cayman ina profunditad da 7680 m. La mar sa chatta per gronda part sin la platta caribica, be la part en il nordvest, da l’autra vart dal foss maritim, sa chatta sin la platta nordamericana. Tras activitads tectonicas als cunfins da las plattas datti adina puspè terratrembels e per part erupziuns da vulcans. Uschia han ins stuì dar si il 1995 suenter pliras erupziuns dal vulcan Soufrière la chapitala dal Montserrat, Plymouth, suenter che gia var 800 umans eran fugids. L’ultim grond terratrembel a Haiti l’onn 2010 ha chaschunà la mort da radund 300 000 persunas.

Natira e clima

En general prevala in clima tropic, vul dir ch’i regia in clima tenor il di (las differenzas da temperatura tranter di e notg èn pli grondas che tranter las stagiuns) cun temperaturas d’en media sur 20 °C. Ils mais da stad dal zercladur fin il settember è la probabilitad da plievgia ca. 30–50 %; ils mais d’enviern tranter november ed avrigl percunter èn cun tschintg fin nov dis da plievgia ils mais ils pli sitgs. Ultra da quai ha il Current dal Golf che sa mova vers l’Europa ses origin en las Bahamas. La denominaziun sur/sut il vent da las Antillas renviescha a l’influenza dal passat dal nord. In ulteriur fenomen da la natira furman huricans che passan sperasvi e che chaschunan regularmain donns, per exempel tras inundaziuns.

Tar las spezias d’animals indigenas tutgan tranter auter il manati (vatga da mar) da la Caribica, la langusta da la Caribica u leguans. Autras spezias sco ils misarogns da la Caribica èn gia morts or pervi d’influenzas antropogenas. Tras la cultivaziun da plantas d’export (tradiziunalmain p.ex. channa da zutger) sin plantaschas en furma da monocultura vegnan spezias da plantas indigenas sco las mangrovas stgatschadas ferm a l’ur. Blers dals terrens da la regiun èn d’origin vulcanic e da differenta fritgaivladad.

Istorgia e scuverta da la Caribica

En l’emprim millenni a.C. èn arrivads nà da la Venezuela sin las inslas Caribicas Indians Arawaks (ch’appartegnevan surtut als Taíno). Sur Trinidad èn quels sa derasads vers nord. Ad els èn suandads radund 1500 onns pli tard ils Caribs guerrescs, ils quals han stgatschà plaunsieu ils Arawaks da las Pitschnas Antillas. Dal temp dals viadis da scuverta da Cristof Columbus vivevan ils Arawaks sin las inslas Cuba, Hispaniola e sin las Bahamas, entant ch’ils Caribs vivevan sin las Pitschnas Antillas.

Ils Arawaks, che discurrivan tuts linguas parentadas, vivevan en vitgs (communas) e cultivavan tranter auter granezza, patats e manioc. Els eran abels da filar e taisser, na tegnevan però nagins animals da chasa e na disponivan da nagin fier.^[3] Muntada cultica aveva tar ils Arawaks in crap triangular, numnà zemi (‹sontg›) che serviva a marcar la posiziun ierarchica dal dieu protectur da mintga chasada, ma che simbolisava er ils dieus, ils defuncts e las pussanzas cosmicas en general.^[4] Ozendi existan etnias d’Arawaks be pli sin la terra franca americana; en la Caribica èn els morts or curt temp suenter ch’ils Europeans han prendì possess da questa regiun.

Ils Caribs èn immigrads tranter il 8avel ed il 15avel tschientaner en la Caribica odierna. Anc oz vivan Caribs en ils stadis Venezuela, Guyana, Suriname ed en la Brasilia dal Nord; quests pievels numnan sasezs Kalihna resp. Galibi. Lur lingua tutga tar la famiglia caribica ch’è derasada vastamain en la part settentriunala da l’America dal Nord. Ils Caribs ch’eran arrivads en la Caribica (dal temp da Columbus surtut sin las Pitschnas Antillas) eran percunter sa maschadads là cun ils Arawaks, furmond uschia il pievel dals Kalinago che discurrivan ina lingua che tutgava tar la famiglia arawak. Da quests ‹Caribs da las inslas› vivan oz anc radund 3500 sin l’insla Dominica. Da la maschaida tranter ‹Caribs da las inslas› e sclavs africans derivan ils uschenumnads ‹Caribs nairs›, ils Garifuna.^[5] Entant che Columbus descriva ils Arawaks sco paschaivels, valevan ils Caribs sco guerrescs. Schebain els pratitgavan però – sco che Columbus rapporta a basa d’infurmaziuns dals Arawaks – praticas cannibalicas, è contestà.

Cur che Columbus è ì a riva per incumbensa da la curuna spagnola l’onn 1492 a San Salvador (Bahamas), era el surtut en tschertga dad aur e d’autras ritgezzas. Ma ils pievels indigens n’han betg dà grond pais a quai ch’ils Europeans consideravan sco ritgezza. Uschia è la Caribica bain vegnida conquistada, ma ils conquistadores èn gia bainspert ids vinavant sin il continent american. En il decurs dal temp èn arrivads Englais, Ollandais e Franzos; schizunt il Danemarc, la Svezia e la Curlanda possedevan intginas colonias. St. Barthélemy per exempel è stà stgars in tschientaner en possess svedais. Ina gronda part dals Indians autoctons èn la finala daventads l’unfrenda da malsognas e sclavaria.

La Caribica ha surtut furmà en il 17avel ed a l’entschatta dal 18avel tschientaner il champ d’acziun da bucaniers e pirats (uschenumnà temp dad aur da la pirataria). Las pitschnas inslas purschevan als pirats, ils quals eran per part sco corsars en viadi per incumbensa d’in retg, numerusas pussaivladads da refugi e las flottas da tresor spagnolas eran ina finamira d’attatga buna e lucrativa. Port Royal a Jamaica e la colonia franzosa sin l’insla Tortuga furmavan da quel temp veritablas colonias da pirats.

Inslas e territoris da la Caribica

En la Caribica sa chattan tant stadis independents sco er inslas ch’èn dependentas da stadis (surtut europeics). En direcziun da l’ura èn quai:

Regiun	Insla (u gruppa)	Appartegnientscha resp. onn d’independenza	Commem- branza	Valuta	Lingua uffiziala	Surfatscha (km²)	Abitants (2013)^[6]
Atlantic avert – nord						14.436	366.785
	Bahamas	1973	CELAC, CARICOM	B$	englais (creol)	13.939	319.031
	Turks e Caicos	territori d’ultramar dal Reginavel Unì		$	englais (creol)	497	47.754
Grondas Antillas						206.583	37.784.549
	Cuba	1902	CELAC, ALBA	Cub$	spagnol	109.884	11.061.886
	Guantanamo Bay	punct da sustegn da l’US-Navy				118	persunal militar ¹
	Inslas Cayman	territori d’ultramar dal Reginavel Unì		CI$	englais	264	53.737
	Giamaica	1962	CELAC, CARICOM	J$	englais (giamaican)	10.991	2.909.714
	Navassa	possessiun insulara pli pitschna dals Stadis Unids				5	nunabità²
	Haiti	1804	CELAC, CARICOM	HTG	haitian, franzos	27.750	9.893.934
	Republica Dominicana	1844	CELAC, SICA	RD$	spagnol	48.730	10.219.630
	Puerto Rico	territori insular betg incorporà dals Stadis Unids		$	spagnol, englais	8.959	3.645.648
Pitschnas Antillas						9.235	2.613.961
Sur il vent	Inslas Virginas Americanas	territori insular betg incorporà dals Stadis Unids		$	englais (creol)	346	104.737
	Inslas Virginas Britannicas	territori d’ultramar dal Reginavel Unì	OECS	$	englais (creol)	153	31.912
	Anguilla	territori d’ultramar dal Reginavel Unì	OECS	EC$	englais (creol)	96	15.754
	Saint-Martin	territori d’ultramar da la Frantscha	per part UE	€	franzos	53	31.264
	Sint Maarten	pajais autonom entaifer il Reginavel dals Pajais Bass	per part UE	CMf	ollandais, englais	34	39.689
	St. Barthélemy	territori d’ultramar da la Frantscha		€	franzos (patwa)	21	7.298
	Saba	vischnanca particulara dals Pajais Bass	per part UE	$	ollandais (englais)	13	1.991³
	Sint Eustatius	vischnanca particulara dals Pajais Bass	per part UE	$	ollandais (englais)	21	4.020³
	St. Kitts e Nevis	1983	CELAC, CARICOM, OECS	EC$	englais (creol)	269	51.134
	Antigua e Barbuda	1981	CELAC, CARICOM, OECS, ALBA	EC$	englais (creol)	442	90.156
	Montserrat	territori d’ultramar dal Reginavel Unì	OECS	EC$	englais	102	5.189
	Guadeloupe	departament d’ultramar da la Frantscha	UE	€	franzos (creol)	1.628	403.355³
	Dominica	1978	CELAC, CARICOM, ALBA	EC$	englais (patwa)	746	73.286
	Martinique	departament d’ultramar da la Frantscha	UE	€	franzos (creol)	1.128	394.173³
	St. Lucia	1979	CELAC, CARICOM, OECS, ALBA	EC$	englais (patwa)	616	162.781
	Barbados	1966	CELAC, CARICOM	BDS$	englais	430	288.725
	St. Vincent e las Grenadias	1979	CELAC, CARICOM, OECS, ALBA	EC$	englais	389	103.220
	Grenada	1974	CELAC, CARICOM, OECS	EC$	englais (creol)	344	107.850
Sut il vent	Nueva Esparta	stadi federal da la Venezuela	CELAC ALBA	BsF	spagnol	1.150	426.337³
	Dependencias Federales	territori federal da la Venezuela	CELAC, ALBA	BsF	spagnol	342	3.100³
	Bonaire	vischnanca particulara dals Pajais Bass	per part UE	$	ollandais (papiamentu)	288	13.389³
	Curaçao	pajais autonom dals Pajais Bass	per part UE	CMf	papiamentu, ollandais, englais	444	146.836
	Aruba	pajais autonom dals Pajais Bass	per part UE	Afl	papiamentu, ollandais	180	109.153
Atlantic avert – sid	Trinidad e Tobago	1962	CELAC, CARICOM	C$ (TTD)	englais (creol)	5.128	1.225.225
Caribica Occidentala						796	186.176
	San Andrés e Providencia	departament da la Columbia	CELAC, UNASUR	$ (COP)	spagnol	44	70.554³
	Corn Islands	vischnanca da Nicaragua	CELAC, SICA, ALBA	C$ (NIO)	spagnol	13	7.429³
	Islas de la Bahía	departament da Honduras	CELAC, SICA	L	spagnol	261	35.000³
	Cozumel	vischnanca dal Mexico	CELAC	Mex$	spagnol	478	73.193³
Total						221.993	42.176.696

Legenda: CELAC: Cuminanza dals stadis da l’America Latina e da la Caribica, CARICOM: Cuminanza caribica, ALBA: Allianza da Bolivar per l’America, SICA: Sistem d’integraziun da l’America Centrala, OECS: Organisaziun dals stadis da la Caribica Orientala, UE: Uniun europeica, UNASUR: Uniun da las naziuns sidamericanas
¹ Persunal militar al lieu. ² Abità temporarmain da pestgaders haitians. ³ Cumplettà cifras mancantas cun agid da las paginas dals pajais respectivs.

Stadis che vegnan attribuids a la Caribica

Ils suandants stadis tutgan geograficamain tar la terra franca americana, vegnan però – pervi da lur istorgia coloniala sco er lur relaziuns economicas, da traffic e linguisticas – savens attribuids a la Caribica:

Regiun	Stadi	Appartegnientscha resp. onn d’independenza	Commembranza	Valuta	Lingua uffiziala	Surfatscha (km²)	Abitants (2013)
America Centrala	Belize	1981	CELAC, CARICOM, SICA	Bz$	englais (creol)	22.966	334.297
America dal Sid						462.324	1.535.789
	Guyana	1966	CELAC, CARICOM, UNASUR	G$	englais (hindi)	214.970	739.903
	Surinam	1975	CELAC, CARICOM, UNASUR	$ (SRD)	ollandais (sranantongo)	163.820	566.846
	Guyana Franzosa	Departament d’ultramar da la Frantscha	UE	€	franzos (creol)	83.534	229.040³

³ Cifra tenor la pagina dal pajais respectiva.

Stadis vischins da la Caribica

Ils suandants stadis cunfineschan cun la Caribica (dal nordvest vers il sidost):

America dal Nord: Stadis Unids, Mexico
America Centrala: Belize, Guatemala, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama
America dal Sid: Columbia, Venezuela, Guyana, Suriname, Guyana Franzosa

Partiziuns d’inslas e gruppas d’inslas communablas

Las suandantas inslas vegnan administradas da plirs stadis:

Hispaniola: Haiti e Republica Dominicana
St. Martin (insla): Dependenta da la Frantscha e dals Pajais Bass

Las suandantas inslas vegnan reunidas a gruppas:

British West Indies: Pitschnas Antillas anglofonas, las qualas èn colliadas tras instituziuns ed occurrenzas.
India occidentala franzosa: Las Pitschnas Antillas francofonas.
Inslas Virginas: Spagnolas (vest), americanas (part centrala) e britannicas (ost).
Inslas da la vart protegida cunter il vent (leeward): Pitschnas Antillas dal nord e sidvest.
Inslas da la vart exposta al vent (windward): Pitschnas Antillas meridiunalas.
Inslas ABC: Aruba, Bonaire, Curaçao sa chattan geograficamain ina sper l’autra.
Inslas BES: Bonaire, St. Eustatius e Saba furman vischnancas particularas dals Pajais Bass.

Las suandantas gruppas d’inslas èn vegnidas schliadas:

India dal vest danaisa: ha existì fin il prim d’avrigl 1917 e furma dapi lura las Inslas Virginas americanas.
Federaziun da l’India dal vest: ha existì fin ils 31 da matg 1962.
Antillas ollandaisas: ha existì fin ils 10 d’october 2010.
Arrondissement Saint-Martin-Saint-Barthélemy: ha existì fin ils 22 da favrer 2007.

Annotaziuns

↑ International Hydrographic Organization: Limits of Oceans and Seas, terza ediziun, Monte Carlo 1953.
↑ Länderdatenbank, consultà ils 6 da mars 2014.
↑ Howard Zinn: A People’s History of the United States: 1942–present. Harper Perennial Modern Classics, New York 2005, ISBN 0-06-083865-5, p. 3.
↑ Michael D. Coe (ed.), Dean Snow, Elizabeth Benson: Weltatlas der alten Kulturen: Amerika vor Kolumbus. Geschichte, Kunst Lebensformen. Christian, Minca 1986, ISBN 3-88472-107-0, p. 161s.
↑ Cf. Christopher Taylor: The Black Carib wars. Freedom, survival and the making of the Garifuna. Signal Books, Oxford 2012.
↑ World Factbook, consultà ils 6 da mars 2014.

Litteratura

Ottmar Ette: Von Inseln, Grenzen und Vektoren. Versuch über die fraktale Inselwelt der Karibik. En: Marianne Braig e.a. (ed.): Grenzen der Macht – Macht der Grenzen. Lateinamerika im globalen Kontext. Vervuert, Francfurt a.M. 2005, p. 135–180.
Heinrich Hasebeck, Andreas Venzke (ed.): Gasparan oder die letzte Fahrt des Francis Drake. Benziger-Verlag, Turitg 1996, ISBN 3-545-36531-X.
Bernd Hausberger, Gerhard Pfeisinger (ed.): Die Karibik. Geschichte und Gesellschaft 1492–2000. Promedia, Vienna 2005, ISBN 3-85371-236-3.
Holger Henke: Modern Political Culture in the Caribbean. Kingston: Univ. of the West Indies Press 2003, ISBN 976-640-135-7.
Holger Henke: Between Self-Determination and Dependency: Jamaica’s Foreign Relations, 1972–1989. The University of the West Indies Press, Kingston 2000.
Gabriele Knauer, Ineke Phaf-Rheinberger (ed.): Caribbean worlds – Mundos caribeños – Mondes caribéens. Vervuert, Francfurt a.M. 2020, ISBN 978-84-9192-106-6.
Matthew Mulcahy: Hurricanes and society in the British Greater Caribbean, 1624–1783. Johns Hopkins University Press, Baltimore 2006, ISBN 0-8018-8223-0.
Edith Oppens: Karibik. Mittelmeer der Neuen Welt. Prestel, Minca, 2. ed. repassada, 1981, ISBN 3-7913-0431-3.

Colliaziuns

Commons: Caribica – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Pagina tematica davart la Caribica e l’America Latina

[1] International Hydrographic Organization: Limits of Oceans and Seas, terza ediziun, Monte Carlo 1953.

[2] Länderdatenbank, consultà ils 6 da mars 2014.

[3] Howard Zinn: A People’s History of the United States: 1942–present. Harper Perennial Modern Classics, New York 2005, ISBN 0-06-083865-5, p. 3.

[4] Michael D. Coe (ed.), Dean Snow, Elizabeth Benson: Weltatlas der alten Kulturen: Amerika vor Kolumbus. Geschichte, Kunst Lebensformen. Christian, Minca 1986, ISBN 3-88472-107-0, p. 161s.

[5] Cf. Christopher Taylor: The Black Carib wars. Freedom, survival and the making of the Garifuna. Signal Books, Oxford 2012.

[6] World Factbook, consultà ils 6 da mars 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]